Benjamin Netanyahu
Benjamin Netanyahu | |
|---|---|
 | |
| Navê rastî | בנימין נתניהו  |
| Jidayikbûn | 21 çiriya pêşîn 1949 |
| Hevwelatî | Îsraêl |
| Perwerde |
|
| Pîşe | |
| Xebat |
|
| Meqam |
|
| Partiya Siyasî |
|
| Hevjîn |
|
| Zarok |
|
| Dê û bav |
|
| Xizm |
|
| Malbat | Netanyahu family |
| Xelat |
|
| Malper | www |
 | |
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre | |
Benjamin Netanyahu (jdb. 21ê çiriya pêşîn a 1949an) siyasetmedarekî Îsraêlê ye.
Ew ji sala 1996an heta sala 1999an û dîsa ji sala 2009an heta sala 2021an, wek nehemîn serokwezîrê Îsraêlê kar kir. Tê çaverê kirin ku ew vegere serokwezîrtiyê piştî hilbijartinên qanûnî yên îsraêlî ya sala 2022an. Ew niha wek serokê opozîsyonê û Serokê Likud - Tevgera Azadî ya Netewî kar dike. Netanyahu di dîroka welêt de serokwezîrê herî demdirêj e ku 15 salan wezîfe kiriye. Ew di heman demê de yekem serokwezîr bû ku li Îsraêlê piştî daxuyaniya serxwebûnê hate dinê.[1][2]
Kurtejiyan
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]Netanyahu li Tel Avîvê ji dêûbavên cihûyên laîk ji dayik bû, hem li Orşelîmê, hem jî ji bo demekê li Philadelphia, Pennsylvania, li DYAyê mezin bû. Di sala 1967an de vegeriya Îsraêlê û tevlî Hêzên Parastina Îsraêlê bû. Ew di hêzên taybet ên Sayeret Matkal de bû serokê tîmê û beşdarî gelek mîsyonan bû, berî ku bi rûmet ji kar were derxistin, dû re pileya kaptanê bi dest xist. Piştî qedandina Enstîtuya Teknolojiyê ya Massachusetts, Netanyahu bû şêwirmendê aborî yê Koma Şêwirmendiya Boston. Ew di sala 1978an de vegeriya Îsraêlê û Enstîtuya Dijî Terorê ya Yonatan Netanyahu damezrand. Ji sala 1984an heta 1988an, Netanyahu nûnerê daîmî yê Îsraêlê li Neteweyên Yekbûyî bû. Di sala 1993an de wek serokê Likud hat hilbijartin û bû serokê opozisyonê. Wî di hilbijartinên 1996an de serokwezîr Şîmon Peres têk bir, bû yekem serokwezîrê ku rasterast bi dengê gel hatibe hilbijartin, û bû serokwezîrê herî ciwan ê Îsraêlê. Piştî ku Netanyahu û Likud di hilbijartina sala 1999an de ji aliyê partiya Yek Îsraêl ya Ehud Barak ve bi giranî têk çûn, Netanyahu biryar da ku bi tevahî ji siyasetê vekişe, û ket sektora taybet. Piştî çend salan, piştî ku cîgirê wî Ariel Şaron, bû serokwezîr, Netanyahu qanih bû ku vegere siyasetê, û wekî wezîrê karên derveyî û wezîrê darayî kar kir. Weke wezîrê darayî, Netanyahu reformên mezin di aboriya Îsraêlê de da destpêkirin. Reformên wî li gorî şîrovekaran performansa aborî ya paşerojê ya Îsraêlê bi awayekî berbiçav çêtir kirin.[3] Netanyahu paşê bi Şaron re şer kir, di dawiyê de ji ber nakokiyên di derbarê plana veqetandina Xezeyê de îstifa kir.
