Хъутей Жылэ Республикэ
| Хъутей Жылэ Республикэ хъут.-бз. 中华人民共和国 | |||||
| |||||
.svg)
| |||||
Къэрал уэрэд: «义勇军进行曲» ( едэӀун (info))
| |||||
| Щыхалъхьар | 1949 жэпуэгъуэм и 1 | ||||
| Нэхъышъхьэбзэхэр | хъутыбзэ[1] | ||||
| Къалэ нэхъышъхьэр | Пекин | ||||
| Къалэ нэхъ инхэр | Шанхай, Пекин, Гуангджоу, Харбин | ||||
| ӀэнатӀэ хабзэр | Республикэ | ||||
| ХЖР и тхьэмадэ Премьер |
Ху Дзиньтао Вень Дзябао | ||||
| ШӀыпӀэр • Псори • % псым пӀэуэ иубыдыр |
3-нэ дунем 9 596 960 км² 3,8 | ||||
| Къэралым и джылэр • ЗэралъытэмкӀэ (2010) • Ӏувагъыр |
1 338 613 000 цӀыху 139,6 цӀыху/км² | ||||
| ВКӀуП • КъыхэкӀыр (2009) • Зы цӀыхум къытехуэр |
$4,900 трлн. (2-нэ) $3 546 | ||||
| Этнохоронимыр | Хъутей, хъутейхэр | ||||
| Сомыр (Валутэр) | юань | ||||
| Интернет-доменхэр | .cn | ||||
| Телефон кодыр | +86 | ||||
| Зэманыгъуэхэр | +8 | ||||
| |||||
Хъутей Жылэ Республикэ (Хъутей дэмыгъэ тхыбзэжъкӀэ: 中華人民共和國, Хъутей дэмыгъэ тхыбзэкӀэмкӀэ: 中华人民共和国 ) — къэрал КъуэкӀыпӀэ Азиэм хэт, джылу дэсысмкӀэ дунейм япэрей 1,3 млрд. фӀокӀыр, дэсым и нэхъыбэхэр этникэ хъутхэм щыщ, зэрзэджэхэр - хань. ШӀыпӀэ иубыдымкӀэ дунем ещанэ Урысеймрэ Канадамрэ яуж ит.
Хъутей Жылэ Республикэ зэртраӀуэрэ 1949 гъэм къэралым ӀэнатӀэр зыӀыгъыр Хъутейм и Коммунист партиэ абым пэмыкӀыу иджыри 8 политик партиу щыӀэ, ККП-м гуэтху.
Тхыдэ
[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]Хъутейм и тхыдэр бэгъуа тхылъхэмкӀэ, ахэр архиологиэмкӀэ къыкӀаххэм епхауэ зэрагъэлъыту и тхыдэр зэфӀагъэувэ пэсырей лъэхъэнэхэм щыкӀэдзауэ.
Хъутей цивилизациэр дунейм и нэхъ жъыдыдэхэм ящыщ. Езы Хъутей тхыдэ-шъэныгъэхэм къызэрыӀуатэмкӀэ и ныбджыр илъэс минитхум носыр, ауэ пэсырей тхыгъэ щыӀахэм къагъэлъагъуэмкӀэ 3, 500 илъэс паубыду зтепсэлъыхьхэр. Пэсырейм къыщыкӀэдзауэ администрациэхэмкӀэ гуэчауэ къэралым и ӀэнатӀэр зэрыщытар, пэщтыхь лъэпкъхэм зэрахъуэкӀми а ӀэнатӀэ системэр къанурэ, нэхъ бэлыхь хъууэ, нэхъ зэфӀэуву къэралым куэду къышъхьэпа къэру къыштэным, нэхъ лъэш хъуным шъхьэкӀэ адрей къэрал гъунэгъухэм елъытамэ.
ПолитикэмкӀэ уэплъмэ илъэс мин бжъыгъэкӀэ Хъутейр къэрал зэгуэт-зэхэгъэкӀауэ и тхыдэр макӀуэ. Хъутейм и шӀапӀэм зэкӀэлъыпыту хамэ быйхэр къытеуэт, ауэ хэт къытемыуами, къэралыр имыубыдами кӀэх езы бийхэри Хъутей хъужьхэт. Иджырей Хъутей лъэпкъыр лъэхъэнэ бжъыгъэкӀэ зэхэхьэ азиэ лъэпкъхэмрэ Хъутей лъэпкъхэмрэ я културэ я политикэ хабзэхэмрэ, милыуан бжыгъэ лъэпкъ куэчынхэри абым хэту.
