Venloos

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Venloos. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

't Venloos is 't Limburgs dialek gespraoke in de stad Venlo, in Blierik, en in 't Ven. Al dees kerne hebbe verschille in eur spraok, maar die zien door d'n taligen drök van de stad Venlo minimaal gewaore. Ein klein hempelke ander dialekte, wao-ónder 't Aarces, stale sterk op 't Venloos. De plaatse Tegele en Belvend, die ouk in de gemeinte Venlo ligke, hebbe vuuel ander dialekte.

Plaatsbestumming

Binne de Limburgse dialekte neme 't Venloos en 't Aarces 'n unieke plaats in, umdet de Noordlimburgse barrièr, die vanaaf Wiert 'n dudelike grens trek tössen 't Limburg aan de zuudkant en 't Braobants/Zuud-Gelders aan de noordkant, zich beej Venlo spliet in ein bundelke det euver Venlo haer trek, en ein bundelke det tösse Venlo en Tegele doorgeit. De betoëningslien, de doe-gijlien en de verschillende klinkerisoglosses gaon baovenaeve, de Panninger Linie en de Panninger Seitenlinie trekke óndernaeve. De Uerdinger Linie splits zich um Venlo en Aarce op: de grens veur ik/ich en ouk/ouch löp ónder Venlo door, de grens veur mich/mi'j en dich/di'j/ów löp d'reuver haer. Wiejer zaet me in Venlo ald en holt, veur oud en hout. Met dees kinmerke, 't nevenein veurkómme van ik en mich, 't bestaon van ein verschil tösse twieë toeëne, sch- as begincluster, de combinaties -ald en -olt is 't Venloos good gedefinieerd.

Aldere generaties dialectologe deilde 't Venloos neet beej 't Limburgs in, maar beej 't Zuud-Gelders. In Duitsland is dit nog altied gebroekelik. Allewiels is 't in Nederland aevel normaler veur die grens baove Aarce te trekke. 't Gebied wao de twiefelgevalle in veurkomme neump me 't mich-kerteer.

Grammaticaal verschille met ander dialekte

't Venloos haet 'n deil grammaticaal aafwiekinge taegeneuver de ander Limburgse dialekte, die meistal op 'n inger verwantschap met 't Braobants neerkómme. 't Venloos adjectief gedruueg zich gans nao Brabants veurbeeld:

• Dae schoeënen auto
• Die schoeëne bank
• Det schoeëne land

Eine schoeënen auto Ein schoeëne bank Ein schoeën land

En dus neet: "Die schoeën bank, Dat schoeën land". Dees vörm hebbe euverigens waal oeëts in 't Venloos bestaon, wie nog bliek oet columns van de jaore dertig.

Literatuur en geschreve traditie

Mei wuurt as aldste Venloos waord steinka[o]le(n) gegaeve, det veurkump in 'nen tolinventair oét de Middelieëwe ("carbonib[us] quid steinkalen dicunt[ur]"). 'n Intersanter, maar neet onumstreje melding van middelieëws Venloos is 'n studie oet 1999 nao de Middelnederlandse vertaling van de Franse ridderroman Aiol, gedaon door Harrie Theunissen. Dae kwaam door intensieve studie van d'n teks tot de conclusie det de vertaling Venloos is. In daen tied waas de taal nog minder zujelik van karakter, en woort de h neet oetgespraoke (zoegen. h-deletie). Nao twieë Venlose vertalinge van de geliekenis van de Verlaore Zoon oet 1807 - gepubliceerd in 't book 'Het Limburgs onder Napoleon' - kwaam later in de negentiende ieëw in Venlo 't regelmaotig opschrieve van 't plat veur vastelaovestekste in gebroek: d'n iersten teks van det saort is oét 1843, van Sociëteit Jocus. Sinds daen tied is Venlo nao Mestreech de stad met 't meis bleujende vastelaovendlaeve; de bekindste schriever van vastelaovendleedsjes is Frans Boermans. Serieuze schrievers zien Piet Stroeken, dae in de jaore dertig in de Venlosche Courant edersweek 'n beejdrage in 't Venloos leverde (Dees waek), Mien Meelkop, Jeanne Alsters- van der Hor (Venlo 1932) en in de jaore 1990-2010 Wiel Hermans, Hans Jacobs en Frans Pollux.

