Վացլավ Հավել
| Վացլավ Հավել Václav Havel | |||
| |||
| |||
|---|---|---|---|
| 1993 փետրվարի 2 - 2003 փետրվարի 2 | |||
| Կառավարչակից: | 7 | ||
| Հաջորդող | Վացլավ Կլաուս | ||
| |||
| 1989 դեկտեմբերի 29 - 1992 հուլիսի 20 | |||
| Նախորդող | Գուստավ Գուսակ Մարիան Չալֆա | ||
| Հաջորդող | Յան Ստրասկի | ||
| Կուսակցություն՝ | Քաղաքացիական ֆորում | ||
| Կրթություն՝ | Չեխիայի տեխնիկական համալսարան (1957)[1], Faculty of Theatre, Academy of Performing Arts in Prague? և Ակադեմիկական ավագ դպրոց Չտեպանսկա (1955)[1] | ||
| Մասնագիտություն՝ | գրող, դրամատուրգ, քաղաքական գործիչ, ռեժիսոր, բանաստեղծ, կինոռեժիսոր, իրավապաշտպան, այլախոհ, ակնարկագիր, փիլիսոփա և հրապարակախոս | ||
| Դավանանք | չդավանող կաթոլիկ | ||
| Ծննդյան օր | հոկտեմբերի 5, 1936[2][3][4][…] | ||
| Ծննդավայր | Պրահա, Չեխոսլովակիա[2][5][6][…] | ||
| Վախճանի օր | դեկտեմբերի 18, 2011[7][3][8][…] (75 տարեկան) | ||
| Վախճանի վայր | Hrádeček, Vlčice[2] | ||
| Թաղված | Վինոհրադի գերեզմանատուն[9][10] | ||
| Քաղաքացիություն |  Չեխոսլովակիա և Չեխիա
| ||
| Հայր | Վագլավ Մարիա Հավել[11] | ||
| Մայր | Բոժենա Վարեչկովա[11] | ||
| Ամուսին | Օլգա Հավլովա (1964 — 1996 թթ.), Դագմար Վեշկրնովա (1997) | ||
| Կայք՝ | vaclavhavel.cz | ||
| Ինքնագիր | 
| ||
| Պարգևներ | |||
.svg)
Վացլավ Հավել (չեխերեն՝ Václav Havel, հոկտեմբերի 5, 1936[2][3][4][…], Պրահա, Չեխոսլովակիա[2][5][6][…] - դեկտեմբերի 18, 2011[7][3][8][…], Hrádeček, Vlčice[2]), չեխ թատերագիր, ակնարկագիր, բանաստեղծ, այլախոհ և քաղաքական գործիչ։ Եղել է Չեխոսլովակիայի վերջին նախագահը (1989-1992) և Չեխիայի Հանրապետության առաջին նախագահը (1993-2003)։ Հավելը մասնակցել է Հրովարտակ 77-ի պատրաստմանը, ու Պրահյան հռչակագրի հիմնադիր-ստորագրողներից մեկն էր։
Կենսագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծագում և վաղ տարիներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Վացլավ Հավելը ծնվել է 1936 թվականի հոկտեմբերի 5-ին, Պրահայում՝ չեխական ընտանիքում։ Պապը՝ Վացլավ Հավելը (1861-1921) եղել է ձեռնարկատեր շինարարական բնագավառում։ Ի թիվս այլ բաների, կառուցել է Պրահայի Լյուցեռնը Վացլավի հրապարակում (1907-1920) և հիմնադրել «Լուցեռնֆիլմ» կինոընկերությունը (1912)։ Նրա գործի շարունակողներն էին հայր Վացլավը (1897-1979) և նրա հորեղբայր Միլոշը (1899-1968)։ Մինչև Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի սկսվելը Հավելների ընտանիքին են պատկանել «Բառանդով» կինոստուդիան, «Լուցեռն» ընկերության ռեստորանները, չեխ-մորավյան բարձունքում գտնվող որսորդական տնակը (դրա հետ մեկտեղ՝ 1,400 հա անտառ, որը ամեն տարի վարձակալության էր հանձնվում) և շենքեր Պրահայում Վլտավայի ափին։ Մայրը՝ Բոժենա Հավլովան, ծննդյամբ՝ Վավրեչկովան (1913-1970), սերվել էր Ուգո Վավրեչկայի ընտանիքից բուրժուական թերթի խմբագրող, որը Lidove noviny (Ժողովրդական թերթ) բուրժուական թերթի խմբագիրն էր, նախապատերազմյան տարիներին Չեխոսլովակիայի հանրապետությունում Հունգարիայի և Ավստրիայի դեսպանն էր։ 1932 թվականից նա ձեռնարկատեր Տոմաշ Բատյայի կոշիկի գործարանների տնօրենն էր, իսկ 1938 թվականին կարճ ժամանակով զբաղեցրել է Պրոպագանդայի նախարարի պաշտոնը։
1935 թվականի հունիսին Բոժենա Վավրեչկովան ամուսնացավ նրա հետ։ Վացլավը նրանց ավագ որդին էր։ 1938 թվականին ծնվեց Իվանը։ 1942 թվականի սեպտեմբերի 2-ին՝ գերմանական օկուպացիայի տարիներին, Վացլավը ընդունվեց Ժդյարցի տարրական դպրոց։ Նա սովորում էր երրորդ դասարանում, երբ 1945 թվականի մայիսին, Կարմիր բանակի ճնշման ներքո, գերմանական զորքերը հեռացան Չեխոսլովակիայից։
