კაბო-ვერდე

კაბო-ვერდეს რესპუბლიკა
კაბო-ვერდეს რესპუბლიკა República de Cabo Verde; კაბო-ვერდე
	ჰიმნი: Cântico da Liberdade;
	კაბო-ვერდეს მდებარეობა
დედაქალაქი; (და უდიდესი ქალაქი)	პრაია; 14°55′ ჩ. გ. 23°31′ დ. გ. / 14.917° ჩ. გ. 23.517° დ. გ.
ოფიციალური ენა	პორტუგალიური
მთავრობა	რესპუბლიკა
ფართობი
მოსახლეობა
მშპ (მუპ)	2006 შეფასებით
აგი (2007)	0.736 (საშუალო) (102-ე)
ვალუტა	კაბო-ვერდეს ესკუდო (CVE)
დროის სარტყელი	UTC-01:00
ქვეყნის კოდი	CPV
Internet TLD	.cv
სატელეფონო კოდი	238

კაბო-ვერდეს რესპუბლიკა (პორტ. Cabo Verde ['kabu 'veɾdɨ], ასევე მწვანე კონცხის კუნძულები) — სახელმწიფო ამავე სახელწოდების მქონე კუნძულების არქიპელაგზე ატლანტის ოკეანეში, აფრიკის დასავლეთ სანაპიროდან 570 კმ-ში. ქვეყანა მოიცავს 10 ვულკანური წარმოშობის კუნძულს, რომელთა საერთო ტერიტორია 4033 კმ²-ია.

არქიპელაგი XV საუკუნემდე დაუსახლებელი იყო, მანამ სანამ პორტუგალიელმა მოგზაურებმა არ აღმოაჩინეს და კოლონიალურ დასახლებად არ აქციეს. კაბო-ვერდე პირველი ევროპული დასახლება გახდა ტროპიკებში. 1951 წელს პორტუგალიის ზღვისიქითა დეპარტამენტის წოდება მოიპოვა, მაგრამ ქვეყანა მაინც არ დანებდა და დამოუკიდებლობისთვის ბრძლოას განაგრძობდა. 1975 წელს კაბო-ვერდემ დამოუკიდებლობა მოიპოვა.

1990-იანი წლებიდან კაბო-ვერდეში მოქმედებს სტაბილური წარმომადგენლობითი დემოკრატია და ის აფრიკაში ერთ-ერთ ყველაზე განვითარებულ სახელმწიფოდ ითვლება. ბუნებრივი რესურსების არარსებობის გამო, ქვეყნის განვითარებადი ეკონომიკა ძირითადად სერვისებზეა ორიენტირებული, როგორიცაა ტურიზმი და უცხოური ინვესტიციები. მოსახლეობა დაახლოებით 550 000-ია. მოსახლეობა აფრიკული და ევროპული წარმოშობის არიან. უმეტესობა კათოლიკე ქრისტიანია, რაც პორტუგალისს მმართველობითაა გამოწვეული. კაბო-ვერდე აფრიკის კავშირის წევრი სახელმწიფოა.

ეტიმოლოგია

ქვეყანას კაბო-ვერდე დაარქვეს ახლომდებარე კაპ-ვერტის ნახევარკუნძულის გამო,რომელიც სენეგალის სანაპიროზე მდებარეობს. 1944 წელს ადგილს კაბო ვერდე ანუ მწვანე კონცხი ეწოდა.

2013 წლის 24 ოქტომბერს ქვეყნის დელეგაციამ გაერო-ს განუცხადა, რომ მათ არ სურდათ ოფიციალური სახელი სხვა ენებზე თარგმნილიყო.შესაბამისად, „მწვანე კონცხის“ სხვადასხვა ენებზე თარგმნის ნაცვლად ქვეყანას „კაბო-ვერდეს რესპუბლიკა“ ეწოდა.

