Պրահա
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Պրահա (այլ կիրառումներ)
Պրահա (չեխ․՝ Praha [ˈpraɦa]), Չեխիայի Հանրապետության մայրաքաղաքը և ամենամեծ քաղաքը, Բոհեմիայի պատմական մայրաքաղաքը։ Պրահան, որը գտնվում է Վլտավա գետի ափին, ապրում է ▲1 384 732 մարդ (հունվարի 1, 2024)[2] մարդ։ Քաղաքի կլիման չափավոր օվկիանոսային է՝ համեմատաբար տաք ամառով և սառը ձմեռով։
Պրահան Կենտրոնական Եվրոպայի քաղաքական, մշակութային և տնտեսական կենտրոնն է՝ հարուստ պատմությամբ և ռոմանական, գոթական, վերածննդի և բարոկկո ճարտարապետությամբ։ Եղել է Բոհեմիայի թագավորության մայրաքաղաքը և Սրբազան Հռոմեական կայսրության մի քանի կայսրերի՝ առաջին հերթին Կառլոս IV-ի (կառավարման տարիներ՝ 1346–1378) նստավայրը[3]։
Պրահան Հաբսբուրգների միապետության և Ասվտրո-Հունգարական կայսրության կարևորագույն քաղաքներից էր։ Բնակավայրը կարևոր դեր է խաղացել Բոհեմական և Բողոքական բարեփոխումների, Երեսնամյա պատերազմի և 20-րդ դարի պատմության մեջ՝ համաշխարհային պատերազմների և հետպատերազմյան կոմունիստական դարաշրջանում որպես Չեխոսլովակիայի մայրաքաղաք[4]։
Պրահայում կան մի շարք հայտնի մշակութային վայրեր, որոնցից շատերը վերապրել են 20-րդ դարի Եվրոպայի բռնությունն ու ոչնչացումը։ Հիմնական տեսարժան վայրերն են Պրահայի ամրոցը, Կառլի կամուրջը, Հին քաղաքի հրապարակը՝ Պրահայի աստղագիտական ժամացույցով, Հրեական թաղամասը, Պետրին բլուրն ու Վիշեգրադը։ 1992 թվականից Պրահայի պատմական կենտրոնն ընդգրկվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների ցանկում։
Քաղաքում կան ավելի քան տասը խոշոր թանգարաններ, ինչպես նաև բազմաթիվ թատրոններ, պատկերասրահներ, կինոթատրոններ և այլ պատմական ցուցանմուշներ։ Այստեղ կան բազմաթիվ հանրային և մասնավոր կրթական կենտրոններ, այդ թվում՝ Կառլի համալսարանը՝ Կենտրոնական Եվրոպայի ամենահին համալսարանը[5]։
Ըստ GAWC հետազոտությունների՝ Պրահան դասակարգվում է որպես «Ալֆա-» գլոբալ քաղաք[6]։ 2019 թվականին Mercer-ի կողմից քաղաքը ճանաչվել է ապրելու համար ամենահարմար 69-րդ քաղաք[7]։ Նույն թվականին PICSA Index-ը քաղաքը ապրելու պիտանելիության ցանկում քաղաքը դասակարգել է 13-րդ հորիզոնականում[8]։ Հարուստ պատմությունը քաղաքը դարձնում է զբոսաշրջիկների համար այցելության հայտնի ուղղություն, 2017 թվականի դրությամբ Պրահան տարեկան ընդունում է ավելի քան 8,5 մլն օտարերկրյա զբոսաշրջիկ։ 2017 թվականին Պրահան ներառվել է Լոնդոնից, Փարիզից, Հռոմից և Ստամբուլից հետո ամենաշատ այցելվող եվրոպական քաղաքների ցանկում[9]։
Անվանում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Քաղաքի անվանումը շատ վեճերի տեղիք է տվել։ Սովորաբար «Praha» բառը կապում են չեխ․՝ prah՝ «շեմ» բառի հետ։ Այդ առումով մեծ տարածում ունի իմաստուն Լիբուշեի լեգենդը։ Նա անտառ է ուղարկում ծառաներին, ովքեր այնտեղ գտնում են մարդու, որը տան շեմի համար տախտակ էր տաշում։ Այստեղից էլ իբր առաջացել է «Պրահա» անունը։ Հին սլավոնական լեզվում «շեմ» է կոչվել նաև գետի ափը։ Որոշ գիտնականներ քաղաքի անունը կապում են «pražení»՝ թխել բառին, քանի որ այդ շրջանում շատ հաց է թխվել։ Քաղաքի անվանման հնարավոր մյուս տարբերակը Վլտավա գետի քարե սահանքներն են։
Բոլոր վարկածները լեզվաբանական հիմքեր ունեն։ Ժամանակակից քաղաքաշինության տեսաբանների կարծիքով Պրահայի համար ամենակարևորը ո՛չ շեմն էր, ո՛չ գետի ափը, և ո՛չ էլ հաց թխելը, այլ շրջակա ծանծաղուտները. նրանք կարևոր նշանակություն են ունեցել քաղաքի հիմնադրման համար։ Այս դեպքում քարե սահանքների պատմությունը ամենից ճշմարտանմանն է թվում[10]։
Պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ժամանակակից Պրահայի տարածքում սլավոնների հայտնվելու մասին առաջին վկայությունները վերաբերում են 6-րդ դարին։ 10-րդ դարում Պրահան դարձել է Չեխական պետության մայրաքաղաքը, իսկ նույն դարի վերջին քաղաքում կառուցվել է շուկայի հրապարակ։
13-րդ դարի առաջին կեսին քարե շինությունների կողքին հրապարակի մոտ սկսել են կառուցել ամրոցի պատեր։
Փարիզի հետ հավակնելով «Եվրոպայի մայրաքաղաք» կոչվելուն՝ Պրահան 16-րդ դարում դարձավ ծայրամասային քաղաքներից մեկը[11]։
1866 թվականին ավստրո-պրուսական պատերազմում Ավստրիայի պարտությունից հետո, երբ Պրահան շրջապատված էր պրուսական զորքերով, ավստրիական հրամանատարությունը հանգեց այն եզրակացության, որ քաղաքը վերջնականապես կորցրել է պաշտպանական իր նշանակությունը։ Այդ պատճառով էլ որոշվում է վերացնել քաղաքային ամրությունների զգալի մասը։ Դրա հետևանքով բուռն վերելք ունեցավ Պրահային մերձակա քաղաքների կառուցումն ու զարգացումը՝ Ժիժկով, Կառլին, Վրշովիցե, Նուսլե, Սմիխով, Կոշիրժե, Պոդոլի, Վիսոչանի։ Այս քաղաքներում կառուցվեցին հարյուրավոր նոր գործարաններ, որոնք գյուղական համայնքներից իրենց էին գրավում աշխատուժ։
19-րդ դարում Պրահայի քաղաքային ագլոմերացիան արտադրական կարևորագույն կենտրոն էր ողջ կայսրության համար։ Հատկապես նշանակալի էին մետաղամշակման և մեքենաշինական արտադրամասերը, որոնք օգտվում էին մոտակայքում գտնվող ածխահանքերից և Կլադնո քաղաքի մետաղամշակման արտադրամասերից։ Վախենալով Չեխիայի և մասնավորապես՝ Պրահայի հզորացումից՝ ավստրիական կառավարությունը խոչընդոտում էր Պրահայի զարգացումը՝ արգելելով նրա ընդարձակումը։ Պրահայի արվարձանները նույնիսկ առանձին քաղաքների կարգավիճակ էին ստանում, այսպես՝ Կրալովսկե-Վինոգրադին Առաջին համաշխարհային պատերազմից առաջ ուներ 100,000 բնակչություն՝ զբաղեցնելով երրորդ տեղը Պրահայից և Բռնոյից հետո։
