Selenio

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda.

El selénio l'è 'n elemènt chìmich enserìt endèla tàola periòdica dei elemèncc col sìmbol Se. El g'ha nömer atòmich 34, che völ dì che 'l nùcleo de 'n àtom de selénio el g'ha 34 prutù. El g'ha sich izòtopi stàbii, chèl che bónda de piö l'è el ⁸⁰Se (el nùcleo el g'ha 46 neutrù) che 'l reprezènta presapóch la metà del selénio che se càta en natüra. L'è clasificàt come semi-metàl e 'l se prezènta en divèrse fùrme alotròpiche. Del pónt de vìsta chìmich el se compórta en maniéra mìa tat diferènta del sùlfer e del telùrio.

Selenio
34 Se                                                                                                                                                                                                                                                               arsenich ← selenio → brom
Aspèt
Aspèt de l'elemènt alòtropi négher, gris e rós
Generalità
Nòm, sìmbol, nömer atòmich	selenio, Se, 34
Serie	mìa metàl
Grupo, periot, bloch	16 (VIA), 4, p
Densità	4790 kg/m³
Dürèsa	2,0
Configürasiù dei eletrù	Configürasiù dei eletrù
Proprietà atomiche
Peso atòmich	78,96 u
Ragio atòmich (calc.)	115 (103) pm
Ragio covalènt	116 pm
Ragio de van der Waals	190 pm
Configürasiù dei eletrù	[Ar]3d104s24p4
e− per leèl energétich	2, 8, 18, 6
Stàcc de osidasiù	±2,4,6 (acido forte)
Strütüra cristalìna	ezagonàl
Proprietà fìziche
Stat de la matéria	sòlido
Pont de füziù	494 K (221 °C)
Pont de ebulisiù	957,8 K (684,7 °C)
Volüm molàr	× 10Modell:Val/delimitnumm³/mol
Entalpia vapurizasiù	26,3 kJ/mol
Calùr de füziù	6,694 kJ/mol
Tensiù de vapùr	0,695 Pa a 494 K
Velocità del suono	3 350 m/s a 293,15 K
Otre proprietà
Nömer CAS	Modell:CAS
Eletronegatività	2,48 (scala de Pauling)
Calùr specìfich	320 J/(kg•K)
Condücibilità elètrica	× 10Modell:Val/delimitnum/(m•Ω)
Condücibilità tèrmica	2,04 W/(m•K)
Energia de prìma iunizasiù	941 kJ/mol
En. de segónda iunizasiù	2045 kJ/mol
En. de tèrsa iunizasiù	2973,7 kJ/mol
En. de quàrta iunizasiù	4144 kJ/mol
Izòtop piö stàbii
iso NA TD DM DE DP 72Se sintetich 8,4 dé ε 0,335 72As 74Se 0,87% Se l'è stàbil con 40 neütrù 75Se sintetich 119,779 dé ε 0,864 75As 76Se 9,36% Se l'è stàbil con 42 neütrù 77Se 7,63% Se l'è stàbil con 43 neütrù 78Se 23,78% Se l'è stàbil con 44 neütrù 79Se sintetich  × 10Modell:Val/delimitnum agn β 0,151 79Br 80Se 49,61% Se l'è stàbil con 46 neütrù 82Se 8,73%  × 10Modell:Val/delimitnum agn β 2,995 82Kr
iso: isotopo NA: bondànsa en natüra TD: tép de smezamènt DM: modalità de decadimènt DE: energia de decadimènt in MeV DP: prodót del decadimènt

L'è en micronütriènt per töte le fùrme de vìta che se conós e se 'l tróa endel pà, endei cereài, dendel pès, endela càrne, endèle lentìchie, endèla scórsa de le patàte e 'ndèi öf. L'è 'n antiosidànt, l'àisia a neütralizà i radicài lìber, el favorés la apoptózi, e l'agés de stimoladùr del sistema imunitàre e sö la funsiù de la tiròide.

L'è stat scuprìt endel 1817 del chìmich svedés Jons Jacob Berzelius en asociasiù col telùrio. Endel vizità la fàbrica de àcit solfòrich de Gripsholm el g'ha oservàt en lìquit maròn/rós che a scaldàl a la fiàma el fàa sö en bröt udùr che 'nfìna alùra se 'l asociàa apéna al telùrio, ma a 'ndagà bé el Berzelius el g'ha stabilìt éser cauzàt del selenio. Piö tàrde, col perfesiunàs de le tècniche de anàlizi s'è püdìt troàl en divèrsi óter minerài ma sèmper en quantità bàase fés fés.