შინაარსზე გადასვლა

ვაქცინა

ბმულების რედაქტირება
Checked
მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
ედუარდ ჯენერი

ვაქცინა (ლათ. Vacca ძროხა, Vaccinus ძროხისა) — ბიოლოგიური პრეპარატი, რომელიც უზრუნველყოფს აქტიურ შეძენილ იმუნიტეტს კონკრეტული ინფექციური დაავადების წინააღმდეგ.[1] როგორც წესი, ვაქცინა შეიცავს აგენტს, რომელიც დაავადების გამომწვევ მიკროორგანიზმს წააგავს და ხშირად, დამზადებულია მიკრობის, მისი ტოქსინების ან მისი ზედაპირის რომელიმე ცილის მოკლული ან შესუსტებული ფორმებისგან. აგენტი ორგანიზმის იმუნურ სისტემას ასტიმულირებს, რათა ეს აგენტი საფრთხედ აღიქვას, გაანადგუროს და შემდეგში, ამოიცნოს და გაანადგუროს ამ აგენტთან დაკავშირებული ნებისმიერი მიკროორგანიზმი, რომელსაც ის შეიძლება მომავალში გადაეყაროს. ვაქცინა შეიძლება იყოს პროფილაქტიკური (რათა აღკვეთოს ან შეამსუბუქოს მომავალში ბუნრბრივი პათოგენით გამოწვეული ინფექციის ეფექტები) ან თერაპიული (რათა ებრძოლოს დაავადებას, რომელიც უკვე განვითარებულია, მაგალითად, კიბოს).[2][3][4][5]

ვაქცინის მიღებას ვაქცინაცია ეწოდება. ვაქცინაცია ინფექციურ დაავადებათა პრევენციის ყველაზე ეფექტიანი მეთოდია.[6] ვაქცინაციის შედეგად მიღებულმა საყოველთაო იმუნიტეტმა მსოფლიო მასშტაბით ამოძრიკვა ინფექციური დაავადება ყვავილი და მსოფლიოს უმეტეს ნაწილში მნიშვნელოვნად შეზღუდა ისეთი დაავადებები, როგორებიც არის პოლიომიელიტი, წითელა და ტეტანუსი. ვაქცინაციის ეფექტიანობა ფართოდ არის შესწავლილი და დადასტურებული;[7] მაგალითად, ეფექტიანობა დაამტკიცეს ისეთმა ვაქცინებმა, როგორებიცაა გრიპის ვაქცინა,[8] ადამიანის პაპილომავირუსის ვაქცინა,[9] ჩუტყვავილას ვაქცინა.[10] ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის (WHO) მონაცემებით, ამჟამად ლიცენზირებული ვაქცინები არსებობს 25 სხვადასხვა პრევენცირებადი ინფექციის წინააღმდეგ.[11]

ტერმინი ვაქცინა და ვაქცინაცია მომდინარეობს Variolae vaccinae-დან (ძროხის ყვავილი); ეს ტერმინი ედუარდ ჯენერმა (რომელმაც შექმნა ვაქცინის კონცეპტი და პირველი ვაქცინა) მოიგონა ძროხის ყვავილის ვირუსის აღსანიშნავად. ეს ფრაზა მან 1798 წელს გამოიყენა თავის წიგნის სათაურში: „კვლევა Variolae vaccinae-ისა, აგრეთვე ცნობილი როგორც ძროხის ყვავილი“, რომელშიც ის აღწერდა ძროხის ყვავილის ვირუსის დამცავ ეფექტს ყვავილის ვირუსის წინააღმდეგ.[12] 1881 წელს, ლუი პასტერმა წამოაყენა წინადადება, რომ ჯენერის პატივსაცემად, ეს ტერმინი უნდა გავრცელებულიყო ახალ დამცავ აცრებზეც, რომლებსაც მაშინ ქმნიდნენ.[13]