1918 թվականին Ավստրո-Հունգարիայի անկումից հետո ձևավորվեց Չեխիայի Հանրապետությունը՝ Պրահա մայրաքաղաքով։ Քաղաքը համեմատաբար հանդարտ կյանքով էր ապրում մինչև Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի սկսվելը։ Պրահան ազատագրվել է 1945 թվականի մայիսի 9-ին Պրահայի օպերացիայի արդյունքում։ Բարեբախտաբար, պատերազմից քաղաքը շատ չէր վնասվել։ 1960 թվականին Պրահան հռչակվում է Չեխոսլովակիայի Սոցիալիստական Հանրապետության մայրաքաղաք։ 1993 թվականին Դաշնության «թավշե բաժանումից» հետո Պրահան դառնում է Չեխիայի մայրաքաղաքը։ Քաղաքը Պրահայի գարնան իրադարձությունների հիմնական վայրն էր։
1918 թվականին չեխական անկախ պետության հռչակումից հետո ոչինչ չէր խանգարում մայրաքաղաքի զարգացմանը։ 1922 թվականին Պրահային են միանում շրջակա 37 բնակավայրերը. քաղաքի բնակչությունը միանգամից մեծանում է երեք անգամ՝ կազմելով մոտ 677,000 մարդ, իսկ տարածքը 21 կմ²-ից դառնում է 171,5 կմ²՝ չզիջելով ժամանակի խոշորագույն մայրաքաղաքներին։ Պրահայի զարգացումը հանգեցնում է բնակչության կտրուկ աճին. 1939 թվականին այն արդեն կազմում էր մեկ միլիոն մարդ։ Այս շրջանում զարգացում է ապրում քաղաքային տրանսպորտը. տրամվայների ցանցը ընդգրկում է գրեթե ողջ քաղաքը և անցկացվում են տրոլեյբուսի գծեր։ 1930-ական թվականներին ընդունվում է Պրահայում մետրոպոլիտեն կառուցելու որոշումը, սակայն աշխատանքները ընդհատվում են գերմանացիների կողմից ռազմակալման պատճառով։
Չեխ ճարտարապետները մոդեռնի, կուբիզմի, ֆունկցիոնալիզմի ոճով ստեղծած իրենց գործերով Պրահայի ճարտարաապետությունը բարձրացրին նոր մակարդակի։
Չեխիայի ռազմակալումը գերմանացիների կողմից և հետագայում նրա ազատագրումը հանգեցրին այն բանին, որ Պրահան, որտեղ դարերի ընթացքում բնակություն էին հաստատել չեխերը, գերմանացիները, հրեաները, դարձավ միատարր քաղաք։ Քաղաքական ու մշակութային մի շարք նշանավոր գործիչներ բռնությունների ենթարկվելով նախ գերմանական, ապա կոմունիստական ռեժիմից, արտագաղթեցին քաղաքից։ Քաղաքի բնակչության նախապատերազմյան քանակը վերականգնվեց 1960 թվականին միայն։ 1974 թվականին քաղաքի բնակչությունը կազմում էր 1,200,000 մարդ։
Հետպատերազմյան տարիներին շարունակվեց Պրահայի ենթակառուցվածքների զարգացումը։ Բնակարանային խնդիրը լուծելու համար, ինչպես սոցիալիստական շատ երկրներում, քաղաքի ծայրամասերում մատչելի բնակարաններ կառուցվեցին։ Ավելացան պանելային բարձրահարկ շենքերը՝ համեստ բնակարաններով, մինչդեռ քաղաքի կենտրոնում պատմական արժեք ներկայացնող որոշ շինություններ, անուշադրության մատնվելով քանդվեցին։ Վերջին ժամանակներում դրությունը բարելավվեց և քաղաքի կենտրոնի շինությունները գրեթե ամբողջությամբ վերանորոգվեցին՝ ձեռք բերելով հեղինակավոր կարգավիճակներ։
2002 թվականին Պրահան խիստ տուժել է Վլտավայի հեղեղումներից. հեղեղվել էր քաղաքի զգալի մասը, որի արդյունքում մի քանի ամսով դադարել էր գործել մետրոպոլիտենը։
Ֆիզիկա-աշխարհագրական բնութագիր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Պրահան ձգվում է Վլտավա գետի երկու ափերով։ Գետի երկարությունը քաղաքում 29,8 կմ է, միջին խորությունը՝ 2,75 մ։ Գետի չեխական հատվածի առավելագույն խորությունը կազմում է 40,5 մ։ Պրահայի տարածքում Վլտավայի մեջ թափվում են մեկ գետ՝ Բերոունկան, հինգ փոքր վտակներ աջ ափից, չորսը՝ ձախից։ Ձախ ափից սկիզբ է առնում Չերտովկա ջրանցքը։ Քաղաքը տեղակայված է հինգ բլուրների վրա, որոնք միմյանցից զատված են գետով։ Վլտավայի մեջ կան 9 կղզյակներ։
Կլիմա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Պրահայի կլիման մեղմ է՝ չափավոր ցամաքային։ Ձմեռները համեմատաբար մեղմ են, քիչ տեղումներով, իսկ ամառները սովորաբար անձրևոտ են ու տաք։ Գարունը սկսվում է մարտից, իսկ աշունն ավարտվում է դեկտեմբերի սկզբին։
Օդի միջին ջերմաստիճանը հունվարին -1,4 °C է, հուլիսին՝ +18,2 °C: Տարեկան տեղումների միջին քանակը 500 մմ է։ Ամենաանձրևոտ ամիսները մայիսից օգոստոսն են, ամենաչորայինը՝ հունվար-փետրվարը։ Քաղաքը հարուստ է կանաչապատ տարածքներով, որոնք կազմում են քաղաքի գրեթե կեսը։
| Պրահա (1981–2010)ի կլիմայական տվյալները | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ամիս | հունվ | փետ | մարտ | ապր | մայ | հուն | հուլ | օգոս | սեպ | հոկ | նոյ | դեկ | Տարի |
| Ռեկորդային բարձր °C (°F) | 17.4 (63.3) |
19.2 (66.6) |
22.5 (72.5) |
28.8 (83.8) |
32.5 (90.5) |
37.2 (99) |
37.8 (100) |
37.4 (99.3) |
33.1 (91.6) |
27.0 (80.6) |
19.5 (67.1) |
17.4 (63.3) |
37.8 (100) |
| Միջին բարձր °C (°F) | 1.3 (34.3) |
3.0 (37.4) |
8.1 (46.6) |
14.3 (57.7) |
19.2 (66.6) |
21.8 (71.2) |
24.4 (75.9) |
23.8 (74.8) |
18.9 (66) |
13.1 (55.6) |
6.0 (42.8) |
2.0 (35.6) |
13.0 (55.4) |
| Միջին օրական °C (°F) | −1.4 (29.5) |
−0.4 (31.3) |
3.6 (38.5) |
8.4 (47.1) |
13.4 (56.1) |
16.1 (61) |
18.2 (64.8) |
17.8 (64) |
13.5 (56.3) |
8.5 (47.3) |
3.1 (37.6) |
−0.3 (31.5) |
8.4 (47.1) |
| Միջին ցածր °C (°F) | −4 (25) |
−3.6 (25.5) |
0.0 (32) |
2.9 (37.2) |
8.2 (46.8) |
10.8 (51.4) |
12.7 (54.9) |
12.6 (54.7) |
8.8 (47.8) |
4.7 (40.5) |
0.6 (33.1) |
−2.7 (27.1) |
4.3 (39.7) |
| Ռեկորդային ցածր °C (°F) | −27.5 (−17.5) |
−27.1 (−16.8) |
−27.6 (−17.7) |
−8 (18) |
−2.3 (27.9) |
1.9 (35.4) |
6.7 (44.1) |
6.4 (43.5) |
0.7 (33.3) |
−7.5 (18.5) |
−16.9 (1.6) |
−24.8 (−12.6) |
−27.6 (−17.7) |
| Տեղումներ մմ (դյույմ) | 23.5 (0.925) |
22.6 (0.89) |
28.1 (1.106) |
38.2 (1.504) |
77.2 (3.039) |
72.7 (2.862) |
66.2 (2.606) |
69.6 (2.74) |
40.0 (1.575) |
30.5 (1.201) |
31.9 (1.256) |
25.3 (0.996) |
