շնորհիվ կազմվել են տասներկու տախ–տակների օրենքները։ Դ–ի գործունեու–թյան ժամանակ կոնսուլները ևրաժարվել են իրենց լիազորությունևերից, և ողջ իշխաևությունը պատկանել է Դ–ին։ ԴԵՑԻ․․․ ( <լատ․ decern–տաս), ֆիզի–կական մեծությունների չափման միավոր–ների մեկ տասներորդ մասի անվանում–ները կազմելու նախածանց։ Նշանակվում է դ, օրինակ, 1 դմ (դեցիմետր) = 0,1 մ։
ԴԵՑԻԲԵԼ (դեցի․․․ ն բեչ), բելի 1/10 մասը։ Նշանակվում է դբ։ ԴԵՑԻ ՍԱ (երաժշտ․) (լատ․ decima – տաս–ներորդ), դիատոնիկ շարքում որնէ աստի–ճանի և նրանից հաշված տասներորդ աս–տիճանի հարաբերակցությունը։ Տեսնան Ինւոեբվաւ՝․
ԴԵՈՒՍ ԷՔՍ ՍԱԻՓՆԱ (լատ․ deus ex machina, բառացի՝ աստված մեքենայից), հին հունական թատրոնում դրամատուր–գիական ն բեմական հնարք, գործողու–թյան հանգուցալուծումը աստվածության միջամտությամբ, որ հատուկ վերամբարձ մեքենայով (Էորեմա) անակնկալ բեմ էր իջնում։ Նրա շնորհիվ էր վճռվում ողբեր–գության հիմքում ընկած կոնֆլիկտը, որոշվում հևրոսների ճակատագիրը։ Փո–խաբերական իմաստով օգտագործվում է որնէ կոնֆլիկտի անսպասելի ելքը նշե–լու համար։ ԴԵ–ՖԱԿՏՈ (<լատ․ de facto– փաստո–րեն), տես ճանաչում։
ԴԵՖԱՆՈՎԿԱ, գյուղ ՌՍՖՍՏ Կրասնոդա–րի երկրամասի Տուապսեի շրջանում, Դե– ֆանո գետի մոտ, շրջկենտրոնից 42 կմ հյուսիս–արևմուտք։ Բնակիչները՝ հայեր, ռուսներ, մոլդավացիներ։ Միավորված է Ջուբգայի այգեբանջարաբուծական սովե–տական տնտեսության հետ։ Ունի միջնա–կարգ դպրոց, ակումբ, կինո, գրադարան, պոլիկլինիկա, կապի բաժանմունք։ Տիմ– նադրվել է 1860-ին։ Տայերը եկել են Սամ– սունի շրջանից, 1880-ին։
ԴԵՖԵԿՏՈԼՈԳԻԱ (լատ․ defectus – պա–կասություն և ․․․ չոգիա), գիտության բնա–գավառ, որն ուսումնասիրում է ֆիզիկա–կան և հոգեկան պակասությամբ երեխանե–րի զարգացման օրինաչափություններն ու առանձնահատկությունները, ուսուց–ման ու դաստիարակության հարցերը։ Ընդգրկում է հևտևյալ ևատուկ մանկա–վարժությունները․ սուրդոպեդագոգիկա (ուսումնասիրում է լսողության պակաս ունեցող երեխաների դաստիարակության և ուսուցման պրոցևսները), տիֆչոպեդա– գոգիկա (ուսումնասիրում է տեսողու–թյան պակասություն ունեցող երեխաների դաստիարակության և ուսուցման պրոցես–ները), օւիգոֆրենուցեդագոգիկա (ուսում–նասիրում է մտավոր պակասություն ունե–ցող երեխաների դաստիարակության և ուսուցման պրոբլեմները), լոգոպեդիա (ուսումնասիրում է խոսելու թերություն ունեցող երեխաների ուսուցման պրոբ–լեմները)։ Դ․ զբաղվում է նաև լուրջ թե–րությամբ (կույր–խուլ–համր, մտավոր խախտումով կույր կամ խուլ–համր ևն) երեխաների պրոբլեմներով։ Դ–ի մեջ է մտնում հոգեբանության այն մասը, որն ընդգրկում է երեխաների հոգեբանու–թյան ուսումնասիրությունը, ինչպես նաև սուրդոտեխնիկան և տիֆլոտեխնիկան, որը մշակում է ուսուցման տեխնիկական միջոցներ պակասությունների ուղղման, շտկման և կոնպենսացիայի համար։ Դ․ սերտորեն կապված է հարակից գիտու–թյունների հետ։ Անոմալ երեխաների ուսումնասիրությամբ զբաղվում են նաև իրավաբանները, բնագիտության և բժըշ– կությաև աշխատողները։ Դ–ի պրոբլեմ–ներն են անոմալ երեխաների զարգաց–ման բնորոշ առանձնահատկությունները, դաստիարակության և ուսուցման ուրույև պրոցևսի էությունն ու փոխադարձ կապը ընտանեկան դաստիարակության հետ, առանձին դպրոցների և հիմնարկների դաստիարակության և ուսուցմաև բովան–դակությունը, միջոցների, մեթոդների կազ–մակերպչական յուրահատկությունները, երեխաների պակասությունների վերա–ցումը կամ բարելավումը, հասարակական և գործնական կյանքին՝ նրանց նախա–պատրաստելու ուղիներն ու միջոցները։ Դ–ի գիտական խնդիրները մշակվում են ՍՍՏՄ մանկավարժական ԳԱ դեֆեկտո–լոգիայի ԳՏԻ–ում, մի շարք մանկավար–ժական ինաո–ների դեֆեկտոլոգիայի ֆա–կուլտետներում և այլ գիտաուսումնական հաստատություններում (տես նաև Օժան–դակ դպրոց, Հատուկ դպրոց)։ 1969-ից ևրատարակվում է «Դեֆեկտոլոգիա» («Де–фектология») հանդեսը։ Ա․ Կոսաւսնյւսն
