Տրիհեքսիֆենիդիլ
 | |
|---|---|
-Trihexyphenidyl_Structural_Formula_V1.svg) | |
| Նույնացուցիչներ | |
| CAS համար | 144-11-6 |
| PubChem CID | 5572 |
| DrugBank | DB00376 |
| CompTox Dashboard (EPA) | |
| ECHA InfoCard | 100.005.105  |
Տրիհեքսիֆենիդիլ, կենտրոնական ազդեցության խոլինոլիտիկ է (ացետիլխոլինի անտագոնիստ)։ Այն օգտագործվում է հիմնականում էքստրապիրամիդալ խանգարումների, հատկապես նեյրոլեպտիկների էքստրապիրամիդալ կողմնակի ազդեցությունների կանխարգելման և պարկինսոնիզիմի դեպքում։ Ռուսաստանում և ԽՍՀՄ-ում առավել տարածված առևտրային անվանումը ցիկլոդոլ է (թմրամոլների ժարգոնով՝ խոզի միս, ցիկլ, ցիկլա, ցիկլուխա[1])։
Ցիկլոդոլը ներառված է կենսականորեն անհրաժեշտ և կարևորագույն դեղամիջոցների ցանկում։
Դեղաբանական ազդեցություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ցիկլոդոլը հիմնական սինթետիկ խոլինոլիտիկ դեղամիջոցներից մեկն է, որն օգտագործվում է պարկինսոնիզմի բուժման համար։ Այն ունի ուժեղ կենտրոնական m-խոլինոլիտիկ և n-խոլինոլիտիկ, ինչպես նաև ծայրամասային m-խոլինոլիտիկ ազդեցություն[2]։
Պարկինսոնիզմով հիվանդների մոտ ցիկլոդոլը, ինչպես մյուս խոլինոլիտիկ դեղամիջոցները, նվազեցնում են ցնցումները, ավելի փոքր չափով այն ազդում է բրադիկինեզիայի վրա։ Ցիկլոդոլի խոլինոլիտիկ ազդեցության հետ կապված՝ թքի արտազատությունը նվազում է, ավելի քիչ՝ քրտնարտադրությունը և մաշկի ճարպակալումը[2]։
Ցիկլոդոլը օգտագործվում է էքստրապիրամիդալ խանգարումների, այդ թվում՝ նեյրոլեպտիկների, Պարկինսոնի հիվանդության[2], աթերոսկլերոտիկ, հետէնցեֆալիկ, դեղորայքային պարկինսոնիզմի , ՄՈՒԿ-ի, սպաստիկ կաթվածի ազդեցության հետևանքով առաջացած, որոշ դեպքերում ցիկլոդոլը նվազեցնում է տոնուսը և բարելավում շարժումը կիսալուծանքի դեպքում[2]։ Ցիկլոդոլն անարդյունավետ է ուշացած դիսկինեզիայի դեմ և կարող է մեծացնել դրա սրությունը[3]։
Առավելագույն չափաբաժինը մեծահասակների համար բերանացի ընդունման դեպքում՝ մեկանգամյա 0,01 գ, օրական 0,02 գ[2]։
Հանդիսանում է հալոպերիդոլի հակաթույնը։
Կողմնակի ազդեցություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Դեղամիջոցն օգտագործելիս կարող են զարգանալ կողմնակի բարդություններ՝ կապված նրա խոլինոլիտիկ ազդեցության հետ՝ բերանի չորություն, փորկապություն, անոթազարկի հաճախության բարձրացում, գլխապտույտ, ակկոմոդացիայի խանգարում[2], ներակնային ճնշման բարձրացում, միզուղիների խցանում։ Բացի այդ, հնարավոր են այնպիսի կողմնակի ազդեցություններ, ինչպիսիք են գլխացավը, դյուրագրգռությունը, հոգեմետ խթանող ազդեցությունը, ուշադրության, հիշողության խանգարումը, մաշկի ցանը։ Ցիկլոդոլը կարող է մեծացնել տագնապը և անքնությունը[4]։ Ցիկլոդոլի բարձր չափաբաժինների դեպքում հնարավոր է տագնապի, շփոթության, զառանցանքի և զգայապատրանքի զարգացում[3]։
