ტიან-შანი

ტიან-შანი
ხან-თენგრი
კოორდინატები: 42°02′ ჩ. გ. 80°08′ ა. გ.
ქვეყანა	ყირგიზეთი  ყაზახეთი  ტაჯიკეთი  უზბეკეთი  ჩინეთი
უმაღლესი წერტილი	გამარჯვების პიკი
სიმაღლე	7439 მ
სიგრძე	2450 კმ

მსოფლიო მემკვიდრეობა UNESCO, ობიექტი № 1414 ინგლ. • რუს. • ფრ.

მსოფლიო მემკვიდრეობა UNESCO, ობიექტი № 1490 ინგლ. • რუს. • ფრ.

ტიან-შანი (ჩინ. 天山山脈, Tiānshān, უიღ. تەڭرىتاغ, Тәңри тағ, ყაზ. Тәңір шыңы) — მთათა სისტემა ცენტრალურ აზიაში, ყაზახეთის, უზბეკეთის, ყირგიზეთისა და ჩინეთის საზღვარზე. დასავლეთიდან აღმოსავლეთისაკენ გადაჭიმულია 2450 კმ-ზე. ტიან-შანის სისტემაში შედის 30-ზე მეტი მწვერვალი, რომელთა სიმაღლე 6000 მეტრზე მეტია. მის ყველაზე მაღალ მწვერვალად ითვლება ჟენიშ-ჩოქუსუ (7439 მ), რომელიც მდებარეობს ჩინეთისა და ყირგიზეთის საზღვარზე. სიმაღლით მეორე მწვერვალია ხან-თენგრის პიკი (6995 მ). ჩრდილოეთით ბოროჰოროს ქედით უერთდება ჯუნღარის ალათაუს, სამხრეთით, ჰისარ-ალაის სისტემით — ალაის ქედს. გამოიყოფა შემდეგი ოროგრაფიული ერთეულები: ჩრდილოეთი ტიან-შანი, დასავლეთი ტიან-შანი, შიგა ტიან-შანი და აღმოსავლეთი ტიან-შანი, რომელშიც მთათა ორი სარტყელია: ჩრდილოეთი სარტყელი და სამხრეთი სარტყელი. აღმოსავლეთ ტიან-შანის მთისწინეთში არის ტურფანის ქვაბული და ხამის ღრმული. ტიან-შანის სიმაღლე უმთავრესად 4000-5000 მ-ია. მაღალმთიან ზონაში მყინვარული რელიეფი და მძლავრი გამყინვარებაა. აქ არის მყინვარები: სამხრეთი ინილჩექი და ჩრდილოეთი ინილჩექი. 3200-3400 მ-ის ზევით მარადი მზრალობაა. ტიან-შანის ქედებს შორის მოქცეული ვრცელი ქვაბულების ნაწილი ტბებს უკავია, რომელთაგან აღსანიშნანია ტბა ისიქ-ქოლი.

ტიან-შანის მთები ორჯერ შეიტანეს იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლების სიაში: პირველად 2013 წელს სინძიანის ტიან-შანი (აღმოსავლეთი ნაწილი, ჩინეთი), ხოლო 2016 წელს დასავლეთი ტიანშანი (უზბეკეთი, ყაზახეთი, ყირგიზეთი).

ლიტერატურა

• Тянь-Шань в книге: Н. А. Гвоздецкий, Н. И. Михайлов. Физическая география СССР. М., 1978;
• Чупахин В. М., Физическая география Тянь-Шаня, А.-А., 1964.

რესურსები ინტერნეტში

• ტიან-შანი — სტატია დიდი რუსული ენციკლოპედიიდან (რუსული)
• ტიან-შანი — სტატია ენციკლოპედია ბრიტანიკიდან (ინგლისური)