ეფექტები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

არსებობს აბსოლუტური სამეცნიერო კონსენსუსი, რომ ვაქცინები ძალიან უსაფრთხო და ეფექტიანი გზაა ინფექციურ დაავადებებთან საბრძოლველად და მათ ამოსაძირკვად.[14][15][16][17] იმუნური სისტემა ვაქცინის აგენტებს უცხოდ აღიქვამს, ანადგურებს და „იმახსოვრებს“. შემდეგში, როდესაც ის ამ აგენტის ვირუსულ ვერსიას გადაეყრება, ორგანიზმი ვირუსის ცილოვან საფარს სცნობს და შესაბამისად, პასუხის გასაცემადაც უკვე მზად არის; პირველ რიგში ანეიტრალებს სამიზნე აგენტს, იქამდე, ვიდრე ის უჯრედებში შევა, შემდეგ კი ამოიცნობს და ანადგურებს ინფიცირებულ უჯრედებს, იქამდე, ვიდრე აგენტი დიდი ოდენობით გამრავლებას შეძლებს.

მიუხედავად ამისა, ეფექტიანობის თვალსაზრისით მაინც არსებობს გარკვეული შეზღუდვები.[18] ზოგჯერ თავდაცვა არ მიიღწევა, რისი მიზეზიც ვაქცინასთან დაკავშირებული ჩავარდნაა, მაგალითად, მარცხი ვაქცინის შესუსტებაში, ვაქცინაციის სქემაში ან ადმინისტრირებაში, ანდაც მასპინძელთან დაკავშირებული ჩავარდნა იმის გამო, რომ ამ მასპინძლის იმუნური სისტემა ვაქცინას სათანადოდ ან საერთოდ არ ეპასუხება. შეპასუხების სიმწირე ძირითადად გამოწვეულია გენეტიკით, იმუნური სტატუსით, ასაკით, ჯანმრთელობის ან კვებასთან დაკავშირებული სტატუსით.[19] ვაქცინის კრახი შეიძლება ასევე გამოწვეული იყოს გენეტიკური მიზეზებით, თუ მასპინძლის იმუნური სისტემა არ შეიცავს B-ლიმფოციტებს, რომლებიც წარმოქმნიან იმ ანტისხეულებს, რომლებიც პათოგენთან დაკავშირებულ ანტიგენებზე ეფექტიანად რეაგირებენ და მათ ბოჭავენ.

იმ შემთხვევაშიც კი, თუ მასპინძელს ანტისხეულები განუვითარდა, თავდაცვა შეიძლება მაინც არ იყოს ადეკვატური; იმუნიტეტი შეიძლება ზედმეტად ნელა განვითარდეს, რათა დროულად იყოს ეფექტიანი, ანტისხეულებმა პათოგენი შეიძლება სრულად ვერ გააუვნებელყონ ან შეიძლება არსებობდეს პათოგენის მრავალი შტამი, რომელთაგან ყველა თანაბრად მგრძნობიარე არ იყოს იმუნური რეაქციისადმი. თუმცა, ნაწილობრივმა, გვიანმა ან სუსტმა იმუნიტეტმაც კი, ისეთმა, როგორიც არასამიზნე შტამისადმი ჯვარედინი იმუნურობის შედეგად ყალიბდება, შეიძლება ინფექცია შეასუსტოს, რასაც შედეგად მოსდევს სიკვდილიანობის მაჩვენებლის შემცირება, ნაკლები ავადობა და სწრაფი გამოჯანმრთელება.

