Հայերեն

Արտասանություն

ՄՀԱ: [bakht]

Ստուգաբանություն

Փոխառություն իրանական աղբյուրից. հմմտ. ավեստերեն baxta, միջին պարսկերեն, պարսկերեն baxt:

Գոյական

վանկեր՝ բախտ

(ժղ․) առասպելաբանության և սնոտիապաշտական պատկերացումներով աշխարհի այն գերագույն ուժը կամ աստվածային կամքը, որը նախասահմանում է այն ամենը, ինչ կատարվում է կյանքում
հաջողություն, բարեպատեհ բերում, հանգամանք, դիպված, հանգամանքների զուգակցում ◆ Բախտ ասած բանից բան չհասկացանք, նրա խորհուրդը բնավ չբացինք։ Համո Սահյան
ճակատագիր ◆ Բախտը որ կա ծնվելիս է գրվում մարդու ճակատին, նրանից պրծնում չկա, — մեջ մտավ մի ուրիշը։ Հովհաննես Թումանյան ◆ Ա՜խ, արտասվելի վախճան, ողբալի բախտ։ (Ավետիք Իսահակյան)
կյանքի հանգամանաքներով պայմանավորված վիճակ, դրություն ◆ Վարդանը ողջ գիտակցական կյանքում խորհել էր ու կշռել հայոց աշխարհի բախտը։ Դերենիկ Դեմիրճյան
բաժուկ, վարս (ժղ․)
(ժղ․) ժողովրդական հասկացողությամբ անձնավորված գերբնական էակ, որ մարդկանց հաջողություն կամ ձախորդություն է բերում ◆ Այս լեռներից գոռ, այն կողմ, ասում են, թե բախտն է ապրում։ (Ավետիք Իսահակյան) ◆ Բախտը որ ուզենա քնած տեղդ էլ քո դուռը կգա։ (Ավետիք Իսահակյան)
բախտավորություն, երջանկություն ◆ Փայփայանքները բախտ համարեցի իմ մենության մեջ։ (Վահան Տերյան)
գլխի մազերը երկու մասի բաժանող գիծը, մազաբաժան գիծ, բաժուկ

Հոմանիշներ

ճակատագիր, նախասահմանություն
նսեհ, նսիհ, իմարմեն (իմարմին) (հզվդ․)
բախտանիվ
չարխ (բրբ․)
վիճակ
դիպված, պատահար
հաջողություն, բախտավորություն, երջանկություն, երանություն, բարեբախտություն, հաջողակություն, երջանկավետություն
նասիբ, ղսմաթ (բրբ․)
բաժուկ
(նորբ․) վիճակ 2) ճակատագիր, ֆալաք (ֆատում)

