Černivci
|
|
Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada. |
Černivci (Чернівці in abecee ciriligh; Черновцы/Černovcy in rüss; Cernăuţi in rumen; Czernowitz in tudesch; טשערנאוויץ/Tshernovits in yiddish; Czerniowce in pulach) l'è una cità de l'Ücraina cun 242.000 abitant. L'è una cità cunt una storiga minuranza lenguistiga rumena.
Geugrafia
[Modifega | modifica 'l sorgent]
La se tröva a nord-est del paes, in la regiun de la Bücovina, al cunfin cun la Rumania. L'è traversada dal fiüm Prut. L'è 'l caplögh de l'oblast' umonima.
Storia
[Modifega | modifica 'l sorgent]
La presenza ümana in 'stu sit chì l'è multu antiga (a partì del neulitigh).
Chichinscì l'è stada fada sü lungh el curs del fiüm Prut una furtezza dal princip Jaroslav Osmomysl. Ai temp la se ciamava Čern, ciuè "cità negra" (per el culur di mür, faa sü cunt el legn scür di rugur de la zona). La cità l'è stada trada giò dai Mungul in del 1259. I abitant s'hin spustaa da l'altra riva del fiüm e cul passà di agn han faa sü de növ el centru abitaa.
Süccessivament l'è stada abitada da gent neulatina: l'è testimuniaa del fat che quand in de la zona hin rivaa i Pulach, han incuntraa i Valach, che aveven ciamaa el fort Ţeţina.
Dal 1359 al 1775 la cità l'è stada sota el Principaa de Muldavia: la prima denuminaziun 'me Cernăuţi l'è del 1408. I Utuman le ciamaven Çernovi.
In del 1775, 1/10 de la Muldavia l'è finida sota el dumini de l'Austria: 'stu teritori l'ha ciapaa el nom de Bücovina. Cernăuţi l'è vegnüda la capital de la regiun; in del 1849 l'è diventada adiritüra vöna cità imperial, datu che la Bücovina l'era vegnüda un Dücaa. Per quest l'ha vist, giamò a partì del 1778, una certa fiuridüra cumerciala e cultürala, tantu che l'è stada ciamada la Viena piscinina. In del secul XIX l'è diventada un sit impurtant per la cultüra rumena, quela ücraina e quela yiddish: de fat l'è staa chì che l'è stada fada la prima cunferenza in Yiddish, in del 1908. Insoma, l'era una cità-simbul de la Miteleuropa.
In del 1918, cun la fin de l'Austria-Üngheria, Cernăuţi l'è passada a la Rumania. In del 1930 la gh'eva 112.400 abitant e la cumpusiziun etniga l'era quela chì:
- 26,8% giüdee.
- 23,2% rumen.
- 20,8% tudesch.
- 18,6% ücrain.
- 10,6% pulach e alter pupulaziun (zingher, rüten...).
Inultra l'era vöna di cinqu üniversità rumenn tra i dò guer.
In del 1940 la cità l'è stada ucupada da l'Armada Russa, che l'ha picada dent a la Repübliga Sucialista Suvietiga de Ücraina: la püpart di Rumen l'è scapada via, menter i tudesch hin staa purtaa in Germania, grazie ai cunseguenz del Pat Molotov-Ribbentropp. Ma in del 1941 i Rumen, leaa ai tudesch, han tacaa l'Üniun Suvietiga e han cunquistaa anmò la zona. El ditadur Ion Antonescu l'ha urdinaa la custrüziun de un ghetto in del qual hin finii 50.000 giüdee. I dü terz di giüdee hin staa depurtaa in la Transnistria, e lì hin mort quasi tüti. El sindigh de la cità, Traian Popovci, però l'è riessii a salvà da la depurtaziun (e dunca da la mort) ben 20.000 giüdee.
In del 1944 i suvietigh hin turnaa, e de quel mument la cità l'è andada dree ai sort de l'Ücraina. I Rumen hin scapaa per la magiur part in Rumania, i Pulach hin staa trasferii in Pulonia e un frach de Giüdee hin andaa in Israel. Al dì d'incö la pupulaziun l'è suratüt de etnia slava.
Persunagg impurtant nassüü chichinscì
[Modifega | modifica 'l sorgent]- Gregor von Rezzori (1914-1998), scritur de lengua tudesca.
- Emil Paur (1855-1932), diretur d'urchestra.
- Paul Celan (1920-1970), pueta.
- Roman Vlad (1919-...), cumpusidur.
