ნიტროზონიუმის იონი

	ნიტროზონიუმის იონი
ზოგადი
შემოკლება	NO(+)
ტრადიციული სახელწოდება	იმინოოქსიდანიუმი
კლასიფიკაცია
CAS	14452-93-8
PubChem	84878
SMILES	N#[O+];

ნიტროზონიუმის იონი ფორმულით NO⁺, სადაც აზოტის ატომი შეერთებულია ჟანგბადის ატომთან მესამე ბმის რიგით და მთლიანად დადებით მუხტს ატარებს. ეს იონი ჩვეულებრივ მიიღება როგორც მარილები: NOClO₄, NOSO₄H (ნიტროზილგოგირდმჟავა (რომელიც უფრო ზუსტად ჩაიწერება ფორმულით ONSO₃OH) და NOBF₄. პერქლორატისა და ტეტრაფთორბორატის მარილები ოდნავ ხსნადია CH₃CN-ში. NOBF₄-ის გასუფთავება ხდება სუბლიმაციით 200–250 °C-ზე ვაკუუმეში.

NO⁺ იზოელექტრიკია CO-სთან, CN⁻=სთან და აზოტთან. ის მიიღება აზოტოვანი მჟავის პროტონირებით:

HONO + H⁺ თარგი:Eqm NO⁺ + H₂O

ქიმიური მახასიათებლები

ჰიდროლიზი

NO⁺ რეაქციაში შედის წყალთან და წარმოქმნის აზოტოვან მჟავას:

NOBF₄ + H₂O → HONO + HBF₄

ამ მიზეზით NOBF₄ დაცული უნდა ქნეს არა მხოლოდ წყლისგან, არამედ ჰაერში არსებული ორთქლისაგან. ფუძეებთან რეაქციის პროდუქტს წარმოადგენს ნიტრიტი:

NOBF₄ + 2 NaOH → NaNO₂ + NaBF₄ + H₂O

დიაზოტიზაციის რეაქცია

NO⁺ რეაქციაში შედის არილის ამინებთან(ArNH₂) და გამოყოფს დიაზონიუმის მარილებს (ArNsub>2⁺). მიღებული დიაზონიუმის ჯგული (არა როგორც ამინოჯგუფი) ადვილად ნაცვლდება სხვადასხვა ნუკლეოფილებით.

როგორც მჟანგავი

NO⁺, მაგალითად NOBF₄, ძლიერი მჟანგავია:^[1]

ფეროცენი/ფეროცენიუმი, [NO]⁺ CH₂Cl₂-ში ხსნარის აღმდგენი პოტენციალია 1.00 V (or 1.46–1.48 V vs SCE)
ფეროცენი/ფეროცენიუმი, [NO]⁺ in CH₃CN-ში ხსნარის აღმდგენი პოტენციალია 0.87 V vs. (or 1.27–1.25 V vs SCE)

მარილი NOBF₄ მოასხერხებელი გამოსაყენებელია იმიტომ, რომ მისი რეაქციის თანაპროდუქტი, NO, აირია, რომელიც რეაქციის არეს აზოტის ნაკადით შეგვიძლია მოვაშოროთ. ჰაერთან შეხებისას NO წარმოქმნის NO₂-ს, რომელსაც , თუ არ მოვაშორებთ, შეუძლია გამოიწვიოს მეორადი, არასასურველი რეაქციები. NO₂-ს არსებობა ადვილი დასადგენია მისთვის მახასიათებელი ფორთოხლისფერი ფერით.

არენების ნიტროზილაცია

ელექტრონებით მდიდარი არენების ნიტროზილაცია ხდება NOBF₄-ის საშუალებით.^[2] ერთ-ერთი მაგალითი მოიცავს ანიზოლის გამოყენებას:

CH₃OC₆H₅ + NOBF₄ → CH₃OC₆H₄-4-NO + HBF₄

ნიტროზონიუმი, NO⁺, ხანდახან ეშლებათ ნიტრონიუმში NO₂⁺, რომელიც ნიტრირების მთავარი მოქმედი იონია. ეს ორი ნივთიერება ერთმანეთისაგან ძალიან განსხვევდებათ. ნიტრონიუმი უფრო ძლიერი ელექტროფილია, ვიდრე ნიტროზონიუმი იქიდან გამომდინარე, რომ პირველი უფრო ძლიერი მჟავიდან მიიღება (აზოტმჟავისგან), ხოლო მეორე სუსტისაგან (აზოტოვანი მჟავა).

ნიტროზილის კომპლექსების წყარო

მთავარი სტატია: მეტალების ნიტროზილკომპლექსები.

NOBF₄ რეაქციაში შედის ზოგიერთი მეტალის კარბონილის კომპლექსებთან და წარმოქმნის შესაბამისი მეტალის ნიტროზილის კომპლექსებს.^[3] აქედან გამომდინარე, საჭიროა დავიცვათ სიფრთხილე, რომ გადავიტანოთ ელექტრონი, და არა ნიტროზონიუმის იონი [NO]⁺.

(C₆Et₆)Cr(CO)₃ + NOBF₄ → [(C₆Et₆)Cr(CO)₂(NO)]BF₄ + CO

იხილეთ ასევე

ნიტრონიუმის იონი

ასევე რეკომენდებულია

↑ N. G. Connelly, W. E. Geiger (1996). „Chemical Redox Agents for Organometallic Chemistry“. Chem. Rev. 96 (2): 877–910. doi:10.1021/cr940053x. PMID 11848774.
↑ E. Bosch and J. K. Kochi, "Direct Nitrosation of Aromatic Hydrocarbons and Ethers with the Electrophilic Nitrosonium Cation" Journal of Organic Chemistry, 1994, volume 59, pp. 5573–5586.
↑ T. W. Hayton, P. Legzdins, W. B. Sharp "Coordination and Organometallic Chemistry of Metal-NO Complexes" Chemical Reviews 2002, volume 102, pp. 935–991

[1] N. G. Connelly, W. E. Geiger (1996). „Chemical Redox Agents for Organometallic Chemistry“. Chem. Rev. 96 (2): 877–910. doi:10.1021/cr940053x. PMID 11848774.

[2] E. Bosch and J. K. Kochi, "Direct Nitrosation of Aromatic Hydrocarbons and Ethers with the Electrophilic Nitrosonium Cation" Journal of Organic Chemistry, 1994, volume 59, pp. 5573–5586.

[3] T. W. Hayton, P. Legzdins, W. B. Sharp "Coordination and Organometallic Chemistry of Metal-NO Complexes" Chemical Reviews 2002, volume 102, pp. 935–991

[1]

[2]

[3]