რუსები ესტონეთში
ესტონეთში რუსი ეროვნების მოსახლეობა 320 ათასს შეადგენს, მათი უმრავლესობა ცხოვრობს ჰარიუმაასა და იდა-ვირუმააში. დაახლოებით 300 წელია, რაც რუსი სტაროვერები დასახლდნენ ჩუდ-ფსკოვის ტბის მიდამოებში.
ადრეული კონტაქტები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]რუსების ესტონური სახელწოდება „ვენე“, „ვენევალე“ მომდინარეობს ძველი გერმანული ტომების ვენედების სახელიდან, რომლებიც ცხოვრობდნენ ბალტიის ზღვის სამხრეთ სანაპიროზე და სლავურ ენაზე საუბრობდნენ.
კიევის მთავარმა იაროსლავ ბრძენმა 1030 წლისათვის დალაშქრა სლავური წარმოშობის ტომები ჩუდები და მათ ადგილას ააგო ციხე-სიმაგრე იურიევი (თანამედროვე ტარტუშ ) [1] რომელმაც იარსება 1061 წლამდე, მანამ, სანამ თავად კიევის რუსები არ დაამარცხეს როდესაც კიეველები სოსოლების ტომმა. [2]
შუა საუკუნეების რუსული დასახლება იყო ქორემაიაში, ვირუმააში. მართლმადიდებელმა თემმა აქ ააგო ეკლესია მე-16 საუკუნეში, ხოლო 1891 წელს ამ ადგილას შეიქმნა პიუხტიცკის დედათა მონასტერი. ძველმა რუსულმა კულტურამ გავლენა მოახდინა ესტონურ ენაზე იმ თვალსაზრისით, რომ ეტონურში გადავიდა ზოგიერთი რუსული სიტყვა. მაგ: როგორიცაა „ტურგი“ (ვაჭრობა) და „რისტი“ („კრესტი“) აღმოსავლეთი სლავურიდან მიღებული სიტყვა „ჯვარი“.
1217 წელს საჭირო გახდა გერმანელი რაინდებისაგან თავდაცვა. ამ მიზნით აიგო ესტონეთში ოტეპიას ციხე-სიმაგრე. 1224 წელს გარდაიცვალა ნოვგოროდის მთავარი ვიაჩკო, როცა მისი ჯარისკაცები იცავდნენ ტარბატის ციხეს ლივონიის ორდენის წინააღმდეგ ბრძოლაში. ლივონიის ორდენს მაშინ სათავეში ედგა ალბერტ რიგელი.
მართლმადიდებლური ეკლესიები და ძველ რუს ვაჭართა და ხელოსანთა მცირე თემები რჩებოდნენ ლივონიის ქალაქებში. მათ მჭიდრო სავაჭრო კავშირები ჰქონდათ ნოვგოროდის რესპუბლიკასთან, ასევე, ფსკოვისა და პოლოცკის სამთავროებთან. 1481 წელს ივანე III-მ ფსკოვზე თავდასხმის საპასუხოდ, ალყაში მოაქცია ვილიანდის ციხე და სწრაფად აიღო ლივონიის რამდენიმე ქალაქი. 1558-1582 წწ. ივანე IV მრისხანემ დაიპყრო ლივონიის კონტინენტური ნაწილის დიდი ტერიტორია დაიპყრო, რამაც შედეგად წარმოშვა ლივონიის 25 წლიანი ომი. ომი რუსების წარუმატებლად დასრულდა. მომავალში ალექსი I-მა კვლავ დაიპყრო ლივონიის ნაწილი, მათ შორის ქალაქი დერპტი (ტარტუ). ეს მოხდა 1656-1661 წწ. მაგრამ იძულებული შეიქნა თავისი დაპყრობები შვედებისათვის დაეტოვებინა.
მე-17 საუკუნეში 1940 წ
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ესტონეთში რუსების უწყვეტი ნაკადის დასახლება მხოლოდ მე-17 საუკუნით თარიღდება, როცა რამდენიმე ათასი სტაროობრიადი რუსეთიდან რელიგიური შევიწროების გამო გაიქცა და დაფუძნდა იმ ადგილებში, რომლებიც მაშინ შვედეთის იმპერიის ნაწილი იყო. ეს გახლდათ ჩუდ-ფსკოვის ტბის სანაპიროები.
