Ǵafur Ǵulam

Tuwılǵan sánesi	27 aprel (10-may) 1903
Qaytıs bolǵan sánesi	10-iyul 1966(1966-07-10) (63 jasta)

Ǵafur Ǵulam (1903-jıl 10-may — 1966-jıl 10-iyun) — ózbek jazıwshısı hám shayırı. 1903-jıldıń 10-mayında Tashkent qalasınıń Qorǵantegi máhállesinde diyqanlar shańaraǵında tuwılǵan. Toǵız jasında ákesinen, on bes jasında anasınan jetim qalǵan Ǵafur Ǵulam aldın eski mektepte, keyin orıs-tuzem mektepte oqıǵan. Ol 1916-jıldıń gúzinde oqıwǵa kiredi. Anasınıń óliminen keyin (ákesi aldınlaw qaytıs bolǵan), ol jumıs islewge májbúr boladı. Kóplegen kásiplerde ózin sınap kórgennen keyin, baspada hárip teriwshi bolıp jumısqa kiredi. Soń pedagogikalıq kurslarda oqıp, Tashkent pedagogika institutın oqıp pitirgen. Ol 1919-jıldan 1927-jılǵa shekem oqıtıwshı, mektep direktorı, Ruwxıylıq awqamı jumısshılarınıń baslıǵı bolıp, balalar úyin shólkemlestiriwde belsene qatnasadı. „Sum bala“ (1936 ) avtobiografiyalıq povesti dóretiwshiniń balalıǵı, sol ásir basındaǵı Tashkent turmısı haqqında súwretlengen.

Dóretiwshiligi

1923-jılı jazılǵan „Feliks farzandlari“ qosıǵında jetim balalar haqqında aytadı, onda jazıwshı óz ómirin keltirip ótken. Soń „Maorif va oʻqituvchi“ jurnalında „Goʻzallik qayerda“ atlı ekinshi qosıǵı baspadan shıǵadı. „Dinamo“ (1931), „Tirik qoʻshiqlar“ (1932) toplamlarında shayır ruwxındaǵı ayrıqshalıq, milliy ózine tánlik súwretlenedi. Insanǵa tán máńgi sezimler „Qish va shoirlar“ (1929), „Non“ (1931), „Toshkent“ (1933), „Qutbda saylov“ (1937), „Men Yahudiy“ (1941), „Qish“ (1941), „Xotin“ (1942), „Afsuski, afsusni qoʻshib koʻmmadi“ (1945) sıyaqlı qosıqlarında sáwlelenedi.

„Bogʻ“ (1934), „Sogʻinish“ (1942), „Kuz keldi“ (1945), „Kuzgi koʻchatlar“ (1948) sıyaqlı qosıqlarında abadan turmıs, saqıy baǵman, úmitli keleshek súwretlengen. Áke tımsalında „Sen yetim emessan“ (1942), „Sogʻinish“ (1942), „Biri biriga shogird, biri biriga ustod“ (1950), „Sizga“ (1947), „Bahor taronalari“ (1948) sıyaqlı qosıqlarında el-jurt, xalıq, keleshek juwapkershiligi súwretlenedi.

„Netay“ (1930), „Yodgor“ (1936), „Shum bola“ (1936-1962) povestleri, „Hiylai sharʼiy“ (1930), „Mening oʻgʻrigina bolam“ (1965) sıyaqlı gúrrińlerinde qaharman xarakteriniń milliy ayrıqshalıqları sáwlelendirilgen.

1943-jılda Ózbekstan Pánler Akademiyasına aǵza boldı. Akademik sıpatında ol ádebiyat tariyxın, jazıwshılar dóretiwshiligin („Navoiy va zamonamiz“ (1948), „Folklordan oʻrganaylik“ (1939), „Jaloliddin“ dramasi haqida" (1945), „Muqimiy“ (1941)) jarıtıp berdi.

Watan qorǵawshısı teması Ǵafur Ǵulamnıń 1941—1945-jıllardan keyingi dóretiwshiliginde jáne de rawajlanǵan. Sonıń menen bir qatarda, ol adamlardı „bar sabırı, bar qábileti“n fashistler ústinen jeńiske erisiw ushın jumsawǵa shaqıradı. Shayır urıstan keyingi dáwirlerdegi mámlekettiń ekonomikalıq rawajlanıwda ózbek hayalınıń rólin bólek aytıp ótken.

Ol „Ikki akt“ dástanında awıllardıń qaytadan jaylasıwın maqtanısh etip, ózbek diyqanshılıǵı hám olardıń keleshektegi arzıwların bildiredi. Bul tema „Qóqon“ dástanında da aytılǵan.

Ǵafur Ǵulamnıń balalar hám jas óspirimler ushın arnalǵan qosıqları: „Ikki bolalik“, „Bilaman“, „Seni Vatan kutmoqda“.

Urıs jıllarında Ǵafur Ǵulam „Sen yetim emassan“, „Seni kutyapman, oʻgʻlim!“, „Vaqt“, „Kuzatish“, „Ayol“, „Bizning koʻchada ham bayram boʻlajak“ sıyaqlı qosıqlardı jazǵan. „Seni kutyapman, oʻgʻlim!“ qosıqlarında front artında ózleriniń qaharmanlarsha miynetleri arqalı dushpan ústinen erisken jeńisi ákelerdiń sabırlılǵı hám kúshliligi sebepli ekenligin maqtanısh etedi.

