Fundamentalsystem (Astronomie)

D'Fundamentalsystem vun der Astronomie ass e geneeë Koordinatekader fir d'Positioune vun Stären an aussergalakteschen Objeten. An de leschte Joerzéngten hunn déi jeeweileg Kataloge vu Fundamentalstären déi bescht Ugläichung un den Inertialraum duergestallt – haut gëtt d'Fundamentalsystem nach méi genee iwwer Quasare realiséiert.

D'Basismiessunge goufe fréier nëmme visuell oder photographesch gemaach (kuckt klassesch Astrometrie). Haut spillt och d'Radioastronomie a Form vun engem prezisen Netz vu 500 Quasaren a senger Vermiessung duerch VLBI-Methoden eng entscheedend Roll.

Stärekatalogen als Datebank fir Fixpunkten

An dësem Koordinatekader dréit sech den Dillendapp Äerd a kann doduerch a senge Beweegunge modelléiert ginn. De Kader gëtt a Form vun engem Stäreverzeechnes vun Honnerte vu sougenannte Fundamentalstären definéiert. Zanter Enn vum 19. Joerhonnert waren dat besonnesch:

Kuerznumm	Stärenzuel	Titel	publ.	Miessung Plazen	Miessung Eegenbeweegungen	Iwwerdeckung
Auwers, A., 1879	539	Fundamentalkatalog fir Zonenobservatiounen um nërdlechen Himmel	1879	Ø 1860	~1850–1870	bis Dekl.= -10°^[1]
Peters, J., 1907	925	Neien FK, Berliner Astr. Joerbuch no de Grondlage vum Auwers	1907	Ø 1880	1745–1900	bis Dekl.= -89°
FK3	873	Drëtte Fundamentalkatalog vum Berliner Astronomesche Joerbuch	1937	1912–1915		vun hei iwwer de ganzen Himmel, mat Epochen 1900, 1950, 2000
FK3sup	+662	(Zousazstären, Band II)	1938	Ø 1913	1845–1930
FK4	1535	Véierte Fundamentalkatalog	1963	Ø 1950
FK4sup	1111	Zousazstäre fir FK4	~1965
FK5	1535	Fënnefte Fundamentalkatalog	1988	Ø 1975
FK5sup	3117	Zousazstäre fir FK5	1991
Hipp.^[2]	118.000	Hipparcos-Katalog	1998	1989–1993	1989–1993
FK6	4150	Sechste Fundamentalkatalog	1999, 2000	Ø 1992

Himmel, Äerd an Äerdrotatioun

Dës Koordinate gehéieren awer net nëmme fir d'Astronomen zum "deegleche Brout", mä och fir vill Wëssenschaftler, déi sech mam Planéit Äerd oder mat sengen Erscheinunge beschäftegen. Well zum Schluss ginn zum Beispill all geographesch Koordinate a souguer déi genee Zäitsystemer vun der Physik op astronomesch Richtungs- an Zäitmiessungen zeréck.

Datt Äerd- an Himmelskoordinaten zesummenhänken, léisst sech mat engem Bild liicht verstoen: Et kann ee sech d'Äerd als kugelfërmege stabile Dillendapp am Weltraum virstellen, deem seng Dréiachs zu engem Pol un enger geduechten Himmelskugel weist.

Mir sinn gewinnt, eis de Norden ëmmer "uewen" virzestellen, well mir d'"Weltachs" natierlech an d'Äerdachs leeën. Eigentlech ass dat näischt aneres wéi dat traditionellt geozentrescht System aus der Antiquitéit, mat deem eréischt de Kopernikus deelweis gebrach hat.

Wa sech elo d'Äerd als "Dillendapp" an dësem "Käfeg" aus ville Nopeschstären dréit, bitt sech un, de Breetekreesser änlech Kreesser op enger Himmelskugel géigeniwwer ze stellen.

Wärend sech awer d'Mënschheet fir d'Längtekreesser eréischt laangwiereg op de Nullmeridian vu Greenwich huet missen arrangéieren, bitt fir hiren astronomesche Pendant Rektaszensioun sech sou ee fërmlech un: De Fréijoerspunkt, op deem d'Sonn all Joer wa se vun der Südhallefkugel kënnt, den Himmelsequator passéiert.

Mathematesch ass de Fréijoerspunkt d'Schnëttlinn vum Equator mat der sougannter Ekliptik (Fläch vun der Äerdbunn resp. der järlech visueller Sonnebunn duerch d'Stärebiller).

Verännerlech Äerdachs

Dës fir Astronome praktesch Fläche sinn awer lues verännerlech. Sou wéi jiddwer Spillkreesel e bëssi tommelt, ass et och bei der Äerd – nëmme vill méi lues a méi reegelméisseg. Et nennt een dësen Effet Prezessioun a seng Dauer vun zirka 25.800 Joer e Platonescht Joer. D'Äerdachs beschreift an där Zäit e kloer definéierbare Kegel mat engem Ëffnungswénkel vu momentan 23,43°, wat een an der Tëschenzäit op 0,01" (0,000005 %) genee virausrechne kann. Dozou gehéiert och en zweeten Effet genannt Nutatioun – ee vum Äerdmound verursaacht "Zidderen" am Rhythmus vun 18,613 Joer (Nutatiounsperiod), dat och genee modelléiert ass.

Gemooss ginn déi Effete duerch speziell Instrumenter a Methode vun der Astrometrie an der Geodesie; déi wichtegst sinn d'VLBI (Very Long Baseline Interferometry, Richtungsmiessung no Quasaren), Weltraumlaser an GPS, souwéi äerdgebonnen de Meridiankrees an den Astrolab resp. d'PZT (Photographescht Zenitteleskop); déi béid leschtgenannt hunn am leschte Joerzéngt u Bedeitung verluer. Virun e puer Joer koum nach eng Aart Weltraumscanner dozou, de Satellit Hipparcos.

Dat hei beschriwwen astronomesch-geodetescht Modell vun der Äerd an hirer Bunn ass eist Fundamentalsystem vun der Astronomie – a stellt déi am Ament bescht Realiséierung vun engem Inertialsystem duer.

Kuckt och

Portal Astronomie

Um Spaweck

Referenzen

↑ Den éischten FK (Auwers 1879) iwwerdeckt nëmme 60 % vum Stärenhimmel (bis Deklinatioun -10°).
↑ Hipparcos ass keen FK am strenge Sënn, mä gouf nëmmen dem FK5-System genee ugepasst an hat et 'verbessert'. Dat neit System (FK6) huet duerch d'Miessunge vum Astrometriesatellit (Hipparcos|1989–1993) wiesentlech u Genauegkeet gewonnen.

[1] Den éischten FK (Auwers 1879) iwwerdeckt nëmme 60 % vum Stärenhimmel (bis Deklinatioun -10°).

[2] Hipparcos ass keen FK am strenge Sënn, mä gouf nëmmen dem FK5-System genee ugepasst an hat et 'verbessert'. Dat neit System (FK6) huet duerch d'Miessunge vum Astrometriesatellit (Hipparcos|1989–1993) wiesentlech u Genauegkeet gewonnen.

[1]

[2]