1947 թվականին Վացլավն ավարտեց Ժդյարցի տարրական դպրոցը։ Դրանից անմիջապես հետո նրան ուղարկեցին Պոդեբրադի քաղաքում գտնվող տղաների գիշերօթիկ դպրոց, որտեղ նա պետք է սկսեր անկախ կյանք։ Իրժի թագավորի անվան գիշերօթիկ դպրոցը, որը գտնվում էր Պոդեբրադի ամրոցում, ի սկզբանե նախատեսված էր պատերազմի ժամանակ որբացած երեխաների համար։ Սակայն, դպրոցը շատ արագ գրավիչ դարձավ ինչպես նախկին էլիտայի, այնպես էլ կոմունիստների որդիների համար, և արդյունքում իսկական որբերը, ինչպիսիք են Միլոշ Ֆորմանը, դարձան փոքրամասնություն։
1948 թվականին՝ կոմունիստների իշխանության գալուց հետո, ընտանիքի ունեցվածքը բռնագրավվեց։ Վացլավը հեռացվեց միջնակարգ դպրոցից՝ որպես նոր ռեժիմի հակառակորդի որդի։
1950 թվականին ընդունվեց քիմիական լաբորատորիա, միաժամանակ սկսել է սովորել Պրահայի երեկոյան գիմնազիայում։ 1954 թվականին ստացավ միջնակարգ կրթության վկայական։ 1955 թվականին Հավելը ընդունվեց ՉՏՀ՝ տրանսպորտի ֆակուլտետի տրանսպորտի էկոնոմիկայի ամբիոն, որտեղ սովորեց մինչև 1957 թվականը։ Նա անհաջող փորձ կատարեց կինոյի ֆակուլտետ տեղափոխվելու նպատակով, որից հետո նրան հետ չընդունեցին Չեխիայի տեխնիկական համալսարան։
Գրական գործունեության սկիզբ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1955 թվականին նա առաջին անգամ հանդես եկավ որպես գրաքննադատ և շուտով բավականին հայտնի դարձավ գրական շրջանակներում։ Այդ ժամանակ էլ ի հայտ եկան նրա առաջին պիեսները։
1957-1959 թվականներին նրան զորակոչեցին զինվորական ծառայության։ 1960 թվականին նա սկսեց աշխատել «Na zábradlí» թատրոնում, նախ՝ որպես տեխնիկ, իսկ հետո՝ որպես դրամատուրգ (մինչև 1968)։ 1963 թվականի դեկտեմբերին նույն թատրոնում բեմադրվեց Հավելի առաջին բեմադրությունը՝ «Այգու տոնը»։ Մեկ տարի անց այդ ներկայացումը ցուցադրվեց Արևմտյան Բեռլինում՝ Շիլլերի թատրոնում։ Բուրժուական ծագման պատճառով Հավելը երկար ժամանակ չէր կարողացել ցանկալի հումանիտար կրթություն ստանալ։ Նրան հաջողվել էր ավարտել ուսումնարանը «քիմիկ- լաբորանտի» որակավորմամբ և զուգահեռ ավարտել երեկոյան գիմնազիան։ 1966 թվականին նրան հաջողվեց նաև ավարտել Պրահայի գեղարվեստի ակադեմիայի թատերական ֆակուլտետի երեկոյան բաժինը։
1965 թվականին նա դառնում է «Տվարժ» (Դեմք) գրական և գեղարվեստական ամսագրի խմբագրական խորհրդի անդամ։ Այդ ժամանակ էլ սկսվում են Չեխոսլովակիայում նրա ստեղծագործությունների գրաքննության առաջին արգելքները։ Նույն ժամանակահատվածում նա ճանաչում է ստանում արտասահմանում։
Այլախոհական գործունեություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Զորքերը Չեխոսլովակիա մտցնելուց հետո նա սկսեց ակտիվորեն զբաղվել այլախոհական և հակակոմունիստական գործունեությամբ, մասնակցել արևմտյան ժողովրդավարության[35] և մարդու իրավունքների պաշտպանության համար մղվող պայքարին։ Արտերկրից ստացվող հոնորարները թույլ տվեցին, որ Հավելը երկար ժամանակ չաշխատի հանուն վաստակի։
1975 թվականին շրջանառվեց նրա «Բաց նամակը Գուստավ Հուսակին»։ Նա «Խարտիա 77»-ի հեղինակներից մեկն էր։ 1977 թվականի հոկտեմբերին «արտերկրում հանրապետության շահերի դեմ ոտնձգության փորձի» մեղադրանքով նրան դատապարտեցին 14 ամսվա ազատազրկման, բայց մի քանի ամիս անց նրան մեղադրանք առաջադրվեց «ծառայողական պարտականությունները կատարող քաղաքացիական ծառայողի վրա հարձակման համար» և ձերբակալվեց։ Մինչև 1978 թվականի մարտը նա բանտում էր, այնուհետև գործը կարճվեց։