ԴԵՖԻԲՐԵՐ (ֆրանս․ defibreur, <լատ․ դե․․․ և fibra – թելք), պտտվող հղկա–քարի վրա փայտանյութի (բալանս) տրոր– մամբ փայտազանգված ստանալու մեքե–նա։ Լինում է պարբերական (հիդրավ– լիկական, պահեստատուփային) և ան–ընդհատ (շղթայավոր, պտուտակավոր, օղակավոր) գործողության։ ՍՍՏՄ–ում առավել տարածված են անընդհատ գոր–ծողության շղթայավոր Դ–ները (նկ․)։ Տիմնական աշխատանքային օրգանը Դ–ի գլանաձև հղկաքարև է։ ժամանակակից Անընդհատ գործողության շը ղ– թայավոր դեֆիբրեր․ /․հորան, 2․ շղթաներ, 3․ շղթաների հաղորդակի մեխա–նիզմ, 4․ դեֆիբրերի քար, 5․ գուռ, 6․ քարի մակերևույթի մշակման ապարատ հզոր Դ–ներում հիմնականում օգտա–գործում են 1500–1800 մմ տրամագծով, 1400 մմ լայնությամբ, 20–25 մ/վրկ շրջա–նային արագությամբ արհեստական քա–րեր․ 1800 մմ տրամագիծ ունեցող հղկա–քարով Դ․ մեկ օրում կարող է արտադրել մինչև 40 տ փայտազանգված։ ԴԵ ՖԻԼԻՊՈ (De Filippo) էդուարդո (իսկական ազգանունը4 Պ ա ս ա ,ւ և լ– լի, Passarelli, ծն․ 24․5․1900, Նեապոլ), իտալացի դրամատուրգ, ռեժիսոր և դե–րասան։ Դե Ֆ–ի ստեղծագործության կենտ–րոնական թեման շարքային իտալացու կյանքն է բուրժ․ հասարակության մեջ։ Կադր «Նեապոլը միլիոնատերերի քաղաք է» կինո–նկարից (1950), ձախից՝ դերասան և ռեժ․ է․ դե Ֆ ի լ ի պ ո Ետպատերազմյան տարիներին նրա ստեղ–ծագործությունն օրգանապես միահյուս–վել է նեոոեաւիզմի ուղղությանը։ Լավա–գույն գործերից են՝ «Նեապոլը՝ միլիոնա–տեր» (բեմ․ 1945, հեղինակային էկրանա–վորում՝ 1950, սովետական էկրաններում՝ «Նեապոլը միլիոնատերերի քաղաք է»), «Ֆիլումենա Մարտուրանո» (1947, հեղի–նակային էկրանավորում՝ 1951, ռեժ․, Վ․ դե Սիկայի ֆիլմը՝ «Ամուսնություն իտալական ձնով», 1964), «Իմ ընտանիքը» (1956), «Շաբաթ, կիրակի, երկուշաբթի» (բեմ․ 1960) պիեսները, «Նեապոլցիները Միլանում» (1953), «Ֆորտունելլա» (1958) կինոբեմադրությունները, «Իսպանիա հրա–պարակի աղջիկները» (1951), «Նեապոլի ոսկին» (1954) ֆիլմերում կատարած դե–րերը։ Դե Ֆ–ի պիեսներից Տայաստանում բեմադրվել են «Ֆիլումենա Մարտուրա– ևո»-ն (Երնանի Ստանիսլավսկու անվ․ ռուսական թատրոն, 1956, Դրամատիկա–կան թատրոն, 1971, Լենինականի Մռավ– յանի անվ․ թատրոն, 1965), «Շաբաթ, կիրակի, երկուշաբթի»-ն (Երնանի Սուն– դուկյանի անվ․ թատրոն, 1964), «Ծննդյան տոնը Կուպիելլոյի տանը» (Կիրովականի Տ․ Աբելյանի անվ․ թատրոն, 1967), «Իմ ընտանիքը» (Երնանի պատանի հանդիսա–տեսի թատրոն, 1974)։ Գրկ․ Бояджиев Г․,Э․Де Филиппо и его герои, «Театр», 1957, № 2; М о л о fl- He в а М․, Эдуардо Де Филиппо, Л․–М․, 1965․
ԴԵՖԻՑԻՏ (<լատ․ deficit – պակասում է), 1․ ծախսերի գերազանցում եկամուտ–ների նկատմամբ, 2․ պասսիվի գերազան–ցում ակտիվի նկատմամբ, 3․ պակասորդ, նյութական արժեքների պակաս (օրինակ, պահանջարկի գերազանցում առաջարկի նկատմամբ)։ Տարբերում են դրամարկղա–յին Դ․ (երբ դրամարկղի կանխիկ գումարր պակաս է ընթացիկ վճարումներից) ե