Չափից մեծ դոզայի դեպքում կարող են առաջանալ ԿՆՀ խանգարումներ (հոգեկան և շարժողական գրգռվածություն, հալյուցինացիոն երևույթներ և այլն)` հակաքոլիներգիկ դեղամիջոցների մեծ չափաբաժինների գործողությանը բնորոշ[2]։ Կարող է առաջանալ հակաքոլիներգիկ համախտանիշ[5]։ Երբեմն նկատվում է արտահայտված էյֆորիայի հատուկ վիճակ, որը հիվանդները համեմատում են մեղմ թունավորման հետ[6]։
Հոգեկան զառանցանք կարող է առաջանալ նաև ցիկլոդոլը բուժական չափաբաժիններով ընդունելիս՝ ամինազինի[7] կամ այլ նեյրոլեպտիկների հետ համակցման դեպքում. բացի այդ, նման համակցությունը կարող է առաջացնել ատրոպինանման փսիխոզներ[6]։
Ցիկլոդոլի երկարատև օգտագործման դեպքում հնարավոր է դեղորայքային կախվածության առաջացում[2]։
Նախազգուշական միջոցներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Զգուշություն պետք է ցուցաբերել հիպերտոնիայի, ծանր աթերոսկլերոզի, սրտի, լյարդի և երիկամների հիվանդությունների, տարեց հիվանդների (տարեց հիվանդներին նշանակվում է ցիկլոդոլ նվազագույն չափաբաժիններով՝ ճանաչողական ֆունկցիաների և հոգեկան վիճակի հսկողության ներքո) և հղիության դեպքում[2]։ Ցիկլոդոլով բուժման ընթացքում անհրաժեշտ է պարբերաբար վերահսկել ներակնային ճնշումը։
Ցիկլոդոլով բուժման ժամանակ խորհուրդ չի տրվում զբաղվել այնպիսի գործողություններով, որոնք պահանջում են մեծ ուշադրություն[2]։
Հակացուցումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Դեղը հակացուցված է գլաուկոմայի (հատկապես փակ անկյան ձևով), շագանակագեղձի հիպերտրոֆիայի[2], աղիների անանցանելիության, աղեստամոքսային համակարգի մեխանիկական ստենոզի, մեգակոլոնի, նախասրտերի ֆիբրիլյացիայի, դեմենցիայի, հղիության, միզուղիների խցանման դեպքում։
Փոխազդեցություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]H1-հիստամինային ընկալիչների արգելակիչները, ֆենոթիազինի ածանցյալները, տրիցիկլիկ հակադեպրեսանտները ուժեղացնում են ցիկլոդոլի ծայրամասային խոլինոլիտիկ ազդեցությունը։ Լեվոդոպան ավելանում է, իսկ ռեզերպինը նվազեցնում է նրա հակապարկինսոնյան ազդեցությունը[2]։
Դեղը անհամատեղելի է ալկոհոլի հետ[2]։
Գերդոզավորում և բարդություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Չափից մեծ դոզայի դեպքում ցիկլոդոլը, ինչպես և որոշ այլ ուժեղ կենտրոնական խոլինոլիտիկներ, առաջացնում է յուրահատուկ «խոլինոլիտիկ թունավորում», որն ուղեկցվում է էյֆորիայով (հետագայում այն կարող է փոխարինվել դիսֆորիայով), հետևաբար կարող է զարգանալ կախվածություն, շարժումների համակարգման խախտում (ատաքսիա), աչքերի ակկոմոդացիայի կիսալուծանք։