ისტორია

ევროპელების გამოჩენამდე კაბო-ვერდეს კუნძულები სრულიად დაუსახლებელი იყო.[1] ისინი აღმოაჩინეს გენუელებმა და პორტუგალიელმა ნავიგატორებმა 1456 წელს.პორტუგალიის ოფიციალური ჩანაწერების თანახმად, ტერიტორია პირველად აღმოჩენილი გენუაში დაბადებული ანტონიო დე ნოლის მიერ იყო, რომელიც შემდგომში კაბო-ვერდეს გუბერნატორად პორტუგალიის მეფემ აფონსუ V-მ დანიშნა. კაბო-ვერდეს არქიპელაგის აღმოჩენაში მონაწილეობა მიიღეს:პორტუგალიელმა დიეგო გომესმა და იტალიელმა ალვის კადამოსტომ.

1942 წელს პორტუგალიელები ჩამოსახლდნენ სანტიაგოს კუნძულის ტერიტორიაზე და დააარსეს დასახლება რიბეირა გრანდე (მას ახლა ციდადე ველჰა ანუ ძველი ქალაქი ეწოდება). რიბერა გრანდე ევროპელების პირველი მუდმივი დასახლება იყო ტროპიკებზე.

XVI საუკუნეში არიპელაგის მთავარ შემოსავალს ატლანტიკური მონებით ვაჭრობა წარმოადგენდა.[2] ზოგჯერ მეკობრეები პორტუგალიურ დასახლებებს თავს ესხმოდნენ. ფრენსის დრეიკმა, ინგლისელმა კაპიტანმა ორჯერ გაათავისუფლა მაშინდელი დედაქალაქი რიბეირა გრანდე. 1712 წელს, რიბერა გრანდეს მნიშვნელობა შემცირდა და მეტად მნიშვნელოვან ქალაქად პრაია გადაიქცა. 1770 წელს ამ ქალაქმა კაბო-ვერდეს დედაქალაქის წოდება მიიღო.

XIX საუკუნეში მონებით ვაჭრობის აკრძალვამ ქვეყანაში ეკონომიკური კრიზისი გამოიწვია. ამასთან, კუნძულის მდებარეობა ატლანტიკური სატრანსპორტო მიმოსვლისთვის იდეალური აღმოჩნდა. შესანიშნავი ნავსადგური, რომელიც ქალაქ მინდელოში მდებარეობდა XIX საუკუნში მნიშვნელოვან კომერციულ ცენტრად იქცა. დიპლომატი ედმუნდ რობერტსი კაბო-ვერდეს 1832 წელს ესტუმრა.^[1] კაბო-ვერდე ჩარლზ დარვინის მოგზაურობის პირველი გაჩერება გახდა.

დამოუკიდებლობა (1975)

1974 წლის აპრილის რევოლუციის შედეგად კაბო-ვერდეში აქტიური პოლიტიკური მოძრაობა ჩამოყალიბდა. 1975 წლის 30 ივნისს, კაბო-ვერდემ აირჩია ეროვნული ასამბლეა, რომელმაც მიიღო დამოუკიდებლობის ხელშეკრულება პორტუგალიიდან 1975 წლის 5 ივნისს.

პოლიტიკა

კაბო-ვერდე ნახევრად-საპრეზიდენტო წარმომადგენლობითი დემოკრატიული რესპუბლიკა.[3] დაარქივებული 2011-07-13 საიტზე Wayback Machine. 2018 წლის დემოკრატიის ინდექსის თანახმად, ის აფრიკის ყველაზე დემოკრატიულ ქვეყნებს შორისაა, ქვეყანა მსოფლიოში 26-ე ადგილს იკავებს. ქვეყნის კონსტიტუცია - მიღებულია 1980 წელს და შესწორდა 1992, 1995 და 1999 წლებში. პრეზიდენტი არის სახელმწიფოს მეთაური და ირჩევა ხალხის მიერ 5 წლის ვადით.

საგარეო ურთიერთობები

კაბო-ვერდე მიჰყვება არათანმიმდევრულ პოლიტიკას და ეძებს თანამშრომლურ ურთიერთობებს ყველა მეგობარ სახელმწიფოთან.[4] ანგოლას, ბრაზილიის, ჩინეთის, ლიბიის, კუბის, საფრანგეთის, გერმანიის, პორტუგალიის, ესპანეთის, სენეგალის, რუსეთის, ლუქსემბურგის და შეერთებულ შტატების საელჩოები პრაიაში მდებარეობს. კაბო-ვერდე ინარჩუნებს ენერგიულ, აქტიურ საგარეო პოლიტიკას, განსაკუთრებით აფრიკის ქვეყნებთან მიმართებაში.