Արտահայտություններ

բախտը բանալ, բացել, գցել ― 1. հմայությամբ մեկի ապագան գուշակել 2. գլխի մազերը սանրելու ժամանակ մազաբաժան գծով երկու մասի բաժանել
բախտ ունենալ ― հաջողակ լինել
բախտը բանել ― հաջողվել, հաջողության հանդիպել ◆ Թե մի գուցե բախտը բանի, կորուստն էլ ետ ջրից հանի։ Հովհաննես Թումանյան
բախտը բերել, կտրել - տե՛ս բախտը բանել ◆ Քո բախտը բերեց, Աքպեր, — ասաց Ամինը։ (Գարեգին Սևունց)
բախտը բռնել - հաջողության հանդիպել
բախտը բացվել, բախտի դռները բացվել ― անհաջողությունից հետո հաջողության հանդիպել, տե՛ս բախտի դռները բացվել
բախտից գանգատվել, խռովել - իր վիճակից դժգոհ լինել, դժգոհություն արտահայտել
բախտի դռները բացվել - անհաջողությունից դուրս գալ հաջողության հանդիպել
բախտն ընկնել, բախտի դուռն ընկնել ― մեկին ապավինել (դժվար պայմաններում), մեկի օգնության վրա հույս դնել
բախտը երեսը շուռ տալ, թեքվել, ծռվել, ջուրն ընկնել, կտրվել, քարին կամ քարին ու կապին դեմ ընկնել ― անհաջողության մեջ ընկնել, ձախորդության հանդիպել
բախտը ետ գալ - հաջողությունը վերադառնալ ◆ Փիքր մի անի, Կեկել ջան, թող բախտս ետ գա, ալմազի ու բոլիանտի մատանիքներով մատներդ լցնեմ։ Գաբրիել Սունդուկյան
բախտը ժպտալ - հաջողության հանդիպել, բախտը բերել ◆ Սակայն էլի բախտը ժպտաց։ Հովհաննես Թումանյան
բախտը կապել ― հմայության մեկի բախտավորությունը խափանել
բախտը կապվել, թեքվել, ծռվել, ծովն ընկնել, ջուրն ընկնել - գործը չհաջողվել, հաջողության չհանդիպել, իղձը չկատարվել ◆ Խեղճ աղջկա բախտը միանգամից ծովն էր ընկել․ դեյկարխանցիներից նրան ուզող չեղավ։ (Պերճ Պռոշյան)
բախտը կտրել ― բախտը բանել
բախտի կապ լինել - ձախորդության մեջ մնալ, հաջողության չհանդիպել ◆ Իմ սիրելի Ասլան−Ախպեր, մինչև այսօր բախտդ-կապ էր։ Հովհաննես Թումանյան
բախտի անիվ ― բախտի դարձդարձումները և անհաջողությունները մարդկային հեղհեղուկ ճակատագիր
բախտի անիվը շուռ գալ, թեքվել ― հաջողությունը խափանվել, բախտը դավաճանել, անհաջողությունների մեջ ընկնել ◆ Բախտի անիվը շուռ եկավ, բավական հարուստ մարդը դարձավ զոհ հրդեհի, մարդը սնանկացավ։ (Շիրվանզադե)
բախտի առաջը (գլխին) քար գցել, բախտին քացի (քացով) տալ ― ինքն իր հաջողությունները խափանել, ինքն իրեն վնասել
բախտի բերմունք ― բարեբաստիկ պատահմունք
մեկի բախտն ընկնել - աղաչել, պաղատել, մեկին ապավինել
բախտին թողնել ― պատահականության, դեպքերի, հանգամանքների բերումին վստահել, թողնել
բախտը ուրիշ տեղ փնտրել ― ուրիշ տեղից աղջիկ ուզել
բախտ ունենալ - հաջողակ լինել
բախտից փախչել ― հաջողությունից, բարեպատեհ հանգամանքից հրաժարվել
բախտը նայել ― գուշակել
բախտը փակվել ― անբախտանալ
բախտից փախչել - բախտավորությունից, հաջողություններից հրաժարվել ◆ Միշտ քու քամով էի թռչում, ու միշտ բախտից հեռու փախչում։ Հովհաննես Թումանյան
բախտի բերմամբ, բախտի բերմունքով ― բարեբախտաբար, պատահաբար ◆ Բախտի բերմունքով ձեր ճանապարհի վրա գտնվող առաջին հայ գյուղը ամենից ավելի կարոտ է ձեր խնամքին։ (Մուրացան) ◆ Բախտի բերմամբ, թե պատահմամբ, մի մեծ ագռավ, մի գունդ պանիր դաշտում գտավ։
բախտին քար գցել, բախտին քացի տալ - ինքն իրեն վնասել, գալիք հաջողությունը խափանել ◆ Է, Մանվել, — հառաչանքով ասաց նա, — դու քո բախտին քար ես գցում։ Սերո Խանզադյան
բախտի խաղ ― պատահականություն
բախտ որոնել, փնտրել - երջանկություն որոնել ◆ Քեռի Հովակիմն էլ շարունակ բախտ էր փնտրում և այդպես էլ չհասավ նրան։ (Բոգդան Վերդյան)
իր բախտի տերը դառնալ - իր կյանքը՝ ապագան, իրավունքը տնօրինել ◆ Եվ լեռնաշխարհում ահա մեր հին Շաչում են շողերն անմարելի, Որ ճորտության մեջ հեծող գերին Դառնա իր բախտի տերը վերին։ Եղիշե Չարենց

Թարգմանություններ
անգլերեն՝ fortune, luck, fate, mercy գերմաներեն՝ դանիերեն՝ իսպաներեն՝ իտալերեն՝ հոլանդերեն՝ հունարեն՝ շվեդերեն՝ պորտուգալերեն՝ ռուսերեն՝ судьба (ru) ‎(sudʹba), рок (ru) ‎(rok), доля (ru) ‎(dolja), удел (ru) ‎(udel), везение (ru) ‎(vezenije), удача (ru) ‎(udača), фортуна (ru) ‎(fortuna), счастье (ru) ‎(sčastʹje), пробор (ru) ‎(probor) վրացերեն՝ ֆրանսերեն՝ արաբերեն՝ ثروة, حظ

Աղբյուրներ

Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։

Ալինա Մուրադյան, Նորածանոթ բառերի բացատրական բառարան (Իմաստասեր Անանիա Շիրակացի համալսարան), Երևան, 2006 — 60 էջ։