Ավելի մեծ չափաբաժինների դեպքում ցիկլոդոլը կարող է առաջացնել փսիխոզներ՝ զգայապատրանքներ և զառանցանքներ, հիշողություն և ժամանակի և տարածության մեջ կողմնորոշման խանգարում, այսպես կոչված «խոլինոլիտիկ զառանցանք»։ Հնարավոր են կյանքին սպառնացող ցնցումներ, սրտի ռիթմի խանգարումներ։ Մահացու ելքեր հնարավոր են նաև բուն փսիխոզի հետևանքով (օրինակ՝ հիվանդը կարող է ցատկել պատուհանից՝ շփոթելով դռան կամ միջանցքի հետ)։
Փսիխոզները զարգանում են ցիկլոդոլի բարձր չափաբաժիններ (20-40 հաբ) ընդունելիս։ Ամենից հաճախ դրանք հայտնվում են անհատների մոտ ցիկլոդոլի չարաշահման սկզբնական փուլում կամ ալկոհոլի հետ համակցված օգտագործման դեպքում։ Փսիխոզը, որպես կանոն, սկսվում է հարբածության հալյուցինացիոն փուլից և ամենից հաճախ սպառվում է զառանցանքի ախտանիշներով, տևում է միջինը երեք օր։ Անհատական փսիխոտիկ երևույթները հայտնվում են ցիկլոդոլի թունավոր չափաբաժինը ընդունելուց 40-50 րոպեի ընթացքում, իսկ հոգեկան խանգարումների գագաթնակետը վրա է հասնում 2-3 ժամ հետո։ Փսիխոզի վատթարացման հետ մեկտեղ կարող է զարգանալ ամենտիվ սինդրոմը, որն իր հերթին վերածվում է կոմայի։ Խոլինոլիտիկ զառանցանքի առանձնահատկությունները ներառում են՝ միկրոպտիկ հալյուցինացիաներ շոշափելի հալյուցինացիաների ֆոնի վրա (մարդը տեսնում և զգում է միջատներ և այլ փոքր կենդանիներ, որոնք վազում են մարմնի շուրջը և մաշկի տակ), աֆֆեկտի ընդգծված տատանումներ (մանիակային համախտանիշից մինչև տագնապային-կարոտային )։ Հաճախակի դիտվում է ագրեսիվություն[8]։
Ցիկլոիդային փսիխոզի տարբերակված ախտորոշման ամենակարևոր չափանիշը մարմնավեգետատիվ խանգարումների հատուկ համալիրի առկայությունն է. ակկոմոդացիայի խանգարումներ՝ մոտակա առարկաները տեսնելու ունակության կորստով, դիզարտրիա, ատաքսիա, միդրիազ, լորձաթաղանթների խիստ չորություն, տիկանման հիպերկինեզ և ընդհանուր ցնցումներ։ Ամենից հաճախ մեկանգամյա փսիխոզն ավարտվում է ամբողջական վերականգնմամբ։ Մարդիկ, ովքեր ենթարկվել են ցիկլոդոլային փսիխոզի, սովորաբար չեն վերադառնում ցիկլոդոլ ընդունելուն՝ ծանր դիստիմիկ և դիսֆորիկ խանգարումների պատճառով[8]։
Ցիկլոդոլային զառանցանքը դադարեցվում է նեյրոլեպտիկների (դրոպերիդոլ), հակաքոլինէսթերազային դեղամիջոցների (գալանտամին) կամ հանգստացնող միջոցների(սիբազոն) կիրառմամբ։
Ցիկլոդոլի չարաշահում և ցիկլոդոլային կախվածություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հանգստացման նպատակներով ցիկլոդոլը ԽՍՀՄ-ում սկսեց օգտագործվել 1950-ականների վերջին և 1960-ականների սկզբին, այն բանից հետո, երբ հոգեբուժական պրակտիկայում հայտնվեց նեյրոլեպտիկ ամինազինը, որի բուժման և կանխարգելման համար նշանակվեց ցիկլոդոլ։ Հոգեբուժարաններից այն տարածվել է բանտային և ճամբարային միջավայր, որտեղ օգտագործվել է ալկոհոլի, բարբիտուրատների, «չիֆիրի» (չափազանց թունդ թեյ) հետ միասին։ Ցիկլոդոլը և նմանատիպ դեղամիջոցները պահպանում են իրենց ժողովրդականությունը հետխորհրդային Ռուսաստանում, դրանք հաճախ վաճառվում են փողոցներում թմրանյութերի հետ մեկտեղ[1]։