525.8 (20.701) |
| Ձյան տեղումներ սմ (դյույմ) | 17.9 (7.05) |
15.9 (6.26) |
10.3 (4.06) |
2.9 (1.14) |
0.0 (0) |
0.0 (0) |
0.0 (0) |
0.0 (0) |
0.0 (0) |
0.1 (0.04) |
8.4 (3.31) |
15.9 (6.26) |
71.4 (28.11) |
| Միջ. տեղումների օրեր (≥ {{{միավոր տեղումների օրեր}}}) | 6.8 | 5.6 | 6.2 | 7.3 | 9.8 | 10.3 | 9.1 | 8.8 | 7.0 | 5.5 | 7.0 | 6.8 | 90.2 |
| % խոնավություն | 86 | 83 | 77 | 69 | 70 | 71 | 70 | 71 | 76 | 81 | 87 | 88 | 77 |
| Միջին ամսական արևային ժամ | 50.0 | 72.4 | 124.7 | 167.6 | 214.0 | 218.3 | 226.2 | 212.3 | 161.0 | 120.8 | 53.9 | 46.7 | 1667,9 |
| Աղբյուր #1: Pogoda.ru.net[12] | |||||||||||||
| Աղբյուր #2: NOAA[13] | |||||||||||||
Վարչական բաժանում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Պրահայի ընդհանուր մակերեսը 496,07 կմ² է, որից կառուցապատված է միայն 48,71 կմ²։ Որքան էլ զարմանալի լինի, առավել մեծ մակերես են կազմում գյուղատնտեսական նշանակության տարածքները՝ 209.84 կմ² (այդ թվում վարելահողեր՝ 154.30 կմ², մրգատու այգիներ՝ 46.81 կմ², մարգագետիններ՝ 8.68 կմ², խաղողի այգիներ՝ 0.10 կմ²)։ Բացի դրանից՝ քաղաքի տարածքում կա 49.20 կմ² անտառ։
Պրահան ներկայումս բաժանված է 22 վարչական շրջանների և տեղական ինքնակառավարում ունեցող քաղաքային 57 մասերի։ Սակայն փոստային, ընտրական, դատական, ոստիկանական բնագավառներում ընդունված է նախկին բաժանումը (1960) 10 շրջանների։
Բնակչություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]| Բնակչության քանակը Պրահայում 1869-2013 թվականներ, հազար մարդ[14] |
 |
2006 թվականի դեկտեմբերի 31-ի տվյալներով քաղաքի բնակչությունը 1181,1 հազար մարդ է (կանայք ավելի շատ են, 52 կանանց բաժին է ընկնում 48 տղամարդ)։ Վերջին տարում 1970-ական թվականներից հետո առաջին անգամ բնակչության բնական աճ է գրանցվել, 6,25 հազարով էլ բնակչությունը աճել է այլ երկրներից ներգաղթի պատճառով։ Սակայն չեխ բնակչության քանակը քաղաքում նվազել է 4,5 հազարով, իսկ օտարերկրացիների քանակը ավելացել է 10,75 հազար մարդով։ Դա կատարվել է հիմնականում Ուկրաինայից, Ռուսաստանից և Վիետնամից ներգաղթածների հաշվին։ Այսպիսով՝ Պրահայում ժամանակավոր կամ հիմնական բնակություն հաստատած օտարերկրացիների թիվը գերազանցում է 100,000-ը, որից 28 %-ը հիմնական բնակություն է հաստատել քաղաքում։
Տարիքային հարաբերությամբ բնակչության 12,3 %-ը կազմում են 0-15 տարեկան բնակիչները, 72,1 %-ը՝ 15-65 տարեկան, 15.6 %-ը՝ 65-ից բարձր։ Մոտ 900 քաղաքացիներ 100 տարեկանից բարձր են։ Մինչև 40 տարեկան բնակչության շրջանում գերակշռում են տղամարդիկ, 45-ից հետո՝ կանայք (80 տարեկանից բարձր բնակիչների շրջանում՝ գրեթե կրկնակի)[15]։
Պետական լեզուն չեխերենն է. դրան տիրապետում է գրեթե ողջ բնակչությունը։ Լայն տարածում ունեն սլովակերենը (չեխերի մեծամասնությունը հասկանում է այս լեզուն), գերմաներենը, ռուսերենը, անգլերենը։ Այստեղ դեռևս հնարավոր է լսել իդիշ։
Հավատացյալների մեծ մասը՝ մոտ 70 %, դավանում է կաթոլիկություն։ 2001 թվականի մարդահամարի տվյալներով Պրահայի բնակչության 67 %-ը աթեիստ է, իսկ 8 %-ը միանշանակ պատասխան չունի այս հարցին[16]։
| Բնակչության 1378-2024 թվականների վիճակագրություն | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Տնտեսություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Արդյունաբերության ճյուղերից Պրահայում զարգացած են մեքենաշինությունը, քիմիական, տեքստիլ, սննդի արդյունաբերությունը և տպագրությունը։
Պրահայում պահպանվել էր աշխարհի քաղաքային համակարգում գործող թերևս միակ պնևմատիկ փոստը, որ հիմնադրվել էր 1887 թվականին։ Սակայն 2002 թվականի հեղեղումների արդյունքում դրա կայարաններից մի քանիսը վնասվել են, ինչից հետո փոստը դադարել է գործելուց։ Չեխական փոստային ծառայությունը պատրաստվում է վերանորոգել այն և կրկին գործարկել։ Բացի պատմական և թանգարանային արժեքներից՝ նման համակարգը ունի գործնական նշանակություն։ Այսպես՝ հեռագիրը կամ փոքր փաթեթը պնևմատի փոստով Նոր քաղաքից կարող է հասնել Պրահայի ամրոց 3-5 րեպեի ընթացքում, ինչը անհամեմատ արագ է այլ փոխադրամիջոցներից։
Ամսական միջին աշխատավարձը Պրահայում 2007 թվականի տվյալներով կազմել է 35.115 չեխական կրոնա ձեռնարկատիրական և 27.385 կրոնա ոչ ձեռնարկատիրական հատվածում։ Ավանդաբար Պրահայում աշխատավարձը բարձր է չեխական միջին ցուցանիշից։ Այսպես՝ Կենտրոնական Չեխիայում միջին աշխատավարձը ձեռնարկատիրական հատվածում 2007 թվականին կազմել է 25.432 կրոն (Պրահայի ցուցանիշի 72.4 %), իսկ ոչ ձեռնարկատիրական հատվածում՝ 22.686 կրոն (82.8 %)[29]։
Զբոսաշրջություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Շուկայական բարեփոխումներից հետո զբոսաշրջությունը Պրահայում արագ զարգացում ապրեց՝ մի քանի տարվա ընթացքում զբոսաշրջիկների շրջանում մեծ հեղինակություն ձեռք բերելով։ Զբոսաշրջության համաշխարհային կազմակերպության տվյալներով 2005 թվականին քաղաքը Եվրոպայում վեցերորդն էր զբոսաշրջիկների այցելության թվով Լոնդոնից, Փարիզից, Հռոմից, Մադրիդից և Բեռլինից հետո։ Սրան նպաստել է նախ և առաջ հյուրանոցային ցանցի զարգացումը։ 2007 թվականին Պրահայում հաշվվում էր 29 հինգաստղանի, 126 չորսաստղանի և ավելի քան 250 երեքաստղանի հյուրանոց, որոնք ունեն ընդհանուր առմամբ 90.000 տեղ։ Մեծ ճանաչում ունեցող զբոսաշրջային The TripAdvisor Travelers’ Choice օպերատորի տվյալներով 2006 թվականին Պրահայի երկու հյուրանոցներ՝ Riverside Hotel և Hotel La Palais, ընդգրկվել են աշխարհի ամենաշքեղ 10 հյուրանոցների ցանկում[29]։
