Ճորոխ
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Ճորոխ (այլ կիրառումներ)
| Ճորոխ | |
|---|---|
 | |
| Բնութագիր | |
| Երկարություն | 438 կմ |
| Ավազանի մակերես | 22 000 կմ² |
| Ջրի ծախս | 285 մ³/վ |
| Ջրահոսք | |
| Ակունք | Չորմայրի |
| Գետաբերանի տեղակայում | Սև ծով |
| Կոորդինատներ | |
| Տեղակայում | |
| Հոսող հոսքեր | Barhal Çayı?, Օլթի գետ, Իմերխեվ, Մաճիխել, Աճարիսծղալի, Արկինս, Բակտա, Ալվանիկալա, Աճարիսծղալի, Բադիրգես, Բեհլևան, Բերջև, Բերքչի, Գարմիջ, Գյավիլ, Գոդրախևի, Դիճեգրեկ, Դիցանձ, Էրիխան, Թեշատբեր, Բախչա, Բախսի, Բաշկաիրտ, Բարխալ, Բիտի, Գիդրելիտի, Գյուվնար, Բեժանգետ, Բոլոկո, Փագիք, Գոմ, Ագարվակ, Ենիմահլա, Թաթմաձոր, Ալմշկա, Ախալդա, Ախա, Ախնաձոր, Ախզա, Ամատան, Անզով Այրիք, Աշակ, Բանա-Փանասկերտի գետ, Բաշգեղ, Բեյջուր, Բեյուկ Դերե, Բլդաջուր, Բորչխա, Գանձաձոր, Գյունբախուր, Գորգացեի, Գորգեր, Դարբենք, Դարբենք Ստորին, Դիլքանգոմ, Դումբուլլի, Զարթենիս, Էգնոց, Էգրե, Էգրիսո ջուր, Էրթիկ, Թախթ, Թաշնորգեղ, Թախթմացրա, Գվարա, Ախեթ, Ակբունղար, Օլուխլի, Օկերի, Օշնաղ, Ավարես, Օրդուկի, Մախո և Դաբաճմերիկ |
| Երկիր |  Թուրքիա և  Վրաստան |
| Ջրահավաք | Սև Ծովի ջրավազան և Ճորոխի ավազան |
 | |
Ճորոխ (թուրքերեն՝ Çoruh nehri, վրաց.՝ ჭოროხი), Աբսար[1], Ֆաշ[2], գետ Թուրքիայում և Վրաստանում։ Պատկանում է Սև ծովի ավազանին։
Անվանում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հնում կոչվել է Վոհ (Ոհ), Ակամպսիս, Ակամսիս, Ֆազիս, Էգրիսիսծղալի, Էգուրի, Փասիս[3], ըստ Հակոբ Մանանդյանի՝ Ապսարուս։ Ֆազիս ձևով հիշատակվում է հունա-հռոմեական աղբյուրներում[4]։ Երբեմն Ճորոխ գետի ստորին հոսանքը անվանվել է Էգուրի (ეგური)[5] և Էգրիսծղալի (ეგრისწყალი)[5]։
Աշխարհագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Գետի երկարությունը 360 կմ է, ջրհավաք ավազանի մակերեսը՝ 19,8 հզ կմ²։ Սկիզբ է առնում Ճորոխի լեռնաշղթայի Չորմայրի գագաթից, սկզբում հոսում է դեպի արևմուտք, ապա շեղվում հյուսիս, անցնում Բաբերդի միջով, Լորի (Բլուր) վտակն ընդունելուց հետո ուղղությունը փոխում է դեպի արևելք ու հյուսիս–արևելք։ Մինչև ծովափ հասնելը կտրում է Արևելապոնտական լեռները՝ առաջացնելով խորը կիրճ։
Ճորոխի խոշոր վտակներն են՝ Օլթի, Թորթում, Բերտա, Աջարա։ Ինչպես Ճորոխը, այնպես էլ նրա վտակները խոր կիրճեր են ստեղծել։ Վտակները հարուստ են սահանքներով, որոնք երկրակեղևի տեկտոնական շարժումների արգասիք են։ Ամենախոշոր ջրվեժը Թորթում գետի վրա է՝ համանուն անվամբ՝ 40 մ բարձրությամբ։
Ճորոխը Հայկական լեռնաշխարհի ամենաջրառատ գետերից մեկն է։ Հորդանում է գարնանը՝ ձնհալքի ժամանակ։ Գետի ջուրը քաղցրահամ է, միջին միներալացումը վերին հոսանքներում 100-200 մգ/լ է, ստորին հոսանքում՝ 200-300 մգ/լ, տարեկան տանում է 1.5 միլիոն տ լուծված նյութեր։ Գետը գարնանը շատ տղմոտ է, գետավազանի յուրաքանչյուր 1 քառ. կմ-ից լվացվում են ավելի քան 500 տ կախված նյութեր, տարեկան հոսքը կազմում է 10 միլիոն տ, իսկ գլորվող նյութերինը՝ 1.5 միլիոն տ։ Գետը տարեկան շուրջ 13 միլիոն տ նյութ է տանում Սև ծով։
