Թեհրանի կոմյունիկե
Թեհրանի կոմյունիկեն, հայտնի է որպես պետությունների ղեկավարների համատեղ հայտարարություն Թեհրանում, Իրանի նախագահ Ակբար Հաշեմի Ռաֆսանջանիի միջնորդությամբ պատրաստված համատեղ կոմյունիկե, որը ստորագրվել է Ադրբեջանի նախագահի պաշտոնակատար Յաղուբ Մամեդովի և Հայաստանի նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի կողմից 1992 թվականի մայիսի 7-ին՝ Լեռնային Ղարաբաղի մարզի, Ադրբեջանական ԽՍՀ նախկին ինքնավար մարզի, Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև չորս տարվա մարտական գործողություններին վերջ դնելու մտադրությամբ[1][2][3]։
Նախապատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1988 թվականի սկզբին սկսված հակամարտությունը Ադրբեջանական ԽՍՀ Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար մարզի շուրջ[4] զարգացավ առանց խոչընդոտների և խլեց բազմաթիվ խաղաղ բնակիչների, ներքին զորքերի և բանակի կյանքեր։ Իրանական կողմի նախաձեռնությամբ, Լեռնային Ղարաբաղի և հայ-ադրբեջանական սահմանին իրադրության կարգավորման ուղղությամբ դիվանագիտական ջանքերի շրջանակներում, 1992 թվականի մայիսի 7-ին Ադրբեջանի և Հայաստանի ղեկավարները հրավիրվել էին Թեհրան բանակցությունների[3]։ Հրավերը դիտարկվել է որպես Իրանի խաղաղ ջանքերի երրորդ փուլ։ Միջնորդության առաջին փուլը սկսվել է8 փետրվարին, երբ իրանցի բանագնաց Ալի Աքբար Վելայաթին այցելել էր Բաքու, Երևան և Ղարաբաղ, սակայն արագ դադարեցվել էր Իվանյան գրավման և հայկական զորքերի կողմից իրականացված Խոջալուի հետագա կոտորածի պատճառով[5][6]։ Երկրորդ փորձը կատարվել էր մարտին, երբ Իրանի բանագնաց Մահմուդ Վաեզին անցկացրել էր մաքոքային դիվանագիտության շրջայց երկու հանրապետություններում և մի քանի հանդիպում անցկացրեց, որի արդյունքում Ադրբեջանի և Հայաստանի ղեկավարները մայիսին պաշտոնապես հրավիրվեցին Թեհրան։
Կոմյունիկեի ստորագրում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահների միջև բանակցությունների ընթացքում պայմանավորվածություն է ձեռք բերվել, որ հանդիպումներ կկազմակերպվեն երկու երկրների բարձրագույն մակարդակի ներկայացուցիչների, այդ թվում՝ զինծառայողների միջև, և կողմերի միջեւ բոլոր վեճերը կլուծվեն խաղաղ միջոցներով՝ Եվրոպայում անվտանգության և համագործակցության խորհրդակցության (ԵԱՀԽ, այժմ ԵԱՀԿ) և միջազգային իրավունքի սկզբունքի հիման վրա։ Կողմերը հավատարիմ են միջազգային իրավական նորմերին և ՄԱԿ-ի կանոնադրությանը` ապահովելու սահմանների խաղաղությունն ու կայունությունը, ինչպես նաև լուծելու փախստականների շարունակվող ճգնաժամը։ Բանակցությունների արդյունքում կողմերը պայմանավորվեցին բացել բոլոր հաղորդակցությունները Իրանի բանագնաց Մահմուդ Վաեզիի Բաքու, Ստեփանակերտ և Երևան կատարած հետագա այցից հետո և ԵԱՀԽ դիտորդներին ներգրավել միջնորդական ջանքերը շարունակելու համար[3]։
Սակայն խաղաղության ջանքերը ձախողվեցին հաջորդ օրը, 1992 թվականի մայիսի 8-ին, երբ Շուշիում սկսվել են մարտեր և խախտվել է հրադադարի մասին համաձայնագիրը[7][8]։ Դա էապես խաթարել է խաղաղ ջանքերի արդյունքները[9]։ Պաշտոնական Բաքուն ապավինում էին բանակցություններում Թեհրանի ներկայությանըի օգուտ Ադրբեջանի, և Շուշիի կորստով, նույնիսկ նախքան Յագուբ Մամեդովը Բաքու վերադառնալը, Ադրբեջանի իշխանությունները Իրանին բարոյապես պատասխանատու էին համարում[10]։ Շուշիի անկումից հետո Բաքու և Երևան կատարած այցով հրադադարի հասնելու Վաեզիի վերջին փորձը անհաջող է եղել` 1912 թվականի մայիսի 18-ի հակամարտության սրման և հայկական զորքերի կողմից Բերձորի գրավման պատճառով[11]։
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ «Peacekeeper.ru. Хронология событий в конфликтных точках СНГ» [Chronology of events in conflict zones of CIS]. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ նոյեմբերի 22-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 6-ին.
- ↑ «Conciliation Resources. Chronology». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 13-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 6-ին.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Abasov, Ali; Khachatrian, Haroutiun The Karabakh conflict. Variants of Settlement: Concepts and reality. Appendix 3. Joint Statement of the heads of state in Tehran. — Baku and Yerevan: CA&CC Press AB Publishing House, 2006. — С. 90.
- ↑ «Карабах: хронология конфликта» (ռուսերեն). BBC News. 2005 թ․ օգոստոսի 29. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 6-ին.
- ↑ Dr. Mahmood Vaezi. Vice-President of the Center for Strategic Research and Head of Foreign Policy Research. «Mediation in the Karabakh Dispute». Center for Strategic Research. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 22-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 6-ին.
{{cite web}}:|author=has generic name (օգնություն) - ↑ Jean-Christophe Peuch (2001 թ․ հուլիսի 25). «Caucasus: Iran Offers To Mediate In Nagorno-Karabakh Dispute». RFE/RL. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 6-ին.
- ↑ Michael P., Croissant (1998), The Armenia-Azerbaijan Conflict: causes and implications, United States of America: Praeger Publishers, էջ 99, ISBN 0-275-96241-5
- ↑ «Тегеран считает, что урегулированием конфликта в Карабахе должны заниматься страны региона». 2009 թ․ սեպտեմբերի 15. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 6-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 6-ին.
- ↑ «UN Chapter VIII. Consideration of questions under the responsibility of the Security Council for the maintenance of international peace and security. The situation relating to Nagorny-Karabakh. Initial proceedings» (PDF). Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 6-ին.
- ↑ Arif Yunus (2006 թ․ հուլիսի 6). «Azerbaijan – Between America and Iran». Russia in Global Affairs. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 6-ին.
- ↑ «Важный документ по Карабаху или ничего особенного?» [An important document on Karabakh or one of no significance?]. 2008 թ․ հունիսի 11. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ մայիսի 29-ին. Վերցված է 2010-05-ին.