პორტუგალიურენოვანი ქვეყნების თანამეგობრობის დამფუძნებელი. ასევე არის ლუზოფონების წევრი, რომლის წევრ ქვეყნებშიც პორტუგალიური ენა ყველაზე გავრცელებული და ოფიციალური ენაა.

2007 წლიდან კაბო-ვერდეს ევროპის კავშირის სპეციალური პარტნიორობის სტატუსი აქვს მინიჭებული.

2017 წელს კაბო-ვერდემ ხელი მოაწერა გაეროს ხელშეკრულებას ბირთვული იარაღის აკრძალვის შესახებ.[5]

სამხედრო ძალა

კაბო ვერდეს სამხედრო ძალა შედგება ეროვნული გვარდიისა და სანაპირო დაცვისგან; 2005 წლის მონაცემებით ქვეყნის მთლიანი შიდა პროდუქტის 0.7% იხარჯება სამხედროზე ზრუნვაზე.

გეოგრაფია

კაბო-ვერდეს არქიპელაგი მდებარეობს ატლანტის ოკეანეში, აფრიკის კონტინენტის დასავლეთ სანაპიროდან დაახლოებით 570 კილომეტრში (350 მილი), სენეგალის, გამბიისა და მავრიტანიის მახლობლად, ქვეყანა მაკარონეზიის ეკორეგიონის ნაწილია. იგი მდებარეობს ჩრდილოეთ განედის 14° და 18° და აღმოსავლეთ გრძედის 22° და 26°-ს შორის. ქვეყნის მთლიანი ფართობი 4033 კვ.კმ.-ია.

კუნძულები ორ ძირითად ჯგუფად იყოფა:

ბარლავენტოს კუნძულები: სანტო ანტეო, სეო ვინსეტე, სანტა ლუსია, სეო ნიკოლაუ, სალ, ბოა ვისტა.
სოტავენტოს კუნძულები: მაიო, სანტიაგო, ფოგო, ბრავა.

ყველაზე დიდი კუნძული, როგორც ზომით, ისე მოსახლეობის რაოდენობით არის სანტიაგო,სადაც მდებარეობს ქვეყნის დედაქალაქი პრაია.

კაბო-ვერდეს კუნძულებიდან სამი: სალ, ბოა ვისტა და მაიო ბრტყელი, ქვიშიანი და მშრალია. დანარჩენი კუნძულები მეტად მცენარეებითაა დაფარული.

კლიმატი

კაბო-ვერდეს კლიმატი მეტად რბილია ვიდრე კონტინენტური აფრიკის კლიმატი. კუნძულების გარშემო შემორტყმული ზღვა კუნძულებზე ტემპერატურას აზომიერებს, ხოლო ატლანტიკური ცივი ნაკადები არქიპელაგის გარშემო მშრალ ატმოსფეროს ქმნის.