Ներկայումս Պրահայի մոտ 110.000 բնակիչներ աշխատում են արտաքին և ներքին զբոսաշրջության սպասարկման ոլորտում. դա կազմում է տնտեսապես ակտիվ բնակչության 20 %-ը։ 2011 թվականին Պրահա այցելած զբոսաշրջիկների թիվը կազմել է 3.8 միլիոն մարդ։ Մեկ զբոսաշրջիկը միջին հաշվով 3.7 գիշեր է անցկացրել հյուրանոցում, ինչը բարձր է եվրոպական միջին ցուցանիշից։ Չնայած այս առաջընթացին՝ Պրահան առավել մեծ հնարավորություններ ունի այն զարգացնելու, քանի որ շատ հյուրեր այստեղ են այցելում մշակութային, մարզական, հասարակական-քաղաքական, տնտեսական, գիտական բազմաթիվ միջոցառումների կապակցությամբ։
Տրանսպորտ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Պրահան միջազգային ավտոմոբիլային տրանսպորտի կարևոր հանգույց է։ Նրանով են անցնում D1 Պրահա - Բռնո (- Բրատիսլավա) - Օստրավա (Կատովիցե - Վարշավա), D5 Պրահա - Պլզեն (- Նյուրնբերգ), D8 Պրահա - Ուստի նադ Լաբեմ (- Դրեզդեն - Բեռլին) և D11 Պրահա - Գրադեց Կրալովե (հետագայում նախատեսվում է շարունակել մինչև Շեցին և Օլոմոուցա) ավտոմայրուղիները, ինչպես նա մի քանի ճեպընթաց մայրուղիներ։ Ներկայումս ծրագրվում է D3 Պրահա - Չեսկե Բուդյովիցե (- Լինց) մայրուղու կառուցումը։ Միջազգային փոխադրումների մեծացման պայմաններում արտաքաղաքային լիարժեք շրջագծային մայրուղու բացակայությունը ծանրաբեռնում է ներքաղաքային մայրուղիները՝ հանգեցնելով խցանումների, քաղաքային տրանսպորտի ծանրաբեռնման։ Նախատեսված է շրջագծային մայրուղու կառուցումը, որը մի փոքր դժվարանում է՝ կապված քաղաքի բարդ ռելիեֆի հետ։
Հասարակական տրանսպորտ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պրահայի քաղաքային տրանսպորտը իր մեջ է ներառում մետրոպոլիտենը, տրամվայների և ավտոբուսների համակարգը։ Պրահայի մետրոպոլիտենը ունի 57 կայարան և 3 գիծ՝ 59.3 կմ ձգվածությամբ։ Դրանք իրարից տարբերվում են տառերով և գույներով. կանաչ «А» («Դեպո գոստիվարժ» չեխ․՝ Depo Hostivař - «Բոլնիցա մոտոլ» չեխ․՝ Nemocnice Motol կայարաններ), դեղին «В» («Չեռնի մոստ» չեխ․՝ Černý Most - «Զլիչին» կայարաններ չեխ․՝ Zličín), կարմիր «С» («Լետնյանի» չեխ․՝ Letňany - «Հայե» չեխ․՝ Háje կայարաններ)։ Ներկայումս ծրագրվում է չորրորդ՝ «D» գծի կառուցումը, որը կկապի կենտրոնական կայարանը հարավային Լիբուշ և Պիսիսնիցե թաղամասերին։
Քաղաքն ունի տրամվայների զարգացած ցանց՝ մոտ 136 կմ երկարությամբ։ Եթե վերջին տարիներին հնչում էին կարծիքներ, որ տրամվայի ցանցը պետք է ապամոնտաժել, ապա ներկայումս կարծիքը փոխվում է. կառուցվում են արագընթաց տրամվայների նոր գծեր։ Տրամվայի ցանցով է պատված քաղաքի մեծ մասը, ընդ որում շատ ուղերթեր, անցնելով կենտրոնով, կապում են քաղաքի ծայրամասերը։ Կան տրամվայներ և ավտոբուսների գծեր,որոնք աշխատում են միայն գիշերը՝ կապելով կենտրոնը ծայրամասերին։
2014 թվականի փետրվարի 1-ի տվյալներով քաղաքում կան տրամվայի 32 գծեր՝ ներառյալ գիշերայինները, ավտոբուսի 200 և մետրոյի 3 գծեր։ Ընդհանուր առմամբ գծերում աշխատում են 971 տրամվայ, 1.300 ավտոբուս, մետրոյի 202 վագոն։ Քաղաքում գործում է նաև ֆունիկուլյոր, որը զբոսաշրջիկներին բարձրացնում է Պետրշինսկի բլուրը։ Քաղաքի հասարակական տրանսպորտի մեջ է ներառված նաև ներքաղաքային երկաթգիծը, որից օգտվում են միասնական անցատոմսերով։ Պրահայի հետագա զարգացման ծրագրում նախատեսված է քաղաքի ռելսային տրանսպորտի զարգացումը, ինչպես գերմանական S-Bahn-ը։
Քաղաքային տրանսպորտից օգտվելու վճարումը նախնական է։ 32 կրոն արժեցող հիմնական կտրոնով կարող են օգտվել տարբեր միջոցներից. գնելուց հետո այն գործում է 90 րոպեների ընթացքում քաղաքային տրանսպորտի բոլոր տեսակների համար։ Կա 24 կրոն արժողությամբ սահմանափակ կտրոն՝ նախատեսված կարճ ուղերթերի համար. գործում է 30 րոպե։ Վաճառվում են նաև կտրոններ, որոնք գործում են 1 օր, 3 օր։ 10-15 տարեկան երեխաների համար վճարվում է տոմսի արժեքի կեսը[30]։ Մինչև 15 տարեկան և 65-ից բարձր տարիքով ուղևորները անվճար են երթևեկում միայն հատուկ դեպքերում։ Տրանսպորտային միջոցից օգտվելուց առաջ հարկավոր է դեղին ապարատում գրանցել կտրոնը, որի հատուկ մասում նշվում է սկզբնական ժամը։ Մետրոյի մուտքը ազատ է. չկան ստուգող ապարատներ. վերահսկումը իրականացվում է կայարանի ներսում և վագոններում։ Ուղևորները կարող են ձեռք բերել ամսական, եռամսյակային և տարեկան անցատոմսեր։ Միջին հաշվով մետրոյից օրական օգտվում է 1.198.579 մարդ։ Ամենածանրաբեռնված գիծը «C»-ն է, որը օրական սպասարկում է 518.291 մարդու։ Ամենածանրաբեռնված կայարանը «Ի. Պավլովա» կայարանն է, որից օրական օգտվում է մոտ 118.647 մարդ[31]։
Միջքաղաքային և միջազգային ուղերթերը սպասարկվում են մի քանի կայարաններով։ Դրանցից գլխավորը Ֆլորենց կայարանն է։
Նախկինում (1936-1972) Պրահան ունեցել է նաև տրոլեյբուսների ցանց 11 ուղեթերով, սակայն հետագայում նրա շահագործումը արդյունավետ չի համարվել՝ կապված մետրոյի կայարանների և ավտոբուսների ցանցի ընդլայնման հետ։
Պրահայում զարգացած է ջրային զբոսանավերով շրջագայությունը։
Ներկայումս ավելի մեծ նշանակություն է ձեռք բերում ավտոմոբիլային տրանսպորտը։ Պրահան Արևելյան Եվրոպայում առաջին քաղաքն էր, որում 1.000 բնակչի թվով գրանցվել է 500 ավտոմեքենա։ Սա, իհարկե, ծանրաբեռնում է քաղաքի երթևեկությունը՝ հանգեցնելով մեծ խցանումների։ Դրությունը թեթևացնելու համար նախատեսվում է ամբողջովին արգելել մեքենաների մուտքը քաղաքի պատմական կենտրոն, իսկ կենտրոն մտնելու համար նախատեսել այցեվճարներ, ինչպես նաև կառուցել միջքաղաքային և արտաքաղաքային շրջագծային մայրուղիներ։