Ազատ արձակվելով՝ նա դարձավ Անարդար հալածյալների պաշտպանության կոմիտեի կազմակերպիչներից մեկը։ 1979 թվականի մայիսի 29-ին նա կրկին ձերբակալվեց՝ գոյություն ունեցող համակարգը տապալելու փորձ կատարելու մեղադրանքով։ 1979 թվականի հոկտեմբերին մի խումբ այլախոհների դատավարության ընթացքում նրան դատապարտեցին 4,5 տարվա ազատազրկման։ 1983 թվականի փետրվարին պատիժը փոխվեց տնային կալանքով՝ առողջական խնդիրների պատճառով։ 1984 թվականին նա գրում է «Քաղաքականությունը և խիղճը»[36] էսսեն, որտեղ նա խոսում է «քաղաքականություն առանց քաղաքականության» մասին` «Ես հանդես եմ գալիս «հակաքաղաքական քաղաքականության» օգտին, այսինքն՝ քաղաքականություն, որի տակ հասկացվում էր ոչ թե իշխանության և մանիպուլյացիայի տեխնոլոգիա, ոչ թե որպես մարդ արարածների կառավարման կիբերնետիկ համակարգ մարդ արարածների կառավարման և ոչ թե որպես պրագմատիկի վարպետություն, այլ որպես իմաստալից կյանք որոնելու և դրան հասնելու ուղիներներից մեկը, պաշտպանելով այդպիսի կյանքը և ծառայելով դրան։ Ես հանդես եմ գալիս քաղաքականության օգտին՝ որպես գործնական բարոյականություն, որպես ծառայություն ճշմարտությանը, ինչպես, ըստ էության, մարդկային չափանիշներով, հոգ տանել մեր եղբայրների մասին։ Այո, մեր աշխարհում այս մոտեցումը ծայրաստիճան անիրագործելի է և դժվար կիրառելի առօրյա կյանքում։ Բայց ես ավելի լավ այլընտրանք չեմ տեսնում»։
Թավշյա հեղափոխություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1989 թվականին նա կրկին ձերբակալվեց, այդ մասին Իրժի Պրոխազկան հիշում է.[37]
|
Հունվարին մեր խորհրդաժողովից քիչ առաջ Վացլավ Հավելը բանտարկվեց։ Յուլիան Սեմենովը անմիջապես թռավ Պրահա և գնաց Չեխոսլովակիայի Կոմկուսի կենտկոմի կենտրոնական կոմիտե, նրա համար միջնորդեց Ռուդոլֆ Հեգենբարտին և Ներքին գործերի նախարար Կինցլին։ Նա վերադարձավ համոզված լինելով, որ եթե այդ պետական գործիչներն են երաշխավորում, ուրեմն Դոբրժիշի խորհրդաժողովի բացումից առաջ Հավելը ազատ կլինի։ | 
|
1989 թվականի աշնանը Պրահայի ուսանողների ելույթներով սկսվեց «Թավշյա հեղափոխությունը»։ Հավելը «Քաղաքացիական ֆորումի» ստեղծման նախաձեռնողներից մեկն էր, որը դարձավ Չեխիայի հիմնական ընդդիմադիր ուժը։ Հավելի ժողովրդականությունը որպես քաղաքական գործիչ արագորեն աճեց։ 1989 թվականի դեկտեմբերի 28-ին Չեխոսլովակիայի խորհրդարանն ընդունեց ինքնահամալրման մասին սահմանադրական օրենք[38], համաձայն որի 23 կոմունիստների թափուր տեղերը պառլամենտում փոխարինվեցին նոր պատգամավորներով առանց համաժողովրդական ընտրությունների, խորհրդարանի որոշմամբ[39]։
Չեխոսլովակիայի նախագահ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1989 թվականին Չեխոսլովակիայի Կոմունիստական կուսակցության իշխանական լիազորությունները կորցնելուց հետո, իսկ Գուստավ Հուսակը խոստացավ հրաժարական տալ և սկսվեց նախագահի թեկնածուների առաջադրումը։ Նրանից բացի, Քաղաքացիական ֆորումում ներկայացվեց նաև Ալեքսանդր Դուբչեկի թեկնածությունը։ Դեկտեմբերի 8-ին Քաղաքացիական ֆորումի ղեկավարությունը որոշեց աջակցել նրան (ընդլայնված ճգնաժամային շտաբի 43 անդամներից 37-ը քվեարկել էին նրա օգտին)։ Նրան խոստացել էին Դաշնային ժողովի ապագա նախագահի պաշտոնը։
Քաղաքացիական ֆորումից նրա թեկնածությունը հանրությանը ներկայացվեց 1989 թվականի դեկտեմբերի 10-ին։ Դրանից հետո Քաղաքացիական ֆորումը սկսեց լայն ընտրարշավ՝ «Հավել - դեպի Գրադ» կարգախոսով։ Ակտիվ աջակցություն ցուցաբերեց նաև նոր վարչապետ Մարիան Չալֆան, ով, չնայած ՉԿԿ-ին իր պաշտոնական անդամակցությանը, գաղտնի բանակցություններ էր վարում Հավելի հետ և քաղաքական դաշինքի մեջ մտավ նրա հետ։ 1989 թվականի դեկտեմբերի 16-ին նախընտրական ելույթով հանդես եկավ Չեխոսլովակիայի հեռուստատեսությամբ։ Հեռուստադիտողներին ուղղված կոչում նա բառացիորեն ասաց հետևյալը.