Netanyahu di kanûna pêşîn a 2005an de vegeriya ser serokatiya Likud, piştî ku Şaron dev ji kar berda û partiyeke nû, Kadima ava kir. Di navbera salên 2006an û 2009an de serokê opozîsyonê bû. Tevî ku Likud di hilbijartinên 2009ê de bû duyem ji bo Kadima, Netanyahu karî bi partiyên din ên rastgir re hikûmeteke koalîsyonê ava bike û bo cara duyem sond xwar û bû serokwezîr.[4][5][6] Di hilbijartinên 2013ê û 2015ê de Likud bi ser ket.[7] Piştî ku di hilbijartinên nîsana 2019an de ti partî nekarî hikûmetê ava bike, di sala 2019an de hilbijartina duyemîn pêk hat. Di hilbijartinên îlona 2019an de, hevalbendiya navendî ya Şîn û Spî, bi serokatiya Benny Gantz, hinekî li pêş Likud a Netanyahu derket; lê belê ne Netanyahu û ne jî Gantz nekarîn hikûmetê ava bikin.[8] Piştî rawestana siyasî ya domdar, ev yek hate çareser kirin dema ku Likud û Şîn û Spî piştî hilbijartina 2020an gihîştin peymanek koalîsyonê. Li gorî şertên peymanê, serokwezîrtî dê di navbera Netanyahu û Gantz de bizivire, ku tê de Gantz di çiriya paşîn a 2021an de li şûna Netanyahu hate plan kirin.[9] Di kanûna 2020an de, ev koalîsyon hilweşiya û hilbijartinek nû di adara 2021an de hate kirin. Di hukûmeta xwe ya dawî de, Netanyahu rêberiya bersiva Îsraêlê ji pandemiya COVID-19 û krîza Îsraêl-Filîstînê ya 2021an kir. Di hezîrana 2021an de, piştî ku Naftali Bennett bi Yair Lapid re hikûmetek ava kir, Netanyahu ji serokwezîrtiyê hate derxistin û ji bo cara sêyemîn bû serokê opozîsyonê.
Netanyahu nêzîkbûna xwe ya bi Donald Trump re, ku ji salên 1980an vir ve hevalek kesane ye, eşkere kir û ev nêzikbûn ji sala 2016an vir ve bingeheke siyaseta wî bû.[10] Di dema serokatiya Trump de, Amerîka Orşelîmê wek paytexta Îsraêlê nas kir, serweriya Îsraêlê li ser bilindahiyên Golanê nas kir û navbeynkariya Peymana Îbrahîm kir, ku rêze rêkeftinên normalîzekirinê di navbera Îsraêl û welatên cuda yên Ereb de ye. Ji kanûna 2016an ve, Netanyahu ji aliyê polîs û dozgerên Îsraêlê ve ji ber gendeliyê di bin lêpirsînê de ye.
Di 21ê mijdara 2019an de bi sûcên binpêkirina baweriyê, bertîl û sextekariyê doz lê hatibû vekirin.[11] Ji ber îdianameyê, Netanyahu bi qanûnî mecbûr ma ku dev ji hemî postên xwe yên wezaretê berde ji bilî posta serokwezîr, berî ku ji kar bê avêtin.[12]
Çavkanî
[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]- ^ Heller, Aron (17 tîrmeh 2019). "Netanyahu makes history as Israel's longest-serving leader". Associated Press. Roja gihiştinê 17 tîrmeh 2019.
- ^ Williams, Dan (18 tîrmeh 2019). "Bruised but driven, Netanyahu becomes Israel's longest-serving PM". Reuters. Roja gihiştinê 18 tîrmeh 2019.
- ^ Mitchell, Thomas G. (2015). Likud Leaders. Jefferson, North Carolina: McFarland. r. 186. ISBN 978-0786497133.
- ^ Hoffman, Gil (10 sibat 2009). "Kadima wins, but rightist bloc biggest". The Jerusalem Post. Roja gihiştinê 17 hezîran 2012.
- ^ "Netanyahu sworn in as Israel's prime minister". Haaretz. 31 adar 2009. Roja gihiştinê 10 adar 2013.
- ^ Heller, Jeffrey (31 adar 2009). "Netanyahu sworn in as Israeli prime minister". Reuters. Ji orîjînalê di 24 îlon 2015 de hat arşîvkirin. Roja gihiştinê 10 adar 2013.
- ^ Tobin, Amir; Birnbaum, Ben (20 adar 2015). "'Is This Ship Sinking?' Inside the Collapse of the Campaign Against Netanyahu". The New Yorker. New York City: Condé Nast.
- ^ Hoffman, Gil (21 çiriya paşîn 2019). "Rivlin hands over mandate, begs MKs to prevent third election". The Jerusalem Post (bi îngilîzî). Roja gihiştinê 21 çiriya paşîn 2019.
- ^ Eglash, Ruth (17 gulan 2020). "After three elections and political deadlock, Israel finally swears in new government". The Washington Post. Roja gihiştinê 20 gulan 2020.
- ^ Halbfinger, David M. (9 çiriya paşîn 2020). "Biden's Win Means a Demotion for Netanyahu and Less Focus on Israel". The New York Times. Ji orîjînalê di 9 çiriya paşîn 2020 de hat arşîvkirin.
- ^ Wootliff, Raoul (21 çiriya paşîn 2019). "AG announces Netanyahu to stand trial for bribery, fraud and breach of trust". The Times of Israel. Roja gihiştinê 22 çiriya paşîn 2019.
- ^ Staff writer (23 çiriya paşîn 2019). "Netanyahu said set to give up 4 ministry portfolios after charges announced". The Times of Israel. Roja gihiştinê 23 çiriya paşîn 2019.