Երկաթուղային և օդային տրանսպորտ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պրահա-6 թաղամասում գործում է Վ. Հավելի անվան ժամանակակից օդանավակայանը։ Օդանավակայանը օրական ընդունում է մոտ 630 ինքնաթիռ։ Օդանավակայանի ուղևորափոխադրումը տարեկան կազմում է 12.5 միլիոն մարդ (2007)[32]։ 2007 թվականին «World Airport Awards» հանդիսավոր միջոցառման ժամանակ «Ռուզինե» օդանավակայանը ճանաչվել է Կենտրոնական և Արևելյան Եվրոպայի լավագույն օդանավակայան[33]։ Ընդունված է որոշում, համաձայն որի՝ Վոդոխոդի տեղանքում՝ Պրահայից 15 կմ հյուսիս, կառուցվելու է նոր օդանավակայան[34]։
.JPG)
Պրահա մտնող գնացքները ժամանում են Երկաթուղային գլխավոր կայարան, որը կոչվում է նախագահ Վուդրո Վիլսոնի անունով։ Կայարանը բացվել է 1871 թվականի դեկտեմբերին։ Կայարանի՝ գմբեթով պատմական շենքը կառուցվել է 1909 թվականին ճարտարապետ Իոսիֆ Ֆանտի նախագծով մոդեռն ոճով։ Հենց այդ ժամանակ էլ ստեղծվել է կամարաձև երկնավ ծածկը, որ իր տեսակով առաջինն էր Չեխիայի թագավորությունում։ Ժամանակակից կայարանները իրենց տոմսարկղերով, սպսասրահներով և առևտրական կետերով միացված են մետրոյի համանուն կայարանին և գտնվում են փողոցի մակարդակին (կառուցվել են 1972-1979 թվականներին, վերակառուցվել՝ 2006-2012 թվականներին)։ Մինչև 1919 թվականը կայարանը կոչվել է Ֆրանցիսկ-Իոսիֆ 1-ինի անունով։ 1940 թվականին կայարանին տրվել է ԱՄՆ նախագահ Վուդրո Վիլսոնի անունը։ 1990 թվականին կայարանը, որ մինչ այդ կոչվում էր ուղղակի «Գլխավոր կայարան»[35], վերահաստատվել է նախագահի անունով, ով ժամանակին պնդել է, որ ստեղծվի անկախ Չեխիա։ Պրահայում գործում է նաև Մասարիկի անվան կայարանը, որը կառուցվել է 1844 թվականին ճարտարապետ Անտոնին Յունգլինգի նախագծով։ Այն հիմնականում սպասարկում է երկաթուղիների ներքին ցանցը։ Հյուսիսային ուղղությունը սպասարկում են Գոլեշովիցե և Սմիխովե կայարանները։
Կրթություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2005-2006 ուստարվա տվյալներով Պրահայում հաշվվում էր 302 մանկապարտեզ (որից 12-ը՝ մասնավոր), 215 հիմնական դպրոց (10-ը մասնավոր), 137 հատուկ դպրոց, 35 երաժշտական-գեղարվեստի դպրոց, 60 գիմնազիա, 95 տեխնիկական դպրոց, 50 միջնակարգ հատուկ դպրոց (տեխնիկական կրթությամբ), 36 բարձրագույն մասնագիտացված դպրոց՝ կրթական եռամյա համակարգով (22-ը՝ մասնավոր)։
Պրահան բարձրագույն կրթության ճանաչված կենտրոն է ոչ միայն Չեխիայում, այլև ամբողջ Արևելյան Եվրոպայում։ Ներկայումս քաղաքում կան բարձրագույն 8 հաստատություններ՝ պետական ֆինանսավորում ունեցող.
- Պրահայի Կարլի համալսարան - հիմնվել է 1347 թվականին։ «Ալպերի հյուսիսից մինչև Ռեյնի արևելքը» ամենահին համալսարանն է։ Ունի 49.000 ուսանող և ասպիրանտ։
- Չեխիայի տեխնիկական համալսարան - հիմնադրվել է 1707 թվականին։ Աշխարհիկ առաջին բարձրագույն տեխնիկական ուսումնական հաստատությունն է ողջ աշխարհում։ Ունի 23.5 հազար ուսանող և ասպիրանտ։
- Տնտեսագիտության բարձրագույն դպրոց - հիմնադրվել է 1919 թվականին։ Ունի 16 հազար ուսանող և ասպիրանտ։
- Չեխիայի ագրոտեխնիկական համալսարան - հիմնադրվել է 1952 թվականին։ Ունի 14.5 հազար ուսանող և ասպիրանտ։
- Քիմիական-տեխնոլոգիական բարձրագույն դպրոց - հիմնադրվել է 1920 թվականին։ Ունի 3.9 հազար ուսանող և ասպիրանտ։
- Կատարողական արվեստի ակադեմիա - բացի երաժշտության ֆակուլտետից (HAMU)՝ պատրաստում է կինոյի և հեռուստատեսության (FAMU) ինչպես նաև թատերական արվեստի (DAMU) բնագավառի մասնագետներ։ Հիմնադրվել է 1945 թվականին։ Ունի 1.2 հազար ուսանող և ասպիրանտ։
- Կիրառական արվեստի բարձրագույն դպրոց - հիմնադրվել է 1885 թվականին։ Ունի 450 ուսանող և ասպիրանտ։
- Պրահայի գեղարվեստի ակադեմիա- հիմնադրվել է 1799 թվականին։ Ունի 250 ուսանող և ասպիրանտ։
Պրահայում գործում է մասնավոր բարձրագույն ուսումնական 21 հաստատություն, որոնք հիմնականում մասնագետներ են պատրաստում մենեջմենթի, կոմերցիայի, իրավաբանության ոլորտի համար։ Դրանցից մեծ ճանաչում ունեն Յ. Կոմենսկու անվան համալսարանը, Ֆինանսների և վարչական գործի բարձրագույն դպրոցը, Բանկային գործի ինստիտուտը (բոլորը միասին՝ մոտ 3.000 ուսանող)։ Ընդհանուր առմամբ, համալսարանների և բարձրագույն դպրոցների ուսանողների թիվը Պրահայում 130 հազար մարդ է կազմում կամ բնակչության 12 %-ը։
Սպորտ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ամեն տարի Պրահայում կազմակերպվում են մարզական բազմաթիվ միջոցառումներ։ Դրանցից աչքի են ընկնում Պրահայի մարաթոնն ու Պրահայի կիսամարաթոնը։ Քաղաքում գործում են ֆուտբոլային «Վիկտորիա», «Դուկլա», «Բոհեմիանս», «Սլավիա», «Սպարտա» ֆուտբոլային ակումբները, ինչպես նաև հոկեյի «Սպարտա», «Սլավիա» ակումբները։
1920-30-ական թվականներին Պրահայում կառուցվել է աշխարհում մեծագույն «Ստրագովսկի» մարզադաշտը (202×310 մ), որ տեղավորում է 200 հազար մարդ։ Իր տարողունակությամբ նրա հետ կարող է մրցել միայն ամերիկյան Ինդիանապոլիսում կառուցված մարզադաշտը՝ նախատեսված ավտոմրցաշարերի համար։ 1932 թվականին Շտվանիցե կղզում կառուցվել է արհեստական սառույցով Եվրոպայում առաջին մարզադաշտը, որտեղ անցկացվել են տափօղակով հոկեյի՝ աշխարհի չորս առաջնություններ։
Մշակույթ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պրահան եվրոպական մշակութային խոշոր կենտրոն է, որտեղ կազմակերպվում են բազմաթիվ ու բազմաբնույթ միջոցառումներ՝ համաշխարհային նշանակության։ Դրանցից են Պրահայի գարունը, Պրահայի աշունը, Երգեհոնային երաժշտության Պրահայի փառատոնը, Գրողների՝ Պրահայի համաժողովը, մարդու իրավունքների մասին վավերագրական կինոյի «Մեկ աշխարհ» փառատոնը, Փորձարարական արվեստի Պրահայի փառատոնը, մանկապատանեկան արվեստի «Պրահայի հրաշք աստղեր» միջազգային մրցույթ-փառատոնը և այլն։