|
|
Քսան տարի շարունակ պաշտոնական քարոզչությունը պնդում էր, որ ես սոցիալիզմի թշնամի եմ, որ ուզում եմ վերականգնել կապիտալիզմը, որ ես ծառայում եմ համաշխարհային իմպերիալիզմին , որը մեծահոգաբար վարձատրում է ինձ դրա համար։ Ի վերջո, ես ուզում եմ լինել ձեռնարկատեր և շահագործել մարդկանց։ Այս բոլոր հայտարարությունները սուտ էին, և շուտով լույս կտեսնեն գրքեր, որոնցից պարզ կլինի, թե ով եմ ես և ինչի մասին եմ մտածում։ |
|
Խորհրդարանականների շրջանում համաժողովրդական աջակցության և կոորդինացման համատեղումը հնարավորություն տվեցին, որ կոմունիստ պատգամավորները նույնպես ընտրեն իրենց հիմնական հակառակորդին որպես նախագահ։ 1989 թվականի դեկտեմբերի 29-ին Չեխոսլովակիայի Դաշնային ժողովի երկու պալատների Վլադիսլավյան սրահում կայացած համատեղ նիստում Հավելը միաձայն ընտրվեց նախագահ` վերջին 40 տարվա ընթացքում առաջին ոչ-կոմունիստական նախագահը։ Այս հաղթանակով նախկին ընդդիմությունն ավարտեց խոշոր ցույցերի ժամանակաշրջանը, դադարեցվեցին գործադուլները և գործադուլային հանձնաժողովների գործունեությունը, և հասարակությունը սկսեց վերադառնալ նորմալ կենսակերպի։
Նախագահի առաջին ժամկետը տևեց վեց ամիս՝ մինչև առաջին ազատ ընտրությունները։ Վերելք ապրեցին նրա իշխանական լիազորությունները և հեղինակությունը, իսկ Չեխոսլովակիայի Կոմունիստական կուսակցությունը անկում էր ապրում, և նոր քաղաքական իրավիճակ դեռ չէր ծագել։ Նրա առանձին որոշումներ հակասական գնահատականների արժանացան, օրինակ՝ արտահերթ լայնամասշտաբ համաներումը։ 1990 թվականի սկզբին շատ հանցագործներ ազատվեցին բանտերից՝ անմիջապես շարունակելով իրենց հանցավոր գործունեությունը։ Հավելը այդ ընթացքում իր հիմնական նպատակը համարեց ոչ թե կոմունիստական ռեժիմի դեմ պայքարը, այլ ազատ ընտրությունների նախապատրաստումն ու անցկացումը և ժողովրդավարական հասարակության հիմնական սկզբունքների ձևավորումը։ Այդ շրջանի խոստումները շատ ինքնավստահ և խորհրդանշական էին թվում՝ առանց գիտակցելու իրավիճակի լրջությունը[40]։
Նախագահի երկրորդ ժամկետը սկսվեց 1990 թվականի հուլիսի 5-ին՝ ազատորեն ընտրված Դաշնային ժողովի ընտրությամբ, որտեղ գերակշռում էին Քաղաքացիական ֆորումի և Ընդդեմ բռնության հասարակայնության ներկայացուցիչները։ Քաղաքական թատերաբեմում հայտնվեցին նոր հզոր գործիչներ, որոնք մրցակցում էին Հավելի հետ, հիմնականում Վացլավ Կլաուսը Չեխիայից և Վլադիմիր Մեչյարը` Սլովակիայից։
Նրանք իրենց ներդրումն ունեցան նոր կուսակցական համակարգի ձևավորման գործում և կարողացան զանգվածային աջակցություն ստանալ։ Միաժամանակ Չեխիայի և Սլովակիայի միջև լարվածությունն աճում էր, այն թեժանում էր երկու հանրապետությունների ներկայացուցիչների տարբեր քաղաքական կողմնորոշումների և ֆեդերացիայի ոչ ճկուն սահմանադրության պատճառով, որը դադարել էր գործել խորհրդարաններում կոմունիստական բռնապետության ավարտից հետո։ Հավելը միանշանակ հանդես էր գալիս երկու հանրապետությունների դաշնության պահպանման օգտին։
1990 թվականի ընտրարշավը հայտարարվեց կրճատված, բայց Չեխիայում 1992 թվականին անցկացվող լիարժեք ընտրություններում հաղթեց Վացլավ Կլաուսի գլխավորած աջակողմյան Քաղաքացիական ժողովրդավարական կուսակցությունը, իսկ Սլովակիայում՝ Ժողովրդավարական Սլովակիայի ազգային շարժումը՝ Վլադիմիր Մեչյարի ղեկավարությամբ։ Նրան մոտ կանգնած կուսակցություններից Քաղաքացիական շարժումը, ընտրություններում պարտություն կրեց։ Միասնական պետության փլուզումը չկանխվեց անգամ Չեխոսլովակիայի դաշնային ժողովի՝ միության օգտին քվեարկելու միջոցով (Մ. Զեմանի խնդրանքով) այդ որոշումը անտեսվեց երկու խորհրդարանների կողմից։ Վացլավ Հավելը հրաժարական տվեց նախագահությունից 1992 թվականի հուլիսի 20-ին իր մանդատի ավարտից երեք ամիս առաջ վստահ չլինելով, որ Դաշնային ժողովի կողմից հաջորդ ժամկետում կընտրվի, ինչպես նաև այն պատճառով, որ նա կանխորոշեց Չեխոսլովակիայի անխուսափելի ավարտը։
Չնայած ներքին քաղաքականության ձախողմանը, նախագահության ընթացքում նա կարողացավ Չեխոսլովակիային վերադարձնել միջազգային քաղաքականություն և ցուցադրել արևմտյան կողմնորոշումը։ Արտաքին քաղաքականության հաջողությունը ցուցադրում էին այդ ժամանակաշրջանի պետական այցերը, 1989 թվականին Չեխոսլովակիա այցելեցին Հռոմի Պապ Հովհաննես Պողոս IIը և ԱՄՆ նախագահ Ջորջ Բուշը։ Կարևոր հանգամանք էր ԽՍՀՄ ազդեցության ոլորտից դուրս գալը, որը խորհրդանշվեց խորհրդային զորքերի դուրսբերմամբ և խորհրդային դաշինքի քաղաքական կառույցների, մասնավորապես Վարշավայի պայմանագրի կազմակերպության և ՍԵՏՀ-ի գործունեության դադարեցմամբ։ Նրա ղեկավարած երկիրը աշխատել է արևմտյան կազմակերպություններին անդամակցելու, ինչպես նաև Կենտրոնական Եվրոպայի երկրների միջև նոր հիմքերի վրա հարաբերությունների հաստատման ուղղությամբ, հատկապես Վիշեգրադյան խմբի շրջանակներում։
Հավելի նախագահության հետ են կապվում նաև Չեխոսլովակիայում առաջին տնտեսական բարեփոխումները։
Չեխիայի նախագահ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1993 թվականի փետրվարի 2-ին Հավելը դարձավ անկախ Չեխիայի առաջին նախագահը։ 1998 թվականին նա վերընտրվեց երկրորդ նախագահական ժամկետում։
1999 թվականին Le Monde թերթը[41] հրապարակեց Հավելի խոսքերն ի աջակցություն ՆԱՏՕ-ի ուժերի Հարավսլավիա ներխուժման.
