შინაარსზე გადასვლა

ანდრია სახაროვი

Checked
მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
ანდრია სახაროვი
რუს. Андрей Дмитриевич Сахаров
დაბ. თარიღი 21 მაისი, 1921(1921-05-21)[1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8]
დაბ. ადგილი მოსკოვი[1] [8]
გარდ. თარიღი 14 დეკემბერი, 1989(1989-12-14)[2] [3] [4] [5] [9] [10] [6] [7] [8] (68 წლის)
გარდ. ადგილი მოსკოვი[9]
დასაფლავებულია ვოსტრიაკოვოს სასაფლაო
მოქალაქეობა  სსრკ
საბჭოთა რუსეთი
ეროვნება რუსები[11]
საქმიანობა ფიზიკოსი[9] [8] , ადამიანის უფლებათა დამცველი[9] , ბირთვული ფიზიკოსი[9] და პოლიტიკოსი[8]
მუშაობის ადგილი ლებედევის სახელობის ფიზიკის ინსტიტუტი, ლებედევის სახელობის ფიზიკის ინსტიტუტი და ლებედევის სახელობის ფიზიკის ინსტიტუტი
ალმა-მატერი მგუ-ს ფიზიკის ფაკულტეტი
განთქმული მოსწავლეები Vladimir Lebedev
სამეცნიერო ხარისხი ფიზიკა-მათემატიკის მეცნიერებათა დოქტორი
მეუღლე ელენა ბონერი
მამა Dmitri Ivanovich Sakharov
დედა Yekaterina Sakharova
ჯილდოები სტალინური პრემია, ნობელის პრემიის ლაურეატები მშვიდობის განმტკიცებაში[12] [13] [9] , ლენინის ორდენი, სოციალისტური შრომის გმირი, ფრიტ ორდის ჯილდო, სოციალისტური შრომის გმირი, სოციალისტური შრომის გმირი, წლის ჰუმანისტი, ელიოტ კრესონის მედალი[14] , Akademiepenning, Heinz R. Pagels Human Rights of Scientists Award, ლენინური პრემია, ჩინო დელ დუკას პრემია[15] , ხელუხლებელი მიწების ათვისების მედალი, მედალი „შრომის ვეტერანი“, მედალი „1941-1945 წლების დიდ სამამულო ომში გმირული შრომისათვის“, ტომალას პრემია, ლეო ზილარდის პრემია[16] , Albert Einstein Peace Prize, honorary doctor of the Ohio State University, გრონინგენის უნივერსიტეტის საპატიო დოქტორი, იერუსალიმის ებრაული უნივერსიტეტის საპატიო დოქტორი, ამერიკის ფიზიკის საზოგადოების წევრი, „ვლადიმერ ილიას ძე ლენინის დაბადებიდან 100 წლისთავის აღსანიშნავი“ საიუბილეო მედალი, 1941-1945 წლების დიდ სამამულო ომში გამარჯვების 30 წლისთავის“ საიუბილეო მედალი, 1941-1945 წლების დიდ სამამულო ომში გამარჯვების 40 წლისთავის“ საიუბილეო მედალი, მოსკოვის 800 წლისთავის მედალი, Grand Cross of the Order of the Cross of Vytis, doctor honoris causa of Keiō University, Honorary doctor of the University of Ottawa, ბრიუსელის თავისუფალი უნივერსიტეტის საპატიო დოქტორი[17] , სტალინური 1-ლი ხარისხის პრემია, Order of the Cross of Vytis და Q126373749?[18]
საიტი sakharov.space

ანდრია (ანდრეი) დიმიტრის ძე სახაროვი (რუს. Сахаров, Андрей Дмитриевич; დ. 21 მაისი, 1921, მოსკოვი — გ. 14 დეკემბერი, 1989, მოსკოვი) — საბჭოთა ფიზიკოსი, დისიდენტი და ადამიანთა უფლებების აქტივისტი. 1975 წლის ნობელის პრემიის ლაურეატი მშვიდობის დარგში.[19]

ბიოგრაფია და სამეცნიერო მოღვაწეობა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ანდრია სახაროვი დაიბადა მოსკოვში 1921 წლის 21 მაისს. 1938 წელს ჩააბარა მოსკოვის სახელმწიფო უნივერსიტეტში. 1941 წლის ევაკუაციის შემდეგ, სამამულო ომის პერიოდში აშხაბადში გადავიდა და სწავლაც იქვე დაამთავრა. უნივერსიტეტის შემდეგ ის ულიანოვსკის ლაბორატორიაში გაამწესეს სამუშაოდ. 1945 წელს მოსკოვში ბრუნდება სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის ფიზიკის ინსტიტუტში თეორიულ ფაკულტეტზე სწავლის გასაგრძელებლად. 1947 წელს დაიცვა სადოქტორო ხარისხი.

