Papiamento

Papiamento
Nomine native:	Papiamentu, Papiamento
instantia de:	lingua[], lingua creol, lingua moderne[], lingua natural[*]
subclasse de:	creoles of Upper Guinea[*]
parte de:	Portuguese-based creole languages[], Spanish-based creole languages[]
Create per:	{{{creator}}}
Contexto:	{{{contexto}}}
Parlate in:	{{{statos}}}
	{{{region}}}
Periodo:	{{{periodo}}}
Personas:	319 000, 321 300, 20 000, 115 000
Scriptura:	alphabeto latin
Typologia:	{{{typologia}}}
Phylogenese:
Statuto official
Nationes:	nulle
Regulate per:	[[]]
Codices de position
ISO 639-1
ISO 639-2	pap
ISO 639-3	pap
Glottolog	papi1253
LinguistList	[1]
Linguasphere	51-AAC-be
IETF ID	pap
SIL	{{{sil}}}
SIL	{{{sil2}}}
Wikimedia ID	pap
Extracto in lingua
	Declaration universal del derectos del homine - Art.1; {{{extracto}}}
	Le Patre Nostre; {{{extracto2}}}
	Translitteration; {{{translitteration}}}
Commons:	Papiamento creole
categoria principal:	Category:Papiamento

Papiamento (o Papiamentu) es un lingua official de le insulas Caribe que esseva colonias de Nederland: Aruba, Bonair, Curasau, e San Marten. Illo es un lingua creol que es derivate del linguas portugese e espaniol, con contributiones delingua nederlandese, lingua anglese, linguas arahuac, e linguas de Africa Occidental. Le nomine del lingua es de papear ("confabular", "confabulation") de portugese.

Papiamento ha duo systemas de orthographia. In Aruba, on usa un orthographia que es plus proxime al orthographia original in portugese, espaniol, o nederlandese. In le altere insulas, on usa un orthographia plus proxime al pronunciation. Pro iste ration, on dice "papiamentu" in loco de "papiamento". Hic, le exemplos usa le secunde orthographia.

Vocales

A - [ɑ] como A in interlingua; multo curte ante L e U.
E - [e] como E in interlingua; [ɪ] como I in anglese "in" ante X.
È - [æ] como A in anglese "cat"
I - [i] como I in interlingua; como I in anglese "in" in alcun parolas de nederlandese; [j] como Y in anglese "yes" in diphthongos (ia, ie, io, iu, ai, ei, oi).
O - [o] como O in interlingua.
Ò - [ɒ] como O in anglese "not".
U - [u] como U in interlingua; [w] como W in anglese "when" in diphthongos (ua, ue, ui, uo, au, eu, ou).

Consonantes

B - [b] como B in interlingua.
C - ante I o E, [s] como S; [k] como C in interlingua in altere casos.
- CH - [tʃ] como CH in anglese o espaniol.
- CI ante altere vocales - [ʃ] como CH in charme in interlingua.
D - [d] como D in interlingua.
- DJ - [dʒ] como J in anglese John.
G - ante I o E, [h] como H in anglese; [g] como G in interlingua in altere casos.
- GU ante I o E, [g] como G in interlingua.
H - [h] como H in anglese.
J - [j] como I in io in interlingua.
K - [k] como K in interlingua.
L - [l] como L in interlingua.
M - [m] como M in interlingua.
N - [n] como N in interlingua; [ŋ] como NG in anglese al fin de un syllaba o parola.
Ñ - [ɲ] como Ñ in espaniol o NI in interlingua.
P - [p] como P in interlingua.
Q - [k] como C; solmente usate ante I o E; ma le uso de K es preferite.
R - [ɾ] como R in anglese.
S - [s] como S in interlingua.
- SH - [ʃ] como X como CH in charme in interlingua.
- SI ante altere vocales - [ʃ] como como CH in charme in interlingua in alcun casos.
T - [t] como T in interlingua.
V - [f] como F in interlingua in alcun parolas de nederlandese; [b] como B in interlingua in alcun parolas de espaniol; como V in interlingua in alcun parola de anglese.
W - [w] como W in anglese.
X - [ks] como X in interlingua.
Y - [j] como Y in io in interlingua.
Z - [z] como Z in interlingua.
- ZJ - [ʒ] como J in interlingua.

Accento

In parolas que fini in un vocal, le accento es al syllaba ante le ultime syllaba.
In parolas que fini in un consonante, le accento es al ultime syllaba, excepte pro alcun parolas de espaniol que fini in -er in papiamento, ma fini in -re in espaniol. In iste casos, le accento es al syllaba ante le ultime syllaba.
Si un parola non seque iste regulas, le vocal accentuate es indicate per un accento (´).
Parolas interrogative ha sempre un accento.
Verbos de duo syllabas non ha un accento clar.

