Historio di Alaska
La historio di Alaska komencis kande homi venas de Azia tra Bering landoponto. Kande Europani venis ad Alaska Eskimoi habitabis ta loko. On dicas ke Dana Vitus Bering unesme deskovris Alaska, tamen, Aleksei Chirikov esis l'unesma qua iris a lando en 1741.
Prehistorio
[redaktar | redaktar fonto]
Homi unesme venis ad Alaske tra Bering landopondo inter 16 000 e 10 000 pK. En Alaska, la Yukon e til Grenlando vivis l' Inuito ed altra indijeni di Nord-Amerika. Nune, frua Alaskani dividesas aden plura grupi: la sudesta litoro Indijeni (la Tlingit, Haida, e Tsimshian), l'Athabaskani, l'Aleut, e la du grupi di Eskimoi, Inupiat e Yup'ik.
Rusian Alaska
[redaktar | redaktar fonto]
Rusi unesme venis ad Alaska en 1648, kande Semyon Dezhnev, exploristo de Siberia, e Fedot Alekseyev, Rusa komercisto, komencis lia explorado en la regiono.
Ye la 15ma di julio 1741, Alexei Chirikov, kapitano di St. Paul, unesme venis a lando en la nuna loko di Sitka. Li kaptis animali ed adportis la peli a Rusia, divenante suceso. Itere Rusa kompanii venis ad Alaska por trovar peli.
La 22ma di septembro 1784, Rusa komercisto Grigorii Shelikhov komencis establisar kolonio sur Kodiak-insulo, en la sudala litoro de Alaska. Ol esis l'unesma permananta kolonio di Rusia en nordal Amerika. La preparo di ca entraprezo di Shelikhov por komercar furi, komencabis en 1781 en Irkutsk kun asociito Ivan Golikov. En 1786 la kolonio, ye bayo quan Shelikhov nomizabis Bayo di Tri Santi, esis mikra vilajo, kun plura depozeyi establisita en la regiono; omno co esis efektigita parte per la laboro di indijeni. Ca entraprezo esis la komenco di Rusa intereso pri Alaska.
La 30ma di marto 1867 la preparo di la dokumento por komprar Alaska de Rusia esis kompleta. La nociono di la transfero existis en Rusia ja en 1853. La Rusi kredis ke Usa neeviteble uladie okupos omna norda Amerika e ke relati kun Usa esus plu facila, se Rusia ofrus Alaska. En 1866 la stando en norda Amerika esis alterita, nam l' interna milito di Usa esis jus pasinta, e la federo di la plura kolonii di Kanada esis expektata. Tamen Rusa diplomacisto Edouard de Stoeckl ankore favoris vendo. Il opinionis, ke Rusia tale havus plu multa moyeni por esta Siberia. La caro Alexandr la 2ma permisis la vendo. Usana politikisto William H. Seward, Usana Sekretario di Stato, administris la kompro kun helpo di de Stoeckl, volis kompletigar la kontrato ante ke Kanada divenis federuro. William H. Seward kompris Alaska ye la 9ma di aprilo 1867 po US$7.2 milion (equivalanta en 2005 a cirkume US$90 milioni). En julio 1868 la guvernerio di Usa aprobis la kontrato.
Kapitano James Cook venis alonge la westala litoro di Nord-Amerika dum sua triesma expediciono en 1778. Lua navo nomesis HMS Resolution. Lu kreis mapo de Kalifornia til la tipo di Alaska. En 1779 li departis vers Havayi.
En 1899, trovesis oro en Alaska proxim Nome, e plura urbeti subite konstruktesis por ti qui volis venar por serchar oro. En 1902 ferovoyo konstruktesis e kelka urbi, exemple Fairbanks e Ruby, anke konstruktesis.
Duesma mondomilito
[redaktar | redaktar fonto]Alaska esas l'unesma parto di Usa okupesas da Japonia dum la milito. Japoniani venis a tri insuli Aleuti ye la 3ma di junio 1942 til 29ma di mayo 1943 dum Batalio dil insuli Aleuti.
Ye la 7ma di julio 1958 prezidanto Dwight D. Eisenhower signatis la lego qua transformis Alaska en la 49ma stato Usana, ye la 3ma di januaro 1959.
Nune, Alaska esas l'unika stato en l'uniono qua nulatempe havabas lego por ocidar kriminozi.
Ye la 21ma di januaro 2008, ye la morto di Marie Smith Jones, evante 89 yari, en Anchorage, Alaska, la linguo di la populo Eyak, de sudal Alaska, esis extingita kom diala linguo. Pro ke savado di la linguo ne desaparus, Marie Smith Jones e linguisto Michael E. Krauss kunlaboris, kompilante vortolibro e gramatiko di la linguo; la linguo nuntempe esas nomizita "dormanta". Ol relatas la Athabaskana grupo de lingui, granda familio di indijena lingui en nordal Amerika.