მეორე მსოფლიო ომის დასრულების შემდეგ სახაროვი კოსმოსურ გამოსხივებას სწავლობს. 1948 წელს ის მონაწილეობს საბჭოთა ატომური ბომბის პროექტზე იგორ კურჩატოვის ხელმძღვანელობით. პირველი საბჭოთა ატომური მოწყობილობის ტესტირება განხორციელდა 1949 წლის 29 აგვისტოს.

1950 წელს საროვში გადასვლის შემდეგ სახაროვი აქტიურ როლს ასრულებს შემდეგ ეტაპზე - წყალბადის ბომბის დამუშავებაზე. ამ მოწყობილობის პირველი ტესტირება 1953 წლის 12 აგვისტოს მოხდა. ამავე წელს სახაროვი მეცნიერებათა დოქტორის ხარისხს იღებს და მეცნიერებათა აკადემიის ნამდვილი წევრი ხდება. ამავე წელსვე ენიჭება პირველი სოციალისტური შრომის გმირის ორდენი.

სახაროვი განაგრძობს მუშაობას საროვში, წყალბადის ბომბის დამუშავების დასრულებაზე, რომლის ტესტირება 1955 წელს მოეწყო. მასვე ეკუთვნის იდეა კონტროლირებადი ატომური რეაქტორისა „ტოკამაკი“, რომელიც დღემდე რჩება ამ სფეროში ნამუშევრების უმრავლესობის ბაზისად.

სახაროვი და მისი საბჭოთა კავშირის ახალი კონსტიტუცია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სახაროვმა შეიმუშავა საბჭოთა კავშირის „ახალი კონსტიტუცია“ - რომელიც მიმართული იყო საბჭოთა კავშირის „გარდაქმნისა“ და მისი განახლებულ საკანონმდებლო ბაზაზე შენარჩუნებისათვის[20]

ამონაწერი ჟურნალ „ოგონიოკის“ 1989 წლის #31 გამოცემიდან:

ვიკიციტატა
„სსრკ სახალხო დეპუტატმა აკადემიკოსმა ანდრია დიმიტრის ძე სახაროვმა ჩვენ დაგვიტოვა სსრკ კონსტიტუციის ახალი პროექტი. მასში განხორციელებულია კონფედერაცია, რომელიც სახაროვის აზრით, გაათავისუფლებს ჩვენი ქვეყნის პერსპექტივაში ბევრ წუხარებასა და უბედურებას, მათ შორის უკიდურეს გამწვავებულ საერთოეროვნულ კონფლიქტებს. იდეის არსი შემდგომში მდებარეობს: აუცილებელია იმპერიის ძალადობრივი გაერთიანების უარყოფა (თანასწორობის პრინციპთან ერთად), სუვერენიტეტი, ხალხის თვითგამორკვევა, წარდგენილ იქნას თანასწორი უფლებები კავშირებსა და ავტონომიურ რესპუბლიკებში, ავტონომიურ მხარეებსა და ნაციონალურ ოკრუგებში...“

კიდევ ერთი ამონაწერი ჟურნალ „ოგონიოკის“ 1989 წლის #31 გამოცემიდან:

ვიკიციტატა
„კონფედერაციის ერთ-ერთ იდეას სახაროვი ასე განიხილავს: ხოლო უნდა დავიწყოთ, ვიმეორებ, იმპერიის სტრუქტურის მთლიანი დემონტაჟით. მხოლოდ ასე შეიძლება მოგვარდეს ეროვნული პრობლემები მცირე იმპერიებში, რომლებიც, არსებითად, წარმოადგენენ საკავშირო რესპუბლიკებს - მაგალითად, საქართველო, რომელიც შეიცავს აფხაზეთს, ოსეთსა და სხვა ეროვნულ წარმონაქმნებს...“

სახაროვი საქართველოზე

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სახაროვს ეკუთვნის 1989 წელს მის ინტერვიუში წარმოთქმული ფრაზა:

ვიკიციტატა
„საქართველო - მცირე იმპერია“, რომელმაც ქართველთა მკვეთრად უარყოფითი რეაქცია გამოიწვია. ამგვარი გამოხმაურება საქართველოში მიმდინარე პროცესებზე მსოფლიოში ცნობილი მეცნიერისა და დისიდენტის, ასევე ნობელის პრემიის ლაურეატისგან მიუღებელი იყო. სახაროვის ფრაზა „საქართველო — მცირე იმპერია“ შექმნა აფხაზეთსა და ყოფილ სამხრეთ ოსეთის ოლქში სეპარატისტული ძალების ბაირაღი და იდეოლოგიური საძირკველი...“

