Индустриял революция

Индустриял революция (индустриял аякъланыу) — ауурлукълу аграр экономиканы индустриал чыгъарыугъа кёчюую эмда аны себебли аграр джамагъатны индустриял джамагъат болуууду. Индустриял аякъланыу XVIII-чи ёмюрню экинчи джарымында башланыб XIX-чу ёмюрню башына дери баргъанды. Индустриял революцияны баш ышаны — чыгъарыу кючлени машина индустрияны тамалында терк ёсюую, эмда капитализмни дунияда баш мюлк система болуууду.

«Индустриял революция» терминни белгили француз экономист Жеромом Бланки джюрютюуге киргизгенди.

Индустриял революция къуру машиналаны кёб санда хайырланыб башланыу бла байламлы тюлдю, аны бла бирге джамагъатны структурасы да тюрленнгенди. Урунууну чыгъарыучулугъу ёсгенди, урбанизация теркленнгенди, экономика ёсюу башланнганды (аннга дери экономиканы ёсюую, джюзджыллыкъны алыб къарасанг, белгили болгъанды), адамланы джашау агъачлары да ёсгенди. Башха тюрлю айтылса, къысха заманны ичинде аграр джамагъатдан модерн шахарчы цивилизациягъа кёчюлгенди.

Индустриял революцияны тарихи

Индустриял революция Ингилизде, XVIII-чи ёмюрню экинчи джарымында башланнганды, XIX-чу ёмюрню башында уа бютеу дуниягъа джайылгъанды.

XVII-чи ёмюрде Ингилиз дуния алчы Голландияны мануфактураланы саны бла оза башлагъанды, кечирек дуния сатыу-алыу бла колониялыкъ экономикада да алгъа чыкъгъанды. XVIII-чи ёмюрде Ингилиз дунияны алчы капиталист къралы болады. Экономика айныууну дараджасы бла къалгъан европачы къралладан алгъа чыкъгъанды.

Дуния тарихде индустриял революцияны башланыуун Ингилизде тылпыу къымылдатыучуну чыгъыуу бла байлайдыла. Алай а бу къымылдатыучуну джаратылыуу джангыз кеси аллай эффект берлик тюл эди (дунияда аннга дери да кёб кере ушаш затла джаратылгъандыла), алай ол кёзюуге ингилиз джамагъат инновацияланы уллу ёлчемде хайырланыргъа хазыр болгъанды.

Индустриял революция бла бирге эл мюлкде да чыгъарыучулукъ революция башланады, аны бла бирге джер бла урунууну чыгъарыучулугъу да ёседи. Урунууну чыгъарыучулугъу ёсгени себебли, аграр санагъатдан индустриягъа адамланы кёчерге мадары чыгъады.

Индустриял революция машина ишлеуню чыгъыуу (машинала машина чыгъаргъан бла) бла бошалгъаннга саналады.

Индустриял аякъланыуну чурумлары

Бир-бир тинтиучюлени оюмларына кёре, ингилиз колонияладан капиталны чыгъарыб, Ингилизде джыйылыуу, Уллу Британияда индустриял революциягъа чурум болгъанды. Алай а ушаш болумла башха къралла да болгъандыла (Испания, сёз ючюн), амма алада революция болмагъанды. Аны тышында промышленность, колониясы болмагъан къраллада да джетишимли айныгъанды, сёз ючюн, Швецияда.

Экономикадан нобель лауреат Джон Хиксни оюмуна кёре, Инлизде талай фактор болгъанды чурум^[1]:

энчи иеликни джакълагъан институтланы къуралыуу, сёз ючюн, бойсунмагъан сюд система;
сатыу-алыуну айныуу;
чыгъарыуну факторларыны саудасыны къуралыуу, эм алгъа джерни саудасы (джерни сатыуу-алыуу эркин болгъанды);
джалчы урунууну кенг хайырланыу, зор бла урунууну хайырланмау.

Аны бла бирге техника мадарланы джаратылыууна да артыкъ багъа бермейди: «Индустриял революция Кромптон бла Аркрайтсыз да боллукъ эди, артыкъсыз да кеч кёзюулеринде»^[2].

Белгиле

↑ Хикс дж. Теория экономической истории. М.: НП «Журнал Вопросы экономики», 2003. С.184-188.
↑ Вопросы экономики, № 8, 2008, «В поисках институциональных характеристик экономического роста», 17-чи бет [1]

Джибериуле

«Европа модернизацияны» китабы (орус.)
«Кюнбатыш къалай бай болгъаны» китаб (орус.)

Викигёзенде (Wikimedia Commons'да) бу категориягъа келишген медиа-файлла табарыкъсыз: Индустриял революция.

[1] Хикс дж. Теория экономической истории. М.: НП «Журнал Вопросы экономики», 2003. С.184-188.

[2] Вопросы экономики, № 8, 2008, «В поисках институциональных характеристик экономического роста», 17-чи бет [1]

[1]

[2]