Shıǵıs Aziya

Shıǵıs Aziya yarım shar kartasında

Shıǵıs Aziya — Aziyanıń shıǵıs bólegi, dúnyanıń geografiyalıq, politikalıq hám etnomádeniy regionlarınan biri.

Geografiyası

Shıǵıs Aziya regionınıń jer maydanı — 11 839 074 km².

Shıǵıs Aziya Tınısh okeanı menen tutas bolıp,Yapon teńizi, Arqa Qıtay teńizi hám Qubla Qıtay teńizi menen juwıladı. Region joqarı jer silkingishlik dárejesi menen ajıralıp turadı. Shıǵıs bólegindegi ıqlımı mussonlı, máwsimli-ızǵar bolıp, tez-tez tayfunlar, suw tasqınları baqlanadı. Shıǵıs Aziyanıń Mongoliya hám Tibet sıyaqlı okeannan uzaqta jaylasqan ellerinde hawa-rayı suwıqlaw bolıp, sáykes túrde kontinental hám tawlı klimatqa iye. Regiondaǵı eń iri mámleket Qıtay Xalıq Respublikası bolıp tabıladı.

Shıǵıs Aziya mámleketlerine tómendegiler kiredi:

•  Qıtay
  •  Gonkong, QXRdıń arnawlı hákimshilik aymaǵı
  •  Makao, QXRdıń arnawlı hákimshilik aymaǵı
•  Mongoliya
•  Yaponiya
•  KXDR
•  Qubla Koreya
•  Tayvan (Tayvan)

Xalqı

Region xalqı 1,618 milliard kisiden artıq bolıp, dúnya xalqınıń 21,8 %in yamasa besten bir bóleginen artıǵın quraydı. Sebebi Hindistannan keyin dúnyadaǵı eń xalqı kóp mámleket — Qıtay usı regionda jaylasqan. Sonıń menen birge, regionda xalıq birdey teń tarqalmaǵan. Eń tıǵız jaylasqan aymaqlar — Qıtaydıń qublası-shıǵısı, Tayvan, Koreya yarım atawı, Yaponiya. Kerisinshe, Mongoliya hám Qıtaydıń batıs aymaqlarında shól hám tawlardıń kópligi esabınan tábiyiy sharayatlardıń awırlıǵı sebepli sezilerli dárejede júdá kem xalıq jasaydı.

Shıǵıs Aziya mámleketleriniń xalqı (Mongoliyadan tısqarı) Jer júzilik global qartayıw processinde (Saxaradan qubladaǵı Afrika jerlerinen tısqarı) bolıp, Evropa hám Qubla-shıǵıs Aziyanıń bir qatar mámleketleri (mısalı, Singapur hám Tailand) xalqı menen bir qatarda xalıqtıń eń joqarı ortasha jasına iye. Biraq, Evropa mámleketlerinen parqı, Shıǵıs Aziya mámleketleri kóbinese qatańlaw immigraciya siyasatına iye bolıp, bul olarǵa Evropa mámleketlerindegi sıyaqlı xalıqtıń tábiyiy qartayıw processlerin ásteletiwge múmkinshilik bermeydi.

Siltemeler

• UN’s grouping into continents and subregions
• UN Group of Experts on Geographical Names
• UN subregions as used by GeoHive
• www.curlie.org Страны и регионы. Макрорегионы.