Хъутейм и тхыдэр зэхэгъэкӀауэ
[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]| гъэхэр | къэрал (лъэпкъыр) |
|---|---|
| 2357 ди лъ. ипэ. — 2255 ди лъ. ипэ | Пщышхуэ Яо |
| 2255 ди лъ. ипэ. — 2205 ди лъ. ипэ | Пщышхуэ Шунь |
| 2205 ди лъ. ипэ. — 1766 ди лъ. ипэ | Лъэпкъышхуэ Ся |
| 1766 ди лъ. ипэ. — 1122 ди лъ. ипэ. | Зэман хэӀуа Шан-Инь лъэпкъ |
| 1122 ди лъ. ипэ. — 247 ди лъ. ипэ | Зэман хэӀуа Джоу лъэпкъ |
| 246 ди лъ. ипэ.— 207 ди лъ. ипэ. | Зэман хэӀуа Цинь лъэпкъ |
| 206 ди лъ. ипэ. — 220 ди лъ. | (абы хиубыдыуи КъуэхьэпӀэ Ханьри — 206 ди лъ. щыкӀэдзауэ 25 ди лъ. нэс,
КъуэкӀэпӀэ Ханьр — 25 — 220 ди лъ.) |
| 220 — 264 | Вей лъэпкъ, Къэралищ Лъэхъэнэ |
| 265 — 420 | Дзинь лъэпкъ (КъуэхьэпӀэ Цзинь: 265—316, КъуэкӀыпӀэ Дзинь: 317—420) |
| 420 — 479 | Ипшъэ Сун лъэпкъ |
| 479 — 501 | Ци лъэпкъ |
| 502 — 556 | Лан лъэпкъ |
| 557 — 588 | Чень лъэпкъ |
| 581 — 618 | Суй лъэпкъ |
| 618 — 917 | Тан лъэпкъ |
| 907 — 959 | Лъэпкъытхум я лъэхъэнэ |
| 960 — 1279 | Сун лъэпкъ |
| 1280 — 1368 | Юань лъэпкъ (монголхэм къахэкӀа) |
| 1368 — 1644 | Мин лъэпкъ |
| 1644 — 1911 | Цин лъэпкъ (манчижурхэм къахэкӀа) |
| 1912 — 1949 | Хъутей республикэ (Тайваным — иджыри къыздынэс) |
| 1949 жэпуэгъуэм и 1 | Джылэ Республикэ Хъутей |
Политикэр
[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]Дыгъэгъазэм ДжРК зэрыхъурэ конституциэ плъы кыдагъэкӀауэ хэхат къэралым (1954, 1975, 1978, 1982 гъэхэм). Джылэ Республикэ Хъутейм и КонституциэмкӀэ (дыгъэгъазэ 1982), ДжРК - демократ диктатура лъэпкъ зиӀэ социал къэрал. Къэралым и нэхъышъхьэ ӀэнатӀэр - зы зэхуэсу Хъутейпсом и лъэпкъ тхьэмадэхэм я хасэ (КЛъТХ), 2 979 депутат хэту, ахэр куейхэм я зэхуэсхэм илъэситхукӀэ хахху.
Депутатхэр куэд зэрыхъум шъхьэкӀэ сессиэхэм я зэхуакум КЛъТХ-ым и лъэжьыгъу хъуар зышъхэр ЗэзмыхъуэкӀ Комитет депутатхэм хэхам ящыщху, нэрыбгэ 150 хъууэ.
Хэхынхэм хэхьэхэр Хъутейм и Коммунист партиэм щыщ депутат къуэдейрэ партий демократхэм хуэду зэджэхэмрэ, ахэр Хъутейм и Джылэ чэнджэш политикэ хасэм хохьэхэ (КДжЧПХ). Шхьэхуит ӀэнатӀэ администрациэ зиӀэхэр Гонконгрэ Макаорэ.
Депутат КЛъТХ-м хэту хъуар, псори иэ коммунист иэ демократ партиэм щыщхэ.
ДжРК и тхьэмадэр - Ху Дзиньтао, генерал секретарь Нэхъышъхьэ комитет Хъутейм и Коммунист партиэм (НКККП).
ДжРК-м и Дзэм и Нэхъышъхьэ Хасэр 1982 гъэм зэӀуаха. И япэрей тхьэмаду тетар Ден Сяопин, 1990 гъэм абы ипӀэм Дзян Дземинь иува.
АдминистрациэкӀэ зэрыгуэчыр
[зэгъэзэхуэжын | кодыр зэгъэзэхуэжын]
Джылэ республикэ Хъутейр куей 22 иӀыгъ и ӀэнатӀэмкӀэ, абы пэмыкӀыу Хъутейм и провителствэм Тайвань хы тӀыгур и 23 куейу къэлъытэр. Абы нэхъыбу ДжРК-м автоном куейу 5 хохьэ, Хъутейм и лъэпкъ нэхъ цӀыкӀухэр здыщыпсом, муниципал куейуэ 4, къалъэ нэхъышъхьэхэм я ӀэнатӀэм кӀэту, специал администрациэ куейуэ тӀу.