Ցիկլոդոլ օգտագործելու ժամանակ էյֆորիա հնարավոր է նույնիսկ դեղամիջոցի 2-3 անգամ թերապևտիկ չափաբաժինների օգտագործման դեպքում։ Երբեմն այն կարող է զարգանալ բուժական չափաբաժնով[9]։ Թերապևտիկ չափաբաժնից 3-4 անգամ ավելի մեծ չափաբաժին ընդունելու դեպքում թունավորումը կարող է սահմանափակվել էյֆորիայի, շատախոսության, մեղմ լսողական և տեսողական զգայապատրանքներով՝ ընդունումից 20-30 րոպե անց[10]։
Դեղամիջոցի թերապևտիկ չափաբաժնից շատ ավելի մեծ չափաբաժին ընդունելիս նկատվում է սուր թունավորման 4 փուլ[11] .
- Էյֆորիկ փուլ
Այն արտահայտվում է տրամադրության բարձրացմամբ, ինքնազգացողության հաճելի վիճակով, մարմնի անկշռության զգացումով, ջերմությամբ։ Երաժշտությունն ու հնչյուններն ընկալվում են ավելի վառ ու հստակ։ Տևողությունը՝ 30-40 րոպե։
- Գիտակցության խեղաթյուրման կամ ապշանման փուլ
Ի հայտ է գալիս մտքերի անտարբերություն, գլխապտույտ, տեսողական ընկալման աննշան փոփոխություններ, պառկելու ցանկություն։ Այս փուլը սկսվում է ընդունումից 40-45 րոպե անց և տևում է 2-ից 3 ժամ։
- Զգայապատրանքային փուլ
Այս փուլում թեթև լսելի զգայապատրանքները հայտնվում են սկզբում կտտոցների տեսքով, այնուհետև գունավոր տեսողական հալյուցինացիաների (և հարակից լսողական հալյուցինացիաներ), դեռեալիզացիայի ձևով։ Փուլի տևողությունը 2-3 ժամ է։
- Ելքի փուլ
Զգացվում է հոգնածություն և ծանրություն մարմնում (աստենիզացիա)։
Զրկանքի համախտանիշը առաջանում է այն մարդկանց մոտ, ովքեր ակտիվորեն օգտագործում են ցիկլոդոլը ավելի քան 1-1,5 տարի՝ բարձր չափաբաժիններով[11]։ Համախտանիշը դրսևորվում է թուլության, մկանային ցավի, դյուրագրգռության, դիսֆորիայի, անհանգստության և տագնապի զգացումով։ Առկա է ամբողջ մարմնի դող, մկանների ակամա թրթռում։ Զրկանքի համախտանիշի տևողությունը 1-2 շաբաթ է, մարմնի ֆունկցիաների նորմալացումը կարող է տևել մինչև 2 ամիս[12]։
Ցիկլոդոլային նյութերի չարաշահման ուշ փուլում հոգեբանական և ֆիզիկական կախվածության ախտանիշները սրվում են և դառնում են ավելի ծանր։ Թուլամտություն զարգանում է, ըստ օրգանական տիպի։ Խախտվում են ավելի բարձր հույզերը, ներառյալ կապվածությունը ընտանիքին, ծնողներին և երեխաներին։ Առկա է դիսֆորիայի կամ դեպրեսիայի գրեթե մշտական վիճակ։ Հնարավոր են ինքնասպանության մտքեր և գործողություններ։ Առաջանում է գրգռված և աստենոապատիկ տիպի հոգեոպաթիկ վարքագիծ։ Կարող է նաև զառանցանք առաջանալ։ Քրոնիկ ցիկլոդոլային կախվածության հետևանքներից են կենտրոնական նյարդային համակարգի, սրտանոթային և շնչառական համակարգերի ախտահարումը[8]։