Պրահայի մշակութային կյանքի կարևոր կենտրոններ են Ազգային թատրոնը, «Ռուդոլֆինում» համերգասրահը (Չեխիայի սիմֆոնիկ նվագախմբի սրահ),, Հասարակական տունը (չեխ․՝ Obecní dům), «Լատերնա մագիկա» թատրոնը, «Սփեյբլի և Գուրվինեկի տիկնիկային թատրոնը», Չեխիայի ազգային թանգարանը, Տեխնիկական ազգային թանգարանը, Նապրստեկի անվան թանգարանը (ասիական, աֆրիկյան, ամերիկյան արվեստի թանգարան), «Վիլլա Բերտրամկա» թանգարանը (Մոցարտի տուն-թանգարան), Ազգային պատկերասրահը։
Քաղաքում գործում են 86 գրադարաններ, 84 թատրոններ՝ մշտական բեմով, 34 կինոթատրոն, 74 թանգարան, 160 գեղարվեստական պատկերասրահ, բազմաթիվ համերգասրահներ և երաժշտական ակումբներ։ Վերջին տարիներին Պրահան, ինչպես նաև ամբողջ Չեխիան, ձեռք են բերել մեծ հռչակ տարբեր ֆիլմերի նկարահանաման բնագավառում. դրան նպաստում են միջնադարյան անկրկների ճարտարապետությունը, համեմատաբար ցածր գները և հարկային բարենպաստ պայմանները։
Ճարտարապետություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը].jpg)
Պրահան Եվրոպայի ամենագեղեցիկ քաղաքներից է, որում ճարտարապետական յուրաքանչյուր կառույց մեծ արժեք է ներկայացնում։ Պրահայի տեսարժան վայրերից են քարե և երկաթե 18 կամուրջները, որոնք միացնում են Վլտավա գետի ափերը։ Դրանցից առանձնանում է Կառլի կամուրջը, որը միջնադարյան ճարտարապետության անկրկնելի դրսևորում է։ Եվրոպական գոթական ճարտարապետության գլուխգործոց է Սուրբ Վիտուսի մայր տաճարը, որի շինարարությունը ձգվել է գրեթե 600 տարի։ Քաղաքում կան բազմաթիվ գեղեցիկ շատրվաններ։ Պրահայի կենտրոնական հինգ շրջանները 1993 թվականին ընդգրկվել են ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության ցանկում որպես պատմա-ճարտարապետական արգելոց։ Իրենց յուրօրինակությամբ առանձնանում են հետևյալ կառույցները.
- Հին քաղաք (չեխ․՝ Staré Město)՝ շուկայի հրապարակով, Տինի եկեղեցիով և Յան Հուսի արձանով
- Կառլի կամուրջ
- Փոքր քաղաք (չեխ․՝ Мала Стра́на)՝ բազմաթիվ պալատներով և այգիներով
- Պրահայի ամրոց՝ Սուրբ Վիտուսի մայր տաճարով
- Ոսկե փողոց
- Յոզեֆով (միջնադարյան հի հրեական թաղամաս)՝ հրեական հին գերեզմանոցով
- Վիշեգրադ միջնադարյան ամրոց
- Ստրագովսկի մենաստան
- Պրահայի կենդանաբանական և բուսաբանական այգիներ
- Նոր քաղաք (չեխ․՝ Nové Město)՝ Վացլավի հրապարակով և Ազգային թանգարանով
- Պետրշինսկի աշտարակ՝ Էյֆելյան աշտարակի կրկնօրինակը 1:5 մասշտաբով
- Հեռուստատեսային աշտարակը Ժիժկով շրջանում՝ դիտահրապարակով և քանդակներով
- Մետրոնոմ՝ հսկայական մեխանիզմ Գոլեշովիցե շրջանում
- Պարող տունը, ինչպես նաև կուբիզմ, մոդեռն, ֆունկցիոնալիզմ ոճերով այլ առանձնահատուկ շինություններ
- Եկեղեցիներ
- Թանգարաններ՝ կապված Պրահայի նշանավոր բնակիչների և քաղաքում բնակություն հաստատած մեծերի հետ (կոմպոզիտորներ Մոցարտ, Բեդրժիխ Սմետանա, Անտոնին Դվորժակ, նկարիչ Ալֆոնս Մուխա, գրողներ Ֆրանց Կաֆկա, Յարոսլավ Հաշեկ, Գուստավ Մայրինկ և այլք)
- Վառոդի աշտարակ
- Տրոյսկի պալատ
- Օլշանսկի գերեզմանոց
- Վիտկով բլրի վրա Յան Ժիժկեի բրոնզե հուշարձան (բարձրությունը՝ 9 մ, քաշը՝ 16.5 տ)։ Ներկայումս համարվում է մեծությամբ չորրորդ բրոնզե արձանն աշխարհում։
Պրահայի բազմակենտրոնություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ներկայումս Պրահան բաղկացած է տարբեր շրջաններից, որոնք երկար ժամանակ համարվում էին առանձին քաղաքներ (Ստարե Մեստո, Նովե Մեստո, Գրադչանի, Մալա Ստրանա, Վիշեգրադ)։ Նախկինում նրանք ունեին ոչ միայն տարբեր կարգավիճակ, կառավարում և ֆինանսավորում, այլև որոշակի թշնամանք միմյանց հանդեպ, որը երբեմն հասել է ընդհուպ ռազմական բախման։ Պրահայի շրջակա քաղաքները միավորելու առաջին փորձը վերաբերում է 1518 թվականին, երբ Ստարե Մեստոն միավորվեց Նովե Մեստոյին։ 1523 թվականին այդ փաստը ամրագրվեց Լյուդովիկ Յագելոնսկի արքայի հատուկ հրովարտակով։ Սակայն 10 տարի անց տարաձայնությունները հանգեցրին քաղաքների տարանջատման։ Նրանք վերջնականապես միավորվեցին միայն 1784 թվականին՝ Իոսիֆ 2-րդ կայսեր օրոք։ Պրահայի պատմությունը մինչև 1784 թվականը այդ քաղաքներից յուրաքանչյուրի պատմությունն է առանձին-առանձին, որոնք ներկայումս Պրահայի թաղամասերն են։
Պրահայի ամրոց
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
9-րդ դարի վերջին առաջին քրիստոնյա չեխ իշխան Բորժիվոյ 1-ինը հիմնում է իշխանական քաղաք։ Եպիսկոպոսի նստավայրը հիմնավորվում է ամրոցում 973 թվականին։ 12-րդ դարում կառուցվում են ներկայիս ամրոցները աշտարակներով։ Պրահայի ամրոցը իր ծաղկման գագաթնակետին է հասնում 14-րդ դարում, երբ Կառլ 4-րդի օրոք քաղաքը դառնում է Սրբազան Հռոմեական կայսրության միապետի նստավայրը։ Կառլ 4-րդը որոշել էր քաղաքը դարձնել եվրոպական խոշորագույն կենտրոն։ Այդ կապակցությամբ այստեղ սկիզբ է առնում լայնամասշտաբ շինարարություն։ 1382 թվականին Վացլավ 4-րդը՝ Կառլի գահաժառանգը, թագավորական նստավայրը տեղափոխում է Հին քաղաք, սակայն հետագայում Վլադիսլավ Յագելոնսկին արքայական նստավայրը կրկին տեղափոխում է Պրահայի ամրոց՝ 1484 թվականին սկսելով ամրոցի վերակառուցումը գոթիկայի ոճով։ 1526 թվականին Հաբսբուրգները զավթում են չեխական գահը։ 1541 թվականի մեծ հրդեհի արդյունքում ամրոցում նոր տարածք է ազատվում շինարարության համար. շինարարությունը լայն թափով խթանում է Ռուդոլֆ 2-րդ Հաբսբուրգը (1576—1611)։ 1620 թվականին Հաբսբուրգների դեմ ընդվզումը ավարտվում է պարտությամբ. Չեխիան կորցնում է պետական անկախությունը, իսկ Հաբսբուրգների պալատը տեղափոխվում է Վիեննա։ Պրահայի ամրոցում շինարարությունը կրկին թափ է առնում 1753-1775 թվականներին, երբ իշխում է թագուհի Մարիա Թերեզան։ Կառույցները ձեռք են բերում ռոկոկոյին ու նեոկլասիցիզմին բնարոշ գծեր։ 1918 թվականին Պրահայի ամրոցը դառնում է Չեխոսլովակիայի Հանրապետության ղեկավարի նստավայրը, իսկ 1993 թվականի հունվարի 1-ից՝ Չեխիայի նախագահի նստավայրը։