რესურსები ინტერნეტში

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სქოლიო

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  1. ↑ „Expanded Practice Standards“ (PDF). Iowa Administrative Code. 2019.
  2. ↑ Melief CJ, van Hall T, Arens R, Ossendorp F, van der Burg SH (September 2015). „Therapeutic cancer vaccines“. The Journal of Clinical Investigation. 125 (9): 3401–12. doi:10.1172/JCI80009. PMC 4588240. PMID 26214521.
  3. ↑ Bol KF, Aarntzen EH, Pots JM, Olde Nordkamp MA, van de Rakt MW, Scharenborg NM, de Boer AJ, van Oorschot TG, Croockewit SA, Blokx WA, Oyen WJ, Boerman OC, Mus RD, van Rossum MM, van der Graaf CA, Punt CJ, Adema GJ, Figdor CG, de Vries IJ, Schreibelt G (March 2016). „Prophylactic vaccines are potent activators of monocyte-derived dendritic cells and drive effective anti-tumor responses in melanoma patients at the cost of toxicity“. Cancer Immunology, Immunotherapy. 65 (3): 327–39. doi:10.1007/s00262-016-1796-7. PMC 4779136. PMID 26861670.
  4. ↑ Brotherton J (2015). „HPV prophylactic vaccines: lessons learned from 10 years experience“. Future Virology. 10 (8): 999–1009. doi:10.2217/fvl.15.60.
  5. ↑ Frazer IH (May 2014). „Development and implementation of papillomavirus prophylactic vaccines“. Journal of Immunology. 192 (9): 4007–11. doi:10.4049/jimmunol.1490012. PMID 24748633.
  6. ↑ *United States Centers for Disease Control and Prevention (2011). A CDC framework for preventing infectious diseases. დაარქივებული 2017-08-29 საიტზე Wayback Machine. Accessed 11 September 2012. "Vaccines are our most effective and cost-saving tools for disease prevention, preventing untold suffering and saving tens of thousands of lives and billions of dollars in healthcare costs each year."
  7. ↑ Zimmer, Carl (20 November 2020). „2 Companies Say Their Vaccines Are 95% Effective. What Does That Mean? You might assume that 95 out of every 100 people vaccinated will be protected from Covid-19. But that's not how the math works“. The New York Times. ციტირების თარიღი: 21 November 2020.
  8. ↑ (2009) „Seasonal influenza vaccines“, Vaccines for Pandemic Influenza, Current Topics in Microbiology and Immunology, გვ. 43–82. DOI:10.1007/978-3-540-92165-3_3. ISBN 978-3-540-92164-6. 
  9. ↑ Chang Y, Brewer NT, Rinas AC, Schmitt K, Smith JS (July 2009). „Evaluating the impact of human papillomavirus vaccines“. Vaccine. 27 (32): 4355–62. doi:10.1016/j.vaccine.2009.03.008. PMID 19515467.
  10. ↑ Liesegang TJ (August 2009). „Varicella zoster virus vaccines: effective, but concerns linger“. Canadian Journal of Ophthalmology. 44 (4): 379–84. doi:10.3129/i09-126. PMID 19606157. S2CID 662998.
  11. ↑ World Health Organization, Global Vaccine Action Plan 2011-2020. დაარქივებული 2014-04-14 საიტზე Wayback Machine. Geneva, 2012.
  12. ↑ Baxby D (January 1999). „Edward Jenner's Inquiry; a bicentenary analysis“. Vaccine. 17 (4): 301–7. doi:10.1016/s0264-410x(98)00207-2. PMID 9987167.
  13. ↑ Pasteur L (1881). „Address on the Germ Theory“. Lancet. 118 (3024): 271–72. doi:10.1016/s0140-6736(02)35739-8.
  14. ↑ Orenstein WA, Bernier RH, Dondero TJ, Hinman AR, Marks JS, Bart KJ, Sirotkin B (1985). „Field evaluation of vaccine efficacy“. Bulletin of the World Health Organization. 63 (6): 1055–68. PMC 2536484. PMID 3879673.
  15. ↑ Jan 11, Hub staff report / Published; 2017. The science is clear: Vaccines are safe, effective, and do not cause autism (2017-01-11). ციტირების თარიღი: 2019-04-16
  16. ↑ Ellenberg SS, Chen RT (1997). „The complicated task of monitoring vaccine safety“. Public Health Reports. 112 (1): 10–20, discussion 21. PMC 1381831. PMID 9018282.
  17. ↑ Vaccine Safety: The Facts. ციტირების თარიღი: 2019-04-16
  18. ↑ Grammatikos AP, Mantadakis E, Falagas ME (June 2009). „Meta-analyses on pediatric infections and vaccines“. Infectious Disease Clinics of North America. 23 (2): 431–57. doi:10.1016/j.idc.2009.01.008. PMID 19393917.
  19. ↑ Wiedermann, Ursula; Garner-Spitzer, Erika; Wagner, Angelika (January 2016). „Primary vaccine failure to routine vaccines: Why and what to do?“. Human Vaccines & Immunotherapeutics. 12 (1): 239–243. doi:10.1080/21645515.2015.1093263. PMC 4962729. PMID 26836329.
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ვაქცინა&oldid=4595350“-დან