Veldeke krink Venlo

Veldeke-krink-Venlo, opgerich in 1947, is ein van de twelf kringe van Veldeke Limburg. De vereiniging haet as doel de volkscultuur met name de plaatselike dialekte laeventig te halde. De krink Venlo besteit oèt de plaatse: Árce, Baolder, Belvend, Blierick, Bree, d’n Bookend, Grevors, Helje (Dörp, Kepèl, Graashook, Beringe, Keuningslös), Houblierick, Kessel, Lómm, Tegele, Velde, Venlo en Zaerum. De krink haet óngevier 500 leje en dónneteurs.

Venloos Waordebook

In 1993 is 't Venloos Waordebook oetgegaeve door Stichting Henric van Veldeke ónder redaksie van de hièr en mevrouw Alsters, en de hière Bakker, van Daelen, Reijnders, Rongen en Vissers en mit ein beejdrage van Frens Bakker veur 't Blieriks dialek. In 2016 woort 'n niej waordebook oetgegaeve mit 'n einfachere spelling.

Brónsgreun Bukske

In 2009 haet Toine Ambaum ein schriefhölp in 't Venloos geschreve en oetgebrach ónder de naam Brónsgreun Bukske. In 't bukske staon ongevieër 6.000 wäörd in Nederlands-Venloos in de Spelling 2003. Naeve wäördjes steit in 't bukske ouk ein good euverzicht van de spelling van de werkwäörd.

Spraekwäörd in 't Venloos

Heejónder staon spraekwäörd in 't Venloos. Vuuel van dees gezekdes kómme aevel ouk in de ander Limburgse dialekte veur! De ierste twieë gezekdes zien zeker oet Venlo.