|
|
Կարծում եմ, որ ՆԱՏՕ-ի Կոսովո ներխուժման մեջ մի տարր կա, որի վրա ոչ ոք չի կարող կասկածել. Օդային գրոհները, ռումբերը չեն առաջանում նյութական շահագրգռվածությամբ չեն պայմանավորված։ Նրանց բնույթը բացառապես հումանիտար է. Հիմնական դեր են խաղում մարդու իրավունքների պաշտպանության սկզբունքները, որոնք գերակայություն ունեն նույնիսկ պետական ինքնիշխանության նկատմամբ։ Այս հանգամանքն էլ Հարավսլավիա ներխուժումը դարձնում է օրինական, նույնիսկ առանց ՄԱԿ-ի մանդատի։ |
|
DANS l'intervention de l'OTAN au Kosovo, je pense qu'il y a un élément que nul ne peut contester : les raids, les bombes, ne sont pas provoqués par un intérêt matériel. Leur caractère est exclusivement humanitaire : ce qui est en jeu ici, ce sont les principes, les droits de l'homme auxquels est accordée une priorité qui passe même avant la souveraineté des Etats. Voilà ce qui rend légitime d'attaquer la Fédération yougoslave, même sans le mandat des Nations unies.
Ավելի ուշ նա հերքեց. «Իհարկե, ես ոչ միայն չեմ հորինել «մարդասիրական ռմբակոծություն» սարսափելի տերմինը, այլև երբեք չեմ օգտագործել և չէի կարող օգտագործել, քանի որ համարձակվում եմ ասել, որ ես ճաշակ ունեմ»[42]։
Նա աջակցել է նաև Իրաքի դեմ արևմտյան պատժամիջոցների քաղաքականությանը[43][44], ԱՄՆ-ի Իրաք ներխուժումը պաշտպանող ությակի նամակի հեղինակներից մեկն էր[45]։
2011 թվական
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]2011 թվականին Եվրոպայում մի շարք հայտնի քաղաքական և հասարակական գործիչների, այդ թվում Վացլավ Հավելի ճնշման ներքո, չեղարկվեց ամենամյա «Կվադրիգա» մրցանակի շնորհումը Ռուսաստանի Դաշնության վարչապետ Վլադիմիր Պուտինին[46][47]։ Ինքը` Հավելը, այս մրցանակը ստացել էր 2009 թվականին։
Մահից առաջ նա արտահայտեց իր տեսակետը այն մասին, թե ինչ է կատարվում Ռուսաստանում 2011 թվականի դեկտեմբերի 4-ին Պետդումայի ընտրություններից հետո։ Նրա տեքստը, որը տպագրվել է «Նովայա Գազետա»-ի էջերում, ռուսաստանյան մամուլում Վացլավ Հավելի վերջին հրատարակությունն էր կենդանության օրոք։
|
|
Կարծում եմ, որ Ռուսաստանի հասարակությունը պայքարում է հետկոմունիստական բոլոր հայտնի ձևերի ամենադժվարին, հին կարծրատիպերի դեմ մի տեսակ հատուկ համադրությամբ և բիզնեսի մաֆիայի նոր միջավայրով։ Գուցե քաղաքագետները կապ տեսնեն Ռուսաստանի ներկայիս իրավիճակի և արաբական հեղափոխությունների միջև, բայց անձամբ ես լսում եմ այն, ինչ տեղի է ունենում, առաջին հերթին՝ Երկաթյա վարագույրի փլուզման արձագանքը, 1989-1990 թվականների քաղաքական փոփոխությունների արձագանքը։ Հետևաբար, ես վստահ եմ, որ անհրաժեշտ է, նախևառաջ, Ռուսաստանի քաղաքացիներին համոզել, որ ռեժիմը, որը նրանց ներկայացվում է ժողովրդավարության քողի տակ, ժողովրդավարություն չէ։ Այս ռեժիմը նշանավորվում է ժողովրդավարության միայն մի քանի, ծայրահեղ ձևական նշաններով։
Չի կարելի խոսել ժողովրդավարության մասին, քանի դեռ կառավարությունը վիրավորում է քաղաքացիների արժանապատվությունը, ճնշում արդարությունը, լրատվամիջոցներին և շահարկում ընտրությունների արդյունքները։ Բայց Ռուսաստանի համար ամենամեծ սպառնալիքը կլիներ մարդկանց անտարբերությունն ու հնազանդությունը։ Ընդհակառակը, նրանք պետք է անընդհատ ձգտեն ճանաչել և հարգել իրենց իրավունքներն ու ազատությունները։ Ընդդիմության կառույցները պետք է միավորվեն, ստվերային կառավարություն կազմեն և իրենց ծրագիրը բացատրեն ամբողջ Ռուսաստանում։ Ընդդիմությունները պետք է ստեղծեն ազդեցիկ իրավաբանական կառույցներ՝ քաղաքացիներին ոստիկանական և իրավական կամայականություններից պաշտպանելու համար։ Ընդդիմությունը պետք է դիմի այն հայրենակիցներին, ովքեր իրենց անձնական փորձի միջոցով համոզվել են Արևմուտքում ժողովրդավարական ազատությունների արդյունավետության մեջ՝ կոչ անելով հիշել իրենց արմատները և աջակցել հայրենիքում քաղաքացիական հասարակության զարգացմանը[48]։ |
|