Գետն ունի ջրաէներգետիկ խոշոր պաշարներ։
Լինչի և Օսվալդի «Հայաստան և հարևան երկրներ» քարտեզի վրա (Ա. Աբեղյանի խմբագրությամբ) կարելի է Ճորոխի ավազանում կարդալ տասնյակներով հայկական գյուղերի անվանումներ։ Մինչև 20-րդ դարը հայերն այնտեղ ունեցել են զարգացած մշակույթ, զբաղվել են արհեստներով, առևտրով։ Այժմ այստեղ կան հայեր, որոնք բռնի կերպով դավանափոխ են եղել, դարձել են մուսուլման։
Ճորոխը դեռ հնուց օգտագործվել է լաստառաքման նպատակներով։ Տեղաբնիկները անտառանյութը կարողանում էին գետով տեղափոխել գետաբերան։ Արդվինից ցած գետը նավարկելի է ոչ խորանիստ նավերի համար։ Առաջներում տեղաբնիկները նավակները կառուցում էին փչովի տիկերի վրա, հոսանքն ի վար մինչև ծով ապրանքներ էին տեղափոխում հինգ ժամում, իսկ հոսանքով վեր ոտքով անցնում էին երեք-չորս օրում։
Հնում երբեմն Ճորոխ գետի ստորին հոսանքը անվանվել է Դռակոն[6]։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Հակոբյան Թ. Խ., Մելիք-Բախշյան Ստ. Տ., Բարսեղյան Հ. Խ., Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 1 [Ա-Գ] (խմբ. Մանուկյան Լ. Գ.), Երևան, «Երևանի համալսարանի հրատարակչություն», 1986, էջ 12 — 992 էջ։
- ↑ Հակոբյան Թ. Խ., Մելիք-Բախշյան Ստ. Տ., Բարսեղյան Հ. Խ., Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 5 [-] (խմբ. Մանուկյան Լ. Գ.), Երևան, «Երևանի Համալսարանի Հրատարակչություն», 2001, էջ 512 — 916 էջ։
- ↑ Հակոբյան Թ. Խ., Մելիք-Բախշյան Ստ. Տ., Բարսեղյան Հ. Խ., Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 1 [Ա-Գ] (խմբ. Մանուկյան Լ. Գ.), Երևան, «Երևանի համալսարանի հրատարակչություն», 1986, էջ 618 — 992 էջ։
- ↑ Հակոբյան Թ. Խ., Մելիք-Բախշյան Ստ. Տ., Բարսեղյան Հ. Խ., Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 5 [-] (խմբ. Մանուկյան Լ. Գ.), Երևան, «Երևանի Համալսարանի Հրատարակչություն», 2001, էջ 510 — 916 էջ։
- ↑ 5,0 5,1 Հակոբյան Թ. Խ., Մելիք-Բախշյան Ստ. Տ., Բարսեղյան Հ. Խ., Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 2 [Դ-Կ] (խմբ. Մանուկյան Լ. Գ.), Երևան, «Երևանի Համալսարանի Հրատարակչություն», 1986, էջ 327 — 992 էջ։
- ↑ Հակոբյան Թ. Խ., Մելիք-Բախշյան Ստ. Տ., Բարսեղյան Հ. Խ., Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 2 [Դ-Կ] (խմբ. Մանուկյան Լ. Գ.), Երևան, «Երևանի Համալսարանի Հրատարակչություն», 1986, էջ 142 — 992 էջ։
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Հ. Կ. Գաբրիելյան, Հայկական լեռնաշխարհ, Երևան, 2000
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ճորոխ» հոդվածին։ |
| ||||||
