Կասպիական Արշաւանք

Կասպիական Արշաւանք
Ռուս-պարսկական պատերազմ (1722-1723)
Պետրոս Մեծի ռազմանավը
Թուական 12 Սեպտեմբեր 1723
Հակառակորդներ
Կաղապար:Դրօշաւորում/Ռուսական կայսրություն Աջակիցներ՝ Կաբարդա Կալմիցեան խանութիւն Կաղապար:Դրօշաւորում/Քարթլիի թագավորություն Սիւնիքի Իշխանութիւն Խամսայի Մելիքութիւններ Կաղապար:Դրօշաւորում/Հայ առաքելական եկեղեցի	Կաղապար:Դրօշաւորում/Իրան Կաղապար:Դրօշաւորում/Օսմանյան կայսրություն Աջակիցներ՝ Կազիկումուխեան խանութիւն Իրան Շիրւանի խանութիւն Իլիսուսի սուլթանութիւն
Հրամանատարներ
Կաղապար:Country data Ռուսական կայսրություն Պետրոս Ա. Կաղապար:Country data Ռուսական կայսրություն Ֆյոդոր Ապրակսին Կաղապար:Country data Ռուսական կայսրություն Միխայէլ Մատյուշկին Կաղապար:Country data Քարթլիի թագավորություն Վախթանգ Զ. Դաւիթ Բէկ Կաղապար:Country data Հայ առաքելական եկեղեցի Եսայի Հասան-Ջալալեան	Իրան Թահմազ II Կաղապար:Country data Օսմանյան կայսրություն Ահմեդ III
Կողմերու ուժեր
* 22 հզր. հետեւակ 9 հզր. հաստատուն զինուորներ 10 հզր. Ուքրանիացի կազակներ Հազար դոնի կազակներ 30 հզր. թաթարներ 40-52 հզր. հայ-վրացական զօրքեր	Անյայտ
Կորուստներ
Անյայտ	Անյայտ

Պետրոս Ա.

Պետրոս Ա-ի կասպիական արշաւանք (ռուս.՝ Персидский поход, պարս․՝ جنگ ایران و روس), Ռուսական կայսրութեան նախաձեռնութեամբ կազմակերպուած արշաւանք է Կասպից ծովու առափնեայ շրջաններուն մէջ հաստատուելու համար։ 1715-ին Պետրոս Ա.-ը Ա.Վոլինսկիի գլխաւորութեամբ դեսպաններ կ՛ուղղարկէ Պարսկաստան։ Անոր հանձնարարուած էր հանգամանօրէն ուսումնասիրել երկրին մէջ տիրող դրութիւնը եւ տեղեկութիւններ հաւաքել Պարսկաստանի տիրապետութեան տակ գտնուող ժողովուրդներու մասին։ Հայ ժողովուրդի քաղաքական ու տնտեսական վիճակի մասին աւելի մանրամասն տեղեկութիւններ ստանալու նպատակով Հայաստան ուղարկուեցաւ Ռուսաստանի մէջ Իսրայէլ Օրիի գործի շարունակող Մինաս վարդապետ Տիգրանեանը։

Պարսկաստանի Իրավիճակը

Վախթանգ Զ.

XVIII դարու առաջին երկու տասնամեակներուն Պարսկաստանի մէջ դրութիւնը կը շարունակէր վատթարանալ։ Պարսկական լուծի տակ գտնուող ժողովուրդները, որոնց մէջ նաեւ հայերը, հարմար առիթ կը փնտրէին Պարսից լուծը թոթափելու համար։ Զէնքի ուժով զանոնք հնազանդ պահելու փորձերը այլեւս չէին յաջողեր։ Պարսկաստանի դէմ առաւել եռանդուն կը գործէր Աֆղանիստանը։ 1722-ին աֆղանները գրաւեցին երկրի մայրաքաղաք Սպահանը։

Արշաւանքի սկիզբը

Հիւսիսային պատերազմի աւարտէն ետք Պետրոս Ա.-ը ձեռնամուխ եղաւ Կասպից ծովու արեւմտեան երկրամասերու գրաւմանը։ Պարսից շահին ապստամբութենէն պաշտպանելու պատրուարքով Պետրոս Ա.-ը 1772-ին արշաւանք կը կազմակերպէ Անդրկովկաս։ Դերբենտը գրաւելէ ետք Պետրոս Ա.-ը, սակայն, անակնկալօրէն կը վերադառնայ Աստրախան` զօրքերու առաջխաղացումը դէպի Կասպից ծովու հարաւային ափերը յետաձգելով յաջորդ տարուան։

Հայ-վրացական համագործակցութիւնը

Դաւիթ Բէկի արձանը

Պարսկաստանի մէջ սկսած խառնակութիւններու ժամանակ Վրաստանի ազատագրման նպատակով ապստամբութեան նախապատրաստութիւններ կը տեսնէր վրաց թագաւոր Վախթանգ Զ.-ը։ Ան բանակցութիւններ կը վարէր ցարական կառավարութեան հետ` Ռուսաստանի օժանդակութիւն ստանալու համար։ Վրաց թագաւորը, իր հերթին, այդ ամէնուն մասին յայտնած էր Արցախի հայ ազատագրական ուժերուն ու առաջարկած էր համատեղ հանդէս գալ պարսից լուծի դէմ։

Հայ ազատագրական պայքարի առաջնորդները նման իրավիճակի մէջ չէին կ՛րնար անտարբեր մնալ։ Ազատագրական պայքարը կազմակերպելու համար Վրաստանէն հայ կամաւորներու ջոկատով Սիւնիք մեկնեցաւ Դաւիթ-Բէկը։ Գանձասարի կաթողիկոս Եսայի Հասան-Ջալալեանի կոչով մօտ 10.000 միացեալ զօրաբանակով հայ մելիքներն ու հրամանատարները Գանձակի մօտ գտնուող Չոլաք վայրը։ Անոնք Վախթանգ Զ.-ի բանակի հետ ռուսասկան զօրքերու ժամանելուն կը սպասէին։ Մօտ երկու ամիս սպասելէ ետք՝ 1722 թվականի աշնանը, լուր ստացաւ Պետրոս Ա.-ի Դերբենտէն վերադառնալու եւ արշաւանքը հետաձգելու մասին։ Վրացական զօրքերը վերադարձան Թիֆլիս։ Հայկական ուժերը, տուն դառնալով, ձեռնամուխ եղան Արցախի ինքնապաշտպանութեան կազմակերպմանը։

Տե՛ս նաեւ

• Ռուսաստանի պատերազմների ցանկ

Արտաքին յղումներ

• Պետրոս I-ի կասպիական արշաւանքը
• Արշաւանքի սկիզբը
• Պետրոս I-ի մասին

Աղբիւրներ

• Ա.Մելքոնեան, Ա.Սիմոնեան, Ա. Նազարեան, Հ.Մուրադեան, «Հայոց պատմութիւն, Նոր դարեր», 8-րդ դասարան Archived 2015-07-07 at the Wayback Machine., Զանգակ հրատարակչութիւն, Երեւան, 2013