Հին քաղաք
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հին քաղաքը (Staré Město) գտնվում է Վլտավայի աջ ափին։ Գտնվելով արևելքի և արևմուտքի առևտրական խաչմերուկում՝ այն Վլտավայի ափի երկայնքով փոքր բնակավայրերից ձևավորվել է 10-րդ դարում։
Վացլավ 1-ին թագավորի օրոք, ով 1232-1234 թվականներին կառուցել է տվել ամրոցային հզոր պատեր, Հին քաղաքը ստացել է քաղաքի կարգավիճակ։ 15-րդ դարում չեխ թագավորները այստեղ են տեղափոխել իրենց նստավայրը։ 13-րդ դարի կեսերին Հին քաղաքում ձևավորվում է հրեական թաղամասը։ Հրեական համայնքը ապրում էր քրիստոնյա բնակչությունից անկախ, ադ պատճառով էլ չէր մասնակցում քաղաքական կյանքին։ Հրեաները չեխական հողում քաղաքացիական ու քաղաքական իրավունք են ձեռք բերում միայն 1848 թվականին։ 1850 թվականին, ի պատիվ ավստրիացի կայսր Յոզեֆ 2-րդի, ով հրեաների և տեղի բնակչության իրավունքները հավասարեցնելու առաջին հրամաններն արձակեց, թաղամասը կոչվեց «Յոզեֆով»։ 1893 թվականին Հին քաղաքի միջնադարյան կառույցների մի մասը քանդվեց՝ տեղում նորը կառուցելով։ Այս միտումը պահպանվեց նաև 19-20-րդ դարերում։
Փոքր քաղաք
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Փոքր քաղաքը (Malá Strana) գտնվում է Վլտավայի այն նույն ափին, ինչ Գրադչանին։ 9-10-րդ դարերում այս տեղանքում ձևավորվել է առևտրականների բնակավայր։ «Ոսկե և երկաթե արքա» Պրշեմիսլ Օտակարը 1257 թվականին որոշում է այդտեղ քաղաք հիմնել։ Ընտրված տարածքը անջատում է պարսպապատով և բնակեցնում գերմանացիներով։ 1360-1362 թվականներին Կառլ 4-րդը, Գրադչանիի կառուցմանը զուգընթաց, տեղում նոր պարսպապատեր է կառուցել տալիս։
Գոթական կառույցների հիմնական մասը ոչնչացվում է 1419 թվականին՝ հուսիտների ապստամբության ժամանակ։ 1541 թվականի հրդեհից ոչնչանում է այն ամենը, ինչ վերակառուցվել էր մինչ այդ։ 17-18-րդ դարերում բարոկկո ոճով նոր շինություններ են կառուցվում. պահպանված գրեթե բոլոր պալատները, եկեղեցիները կրում են բարոկկոյի ազդեցությունը։
Նոր քաղաք
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1348 թվականին Հին քաղաքի հարևանությամբ կայսր Կառլ 4-րդը հիմնում է Նոր քաղաքը (Nové Město)՝ Պրահայի ամենանոր մասը։ Այստեղ գոյություն ունեցող գյուղական բնակավայրերը և նոր կառույցները առանձնացվում են ամրոցային պատերով։ Նոր քաղաքը Եվրոպայի առաջին քաղաքն է, որ կառուցվել է նախապես մշակված ծրագրով։ Այստեղ հաստատվում է առևտրականների, ինչպես նաև արհեստավորների խավը, ինչը ազդել է փողոցների անվանումներին (Ժիտնայա, Յամչեննայա, Մյասնիցկայա, Սեննոյ ռինոկ, Սկոտոպրիգոննիյ ռինոկ, Կոնսկիյ ռինոկ և այլն)։ Շուտով Նոր քաղաքը դառնում է Պրահայի քաղաքներից ամենամեծը։ Նոր քաղաքը Պրահայի կազմի մեջ է մտել 1784 թվականին։ 19-րդ դարի վերջին հին կառույցների մեծ մասը քանդվել է. առավել արժեքավոր մի շարք կառույցներ, որոնք պատմա-ճարտարապետական հուշարձաններ են եղել, հետագայում վերականգնվել են։ Նոր շինությունները քաղաքում կառուցվել են նախնական հատակագծի համաձայն։
Քույր քաղաքներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Պրահան ունի հետևյալ քույր քաղաքները[36][37]
Պեկին[37]
Բեռլին[37][38][39]
Բիրմինգհեմ
Բրյուսել[37]
Կալի
Չիկագո[37][40]
Կոպենհագեն- Մայնի Ֆրանկֆուրտ[37][41]
- Գուանչժոու[37]
- Համբուրգ[37]
Հելսինկի
Կիոտո[37][42]
Լեչե
Լյուքսեմբուրգ[37]- Մայամի Դեյդ շրջան[37]
Մոսկվա[37]
Նիմ- Նյուրնբերգ[37]
- Ֆինիքս[37][43]
- Հռոմ
Ռոտերդամ
Ռոշ հա Ային- Սանկտ Պետերբուրգ[37]
Սեուլ[37]- Շանհայ
Ստոկհոլմ
Թայբեյ[37][44]- Տերամո
Վարշավա
Թեհրան
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Հետևյալ բնակավայրերի հետ Պրահան ակտիվորեն համագործակցում է՝ առանց, սակայն, քույր քաղաք լինելու պաշտոնական պայմանագրի.
Բրատիսլավայի հետ համագործակցում են Պրահայի առանձին շրջաններ՝ որպես առանձին միավորներ։ Բրատիսլավայի և Պրահայի քաղաքապետները կանոնավոր հանդիպում են տարին երկու անգամ, քանի որ Չեխոսլովակիայի տրոհումից հետո նրանք ունեն նման խնդիրներ[36]։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,000 1,001 1,002 1,003 1,004 1,005 1,006 1,007 1,008 1,009 1,010 1,011 1,012 1,013 1,014 1,015 1,016 1,017 1,018 1,019 1,020 1,021 1,022 1,023 1,024 1,025 1,026 1,027 1,028 1,029 1,030 1,031 1,032 1,033 1,034 1,035 1,036 1,037 1,038 1,039 1,040 1,041 1,042 1,043 1,044 1,045 1,046 1,047 1,048 1,049 1,050 1,051 1,052 1,053 1,054 1,055 1,056 1,057 1,058 1,059 1,060 1,061 1,062 1,063 1,064 1,065 1,066 1,067 1,068 1,069 1,070 1,071 1,072 1,073 1,074 1,075 1,076 1,077 1,078 1,079 1,080 1,081 1,082 1,083 1,084 1,085 1,086 1,087 1,088 1,089 1,090 1,091 1,092 1,093 1,094 1,095 1,096 1,097 1,098 1,099 1,100 1,101 1,102 1,103 1,104 1,105 1,106 1,107 1,108 1,109 набор данных ISÚI — Czech Office of Surveying and Cadastre.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Český statistický úřad Počet obyvatel v obcích – k 1. 1. 2024 (չեխերեն) — Praha: ČSÚ, 2024.
- ↑ «Czech Republic». Worldatlas.com. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ դեկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 4-ին.Կաղապար:Unreliable source?
