Jump to content

Չան Հենգ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Չան Հենգ
չինարեն՝ 張衡
Ծնվել է78
Nanyang, Հան դինաստիա
Մահացել է139
Լոյան, Չինական կայսրություն
ՔաղաքացիությունԱրևելյան Հան
ԴավանանքԿոնֆուցիականություն
Մասնագիտությունքարտեզագիր, մաթեմատիկոս, աստղագետ, բանաստեղծ, մարդաբան, աշխարհագրագետ, փիլիսոփա, գյուտարար, ճարտարագետ-մեխանիկ և քաղաքական գործիչ
Գործունեության ոլորտմաթեմատիկա, աստղագիտություն և Երկրաշարժագիտություն
 Zhang Heng Վիքիպահեստում

Չան Հենգ (չին.՝ 張衡, 78139), չափահաս անունը Պինցզի (平子), չինացի փիլիսոփա, մտածող-էնցիկլոպեդիստ, գրականագետ, բանաստեղծ, պետական գործիչ և գիտնական։ Նրան են պատկանում աշխարհի շատ հայտնագործություններ և գյուտեր մաթեմատիկայի, աստղագիտության, մեխանիկայի, սեյսմոլոգիայի, աշխարհագրության մեջ։ Նրա պատվին անվանվել Է Լուսնի վրա Չան-Հենգ խառնարանը։

Կենսագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է Նանյան շրջանի Սիաո գավառում՝ աղքատացած պաշտոնյայի ընտանիքում (այժմ այդ տեղերը գտնվում են Հենան նահանգի Նանյանգ քաղաքային շրջանի Նանձիա գավառում)։ 17 տարեկանում ուղևորվել է Չանանի, ապա եկել մայրաքաղաք Լոյան, որտեղ ընդունվել է Թայ Սուեի բարձրագույն ուսումնարան և ընկերական կապեր հաստատել առաջատար գիտնականներ Վան Ֆուի (76/85 — 157/167), Մա Ժունի (979-166), Ցույ Յուանիամի (77/78 — 142/143) և այլ գիտնականների հետ[1][2][3]։

33 տարեկանում դարձել է մշակույթի և կրթության հարցերով կառավարական խորհրդական (Լան Չժուն)։ Ընթերցելով «Թայ Սուան Ցզին» («Մեծ գաղտնիքի կանոն») Յան Սյունան (մ. թ. ա. 53 — 18թթ.), զբաղվել է բնական գիտություններով և մի քանի տարի անց այնպիսի հաջողությունների է հասել, որ 115-ին երկու անգամ զբաղեցրել է պալատական աստղագետ-պատմաբանի (Թայ Շի Լին) պաշտոնը, ով պատասխանատու է օրացույցի և աստղագիտական, մթնոլորտային, սեյսմոլոգիական դիտարկումների համար։

55 տարեկանում դարձել է վեց բարձրաստիճան պաշտոնյաներից մեկը (Սը Չժուն)։

Չան Հենգի սեյսմոսկոպի ժամանակակից դասավորությունը:

Զրպարտված, 136-ին աքսորվել է որպես Հեցզյան (գտնվում էր Հեբեյի նահանգի Հենշուե շրջանում)։

Ստեղծել է.

  • արմիլյար ոլորտը (Երկնային գլոբուս);
  • տրոլեյբուս-կողմնացույց՝ շարժակազմերով;
  • ստորգետնյա ցնցումների գրանցման սարք (սեյսմոգրաֆ)

Չան Հենգը Չինաստանում առաջինն էր, որ հայտարարեց, որ Լուսինը փայլում է արտացոլված արևի լույսով, քանակական քարտեզագրության առաջամարտիկն էր՝ հիմնված կոորդինատների ուղղանկյուն ցանցի վրա։

համարի համար առաջարկեց երկու համարժեք՝ 1) 92/29 ≈ 3,1724…, 2) ≈ 3,1622…: Վերջին արժեքըն օգտագործել է Բրահմագուպտան 7-րդ դարում և Ալ-Խորեզմին 9-րդ դարում։

Չան Հենգի տեսական գործերը գոյատևել են միայն բեկորային ձևով՝ ներառված այլ աշխատություններում։ Նրա կյանքի և ստեղծագործության հնագույն նկարագրությունը պարունակվում է հատուկ նրան նվիրված գլ. 89-ում՝ «Հոու Հան Շու» («Գիրք [վերջին [դինաստիայի] Հան դարաշրջանի մասին])», 4-րդ դարի վերջ - 5-րդ դարի սկիզբ)։ Նրա գիտական ժառանգությունը ներկայացված է Յան Կե Չունի (18-19-րդ դարեր) անթոլոգիայում։

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Колчинский И.Г., Корсунь А.А., Родригес М.Г Астрономы: Биографический справочник. — 2-е изд., перераб. и доп. — Киев: Наукова думка, 1986. — 512 с.
  • Духовная культура Китая: энциклопедия: в 5 т. / Гл. ред. М. Л. Титаренко; Ин-т Дальнего Востока. — М.: Вост. лит., 2006. Т. 1. Философия / ред. М. Л. Титаренко, А. И. Кобзев, А. Е. Лукьянов. — 2006. — 727 с. С. 566—567.
  • Духовная культура Китая: энциклопедия: в 5 т. / гл. ред. М. Л. Титаренко; Ин-т Дальнего Востока. — М. : Вост. лит., 2006-. Т. 5. Наука, техническая и военная мысль, здравоохранение и образование / ред. М. Л. Титаренко и др. — 2009. — 1055 с. С. 930—932.
  • Чжан Юй-чжэ. Чжан Хэн-великий астроном древнего Китая // Народный Китай.1956.№ 1.

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. «Vivian, 7th Baron, (Charles Crespigny Hussey Vivian) (born 20 Dec. 1966)». Oxford University Press. 2007 թ․ դեկտեմբերի 1. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  2. Knechtges, Martin; Schenuit, Jörg (2007 թ․ հունվարի 1). «Das westliche Dilemma». doi:10.30965/9783657764341. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  3. 史应勇, 1965- (2007). 郑玄通学及郑王之争研究. Sichuan chu ban ji tuan. ISBN 978-7-80752-029-0. OCLC 213011398.{{cite book}}: CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]