Qosıqları:

Urıstan keyingi jıllarda Ǵafur Ǵulam bir qansha qosıqlar toplamların baspadan shıǵaradı: „Yangi sheʼrlar“, „Oʻzbekiston olovlari“, „Onalar“, „Oʻzbek xalq gʻururi“, „Tong qoʻshigʻi“, „Yashasin, tinchlik!“, „Bu — sening imzoing“. Shayır bul toplamlardan orın alǵan qosıqlarda tınısh dáwirdiń zárúrli sorawlarına juwap tabıwǵa, ózbek xalqınıń miynet iskerligindegi tabısların kórsetiwge umtıladı. Shıǵarmalarınıń qaharmanları — dúnya jumısları hám miynet penen bánt bolǵan ásker.

Sonıń menen birge, shayır Pushkin, Lermontov, Griboyedov, Mayakovskiy, Nozim Hikmet, Rustaveli, Nizomiy, Shekspir, Dante, Bomarshe hám basqalardıń dóretpelerin ózbek tiline sheber túrde awdarıp, ádebiyattanıw ilimindegi hám publitsistikalıq maqalaları menen hámmemizge belgili bolǵan.

Ǵafur Ǵulam 1966-jıldıń 10-iyunında qaytıs bolıp, Chıǵatay áwliyesine jerlengen.

Shańaraǵı

• Ómirlik joldası Almaz Ǵafurovna — Axmedov Qudiretilla Axmedovich, 1995-jılda qaytıs bolıp, Ózbekstannıń ataqlı mámleket ǵayratkeri bolǵan.
• Balası — Uluǵ Ǵulamov (1933-jıl 1-oktyabr — 1990-jıl 15-martta qaytıs bolǵan), yadro fizigi, Ózbekstan SSR PA akademigi, Ózbekstan SSR Pánler akademiyası Yadro fizika institutınıń direktorı.
• Balası — Qadir Ǵulamov (1945-jıl 17-fevralda Tashkent qalasında tuwılǵan), maǵlıwmatı — yadro fizigi, Ózbekstan Pánler akademiyası xabarshı aǵzası, Quyash fizikası institutınıń direktorı, keyin — Ózbekstan qorǵanıw ministriniń birinshi puqaralıq ministri (2000-jıl 29-sentyabrden — 2005-jıl 18-noyabrge shekem).
• Qızı — Almaz Ǵafurovna Ahmedova (Ǵulamova), 1938-jıl 3-iyulda tuwılǵan, súwretshi, muzey direktorı. Ǵafur Gulyama, úsh perzenti bar, Durbek Qudirettilaevich Ahmedov — ekonomika pánleri doktorı, Jorabek Qudiretillaevich Ahmedov — irrigaciya injeneri, Gáwharshadbegim Qudiretillaevna Bahadirova (Ahmedova) — táriyx pánleri kandidatı, siyasatshı.
• Qızı — Toshxan Ǵafurovna Joldasova (Ǵulamova).

Shıǵarmaları

• „Hiylai sharʼiy“ (1930)
• „Mening oʻgʻrigina bolam“ (1965)
• „Netay“ (1930)
• „Yodgor“ (1936)
• „Shum bola“ (1936-1962)

Poeziyalıq toplamları:

• „Gulnoza“ (1929)
• „Dinamo“ (1931)
• „Xitoy rasmlari“ (1932)
• „Jonli qoʻshiqlar“ (1932)
• „Oʻzbekiston“ (1936)
• Sharqdan kelganlar (1943)
• „Biz tirik odamlarmiz“
• „Ustalar kuchga ega boʻlganda“
• „Sheʼrlar“ (1949)
• „Oʻrtoq Stalinga“ (1950)
• „Oʻrtoq Stalinga“ (1951)
• „Moskva — dunyo qal’asi“ (1951)
• „Turksib yoʻllari haqida“
• „Vatan“
• „Yashasin dunyo!“
• „Qish va qor“ (1929)
• „Non“ (1931)
• „Toshkent“ (1933)
• „Bogʻ“ (1934)
• „Shimoliy qutbdagi saylovlar“ (1937);
• „Men yahudiyman“ (1941)
• „Qish“ (1941)
• „Sen yetim emassan“ (1942);
• „Ayol“ (1942)
• „Sogʻinch“ (1942)
• „Afsuski, pushaymonlar koʻmilmagan“ (1945)
• „Kuz keldi“ (1945)
• „Siz — yosh“ (1947)
• „Hammasi sizniki“ (1947)
• „Bahor ohanglari“ (1948)
• „Kuzgi koʻchatlar“ (1948)
• „Assalom kommunizmga!“ (1949)
• „Yoz“
• „Pol Robesonga“ (1949)
• „Kim oʻrganadi, kim oʻrgatadi“ (1950)
• „Vatan baxti“ (1951)
• „Yangi Yerda bayram“ (1957)
• „Yodgar“ (1961);
• „Lenin va Sharq“ (1961).

Sıylıqları

• Ekinshi dárejeli Stalin sıylıǵı (1946 )—„Sharqdan kelganlar“ qosıqlar toplamı ushın (1943)
• Lenin sıylıǵı (1970-jılı, qaytıs bolǵanınan keyin) - sońǵı jıllardaǵı poeziyası ushın
• Leninniń úsh ordeni
• Úsh Miynet Qızıl Bayraq ordeni (31. 01. 1939 ; 12. 06. 1951; 05. 09. 1963)
• „Dańq hám ataq belgisi“ ordeni
• „Buyuk xizmatlari uchun“ ordeni (2000-jıl 25-avgust)—qaytıs bolǵanınan keyin

Ádebiyatlar

• Mamajonov S. Shoir va zamonaviylik. Tashkent, „Fan“, 1963.
• Akbarov A. Gafur Gulyam. Tashkent: „Yosh gvardiya“, 1974.
• Sharafiddinov O. Xalq baxtining otashin kuychisi.
• Gʻafur Gʻulom. Asarlar, 10 tom, Tashkent: Adabiyot va sanʼat nashriyoti, 1978, 180-229.