Ստերեոքիմիա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Տրիհեքսիֆենիդիլը պարունակում է ստերեոկենտրոն և բաղկացած է երկու էնանտիոմերներից։ Այն ռացեմատ է, այսինքն՝ ( R ) -ի և ( S ) -ի խառնուրդ է[13]։
| Տրիհեքսիֆենիդիլի էնանտիոմերներ | |
|---|---|
| 250x250փքս CAS գրանցման համարը ՝ 40520-25-0 |
250x250փքս
CAS գրանցման համարը՝ 40520-24-9 |
-Trihexyphenidyl_Structural_Formula_V1.svg&action=edit&redlink=1){kind=link}
-Trihexyphenidyl_Structural_Formula_V1.svg&action=edit&redlink=1){kind=link}
Նշումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 Данилин, А.Г. LSD: галлюциногены, психоделия и феномен зависимости. — Москва: ЗАО Изд-во Центрполиграф, 2001. — ISBN 5-227-01464-7
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 Машковский М. Д. Лекарственные средства. — 16-е изд., перераб., испр. и доп. — М.: Новая волна, 2012. — 1216 с. — ISBN 978-5-7864-0218-7
- ↑ 3,0 3,1 Կաղապար:Книга:Мосолов 2
- ↑ Ошибка: не задан параметр
|заглавие=в шаблоне {{публикация}} // Ошибка: не задан параметр|издание=в шаблоне {{публикация}}. - ↑ Волков В.П. Ятрогенные психонейросоматические синдромы. — Тверь: Триада, 2014. — 320 с.
- ↑ 6,0 6,1 Ошибка: не задан параметр
|заглавие=в шаблоне {{публикация}}. - ↑ Проект. Клинические рекомендации: Терапия критических состояний в психиатрии. — Москва: Российское общество психиатров, 2015. — 33 с.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Великанова Л.П., Меснянкин А.П., Каверина О.В., Бисалиев Р.В., Чернова М.А. Избранные вопросы наркологии: учебное пособие / Под редакцией Л.П. Великановой. — Астрахань, 2005. — 365 с.
- ↑ Глава 16. Рохлина М. Х. Клиника наркоманий и токсикоманий // Руководство по наркологии / Под редакцией члена-корреспондента РАМН, профессора Н. Н. Иванца. — М.: Медпрактика-М, 2002. — С. 269—366. — 444 с. — ISBN 5-901654-12-9
- ↑ Шайдукова Л. К. Классическая наркология. — Казань: Институт истории им. Ш. Марджани АН РТ, 2008. — С. 50. — 260 с. — ISBN 978-5-94981-091-0
- ↑ 11,0 11,1 Бабаян Э. А., Гонопольский М. Х. Наркомания. — М.: Медицина, 1987.
- ↑ Дунаевский В. В., Стяжкин В.Д. Наркомании и токсикомании. — Медицина, 1991.
- ↑ Rote Liste Service GmbH (Hrsg.): Rote Liste 2017 – Arzneimittelverzeichnis für Deutschland (einschließlich EU-Zulassungen und bestimmter Medizinprodukte). Rote Liste Service GmbH, Frankfurt/Main, 2017, Aufl. 57, ISBN 978-3-946057-10-9, S. 224.
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Машковский М. Д. Лекарственные средства. — 15-е изд. — М.: Новая Волна, 2005. — С. 135—136. — 1200 с. — ISBN 5-7864-0203-7.