კიდევ ერთი ამონაწერი „ოგონიოკიდან“:[21]

ვიკიციტატა
„საქართველოც მცირე იმპერიაა, როგორც საბჭოთა კავშირი და თუ ქართველ ხალხს აქვს უფლება განთავისუფლდეს იმპერიისგან, მაშინ სხვა ერებსაც, დამოუკიდებლად მათი რიცხოვნობისა, აქვთ თავისუფლების უფლება...“

რესურსები ინტერნეტში

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სქოლიო

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  1. ↑ 1.0 1.1 Сахаров Андрей Дмитриевич // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1976. — Т. 23 : Сафлор — Соан. — С. 13.
  2. ↑ 2.0 2.1 Bibliothèque nationale de France BnF authorities: პლატფორმა ღია მონაცემები — 2011.
  3. ↑ 3.0 3.1 Cochran T. B., Norris R. S. Encyclopædia Britannica
  4. ↑ 4.0 4.1 ბროკჰაუზის ენციკლოპედია
  5. ↑ 5.0 5.1 Gran Enciclopèdia Catalana — Grup Enciclopèdia, 1968.
  6. ↑ 6.0 6.1 The Fine Art Archive — 2003.
  7. ↑ 7.0 7.1 Munzinger Personen
  8. ↑ 8.0 8.1 8.2 8.3 8.4 Olomouc City Library regional database
  9. ↑ 9.0 9.1 9.2 9.3 9.4 9.5 Library of Congress Authorities — Library of Congress.
  10. ↑ https://www.nobelprize.org/prizes/peace/1975/sakharov/biographical/
  11. ↑ Homeland heroes — 2000.
  12. ↑ http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1975/
  13. ↑ https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/about/amounts/
  14. ↑ https://www.fi.edu/en/laureates/andrei-sakharov
  15. ↑ http://www.fondation-del-duca.fr/prix-mondial
  16. ↑ https://aps.org/programs/honors/prizes/szilard.cfm
  17. ↑ https://www.cavavub.be/nl/eredoctoraten
  18. ↑ Journal officiel de la République française, Journal officiel de la République française. Document administratif — 1989. — P. 12180. — ISSN 0242-6773
  19. ↑ Biography, by American Institute of Physics. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2015-12-29. ციტირების თარიღი: 2011-07-12.
  20. ↑ http://www.yabloko.ru/Themes/History/sakharov_const.html
  21. ↑ http://archive.svoboda.org/programs/vg/2005/vg.052005.asp
ხ • გ • რ
1901-1925

ანრი დიუნანი და ფრედერიკ პასი (1901) · ელი დიუკომენი და შარლ ალბერ გობა (1902) · უილიამ რანდალ კრიმერი (1903) · საერთაშორისო სამართლის ინსტიტუტი (1904) · ბერტა ფონ ზუტნერი (1905) · თეოდორ რუზველტი (1906) · ერნესტო თეოდორო მონეტა და ლუი რენო (1907) · კლას არნოლდსონი და ფრედერიკ ბაიერი (1908) · ოგიუსტ ბერნარი და პოლ კონსტანი (1909) · მშვიდობის საერთაშორისო ბიურო (1910) · ტობიას ასერი და ალფრედ ფრიდი (1911) · ელიუ რუთი (1912) · ანრი ლაფონტენი (1913) · წითელი ჯვრის საერთაშორისო ორგანიზაცია (1917) · ვუდრო უილსონი (1919) · ლეონ ბურჟუა (1920) · კარლ ბრანტინგი და კრისტიან ლანგე (1921) · ფრიტიოფ ნანსენი (1922) · ოსტინ ჩემბერლენი და ჩარლზ დეივისი (1925)

1926–1950

არისტიდ ბრიანი და გუსტავ შტრეზემანი (1926) · ფერდინანდ ბიუისონი და ლუდვიგ კვიდე (1927) · ფრენკ ბილინგს კელოგი (1929) · ნათან სედერბლუმი (1930) · ჯეინ ადამსი და ნიკოლას მიურეი ბატლერი (1931) · რალფ ნორმან ენჯელი (1933) · ართურ ჰენდერსონი (1934) · კარლ ფონ ოსეცკი (1935) · კარლოს საავედრა ლამასი (1936) · რობერტ სესილი (1937) · ნანსენის საერთაშორისო ორგანიზაცია ლტოლვილთა საქმეებში (1938) · წითელი ჯვრის საერთაშორისო კომიტეტი (1944) · კორდელ ჰალი (1945) · ემილი გრინ ბოლჩი და ჯონ მოტი (1946) · მეგობართა საბჭო საზოგადოების სამსახურში და ამერიკის მეგობართა კომიტეტი საზოგადოების სამსახურში (1947) · ჯონ ბოიდ ორი (1949) · რალფ ბანჩი (1950)