• Beej Bierstekers van de schöp springe (aan de dood ontsnappen; verschillende leden van de familie Bierstekers waren doodgraver te Venlo)
• De päöl (de grens met Duitsland)
• Hae waas aafgelaaje (Hij was stomdronken)
• Gennen alden aap gezichte liere snieje (Van een oud persoon kan men het karakter moeilijk veranderen)
• Flik d'n aap dan vrit hae good (Iemand vleien om wat van hem gedaan te krijgen)
• Wat oèt d'n aek dreie (Met goed resultaat iets presteren)
• D'n ambras van de lestige keuze (Het dilemma van de moeilijke keuze)
• As de kinder Sintermertes Veugelke zinge, make de verkes eur testament (een lied ter ere van Sint-Martinus) zingen, schrijven de varkens hun testament (varkens werden traditioneel geslacht vanaf 11 november)
• As 't einen hônd waas, had-e dich al lang gebete (je kijkt erover heen, maar het staat vlak voor je)
• Baeter eine lange nek as gooj kaart (inzet is belangrijker dan geluk of talent)
• De begaovinge kriège (onwel worden, schrikken of ergens door geïrriteerd raken)
• Daen bessem dae hoot Greet en kaerde in de hukskes neet (je vergeet steeds om in de hoek te vegen)
• Bezeuk en vis bliève gen dreej daag fris (gasten die langer dan een nacht blijven logeren, leiden tot irritatie)
• Bioscooptes (Bioscoopbroekzak, een gat in een broekzak met het oog op het verrichten van onanie)
• Dae haet Leuth verraoje veur eine laeverwôrs (hij is erg dom)
• Dao haet de kèr opgekiep (zij heeft een miskraam gehad)
• Dae kan de pierikke hure hooste (hij is dood)
• Dae lach nog neet asse 'nnen houp strônt taege de moor zuut kroèpe ((hij lacht nooit)
• Dao haet d'n bekker zien vrouw doorhaer gejaag (er zitten gaten in het brood)
• Dao löp ein blind paerd niks um (die mensen zijn zo arm, dat zij zich nauwelijks meubilair kunnen veroorloven)
• D'r zitte doèven op 't daak (de buren luisteren mee)
• De kins d'n aezel waal nao de baek leie maar um doon zoèpe kanste neet (domme mensen kan men niet alles leren)
• Dreej maol verhoèze is eine kièr aafgebrand (verhuizen beschadigt meubels en kost veel geld en trammelant)
• Emes in de tes zeike (iemand belazeren)
• Faats (Vrijgezel)
• D'n hölteren euveral (de höltere jas) (de doodskist)
• Ein kaertje pindraod hebbe (zonder toegangsbewijs binnengekomen zijn)
• Katte en wièver motte thoès bliève (men kan zijn vrouw beter thuis laten)
• Kièke wie einen boetsauto (verbaasd kijken)
• Kladderdaats! (Patsboem!)
• Klein pötjes hebbe groeëte oère (kinderen luisteren mee met alles wat de volwassenen zeggen)
• Ein kort gebed en eine langen braodwôrs dene de reizende mins (bij grote ondernemingen kan men zich beter op het essentiële richten)
• Met dien knäök goej ik nog de appele van de buim (ik overleef jou)
• Met ein forkèt schriève (te veel in rekening brengen)
• Mukke bummele (fictieve plaatsnaam, gebruikt als antwoord op de vraag waar men geweest is)
• Nappes op de vim (letterlijk: niets op het brood hebben, of: het stelt niets voor)
• Onder de percessie kômme (dronken zijn)
• Op einen aos houwe (tegenspoed hebben)
• Op joets (Op stap)
• Pas maar op det 't bed 't neet huùrt (gezegd tegen kinderen die niet naar bed willen)
• De stômste boere hebbe de diekste petatte (het geluk is met de dommen)
• Strônt wae haet dich geschete? (Stuk stront, wie heeft jou gescheten?)
• Van ein gooj broèlof kômme (stevig gedronken hebben)
• Veur d'n uul werke (onbetaald (of onderbetaald) werken)
• Waat door d'n hoepert geit, geit ouk door de poeperd (Wat door de mond gaat, gaat ook door de kont)
• Wae as aezel gebaore is, zal neet as paerd sterve (wie voor een dubbeltje geboren is, zal nooit een kwartje worden)
• Wat oèt d'n aek (azien) dreie (een goede prestatie leveren)
• Weej hebben 't diek (wij hebben geld genoeg)
• Zich veur ein äörtje eine reem door de kônt laote haole (voor geld alles doen)
• Zich dieke bein make (zich ergens over opwinden)
• Zinge wie ein geit die braomele schiet (erg vals zingen)
• De Parade mót door de Klaosstraot (De bevalling moet plaatsvinden)
• D'n beste Pruùs haet nog ein paerd gestaole (Vertrouw geen enkele Duitser)
• Zich zoeë gruuëts veule wie eine paerdskeutel (Zich apetrots voelen)

Sjerzant Paeper

Op 3 augustus 2006 woort in Venlo 't plat-popprojek Sjerzant Paeper opgeveurd. Dit is 'n vertaling van 't Beatles-album Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band door journalis T. Mientjes. Zengers van de 13 nummers zien ó.a. Frans Pollux, Bert van den Bergh, Arno Adams en Michiel van der Grinten. Acteur is ó.a. Huub Stapel. Van Sjerzant Paeper is ouk 'n cd verschene.

Extern linke

• Veldeke-krink-venlo.nl - Dialekvereiniging veur 't Venloos
• Limburgsedialecten.nl - Spelling 2003 van 't Venloos in 't kort
• Veldeke-krink-venlo.nl - Verveuging van Venlose werkwäörd
• Meertens Instituut - Venloos Waordebook
• Mijnwoordenboek.nl - Venloos dialek

Brónne

Wikipedia

De Limburgse Wikipedia haet ouch artikele in 't Venloos.