- ↑ «Short History of Bohemia, Moravia and then Czechoslovakia and Czech Republic». hedgie.eu. 2015. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մայիսի 18-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 7-ին.
- ↑ «Charles University Official Website». Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 21-ին.
- ↑ «The World According to GaWC 2018». GaWC. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 3-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
- ↑ «Quality of Living City Ranking | Mercer». mobilityexchange.mercer.com. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ ապրիլի 18-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 30-ին.
- ↑ «The PICSA Index». piscaindex.com. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մարտի 8-ին. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 2-ին.
- ↑ «Top 100 City Destinations Revealed: Prague among Most Visited in the World». Expats.cz. 2017 թ․ նոյեմբերի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 29-ին. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 28-ին.
- ↑ Jiří Hrůza. Urbanismus světových velkoměst. I díl. Praha. — Praha: Vydavatelství ČVUT, 2003. — С. 27. — 191 с. — ISBN 80-01-02764-3
- ↑ «Central Europe and the Refugees» (ամերիկյան անգլերեն). 2015 թ․ նոյեմբերի 2. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 22-ին.
- ↑ «The Climate of Prague 1981–2010 (Temperatures,Humidity)» (Russian). Weather and Climate (Погода и климат). Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 9-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - ↑ «Praha Climate Normals 1961–1990 (Precipitation, Precipitation days, Snow, Sunhours)». National Oceanic and Atmospheric Administration. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 28-ին.
- ↑ Historický lexikon obcí České republiky 1869–2005. — Прага: Cesky statisticky urad, 2006. — С. 60—67. — ISBN 80-250-1310-3
- ↑ «Պրահայի վիճակագրական ցուցանիշներ, Obyvatelstvo». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 8-ին.
- ↑ «Չեխական վիճակագրական կոմիտե, Náboženské vyznání obyvatelstva». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 8-ին.
- ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 Historický lexikon obcí České republiky 1869–2005 (չեխերեն): 1. díl / J. Růžková, J. Škrabal — ČSÚ, 2006. — 759 p. — ISBN 978-80-250-1310-6
- ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 18,4 18,5 18,6 18,7 Historický lexikon obcí České republiky – 1869–2011 (չեխերեն) — ČSÚ, 2015.
- ↑ Počet obyvatel v obcích České republiky k 1. 1. 2013 (չեխերեն) — ČSÚ.
- ↑ https://www.czso.cz/documents/10180/20556287/1300721501.pdf
- ↑ Český statistický úřad Počet obyvatel v obcích - k 1.1.2016 (չեխերեն) — Praha: 2016.
- ↑ Český statistický úřad Počet obyvatel v obcích - k 1.1.2017 (չեխերեն) — Praha: 2017. — ISBN 978-80-250-2770-7
- ↑ Český statistický úřad Počet obyvatel v obcích - k 1.1.2018 (չեխերեն) — Praha: ČSÚ, 2018. — ISBN 978-80-250-2843-8
- ↑ Český statistický úřad Počet obyvatel v obcích - k 1.1.2019 (չեխերեն) — Praha: ČSÚ, 2019. — ISBN 978-80-250-2914-5
- ↑ Český statistický úřad Počet obyvatel v obcích - k 1.1.2020 (չեխերեն) — Praha: ČSÚ, 2020.
- ↑ Český statistický úřad Počet obyvatel v obcích - k 1.1.2021 (չեխերեն) — Praha: ČSÚ, 2021.
- ↑ Český statistický úřad Počet obyvatel v obcích - k 1. 1. 2022 (չեխերեն) — Praha: ČSÚ, 2022.
- ↑ Český statistický úřad Počet obyvatel v obcích – k 1. 1. 2023 (չեխերեն) — Praha: ČSÚ, 2023.
- ↑ 29,0 29,1 «Two hotels in Prague among the world's most luxurious hotels | ABC Prague». www.abcprague.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 22-ին.
- ↑ Jízdné na území Prahy (չեխ.)
- ↑ iDNES.cz, «DPP zná čísla o cestujících v metru, nejvytíženější stanicí je I. P. Pavlova», 12 декабря 2008(չեխ.)
- ↑ «E15», «Pražské letiště zvýšilo čistý zisk na 1,1 miliardy», 15 мая 2008 Արխիվացված 2009-06-22 Wayback Machine (չաշխատող հղում — պատմություն)
- ↑ «The World Airport Awards», «Winner 2007» Արխիվացված 2007-08-11 Wayback Machine (չաշխատող հղում — պատմություն)
- ↑ «Penta: Praha bude mít druhé letiště u Vodochod». iDNES.cz. 2007 թ․ հունիսի 21. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 22-ին.
- ↑ «Pražská informační služba», «Hlavní nádraží — Wilsonovo» (չեխ.) (չաշխատող հղում — պատմություն)
- ↑ 36,0 36,1 «Partnerská města HMP» (չեխերեն). Portal of Prague. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 24-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 24-ին. Պաշտոնական տեղեկություն քույր քաղաքների հետ կնքած պայմանագրերի մասին
- ↑ 37,00 37,01 37,02 37,03 37,04 37,05 37,06 37,07 37,08 37,09 37,10 37,11 37,12 37,13 37,14 37,15 37,16 37,17 37,18 37,19 37,20 37,21 «Partnerská města HMP» [Twin Cities HMP]. Official Foreign Affairs Portal of Prague (չեխերեն). 2012 թ․ հուլիսի 18. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 25-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 11-ին.
- ↑ «Berlin's International Relationships: City Partnerships». Der Regierende BürԳերմանիաmeister, Berlin. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 15-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 7-ին.
- ↑ «Berlin's international city relations». Berlin Mayor's Office. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ օգոստոսի 22-ին. Վերցված է 2009 թ․ հուլիսի 1-ին.
- ↑ «Chicago Sister Cities». Chicago Sister Cities International. 2009. Վերցված է 2009 թ․ հուլիսի 22-ին.
- ↑ «'Frankfurt -Partner Cities'». Stadt Frankfurt am Main. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ նոյեմբերի 7-ին. Վերցված է 2009 թ․ հուլիսի 17-ին.
- ↑ «Sister Cities of Kyoto City». City of Kyoto. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 21-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 21-ին.
- ↑ «Phoenix Sister Cities». Phoenix Sister Cities. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 24-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 6-ին.
- ↑ «Taipei – International Sister Cities». Taipei City Council. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 2-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 23-ին.
- ↑ «Partner (Twin) towns of Bratislava». Bratislava-City.sk. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 28-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 5-ին.
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Ս. Բրուկ, Պրահա և Չեխիայի Հանրապետություն։ Ուղեցույց, «Աստրել», 2006 թ. — ISBN 5-271-14656-1, ISBN 5-17-038820-9, ISBN 0-7922-4147-9
- Ռ. Նոյգեբաուեր, Երազանքի քաղաք Վլտավայի ափին. Պրահա, «Վիտալիս», 2012 — ISBN 978-80-7253-352-7
- Հ. Սալֆելներ, Պրահա՝ ոսկի քաղաք։ Ուղեցույց, «Վիտալիս», 2014— ISBN 978-80-7253-322-0
- Պրահա։ Նկարազարդ ուղեցույց, «Աստրել», 2004 — ISBN 5-17-022252-1, ISBN 5-271-08019-6, ISBN 0-7513-4828-7
- Օ. Կարմոդի, Ա. Շիրյաև, Պրահա, «Աֆիշա ինդաստրիս», 2006— ISBN 5-9900241-9-3
- Պրահան գրպանում։ Ուղեցույց, «Welcome» — ISBN 5-93024-021-3
- Ռիպելինո Անջելա Մարիա, Կախարդական Պրահան, «Օ. Մորոզովա», 2015— ISBN 978-5-98695-079-2
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Պրահան՝ Եվրոպայի զբոսաշրջային խոշոր կենտրոն Արխիվացված 2022-10-04 Wayback Machine
- Պրահայի պաշտոնական կայք(չեխ.)(անգլ.)
| ||||||
.svg){kind=small}
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Պրահա» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||||||||||||
 |
Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի օրվա հոդված: |