XVIII საუკუნეში ჩრდილოეთის ომის შემდეგ ესტონეთი გაიყო ლივონიის ორდენად და ესტონეთის საგუბერნატოროდ და გახდა რუსეთის იმპერიის ნაწილები. თუმცა აქ შენარჩუნდა ადგილობრივი ავტონომია და დამოუკიდებლად იმართებოდა ადგილობრივი ბალტიისპირელი დიდებულების ფეოდალურ-რეგიონული საბჭოს ლანდთაგების მიერ. მალევე შვეციისაგან გამოხსნილ იქნა ბალტიისპირეთის ჩრდილოეთი ნაწილი ამავე ჩრდილოეთის ომში 1700-1721 წწ. თანდათანობით ბალტიისპირელ-გერმანელი დიდებულებისაგან ადმინისტრაციული მართვა გადავიდა რუსი მოხელეების ხელში, რომლებიც დასახლდნენ რევალსა (ტალინი) და სხვა მსხვილ ქალაქებში.
ეთნიკური რუსების ყველაზე დიდი რაოდენობა ესტონეთში ასახლდა მე-19 საუკუნის ბოლოს და მე-20 საუკუნის დასაწყისში ტალინსა და ნარვაში სწრაფი სამრეწველო განვითარების პერიოდში პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ ეთნიკური რუსების წილი დამოუკიდებელ ესტონეთში მოსახლეობის 7.3% იყო. დაახლოებით ნახევარი ცხოვრობდა ნარვაში, ივანგორდში, ესტონურ ინგრიასა და პეტცერის ტერიტორიაზე. ამას დაემატა გარკვეული რაოდენობა 1920 წელს ტარტუს სამშვიდობო ხელშეკრულების თანახმად. თუმცა მოგვიანებით ისინი რუსული საფრთხიდან გამომდინარე გადაეცა რსფსრ-ს 1944 წელს.
პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ ესტონეთი გახდა დამოუკიდებელი რესპუბლიკა, სადაც რუსები შეადგენდნენ ეთნიკურ უმცირესობას, მოსახლეობის საერთო რაოდენობის 8%-ს. მათ შექმნეს კულტურული თვითმმართველობა 1925 წ. ესტონეთში მოქმედი კულტურული ავტონომიის კანონის საფუძველზე. სახელმწიფო ტოლერანტული იყო რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის მიმართ, ხოლო 1917 წლის რუსეთის ოქტომბრის რევოლუციის შემდეგ ბევრი რუსი ემიგრანტისათვის სამშობლოდ გადაიქცა.
მეორე მსოფლიო ომი და ესტონეთი სსრ
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
დამოუკიდებელი ესტონეთი (1990-დღემდე)
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]მოქალაქეობა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]სახელმწიფო ენის მოთხოვნები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]დამოუკიდებლობის მიღებისთანავე ესტონეთმა მოითხოვა ყველა მოქალაქისაგან სახელმწიფო ენის სავალდებულო მინიმუმის ცოდნა. საჭირო გახდა შესაბამისი ტესტირების გავლა. ენობრივი ტესტების სირთულე გახდა საერთაშორისო დავების საგანი, რამდენადაც რუსეთის ფედერაციის ხელისუფლება და რიგი უფლებადამცველი ორგანიზაციები აპროტესტებდნენ ესტონეთის მოქალაქეობის მოსაპოვებლად სახელმწიფო ენის ცოდნის აუცილებლობას იმ მოტივით, რომ ტესტების ჩაბარება რუს მოქალაქეებს გაუჭირდებოდა, რადგან არ იცოდნენ სახელმწიფო ენა. ტესტები გარკვეულწილად შეიცვალა, ამიტომ, რუსებმა ვინც გადალახა ბარიერი მიიღო მოქალაქეობა მოკლე ვადებში. თუმცა დიდი რაოდენობით დარჩა მოქალაქეობის არმქონე პირთა რიცხვი. ესტონეთის ოფიციალური პირების განცხადებით, 1992 წელს მოსახლეობის 32% მოქალაქეობის არმქონე პირს წარმოადგენდა. 2009 წლის მაისში კი რეესტრში აღნიშნულია, რომ მოსახლეობის 7.6%-ს არ აქვს განსაზღვრული მოქალაქეობა და 8.4%-ს აქვს უცხოური მოქალაქეობა, ძირითადად რუსული. რადგან რუსეთის ფედერაცია იქნა აღიარებული, როგორც საბჭოთა კავშირის სამართალმემკვიდრე. ყოფილი საბჭოთა კავშირის ყველა მოქალაქე ბუნებრივად გადაკვალიფიცირდა როგორც რუსეთის მოქალაქე. ამ საკითხის მოგვარება შესაძლებელი გახდა 2000 წლის ბოლომდე მოქმედი კანონით „რსფსრ მოქალაქეობის შესახებ“.
