Dolomitas

Dolomitas

Tipo	Macizo cordilleira
Epónimo	Déodat Gratet de Dolomieu (pt)
Localización
División administrativa	Véneto, Italia, Trentino-Tirol do Sur, Italia, Provincia de Belluno, Italia, Provincia autónoma de Bolzano, Italia e Provincia autónoma de Trento, Italia
46°36′47″N 12°09′47″L
Cordilleira	Alpes Orientais-Sul (pt)
Características
Altitude	3.343 m
Dimensións	191 () × 150 () km
Punto máis alto	Marmolada (pt)  (3.343 m )
Material usado	rocha sedimentaria Dolomía rocha volcánica
Superficie	15.942 km²

Os Dolomitas (italiano: Dolomiti, Ladino: Dolomites; alemán: Dolomiten, véneto: Dołomiti, friulano: Dolomitis), tamén coñecidos como Montañas Dolomitas, os Alpes dolomíticos ou Alpes dolomíticos, son unha cordilleira situada no nordés de Italia. Forman parte dos Alpes surorientais e esténdense desde o Río Adige no oeste ata o Val de Piave (Pieve di Cadore) no leste. As fronteiras norte e sur están definidas polo Val Puster e o Val Sugana (en italiano: Valsugana). Os Dolomitas están situados nas rexións de Véneto, Trentino-Tirol do Sur e Friúl-Venecia Xulia, que abrangue un área compartida entre as provincias de Belluno, Vicenza, Verona, Trentino, Tirol do Sur, Udine e Pordenone.

Outros grupos montañosos de estrutura xeolóxica similar están espallados ao longo do río Piave cara ao leste, Dolomiti d'Oltrepiave; e moi lonxe sobre o río Adige ao oeste, Dolomiti di Brenta (Dolomitas occidentais). Un grupo máis pequeno chámase Piccole Dolomiti (Pequenos Dolomitas), situado entre as provincias de Trentino, Verona e Vicenza.

O Parque nacional dos Dolomitas de Belluno e moitos outros parques rexionais están situados nos Dolomitas. En agosto de 2009, os Dolomitas foron declarados Patrimonio da Humanidade da UNESCO.

Etimoloxía

Os Dolomitas, tamén coñecidos como "Montañas Pálidas", toman o seu nome da rocha carbonática dolomía. Este foi o nome do mineraloxista francés do século XVIII Déodat Gratet de Dolomieu (1750–1801), que foi o primeiro en describir o mineral.

Historia

Véxase tamén: Guerra Branca#O sector dos Dolomitas.

Durante milenios, cazadores e recolectores avanzaran cara ás rexións rochosas máis altas e probablemente tamén subiran algúns picos. Hai evidencias de que o sacerdote xesuíta Franz von Wulfen de Klagenfurt subiu ao Lungkofel e ao Dürrenstein na década de 1790. En 1857 o británico John Ball foi o primeiro en escalar o Monte Pelmo. Paul Grohmann posteriormente subiu numerosos cumes como o Antelao, a Marmolata, a Tofana, o Monte Cristallo e o Boè. Ao redor de 1860 o alpinista agordino Simone de Silvestro foi a primeira persoa en erguerse conscientemente na Civetta. Michael Innerkofler foi un dos escaladores do Tre Cime di Lavaredo. Máis tarde montañeiros locais moi importantes, coñecidos por moitas primeiras ascensións, foron Angelo Dibona e Giovanni Piaz.

Durante a primeira guerra mundial, a primeira liña entre o exército italiano e o Austro-Húngaro atravesaba os Dolomitas, onde ambos os bandos utilizaron minas extensivamente. Os museos bélicos ao aire libre están situados en Cinque Torri (Cinco Torres), Monte Piana e Monte Lagazuoi. Moita xente visita os Dolomitas para escalar as vie ferrate, camiños protexidos polas paredes rochosas que se crearon durante a guerra.

Varios camiños de longo percorrido atravesan os Dolomitas. Chámanse alte vie (en alemán: Dolomiten Höhenwege - camiños altos), e están numerados do 1 ao 10. Os camiños tardan aproximadamente unha semana en camiñar e son servidos por numerosos rifugi (cabanas). A primeira e a máis coñecida é a Alta Vía 1. A datación por radiocarbono utilizouse na rexión da Alta Badia para demostrar unha conexión entre a actividade dos desprendementos de terra e o cambio climático.

Xeografía

A rexión divídese habitualmente nos Dolomitas occidentais e orientais, separados por unha liña que segue o eixe Val Badia – Paso de Campolongo – Val de Cordevole (Agordino).