Մահ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կյանքի 75 տարիների ընթացքում Վացլավ Հավելը ենթարկվել է բազմաթիվ բարդ վիրահատությունների. նա տառապել է շնչուղիների բորբոքումից և ապրել բժիշկների և կնոջ` թատրոնի և կինոյի դերասանուհի Դագմար Վեշկրնովա-Գավլովայի հսկողության ներքո[49]։ Մահվանից քիչ առաջ նա կարողացավ իրականացնել իր վաղեմի երազանքը` նկարահանելով գեղարվեստական ֆիլմ։ 2011 թվականի ամռանը Մոսկվայի միջազգային կինոփառատոնի ծրագրում ներկայացվեց նրա ռեժիսորական դեբյուտը` «Խնամք» ֆիլմը։ Ինքը` ռեժիսորը, ծանր հիվանդության պատճառով, չէր կարողացել ներկայանալ ցուցադրությանը։ Նա իր կյանքի վերջին ամիսներն անց է կացրել Տրուտնովի մոտակայքում գտնվող Գրադեչկայի իր տանը, որտեղ մահացել է 2011 թվականի դեկտեմբերի 18-ին[50]։ Նրա մահից հետո երկրում հայտարարվեց եռօրյա սուգ։
Նրա մահվան լուրը հաստատեց երկրի նախկին նախագահի մամուլի քարտուղար Սաբինա Տանցևովան[51]։
Հրաժեշտը տեղի ունեցավ դեկտեմբերի 23-ին, Պրահայի ամրոցի Սուրբ Վիտուսի տաճարում և ավարտվեց Պրահայի Ստրաշնիցկի դիակիզարանի մեծ դահլիճում։ Չեխիայի նախկին նախագահի աճյունը թաղված է Պրահայի Վինոգրադյան գերեզմանատանը գտնվող Հավելների ընտանեկան գերեզմանում[52]։
Ի տարբերություն մյուս պետությունների ղեկավարների, ոչ Ռուսաստանի Դաշնության նախագահ Դմիտրի Մեդվեդևը, ոչ վարչապետ Վլադիմիր Պուտինը անձամբ չեն ցավակցել չեխական կողմին։ Ռուսաստանի իշխանությունները սահմանափակվել էին Չեխիայում Ռուսաստանի Դաշնության դեսպանատան կողմից ուղարկված պաշտոնական նամակով[53]։ Ռունետում սկսվեց քաղաքացիական նախաձեռնություն՝ ցավակցություն հայտնելու Չեխիայի բնակիչներին, ինչպես նաև հանգուցյալի ընտանիքին ցավակցություն հայտնելու համար։
Գաղափարներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Իր ելույթներում և հրապարակումներում Վացլավ Հավելը հաճախ օգտագործում էր «Աբսուրդիստան» բառը[54]` հեգնական անուն մի երկրի համար, որտեղ անհեթեթ բաները դարձել են նորմա, հատկապես քաղաքականության և կառավարման ոլորտում։ Սկզբում տերմինը տարածվեց այլախոհների շրջանում, ովքեր դրանով վկայակոչում էին Արևելյան Եվրոպայի սոցիալիստական երկրները։ Վերջերս տերմինի օգտագործումը տարածվեց Մերձավոր Արևելքում և հետխորհրդային երկրներում։
Գրական ստեղծագործություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Դրամատուրգիա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- «Аудиенция»
- «Уход»
- «Праздник в саду»
- «Уведомление»
Ռուսերեն հրատարակություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Трудно сосредоточиться. — М., Художественная литература, 1990
- Заочный допрос. — М.: Новости, 1991
- Сила бессильных. — Минск, Полифакт, 1991
Հավելը ռեժիսոր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- 2011 — «Խնամք»
Կինոնկարներ Հավելի մասին
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- 2008 — «Քաղաքացի Հավել»։ Ռեժիսորներ` Պավել Կոուտեցկի, Միրոսլավ Յանեկ։
- 2009 — «Քաղաքացի Հավելը տակառ է գլորում». Ռեժիսորներ` Յան Նովակ, Ադամ Նովակ։
- «Քաղաքացի Հավելը հանգստանում է»։
Վացլավ Հավելի մրցանակներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]2012 թվականի ապրիլին Մարդու իրավունքների հիմնադրամը սահմանել է Վացլավ Հավելի մրցանակ «Ստեղծագործական բողոքի համար»[55]։
2013 թվականի մարտին Եվրոպայի խորհրդի Խորհրդարանական վեհաժողովը, Պրահայի Վացլավ Հավելի գրադարանը և չեխական «Խարտիա 77» հիմնադրամը սահմանել են Վացլավ Հավելի միջազգային մրցանակ` «Քաղաքացիական արիության և մարդու իրավունքների ոլորտում ակնառու նվաճումների համար», որը շնորհվում է ամեն տարի` հոկտեմբերին։ Մրցանակաբաշխությունը տեղի է ունենում Ստրասբուրգում, որին հաջորդում է Պրահայում դափնեկրի մեծարման արարողությունը[56]։
Դափնեկիրներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- 2013 — Ալես Բելյացկի[57]։
- 2014 — Անար Մամմադլի[58]։
- 2015 — Լյուդմիլա Ալեքսեևա[59]։
- 2016 — Պյոտր Պավլենսկի[60]։ Այնուամենայնիվ, Պյոտրի հայտարարությունից հետո, որ նա նախատեսում է իր ստացած ողջ գումարը փոխանցել ծովափնյա պարտիզաններին[61], Human Rights Foundation–ը վերանայեց իր որոշումը և զրկեց Պավլենսկուն մրցանակից՝ որոշման փոփոխությունը բացատրելով, որ դրամական պարգևը փոխանցելը «հակասում է Հավելի ոչ բռնի և ստեղծագործ ժառանգությանը»[62]։