ოლქები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]| ოლქები | რუსები | პროცენტი |
|---|---|---|
| იდა-ვირუ | 106,664 | 72.8% |
| ხარჯი | 180,477 | 31.3% |
| ტარტუ | 17,572 | 12.2% |
| ვალგა | 3,730 | 12.2% |
| ლიაენე-ვირუმაა | 5,472 | 9.6% |
| პერნუ | 6,372 | 8.0% |
| ლიაენემაა | 1,851 | 8.0% |
| იიგევამაა | 2,126 | 7.0% |
| რაპლამაა | 1,108 | 3.8% |
| პოლვამაა | 1,088 | 3.7% |
| ვირუმააა | 1,170 | 3.4% |
| ვილიანდიმაა | 1,215 | 2.7% |
| იარვამაა | 801 | 2.7% |
| საარემაა | 284 | 1.0% |
| ჰიიუმაა | 58 | 0.7% |
| სულ | 324,431 | 25.2% [3] |
ცნობილი რუსები ესტონეთში
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- მოსკოვის და სრულიად რუსეთის პატრიარქი ალექსი II დაიბადა ტალინში.
- ანა ლევანდი (Née Kondrashova), 1984 წლის მსოფლიო ჩემპიონატზე ყოფილი მოციგურავე, ვერცხლის მედლის პრიზიორი, ევროპის ბრინჯაოს მედლის ოთხჯერ მფლობელი.
- ვალერი კარპინმა, ყოფილი ფეხბურთელი, რომელიც თამაშობდა რუსეთის ეროვნულ ნაკრებში, დაიბადა ნარვაში. 2003 წლიდან ესტონეთის მოქალაქეა.
- ნიკოლაი სტეპულოვი, ვერცხლის მედალი მამაკაცის კრივში, მსუბუქი კლასი 1936 წლის ზაფხულის ოლიმპიურ თამაშებზე.
- იგორ სევერიანინი, პოეტი; ცხოვრობდა, დაქორწინდა და გარდაიცვალა ესტონეთში.
- თანჯა მიხაილოვა, ესტონეთის წარმომადგენელი ევროვიზიის სიმღერის კონკურსში 2014 წელს.
- ელინა ნეჩაევა, ესტონეთის წარმომადგენელი ევროვიზიის სიმღერის კონკურსში 2018 წელს.
- ნიკოლაი ნოვოზოლოვი, ესტონელი მოფარიკავე.
- ესტონეთის სოციალურ-დემოკრატიული პარტიის პოლიტიკოსი და ლიდერი ევგენი ოსინოვსკი .
იხილეთ ასევე
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]რეკომენდებული ლიტერატურა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- Alternative Report for the Committee on the Elimination of Racial Discrimination of United Nations. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-09-12. ციტირების თარიღი: 2019-05-12.
- The Russian Diaspora in Latvia and Estonia: Predicting Language Outcomes.
- Report on Estonia. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2007-12-12. ციტირების თარიღი: 2019-05-12.
- Linguistic minorities in Estonia: Discrimination must end.
- An excess of conscience – Estonia is right and Amnesty is wrong.
- „Ethnic conflict and accommodation in post-communist Estonia“. დამოწმება journal საჭიროებს
|journal=-ს (დახმარება) - „The Legal Status of Russians in Estonian Privatisation Legislation 1989–1995“. დამოწმება journal საჭიროებს
|journal=-ს (დახმარება) - „Ethnicity and Independence: The Case of Estonia in Comparative Perspective“. დამოწმება journal საჭიროებს
|journal=-ს (დახმარება) - Estonia and Russia, Estonians and Russians: A Dialogue. 2nd ed..
- The Challenge of the Russian Minority: Emerging Multicultural Democracy in Estonia.
სქოლიო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ↑ Tvauri, Andres (2012) The Migration Period, Pre-Viking Age, and Viking Age in Estonia, გვ. 33, 59, 60. ციტირების თარიღი: 27 December 2016.
- ↑ Mäesalu, Ain (2012). „Could Kedipiv in East-Slavonic Chronicles be Keava hill fort?“ (PDF). ციტირების თარიღი: 27 December 2016. დამოწმება journal საჭიროებს
|journal=-ს (დახმარება) - ↑ Population by sex, ethnic nationality and County, 1 January. stat.ee. Statistics Estonia (1 January 2013). ციტირების თარიღი: 28 March 2014.