Clasificación actual

Os Dolomitas pódense dividir nos seguintes rangos:

• Sella
• Marmolada
• Tofane
• Grupo Langkofel
• Grupo Geisler
• Grupo Peitlerkofel
• Grupo Puez
• Grupo Fanes
• Grupo Schlern

• Rosengarten
• Latemar
• Pala
• Montes Lüsen
• Civetta
• Pelmo
• Marmarole
• Grupo Cadini
• Grupo Cristallo

• Sorapiss
• Antelao
• Bosconero
• Vette Feltrine
• Schiara
• Dolomitas de Praga
• Sexten Dolomitas
• Dolomitas do Friuli

Patrimonio e deportes

Esquiadores en Cortina en 1903

Os Dolomitas son coñecidos polo esquí nos meses de inverno e a escalada de montaña, sendeirismo, ciclismo e saltos BASE, así como parapente e á delta no verán e finais da primavera/principios do outono. Escalada libre é unha tradición nos Dolomitas desde 1887, cando Georg Winkler, de 17 anos, fixo en solitario. a primeira ascensión ao pináculo do Vajolettürme. Os principais centros inclúen: Rocca Pietore xunto ao glaciar Marmolada, que se atopa na fronteira de Trentino e Véneto, as pequenas cidades de Alleghe, Falcade, Auronzo, Cortina d'Ampezzo e as aldeas de Arabba, Urtijëi e San Martino di Castrozza, así como o conxunto dos vales de Fassa, Gardena e Badia.

A Maratón dos Dolomitas, unha carreira anual de bicicletas de estrada dun só día que abrangue sete pasos de montaña dos Dolomitas, ten lugar na primeira semana de xullo.

Outros lugares característicos son:

• Monte Pasubio e Strada delle 52 Gallerie (un camiño de mulas militar construída durante a primeira guerra mundial con 52 túneis)
• Altopiano di Asiago e Calà del Sasso, con 4444 chanzos, a escaleira máis longa do mundo aberta ao público.

Picos principais

Macizo de Tofana con Cortina d'Ampezzo en primeiro plano

Sella group

Vajolet Towers

Cristallo

Nome	metros	pés	Nome	metros	pés
Marmolada	3,343	10,968	Pala di San Martino	2,982	9,831
Antelao	3,264	10,706	Rosengartenspitze / Catinaccio	2,981	9,781
Tofana di Mezzo	3,241	10,633	Cima di Fradusta	2,941	9,715
Sorapiss	3,229	10,594	Cimon del Froppa	2,932	9,649
Cristallo	3,221	10,568	Monte Agnèr	2,872	9,416
Monte Civetta	3,220	10,564	Fermedaturm	2,867	9,407
Cima di Vezzana	3,192	10,470	Cima d'Asta	2,848	9,344
Cimon della Pala	3,184	10,453	Cima di Canali	2,846	9,338
Langkofel / Sassolungo	3,181	10,427	Croda Grande	2,839	9,315
Monte Pelmo	3,168	10,397	Vajoletturm / Torri del Vajolet (highest)	2,821	9,256
Dreischusterspitze	3,162	10,375	Sass Maor	2,816	9,239
Boespitze / Piz Boè (Sella group)	3,152	10,342	Cima di Ball	2,783	9,131
Hohe Gaisl (Croda Rossa d'Ampezzo)	3,148	10,329	Cima della Madonna (Sass Maor)	2,751	9,026
Gran Vernel	3,145	10,319	Rosetta	2,741	8,993
Piz Popena	3,143	10,312	Croda da Lago	2,716	8,911
Grohmannspitze (Langkofel)	3,126	10,256	Central Grasleitenspitze	2,705	8,875
Zwölferkofel	3,094	10,151	Schlern	2,562	8,406
Elferkofel	3,092	10,144	Sasso di Mur	2,554	8,380
Piz dles Cunturines	3,064	10,052	Cima delle Dodici	2,338	7,671
Sass Rigais (Geislerspitzen)	3,025	9,925	Monte Pavione	2,336	7,664
Kesselkogel (Rosengarten)	3,004	9,856	Cima Palon	2,239	7,346
Tre Cime di Lavaredo (Drei Zinnen)	2,999	9,839	Cima di Posta	2,235	7,333
Fünffingerspitze	2,997	9,833	Geierwand	2,088	6,850

