Черкеслиле
| Черкеслиле Адыгэхэр | |
 Черкеслилени Шимал Кавказда джашагъан джерлери | |
| Миллетни саны | |
|---|---|
| Миллетни бютеулей саны | ~ 5 млн |
| Джашагъан джерлери | |
 2,5 — 3 млн[1][2]
| |
| Башха билгиле | |
| Тиллери | черкес тил |
| Расалары | европеоид раса |
| Динлери | ислам (суннитле) эм православие[6] |
| Джууукъ миллетле | хачыпсылыла, абазалыла, убыхла. |
| Къуралгъанлары | зихледен, меотладан, керкетледен. |
| Археология культуралары | майкоп культура, меот культура |
тюрлендириу  |
|
Черкеслиле — къабартылылагъа, черкеслилеге[7], убыхлагъа, адыгейлилеге эм шапсыгълагъа бёлюннген миллетни орта атыды. Кеслерини тиллеринде атлары — адыгэ (бирлик санда), адыгэхэр (кёблюк санда).
Санлары эм диаспоралары
[тюзет | къайнакъны тюзет]2002 джылгъы санаугъа кёре черкеслилени Россия Федерацияда бютеулей санлары 712 мин адам бола кетеди, ала кёб санда къралны алты субъектинде джашайдыла: Адыгеяда, Къабарты-Малкъарда, Къарачай-Черкесияда, Краснодар крайда, Шимал Тегейде, Ставрополь крайда.
Тыш къраллада эм уллу черкес диаспора Тюркдеди, бир-бир багъа бериулеге кёре Тюркдеги диаспораны саны 2,5 млн-дан 3 млн адамгъа дери джетеди[1]. Израилдеги черкес диаспора 4 минг адам чакълы бир барды. Дагъыда Сирияда, Мисирде, Иорданияда черкес диаспорала бардыла, андан сора да черкеслиле Европаны къралларында, АБШ-да эм Джууукъ Кюнчыгъышны башха къралларында да джашайдыла, алай а бу къралланы кёбюсюню статистикалары черкес диаспораны саныны юсюнден тюз билгиле бермейдиле. Сириядагъы черкеслилени саны бир багъа бериуге кёре — 80 минг адам чакълы бирди[8].
Бираз черкесли БКъБ-ни къралларында да джашайды, сёз ючюн, Къазахстанда.
Черкеслилени бусагъатдагъы тиллери
[тюзет | къайнакъны тюзет]Бусагъатха дери черкес тилни эки литература диалекти сакъланнганды: шималкавказ тил юйюрню хачыпсы-черкес къауумуна кирген адыгей эм къабарты-черкес тилле.
Черкеслилени кёбюсю экитиллиди, ана тиллеринден сора да джашагъан джерлерини кърал тилин биледиле: Россияда — орус тилни, Тюркде — тюрк тилни, д. а. к.
Черкеслилени этнонимлери
[тюзет | къайнакъны тюзет]Антиклик замандан башлаб, черкеслилени ата-бабалары тюрлю-тюрлю атла бла (этнонимле бла) танылгъандыла, аланы ичинде: зихле, меотла, синдле, дандарийле, досхла, керкетле, касогла, каскала эм башхала.
XIII ёмюрден башлаб, башха атланы орнуна «черкес» деген экзоэтноним келеди[9].
Бусагъатдагъы этнонимлери
[тюзет | къайнакъны тюзет]Бусагъат заманда черкес субэтносланы белгилеген быллай атла джюрюйдюле:
- Къабартылыла
- Черкеслиле (Къарачай-Черкесияны черкеслилери)
- Убыхла
- Адыгейлиле
Адыгейлилени санына дагъыда бу субэтнонимлени къошадыла: абадзехле, адамийле, бесленейле, бжедугла, егерукайла, мамхегле, махошла, гемиргеуле (кIэмгуй), натухайла, шапсыгъла (аланы ичинде — хакучла), хатукайла, хегайкла, жанейле (жанэ), гуайеле, чебсинле (цопсынэ), адалеле.
Этногенезлери
[тюзет | къайнакъны тюзет]Черкеслилени ата-бабалары — зихле, меотла, керкетле эм башхала бизни эрагъа дери VI ёмюрден башлаб тарихге чыкъгъандыла[10], буруннгу грек тарихчиле бла суратланнгандыла, аланы культураларыны кёче барыуун а уа майкоп, дольмен, меот эм башха археология культураланы эсгертмелери керти этиб чыгъарадыла.
Белгиле
[тюзет | къайнакъны тюзет]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Максидов А. А.
- ↑ Türkiyedeki Kürtlerin Sayısı! (Turkish), Milliyet (2008-06-06). Тинтилгенди 7 июнь 2008.
- ↑ Национальный состав населения // Перепись населения России 2002 года
- ↑ 4,0 4,1 Израйльский сайт ИзРус
- ↑ Независимые английские исследования
- ↑ Российский Кавказ. Книга для политиков / Под ред. В. А. Тишкова. — М.: ФГНУ «Росинформагротех», 2007. c. 241
- ↑ Орус тилде «черкесы» деген Къарачай-Черкесияда джашагъан черкеслилени айры атларыча танылады.
- ↑ А. А. Камраков. Особенности развития черкесской диаспоры на Ближнем Востоке // ИД «Медина».
- ↑ ст.ст. Адыги, Меоты в Большой Советской Энциклопедии
- ↑ Скилак Кариандский. Перипп обитаемого моря. Перевод и комментарии Ф.В. Шелова-Коведяева // Вестник древней истории. 1988. № 1. С. 262; № 2. С. 260-261)
 Викигёзенде (Wikimedia Commons'да) бу категориягъа келишген медиа-файлла табарыкъсыз: Черкеслиле.
|