Substantivos

Papiamento ha duo articulos, que precede le substantivo:
- E - le
- Un - un
Illo ha etiam multe altere determinantes, que son identic al pronomines in basso.

Le plural es indicate per le suffixo -nan al substantivo.
- On debe notar que -nan non es usate in omne caso, ma solmente quando on ha besonio de acclarar le plural.

Generalmente, si on vole indicar le sexo de un persona o animal, on junge le parolas pro "homine" e "femina" post le substantivo:
- Yiu muhé - filia
- Yiu homber - filio
- Mucha muhé - infante feminin
- Mucha homber - infante masculin

Pronomines

Mi - io
Bo - tu
É - ille, illa, illo
Nos - nos
Boso - vos
Nan - illes, illas, illos

Le pronomines non cambia quando on usa los como un objecto o post un preposition. Ma, pro indicar le "objecto indirecte" (dative), le pronomine es suffixate al verbo:
- Mi ta dunabo - Io da a te
- Bo ta bisami - Tu dice a me
Le pronomine é, quando on usate lo como un objecto "directe" (accusativo), es etiam suffixate al verbo:
- Me ta tum'é - Io prende lo
- Me ta cumpr'é - Io compra lo
Le duo regulas precedente pote esser combinate:
- É ta dunam'é - Ille da lo a me
- É ta duna'élé - Ille da lo a illa
sub accento, mi deveni ami, e bo deveni abo.
É non es usate como un pronomine indefinite:
- Ta yobi hopi - Il pluve multo

Le pronomines reflexive son le identic como le pronomines simple, o on pote junger mes :
- mi mes, bo mes,... nan mes - io mesme, tu mesme,... se mesme
Pro indicar mutualitate, usa otro:
- Nan ta odio otro - Illos odia le un le altere

Possession

Le determinantes de possession son identic parolas como le pronomines, juncte ante le objecto possedite, excepte que on usa su in loco de é.
Señor su, Señora su - usate pro politessa in loco de su simple.
Le pronomines de possession son di plus le pronomine:
- É ta di mi - Illo es le mie
Pro di é, on usa di djé.

Pronomines interrogative

Pronomines interrogative include:
- cuá - qual
- kí - que
- kén, kénde - qui
- cón - como
- únda - ubi
- cuántu - quante
- pakíko - proque

Iste pronomines normalmente comencia le phrase.

Papiamento non ha un sol parola pro "quando". In su loco, illo usa expressiones plus exacte:
- kí ora? - que hora?
- kí dia? - que die?
- kí tempu? - que tempore?
- kí aña? - que anno?

Si un question non ha un pronomine interrogative, le ordine es identic como phrases affirmante:
- Bo ta bai cas. - Tu vade a casa.
- Bo ta bai cas? - Tu vade a casa?

Adjectivos

Adjectivos non cambia, e illos generalmente seque le substantivo.

Le comparation de adjectivos es simple:
- bunita - belle
- mas bunita - plus belle
  - É ta mas bunita cu mi - Illa es plus belle que me
- di mas bunita - le plus belle
- mashá bunita - multo belle
- casi bunita - quasi belle

Negation

Negation in papiamento es indicate per no, ponite ante le parola negate.
Papiamento permitte le uso de negationes duple:
- Me no tin nada - Me habe nihil.

Adverbios

Adverbios seque le verbos que illos altera, ma precede le adjectivos que illos altera.
Exemplos de adverbios de tempore:
- awor, awe, ayera, paden, etc.
Exemplos de adverbios de modo:
- bon, malu, mihó, pió, etc.
Exemplos de adverbios de quantitate:
- muchu, poco, basta, mas, menos, etc.

Prepositiones

Formulas de preposition seque communmente le parolas que illos altera. Exemplos de prepositiones:
- di - de
- cu - con; etiam usate pro "e" con personas, e pro "que" e "qual".
- na - a (un cosa)
- cerca - a (un persona)
- den - in
- pa - pro
- for - de (al externe)
- dilanti - ante
- tras - post

Ligamines externe

(anglese) Papiamentu Web Translator Archived 2011-04-23 at the Wayback Machine Traductor papiamentu - anglese e vice versa
Papiamento, un Interlingua Creol Archived 2011-07-20 at the Wayback Machine per Leland Yeager, Ph.D., in Confluentes. Le Periodico Circular del Societate American pro Interlingua, volumine 2, numero 3, julio - septembre 2003 (.pdf)