1951–1975

ლეონ ჟუო (1951) · ალბერტ შვეიცერი (1952) · ჯორჯ მარშალი (1953) · გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისარიატი (1954) · ლესტერ პირსონი (1957) · დომინიკ პირი (1958) · ფილიპ ნოელ-ბეიკერი (1959) · ალბერტ ლუთული (1960) · დაგ ჰამარშელდი (1961) · ლაინუს პოლინგი (1962) · წითელი ჯვრისა და წითელი ნახევარმთვარის საერთაშორისო მოძრაობა და წითელი ჯვრის ლიგა (1963) · მარტინ ლუთერ კინგი (1964) · გაეროს ბავშვთა ფონდი (1965) · რენე კასინი (1968) · შრომის საერთაშორისო ორგანიზაცია (1969) · ნორმან ბორლოუგი (1970) · ვილი ბრანდტი (1971) · ჰენრი კისინჯერი და ლე დიკ თხო (ჯილდო უარყო) (1973) · შონ მაკბრაიდი და ეისაკუ სატო (1974) · ანდრია სახაროვი (1975)

1976–2000

ბეტი უილიამსი და მეირიდ კორიგანი (1976) · საერთაშორისო ამნისტია (1977) · ანვარ ალ-სადათი და მენახემ ბეგინი (1978) · დედა ტერეზა (1979) · ადოლფო პერეს ესკიველი (1980) · გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისარიატი (1981) · ალვა მიურდალი და ალფონსო გარსია რობლესი (1982) · ლეხ ვალენსა (1983) · დეზმონდ ტუტუ (1984) · მსოფლიოს ექიმები ბირთვული ომის წინააღმდეგ (1985) · ელი ვიზელი (1986) · ოსკარ არიას სანჩესი (1987) · გაეროს სამშვიდობო ძალები (1988) · XIV დალაი ლამა (1989) · მიხეილ გორბაჩოვი (1990) · აუნ სან სუ ჩი (1991) · რიგობერტა მენჩუ (1992) · ნელსონ მანდელა და ფრედერიკ დე კლერკი (1993) · შიმონ პერესი, იცხაკ რაბინი და იასირ არაფატი (1994) · პაგუოშის კონფერენციები და იოსებ როტბლატი (1995) · კარლუშ ბელუ და ჟოზე რამუშ-ორტა (1996) · საერთაშორისო მოძრაობა ქვეითსაწინააღმდეგო ნაღმების აკრძალვის შესახებ და ჯოდი უილიამსი (1997) · ჯონ ჰიუმი და დევიდ ტრიმბლი (1998) · ექიმები საზღვრებს გარეშე (1999) · კიმ დე ჯუნი (2000)

2001–დღემდე

კოფი ანანი და გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია (2001) · ჯიმი კარტერი (2002) · შირინ ებადი (2003) · ვანგარი მაატაი (2004) · მოჰამედ ალ-ბარადეი და ატომური ენერგიის საერთაშორისო სააგენტო (2005) · მუჰამედ იუნუსი და გრამინ ბანკი (2006) · ალბერტ გორი და კლიმატის ცვლილების სამთავრობათშორისო ექსპერტთა ჯგუფი (2007) · მარტი აჰტისაარი (2008) · ბარაკ ობამა (2009) · ლიუ სიაობო (2010) · ელენ ჯონსონ-სირლიფი, ლეიმა გბოვი და ტავაკულ კარმანი (2011) · ევროკავშირი (2012) · ქიმიური იარაღის აკრძალვის ორგანიზაცია (2013) · მალალა იუსაფზაი და კაილაშ სატიართი (2014) · ტუნისის ეროვნული დიალოგის კვარტეტი (2015) · ხუან მანუელ სანტოსი (2016) · ბირთვული იარაღის განადგურების კამპანია (2017) · დენი მუკვეგე და ნადია მურადი (2018) · აბი აჰმედი (2019) · მსოფლიო სასურსათო პროგრამა (2020) · მარია რესა და დიმიტრი მურატოვი (2021) · ალეს ბიალიაცკი, მემორიალი და სამოქალაქო თავისუფლების ცენტრი (2022) · ნარგიზ მოჰამადი (2023) · ნიჰონ ჰიდანკიო (2024)

ხ • გ • რ
← 1975 წლის ნობელის პრემიის ლაურეატები →
ფიზიოლოგია
და მედიცინა
ფიზიკა
ქიმია
ლიტერატურა
მშვიდობა
ეკონომიკა
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ანდრია_სახაროვი&oldid=4573630“-დან