კაბო-ვერდეს კლიმატური მონაცემები
თვე	იანვ	თებე	მარტ	აპრი	მაის	ივნის	ივლის	აგვის	სექტ	ოქტო	ნოემ	დეკემ	წლიური
რეკორდულად მაღალი °C (°F)	33.0 (91.4)	36.7 (98.1)	35.2 (95.4)	36.0 (96.8)	36.4 (97.5)	40.0 (104.0)	40.0 (104.0)	34.9 (94.8)	35.0 (95.0)	37.0 (98.6)	36.9 (98.4)	33.2 (91.8)	40.0 (104.0)
საშუალო მაღალი °C (°F)	26.1 (79.0)	26.2 (79.2)	27.4 (81.3)	27.7 (81.9)	28.9 (84.0)	29.4 (84.9)	29.7 (85.5)	30.6 (87.1)	30.5 (86.9)	30.7 (87.3)	29.4 (84.9)	27.6 (81.7)	28.7 (83.6)
დღიური საშუალო °C (°F)	22 (72)	22 (72)	22 (72)	23 (73)	24 (75)	24 (75)	25 (77)	26 (79)	26 (79)	26 (79)	25 (77)	23 (73)	24 (75)
საშუალო დაბალი °C (°F)	19.7 (67.5)	19.2 (66.6)	19.4 (66.9)	20.2 (68.4)	21.1 (70.0)	21.9 (71.4)	23.3 (73.9)	24.3 (75.7)	24.4 (75.9)	24.1 (75.4)	22.8 (73.0)	21.4 (70.5)	21.8 (71.3)
რეკორდულად დაბალი °C (°F)	10.0 (50.0)	10.2 (50.4)	10.0 (50.0)	14.0 (57.2)	10.7 (51.3)	14.1 (57.4)	11.0 (51.8)	16.0 (60.8)	18.0 (64.4)	19.4 (66.9)	16.4 (61.5)	16.0 (60.8)	10.0 (50.0)
საშუალო ნალექიანობა მმ (ინჩ)	3 (0.1)	7 (0.3)	1 (0.0)	5 (0.2)	0 (0)	3 (0.1)	5 (0.2)	15 (0.6)	73 (2.9)	16 (0.6)	7 (0.3)	10 (0.4)	145 (5.7)
მზის ნათების საათები თვის განმავ.	310.0	214.5	280.0	330.0	341.0	300.0	279.0	250.0	295.0	279.0	300.0	279.0	3,457.5
წყარო1: Weatherbase.com (humidity, sun and mean temperature),[6] დაარქივებული 2014-01-15 საიტზე Wayback Machine. Met Office for precipitation [7]
წყარო 2: Voodoo Skies for the rest [8]

უდიდესი ქალაქები

კაბო-ვერდეს უდიდესი ქალაქები
		სახელი	მუნიციპალიტეტი	მოსახლეობა
პრაია სანტა მარია	1	პრაია	პრაია	127 832	მინდელო ასსომადა
	2	მინდელო	სეო ვისენტე	70 468
	3	სანტა მარია	სალ	23 839
	4	ასსომადა	სანტა კატარინა	12 026
	5	პორტო ნოვო	პორტო ნოვო	9 430
	6	პედრა ბადეჰო	სანტა კრუზი	9 345
	7	სეო ფილიპე	სეო ფილიპე	8 125
	8	ტარრაფალ	ტარრაფალ	6 177
	9	სალ რეი	ბოა ვისტა	5 407
	10	რიბეირა გრანდე	რიბეირა გრანდე	4 625

ეკონომიკა

კაბო-ვერდეში ბუნებრივი რესურსების სიმცირისდა მიუხედავად, ქვეყნის ეკონომიკა მზარდია. ქვეყნის მთავარ შემოსავალს სხვა ქვეყნებისა და საერთაშორისო ორგანიზაციების დახმარება წარმოადგენს. 2007 წელს გაერთიანებული ერების ორგანიზაციამ კაბო-ვერდეს განვითარებადი ქვეყნის სტატუსი მიანიჭა.

კაბო-ვერდეს ათი ძირითადი კუნძულიდან მხოლოდ ხუთზეა შესაძლებელი სასოფლო-სამეურნეო წარმოება. საკვები პროდუქტების 90%-ზე მეტი ქვეყანაში იმპორტირებულია. მინერალური რესურსებიდან აღსანიშნავია: მარილი, პოზოლანა (ვულკანური კლდე, რომელიც გამოიყენება ცემენტის წარმოებაში) და კირქვა. კაბო-ვერდეს მეღვინეობა უმეტესად პორტუგალიური სტილის მეღვინეობას წააგავს. მიუხედავად იმისა, რომ წარმოებული ღვინო შიდა ბაზარზეა მორგებული, უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ახლახან კაბო-ვერდულმა ღვინომ საერთაშორისო აღიარება მოიპოვა.

2008 წლის 23 ივნისს, კაბო-ვერდე მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციის წევრი სახელმწიფო გახდა.

ტურიზმი

კაბო-ვერდეში ტურიზმის განვითარებას მკვეთრად შეუწყო ხელი მინდელოს ნავსადგურმა, ასევე სალისა და პრაიას საერთაშორისო აეროპორტებმა. მინდელოში გემის შესაკეთებელი ობიექტები ჯერ კიდენ 1983 წლიდან მუშაობს.