Օբյեկտներ, որոնք կոչվել են Վացլավ Հավելի պատվին
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- 2012 թվականի հոկտեմբերի 5-ին Պրահայի օդանավակայանը վերանվանվեց «Վացլավ Հավելի անվան Պրահայի օդանավակայան»։
- 2016 թվականին Կիևում Վացլավ Հավելի պատվին վերանվանվեց Իվան Լեփսի պուրակը, ինչպես նաև համանուն արագընթաց տրամվայի կանգառը։
- 2016 թվականի հոկտեմբերի սկզբին Վացլավ Հավել հրապարակը տեղափոխվեց Պրահայի ժողովրդական թատրոնի ներքին բակի տարածք։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 http://www.vaclavhavel-library.org/cs/vaclav-havel/zivotopis/1936-1959
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 http://www.vaclavhavel-library.org/
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ 4,0 4,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Կերպարվեստի արխիվ — 2003.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-16236393
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Itaú Cultural Enciclopédia Itaú Cultural (порт.) — São Paulo: Itaú Cultural, 2001. — ISBN 978-85-7979-060-7
- ↑ http://www.radio.cz/en/section/curraffrs/vaclav-havel-to-be-given-state-funeral-and-highest-military-honors
- ↑ BillionGraves — 2011.
- ↑ 11,0 11,1 https://archive.vaclavhavel-library.org/Archive/Event?&&&&eventYear=1936
- ↑ Der Karlspreisträger 1991 Václav Havel (գերմ.)
- ↑ https://archiv.prezident.sk/schuster/index24b1.html?372 (словацк.)
- ↑ https://president.ee/et/teenetemargid/teenetemarkide-kavalerid/11279-vaclav-havel
- ↑ https://web.archive.org/web/20171201040249/http://www.leighrayment.com/knights/knightshon.htm
- ↑ http://www.fondation-del-duca.fr/prix-mondial
- ↑ http://www.vaclavhavel-library.org/cs/vaclav-havel/zivotopis/1977-1988
- ↑ http://www.franzkafka-soc.cz/cena-franze-kafky/
- ↑ http://archive.gg.ca/media/doc.asp?lang=f&DocID=4136
- ↑ https://www.friedenspreis-des-deutschen-buchhandels.de/alle-preistraeger-seit-1950/1980-1989/vaclav-havel
- ↑ http://web.gencat.cat/ca/generalitat/premis/pic/
- ↑ https://www.plzen.eu/obcan/o-meste/informace-o-meste/oceneni-mesta/chap_341/oceneni-mesta.aspx
- ↑ Čestné občanství města Plzně — Plzeň.
- ↑ https://www.theodor-heuss-stiftung.de/das-archiv/
- ↑ https://www.kunstkultur.bka.gv.at/staatspreis-fur-europaische-literatur (գերմ.)
- ↑ https://www.muni.cz/o-univerzite/vyznamenani/cestne-doktoraty-udelene-mu?page=5
- ↑ http://www.ordens.presidencia.pt/?idc=154
- ↑ http://www.masarykovohnuti.cz/userdata/cas/cas111.pdf
- ↑ https://cavavub.be/nl/eredoctoraten
- ↑ Seznam vydaných osvědčení účastníků odboje a odporu proti komunismu — Ministry of Defence.
- ↑ Journal officiel de la République française, Journal officiel de la République française. Document administratif (ֆր.) — 1868. — ISSN 0242-6773
- ↑ Journal officiel de la République française, Journal officiel de la République française. Document administratif (ֆր.) — 1868. — ISSN 0242-6773
- ↑ Le Monde (ֆր.) / J. Fenoglio — Paris: Société éditrice du Monde, 1984. — ISSN 0395-2037; 1284-1250; 2262-4694
- ↑ https://www.sciencespo.fr/fr/la-recherche/doctorats-honoris-causa/
- ↑ Символ «чешской судьбы»:
- ↑ Вацлав Гавел. «Политика и совесть». InLiberty.ru.
- ↑ Издательский Дом «Новый Взгляд» " Иржи Прохазка: Как меня арестовали на Кубе
- ↑ Конституционный закон 183/1989 Sb., о выборах новых депутатов законодательных органов
- ↑ Предложения кандидатур новых депутатов предлагались по согласованию «Гражданским форумом» в Чехии и «Общественностью против насилия» в Словакии. Закон имел ограничение по сроку действия — до всенародных выборов, но не позднее 31 декабря 1990 года.
