यम

यम एक वैदिक देवता. यमाक पर्जन्यसमुहांतली आनी हिंदू पुराणकथांतलीय मृत्युदेवता मानल्या. ताच्या बापायचें नांव विवस्वान आनी त्वष्टयाची धूव सरण्यू ही ताची आवय.

प्रजेच्या बऱ्याखातीर अमरत्त्वाचो त्याग करून यज्ञांत आत्मबलिदान करपी पयलो यज्ञकर्तो, मनीस जातीचो आद्य जनक, पयलो राजा, सूक्तरचना करपी एक वैदिक ऋशी,दक्षिणेचो दिकपाल, पयलो मृत, यमीन समागमाखातीर केल्ली मागणी न्हयकारून भयण-भावाचें लग्न निशिध्द थरोवपी समाजसुदारक, यमसंहिता आनी यमस्मृति हे ग्रंथ बरोवपी शास्र्कार,अस्ताक वचपी सुर्याचें वा चंद्राचें प्रतीक, इंडो-इराणी पुराणकथेंतलो यीम, कॅननायट देव यम, दुतांक यमगीता आनी नचिकेताक मरणाचें गुपीत सांगपी उपदेशाक अशा जायत्या स्वरुपानीयमाचें वर्णन मेळटा. पूण जाचें आयुश्य सोंपलां, ताच्या प्राणांचें आपल्या दुतांवरवीं हरण करपी भिरांकूळ देवता आनी दुतांनी मेल्ल्यांच्या जिवांक यमपुरींत हाडलेउपरांत चित्रगुप्त ह्या अधिकाऱ्यान सांगिल्ल्या तांच्या पाप-पुण्याच्या हिशोबाप्रमाण तांकां नरकासारक्या जाग्यांनी धाडपी कठोर न्यायाधीश हेंच ताचें मुखेल रूप जावन रावलां.

ताका कृतांत, अंतक, काळ, श्राध्ददेव, यमधर्म, प्रेतराज, सारकिल्या नांवांनीय वळखतात. ताचो रंग पाचवो, एक पांय अपंगूळ आनी वस्त्रां तांबडी आसतात. ताच्या एका हातांत गदा आनी दुसऱ्या हातांत कालसूत्र नांवाचो पाश आसता. ताचें वाहन रेडो, पाखो आनी घुबड हे पक्षीदूत आनी चार दोळे आशिल्ले सुणे हे राखणदार. ताची मूर्त चार भुजांची आसून तिच्या हातांत लेखणी, पुस्तक, कोंबो आनी दंड आसता. बौध्द पुराणकथेंत यम सातभुजांचो आसून ताचे मूर्तीच्या हड्डयाचेर चक्राभाशेन अलंकार आसता.

यमाच्यो मूर्तीय पळोवपाक मेळटात. पहाडपूर हांगाच्या देवळाच्या उंचवटयाचेर दक्षिणेवटेनचे वण्टींत एक यमाची व्दिभुज मूर्त आसा. चिदंबरमचोय यम व्दिभुज आसू्न तो आपल्या वाहनामुखार उबो आसा. गुजरातांतल्या वडनगर गांवांतल्या हाटकेश्र्वर देवळांत यम दिक्पाल म्हणून उबो आसा. तो त्रिभंग अवस्थेंत आसा. तशेंच तो चतुर्भुज आसून ताच्या वयल्या हातांत गदा आनी सकयल्या हातांत लेखणी आसा.वयल्या दाव्या हातांत बडी आसा आनी तिचेर कोंब्याभशेन सुकणें बशिल्लें आसा. सकयल्ल्या दाव्या हातांत पुस्तक आसा.ताचे तकलेचेर मुकूट, कानांत वाटकुळीं कानांतली, गळ्यांत हार,पांयांत वाळे आनी जोतीं आसात.ताच्या दोनूय पांयांमदीं ताचें वाहन आसा. ताच्या दोनूय आंगांनी देड पांयांचेर दोन चामरधरिणी उब्यो आसात.

कार्तिक शु.व्दितीया ही यमव्दितीया वा भावबीज म्हणून मनयतात.