ქვეყნის სამომავლო ეკონომიკური პერსპექტივები დიდწილად არის დამოკიდებული დახმარების ნაკადის შენარჩუნებაზე, ტურიზმის წახალისებაზე, გზავნილებზე, მეზობელ აფრიკის ქვეყნებში შრომით სამუშაოს შესრულებაზე და მთავრობის განვითარების პროგრამის იმპულსიზე.

საზოგადოება

დემოგრაფია

ოფიციალური აღწერის შედეგად დადგინდა, რომ კაბო-ვერდეს მოსახლეობა 2013 წლის მონაცემებით 512 096 ადამიანია. რომელთაგან უმეტესობა 236 000 ადამიანი სანტიაგოს კუნძულზე ცხოვრობს. კაბო-ვერდეს არქიპელაგი იყო დაუსახლებული, როდესაც პორტუგალიელებმა ის 1456 წელს აღმოჩინეს. კაბო-ვერდეს თანამედროვე მოსახლეობა წარმოშობით ევროპელი დევნილებისა და აფრიკელი მონების ნაზავია, რომლებიც კუნძულებზე პორტუგალიელების პლანტაციებზე სამუშაოდ მიიყვანეს. მოსახლეობის უმეტესი ნაწილი მულატია, რომლებსაც პორტუგალიურ ენაზე მესტიჩოს ეძახიან.

ევროპულ მოსახლეობაში შედიოდა თანამედროვე ქვეყნის ტერიტორიაზე ჩამოსახლებული პორტუგალიელი მუსლიმები და პორტუგალიელი ებრაელები, ტერიტორიაზე დასახლდნენ ესპანელი და იტალიელი მეზღვაურები. ემიგრანტები იყვნენ ნიდერლანდებიდან, საფრანგეთიდან, ბრიტანეთიდან, არაბული ქვეყნებიდან (განსაკუთრებით ლიბანიდან და მაროკოდან), ჩინეთიდან (განსაკუთრებით მაკაოდან), ინდოეთიდან, ინდონეზიიდან, სამხრეთ ამერიკიდან და ჩრდილოეთ ამერიკიდან (პორტუგალიური და აფრიკული წარმოშობის ხალხი).

მოსახლეობის 65%-ზე მეტი ქალაქებში ცხოვრობს. წერა-კითხვის დონე 89%-ია. გენეტიკურმა კვლევამ გამოავლინა, რომ კაბო-ვერდეში მოსახლეობის წინაპარი უპირატესად ევროპელია მამრობითი ხაზით, ხოლო დასავლეთ აფრიკელი ქალის ხაზით; ეს რომ შევაჯამოთ, მოსახლეობის 56% აფრიკელია და 44% კი - ევროპელი. [9]

ენები

კაბო-ვერდეს ოფიციალური ენა პორტუგალიურია. ამ ენაზე მიმდინარეობს სწავლება და ადგოლობრივი ხელისუფლებისთვისაც სამუშაო ენას სწორედ პორტუგალიური წარმოადგენს. ის ასევე გამოიყენება ტელევიზიაში, გაზეთებში და რადიოში.

კაბო-ვერდული კრეოლი კაბო-ვერდელებისათვის მშობლიურ ენას წარმოადგენს. მოსახლეობის უმეტესი ნაწილი ითხოვს, რომ ეს ენა ქვეყანაში პორტუგალიურის თანასწორი იყოს. კაბო-ვერდული კრეოლი პორტუგალიურისა და აფრიკული ენების ნაზავს წარმოადგენს. კრეოლმა პრესტიჟი ქვეყნის პორტუგალიისგან დამოუკიდებლობის შემდეგ მოიპოვა.

რელიგია

მოსახლეობის 95% ქრისტიანია. 2007 წლის მონაცემებით ქვეყნის მოსახლეობის 85% კათოლიკე ქრისტიანები იყვნენ. ქვეყანაში მცირე მუსლიმური დასახლებებია. რამდენიმე კუნძულზე ებრაული დასახლებებია შემორჩენილი. ათეისტთა რიცხვი ქვეყანაში 1%-ზე დაბალია.