Vista panorámica de 360° desde Marmolada, o pico máis alto dos Dolomitas

Pasos principais

Langkofel/Sassolungo

Paso de Falzarego

Paso de Gardena

Nome	metros	pés
Paso de Ombretta (Campitello a Caprile), senda	2,738	8,983
Langkofeljoch (Gröden Valley a Campitello), senda	2,683	8,803
Tschagerjoch (Karersee ata o Vajolet Glen), senda	2,644	8,675
Paso Grasleiten (Vajolet Glen ata Grasleiten Glen), senda	2,597	8,521
Paso Pravitale (Meseta Rosetta ata Pravitale Glen), senda	2,580	8,465
Paso Comelle (mesmo para Cencenighe), senda	2,579	8,462
Paso Rosetta (San Martino di Castrozza ata a gran meseta calcaria de Rosetta), senda	2,573	8,442
Paso Vajolet (Tiers ata Vajolet Glen), senda	2,549	8,363
Paso Canali (Primiero a Agordo), senda	2,497	8,193
Tierseralpljoch (Campitello a Tiers), senda	2,455	8,055
Paso Ball (San Martino di Castrozza ata Pravitale Glen), senda	2,450	8,038
Forcella di Giralba (Sexten a Auronzo), senda	2,436	7,992
Col dei Bos (Falzarego Glen ata Travernanzes Glen), senda	2,313	7,589
Forcella Grande (San Vito a Auronzo), senda	2,262	7,422
Paso Pordoi (Arabba a Val di Fassa), estrada	2,250	7,382
Paso Sella (Gröden Valley a Val di Fassa), estrada	2,244	7,362
Paso Giau (Cortina a Val Fiorentina), estrada	2,236	7,336
Paso Tre Sassi (Cortina a St Cassian), senda	2,199	7,215
Paso Valparola (Cortina a St Cassian), estrada	2,168	7,113
Mahlknechtjoch (Upper Duron Glen ata o Seiser Alp), senda	2,168	7,113
Paso de Gardena (Val Gröden a Colfuschg), estrada	2,121	6,959
Paso Falzarego (Caprile a Cortina), estrada	2,117	6,946
Paso Fedaja (Val di Fassa a Caprile), carreiro	2,046	6,713
Paso Valles (Paneveggio a Falcade), estrada	2,032	6,667
Würzjoch (Eisacktal a Val Badia), estrada	2,003	6,572
Paso Rolle (Predazzo a San Martino di Castrozza e Primiero), estrada	1,984	6,509
Forcella Forada (Caprile a San Vito), carreiro	1,975	6,480
Paso de San Pellegrino (Moena a Cencenighe), estrada	1,910	6,267
paso de Campolongo (Corvara a Arabba), estrada	1,875	6,152
Forcella d'Alleghe (Alleghe ata o Zoldo Glen), senda	1,820	5,971
Paso Tre Croci (Cortina a Auronzo), estrada	1,808	5,932
paso Furkel (Mareo a Olang), estrada	1,759	5,771
Karerpass ou Paso Costalunga (Welschnofen a Vigo di Fassa), estrada	1,753	5,751
Kreuzbergpass ou Paso Monte Croce (Innichen e Sexten ata o Val de Piave e Belluno), estrada	1,638	5,374
Paso Ampezzo (Toblach a Cortina e Belluno), camiño	1,544	5,066
Pao Cereda (Primiero a Agordo), estrada	1,372	4,501
Paso Toblach (Bruneck a Lienz), camiño de ferro	1,209	3,967

Parques principais

Cabalos no pasto do Parco Naturale Tre Cime, Tirol do Sur. Cadini di Misurina ao fondo .

• Parque Nacional Dolomiti Bellunesi 77 865 acres (315,11 km²)
• Parco naturale regionale delle Dolomiti d'Ampezzo 27 675 acres (112,00 km²)
• Naturpark Fanes-Sennes-Prags 25 680 ha (257 km²)

• Parco naturale Paneveggio – Pale di San Martino 48 680 acres (197,0 km²)
• Naturpark Schlern-Rosengarten 6 796 ha (68 km²)
• Naturpark Sextener Dolomiten 28 750 acres (116,3 km²)

• Naturpark Puez-Geisler 10 196 ha (102 km²)
• Parco naturale provinciale dell' Adamello-Brenta 153 320 acres (620,5 km²)
• Parco naturale regionale delle Dolomiti Friulane

Notas

Referencias

Véxase tamén

Bibliografía

• Este artigo contén textos da edición de 1911 da Encyclopædia Britannica, dispoñible sen restricións coñecidas de dereito de autor.
• Provincia di Belluno, Provincia Autonoma di Bolzano-Alto Adige Autonome Provinz Bozen-Südtirol, Provincia di Pordenone, Provincia Autonoma di Trento, Provincia di Udine, Regione Autonoma Friuli Venezia Giulia, 2008. Nomination of the Dolomites for inscription on the World Natural Heritage List UNESCO. Nomination Document. 363 pp. https://web.archive.org/web/20131225070444/http://fondazionedolomitiunesco.org/documentazione-2/01_DOLOMITES_nomination_document_jan2008_1236608233_1294933181.pdf
• "HD Pictures of the main areas of the Dolomites". Bruno Mandolesi. Arquivado dende o orixinal o 14 de febreiro de 2021. Consultado o 29 de novembro de 2021. 
• "360 degree panorama Dolomites". SiMedia Srl. Arquivado dende o orixinal o 26 de xaneiro de 2011. Consultado o 14 de abril de 2010. 
• Roger. "Walks and Via Ferrata in the Dolomites". CommunityWalk.com. Arquivado dende o orixinal o 08 de xaneiro de 2018. Consultado o 14 de abril de 2010. 
• "Strada delle 52 Gallerie". Eclectica. 
• "Monte Piana in the Dolomites". Eclectica. 21 de agosto de 2006. 
• "Via Ferrata Lagazuoi Tunnels". Eclectica. 9 de agosto de 2006. 
• "Up to the Turquoise Lake". Eclectica. 1 de agosto de 2006. 

Ligazóns externas

• Franco Grisa Timelapse
• North of Italy in 4K - Bashir Abu Shakra
• Dolomites on Hike.uno
• Italian official cartography (Istituto Geografico Militare - IGM); on-line version: www.pcn.minambiente.it
• Report on the via ferrata Bocchette di Brenta