- ↑ Новогоднее послание В. Гавела, 1.1.1990
- ↑ «Moi aussi je me sens albanais» (ֆրանսերեն). Le Monde. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 14-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 23-ին.
- ↑ «Richard Falbr: Já nelžu!». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 5-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 23-ին.
- ↑ «Havel nese odpovědnost za vraždění dětí. Poslankyně udeřila». page-maintitle-short-default. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունիսի 28-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 28-ին.
- ↑ «Česko nezůstalo při invazi do Iráku stranou. Zeman i Havel ji podpořili, Špidla odrazoval» (չեխերեն). iROZHLAS. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 28-ին.
- ↑ «Havel: Válka v Iráku byla morálně ospravedlnitelná». Novinky.cz. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունիսի 28-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 28-ին.
- ↑ Quadriga-Kuratorium sagt Putin-Ehrung ab — Der Spiegel, 16 июля 20011 года.
- ↑ Ольга Демидова, Совет «Квадриги» отказался от присуждения премий Путину и остальным лауреатам — Deutsche Welle, 16.07.2011
- ↑ «Вацлав ГАВЕЛ: «Российское общество ведет борьбу с самой жесткой из всех известных форм посткоммунизма»». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ դեկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 26-ին.
- ↑ «Причины смерти Вацлава Гавела: памяти Президента Чехии». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 11-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 19-ին.
- ↑ Ушел из жизни бывший президент Чехии Вацлав Гавел
- ↑ Умер экс-президент Чехии Вацлав Гавел
- ↑ Чехия простилась с президентом, принесшим ей свободу
- ↑ Не их уровень (На похороны Гавела от России едет Лукин)
- ↑ Помним Гавела… // Радио Свобода, 19 декабря 2011
- ↑ «The Václav Havel Prize for Creative Dissent». Human Rights Foundation. 2012 թ․ ապրիլի 11. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մայիսի 17-ին. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 6-ին.
- ↑ Вагнер А. (2013 թ․ ապրիլի 10). «В Чехии учреждена международная премия имени Вацлава Гавела». Радио «Свобода». Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 5-ին.
- ↑ «Премия Гавела белорусскому узнику совести». Радио «Свобода». 2013 թ․ սեպտեմբերի 30. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 5-ին.
- ↑ «Премию Вацлава Гавела получил азербайджанский правозащитник Маммадли». РИА Новости. 2014 թ․ սեպտեմբերի 29. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 5-ին.
- ↑ «Глава МХГ Алексеева получила премию имени Вацлава Гавела». Интерфакс. 2015 թ․ սեպտեմբերի 28. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 5-ին.
- ↑ Редакция (2016 թ․ հուլիսի 4). «Единомыслие. Текст Петра Павленского». Кашин. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 4-ին.
- ↑ Илья Кизиров, Никита Татарский. Петр Павленский о «приморских партизанах» «Радио Свобода», 05.2016
- ↑ Почему Павленскому не дали потратить премию Гавела на «приморских партизан». / Русская служба BBC.
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Václav Havel Official website
- Václav Havel Library, Prague
- Watch Citizen Havel, a film about Václav Havel, at www.dafilms.com
- Վացլավ Հավել
- Works by or about Վացլավ Հավել in libraries (WorldCat catalog)
- Appearances on C-SPAN
- Վացլավ Հավել collected news and commentary at The Guardian
- Վացլավ Հավել collected news and commentary at Նյու Յորք Թայմս
- Václav Havel archive from The New York Review of Books
- Havel at Columbia: Bibliography: Human Rights Archive
- Radio Prague's detailed account of Havel's life
- Bio of Václav Havel
- New York Times obit
- The Havel Festival Արխիվացված 2015-01-08 Wayback Machine
- The Dagmar and Václav Havel Foundation
- Last interview, given to The European Strategist Արխիվացված 2012-06-09 Wayback Machine
| ||||||||
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վացլավ Հավել» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||||
- Հոկտեմբերի 5 ծնունդներ
- 1936 ծնունդներ
- Պրահա քաղաքում ծնվածներ
- Դեկտեմբերի 18 մահեր
- 2011 մահեր
- Պատվո լեգեոնի շքանշանի Մեծ խաչի ասպետներ
- Ազատության նախագահական մեդալով պարգևատրվածներ
- «Իտալիայի Հանրապետությանը մատուցած ծառայությունների համար» շքանշանի մեծ խաչի ասպետներ
- Ավստրիական «Գիտության և արվեստի համար» պատվո խաչի ասպետներ
- Անձինք այբբենական կարգով
- Չեխիայի նախագահներ
- Ամերիկյան փիլիսոփայական ընկերության անդամներ
- Բաղնիքի շքանշանի ասպետներ
- Թատերագիրներ
- Թոքի քաղցկեղից մահացածներ
- Լեզվի և պոեզիայի գերմանական ակադեմիայի անդամներ
- Չեխ բանաստեղծներ
- Չեխ գրողներ
- Չեխ դրամատուրգներ
- Չեխ կինոռեժիսորներ
- Չեխ հակակոմունիստներ
- Չեխեր
- Չեխիա
- Չեխիայի ղեկավարներ
- Չեխիայի պատմություն
- Չեխիայի քաղաքական գործիչներ
- Աբսուրդի թատրոն
- Գեղագետներ
- Գրականագետներ
- Չեխ փիլիսոփաներ
- Չեխ մանկագիրներ
- Լեզու ստեղծողներ
- Ինքնակենսագիրներ
- 21-րդ դարի ոչ գեղարվեստական գրողներ
- 20-րդ դարի ոչ գեղարվեստական գրողներ