კულტურა

კაბო-ვერდეს კულტურა აფრიკული და ევროპული ელემენტების ნაზავია. კაბო-ვერდეს შემთხვევა შეიძლება განლაგდეს აფრიკის ერების გვერდით, რომლებიც ევროპული რასის დაპყრობის მსხვერპლნი გახდნენ. ქვეყანაში ფეხბურთის თამაში და საეკლესიო საქმიანობა არის სოციალური ინტერაქციისა და გართობის ტიპური წყარო. პრაჩაზე სეირნობა კაბო-ვერდელებისათვის ერთ-ერთი ყველაზე საყვარელი საქმიანობაა სადაც ისინი ხვდებიან მეგობრებს. ამ ყველაფერს რეგულარული სახე აქვს.

მუსიკა

კაბო-ვერდელი ხალხი ცნობილია თავისი მუსიკალური თვისებებით, რაც კარგად გამოხატულია ისეთი პოპულარული აქტივობებით, როგორიცაა მაგალითად მინდელოს კარნავალი. კაბო-ვერდეს მუსიკა შეიცავს „აფრიკის, პორტუგალიის და ბრაზილიის ელემენტებს.“[10]. კაბო-ვერდეს ეროვნული მუსიკა არის მორნა, მელანქოლიური და ლირიკული სიმღერის ფორმა, რომელიც კაბო-ვერდულ კეროლზე სრულდება. 1000 მორნას შემდეგ მუსიკის ყველაზე პოპულარული სახეობა კოლადეირაა. ასევე ფუნანა და ბატუქი. სეზარია ევორა მსოფლიოში ყველაზე ცნობილი კაბო-ვერდელი მომღერალია, რომელიც ცნობილია როგორც „ფეხშიშველი დივა“. ის სცენაზე ფეხშიშველი გადიოდა, რითაც საკუთარი ქვეყნის უსახლკარო და ღარიბ ქალებსა და ბავშვებს თანაუგრძნობდა. სხვა ცნობილი კაბო-ვერდელი მომღერლები არიან: მაირა ანდრადე, ლურა და სარა ტავერესი.

სამზარეულო

კაბო-ვერდული კერძები ძირითადად შეიცავს თევზს და ისეთ მნიშვნელოვან საკვებს, როგორიცაა სიმინდი და ბრინჯი. წლის მანძილზე ხელმისაწვდომი ბოსტნეული არის კარტოფილი, ხახვი, პომიდორი, კომბოსტო და გამხმარი ლობიო. ბანანი და ნესვი მთელი წლის მანძილზე არის ხელმისაწვდომი, ხოლო მანგო და ავოკადო სეზონურ ხილს წარმოადგენს.

ყველაზე პოპულარული კაბო-ვერდული საკვები კაჩუპაა, რომელიც შეიცავს ნელ ცეცხლზე მომზადებულ სიმინდს, ლობიოს მარცვლებს და თევზს ან ხორცს. ყველაზე გავრცელებული აპეტაიზერი პასტელია, რომელიც ზეთში იწვება და შემდეგ თევზით ან ხორცით ივსება.

ლიტერატურა

Pim, J.; Pierce, C.; Watts, A. B.; Grevemeyer, I.; Krabbenhoeft, A. (5 May 2008). „Crustal structure and origin of the Cape Verde Rise“ (PDF). Earth and Planetary Science Letters. Elesiever. 272: 422–428. doi:10.1016/j.epsl.2008.05.012. ISSN 0012-821X. დაარქივებულია ორიგინალიდან (PDF) — 6 იანვარი 2011. ციტირების თარიღი: 3 ივლისი 2017.
Carling, Jorgen (2004). „Emigration, Return and Development in Cape Verde: The Impact of Closing Borders“. Population, Space and Place. John Wiley & Sons, Ltd. 55 (10): 113–132. doi:10.1002/(SICI)1097-4679(199901)55:1<117::AID-JCLP12>3.0.CO;2-A. PMID 10100838.
Ramalho, R.; Helffrich, G.; Schmidt, D.; Vance, D. (2010). „Tracers of Uplift and Subsidence in the Cape Verde Archipelago“. Journal of the Geological Society. London: Geological Society of London. 167 (3): 519–538. doi:10.1144/0016-76492009-056.