Турција
Турција (турски: Türkiye) или официјално Република Турција (ⓘ) — држава во Евроазија која се протега полуостровот Мала Азија и на дел од Балканскиот Полуостров во Југоисточна Европа. Турција е една од шесте независни туркиски држави во светот. Турција граничи со осум држави и излегува на четири мориња. На северозапад граничи со Бугарија, на запад со Грција, на североисток со Грузија, на исток со Ерменија, Азербејџан и Иран и со Ирак и Сирија на југ. На север од државата се наоѓа Црното Море, на запад е Егејското Море, на северозапад е Мраморното Море, додека на југ е Средоземното Море. Мраморното Море, заедно со протоците Босфор и Дарданели ја сочинуваат природната граница меѓу европското и азиското турско копно.[8]Истанбул е најголемиот град во земјата, додека главен град Анкара кој се наоѓа во централниот дел на Анадолија. Околу 70 до 80 отсто од граѓаните на земјата се идентификуваат како Турци[9][10]. Курдите се најголемо малцинство. Големината на курдското население е предмет на расправа со проценки од 12 на 25 проценти од населението.
.svg)
Во разни периоди во својата историја, регионот бил населен со различни цивилизации, вклучувајќи ги Асирците, Грците, Тракијците, Фригијците, Урартијците и Ерменците[11][12][13]. Хеленизацијата започнала во ерата на Александар Велики и продолжила во времето на Византија[12][14]. Селџуците започнале да мигрираат во областа во 11 век, а нивната победа над Византијците во Битката кај Манцикерт во 1071 година го симболизира почетокот и темелот на Турција на овие простори[15]. Селџучкото Царство владеел со Анадолија до монголската инвазија во 1243 година, кога се распаднала на мали турски кнежевства[16]. Почнувајќи од крајот на 13 век, Османлиите започнале да ги обединуваат овие турски кнежевства. Откако Мехмед II го освоил Цариград во 1453 година, османлиската експанзија продолжила под Селим I. За време на владеењето на Сулејман Величествениот, Отоманското Царство опфаќало голем дел од Југоисточна Европа, Западна Азија и Северна Африка, станувајќи светска сила[11][17][18] Во следните векови државата влегла во период на опаѓање со постепено губење на териториите и војните[19]. Во обид да ги консолидира слабеењето на социјалните и политичките основи на царството, Махмуд започнал период на модернизација во почетокот на XIX век, носејќи реформи во сите области на државата, вклучувајќи ја и војската и бирократијата заедно со еманципацијата на сите граѓани[20] Во 1913 година, државниот удар успешно ја ставил земјата под контрола на Трите паши. За време на Првата светска војна, отоманската влада извршила геноциди против ерменските, асирските и понтиските грчки субјекти[upper-roman 1][23]. По војната, конгломерацијата на територии и народи што порано го сочинувале царството била поделена на неколку нови држави[24]. Турската војна за независност, иницирана од Мустафа Кемал Ататурк против окупацијата на сојузничките сили, резултирала со укинување на монархијата во 1922 година и основање на Република Турција во 1923 година, со Ататурк како прв претседател[25]. Ататурк донел бројни реформи, од кои многу од нив инкорпорирале различни аспекти на западната мисла, филозофија и обичаи во новата форма на турската влада[26]. Курдско-турскиот конфликт, вооружен конфликт меѓу Република Турција и курдските бунтовници, е активен уште од 1984 година пред сè на југоисточниот дел на земјата. Различни курдски групи бараат одвојување од Турција за да создадат независен Курдистан или да имаат автономија и поголеми политички и културни права за Курдите во Турција.
Поради турската местоположба како крстопат меѓу Азија и Европа, Турција има голема геостратешна важност.[27] Доминантна религија во Турција е Исламот, со мали христијански и јудејски заедници. службен јазик во Тирција е турскиот јазик, кој е најдоминантен јазик во државата, но околу 18% од населението зборува и курдски и фдазаки.[28]
Турција е демократска, секуларна, унитарна уставна република, со големо античко културно наследство. Турција е член на голем број меѓународни организации што ја прави западноориентирана држава. Турција е членка на ООН, рана членка на НАТО, ММФ и Светската банка, како и основач на ОЕЦД, ОБСЕ, БСЕЦ, ОИК и Г-20. Откако станала една од првите членки на Советот на Европа во 1949 година, Турција станала асоцијативна членка на ЕЕЗ во 1963 година, се приклучила на Царинската унија на ЕУ во 1995 година и започнала преговори за пристап во Европската Унија во 2005 година, кои ефикасно биле запрени од ЕУ во 2017 година поради „патот на Турција кон автократското владеење“[29]. Турската економија и дипломатските иницијативи довеле до нејзино признавање како регионална сила, додека нејзината местоположба и дала геополитичко и стратешко значење низ историјата[30][31]. Турција е секуларна, унитарна, поранешна парламентарна република која го усвоила претседателскиот систем со референдум во 2017 година. Новиот систем стапил на сила со претседателските избори во 2018 година. Сегашната администрација на Турција предводена од претседателот Реџеп Тајип Ердоган од АКП донела мерки за зголемување на влијанието на исламот и ги поткопала политиките на Кемалистите и слободата на печатот[32][33].
Потекло на поимот
уредиИмето Турција (од средновековен латински јазик Turchia/Turquia[34])) значи „земја на Турците“. Името Турција, или на турски јазик Türkiye, може да се подели на два збора: Türk, што значи силен на старотурски јазик[35] и наставката iye што потекнува од арапската наставка -iyya што е еквивалентно со македонската наставка -ија. Првите записи на името Türk или Türük датираат од 8 век во Средна Азија.[36]. Современото „Турција“ датира од најмалку 1719 година[37]. Турското име Türkiye било усвоено во 1923 под влијание на европската употреба[34].
Во јануари 2022 година, земјата официјално го смени својот меѓународен бренд во турското име, Туркије, за подобро да го одрази своето наследство и да избегне забуна со птицата мисирка.[38]
Историја
уредиПраисториски период
уреди
Анадолкиот полуостров, кој се состои од поголемиот дел од денешна Турција, е еден од најстарите постојано населени региони во светот. Различни древни анадолски население живееле во Анадолија, од неолитот до хеленистичкиот период[12]. Многу од овие народи зборувале анадолски јазици, гранка на поголемото индоевропско јазично семејство[41]. Всушност, со оглед на антиката на индоевропските хетски и лувиски јазик, некои научници ја прогласиле Анадолија како хипотетички центар од индоевропските јазици[42]. Европскиот дел на Турција, наречен Источна Тракија, исто така бил населен уште од пред 14.000 години[13].
Ѓобекли Тепе е место на најстарата позната религиозна структура, храм кој датира околу 10.000 п.н.е.[39], додека Чаталхојук е многу голема неолитска населба во јужниот дел на Анадолија, која постоела од околу 7500 п.н.е. до 5700 п.н.е. Таа е најголемата и најдобро зачувана неолитска локација пронајдена досега, а во јули 2012 година е запишана во светско културно наследство на УНЕСКО[43]. Населбата Троја била основана во неолитскиот период и продолжила во железното време[44].
Најраните регистрирани жители на Анадолија биле Хатите и Хуритите, не-индоевропските народи кои живееле во централна и источна Анадолија, од околу 2300 п.н.е. Индоевропските Хетити биле распространети во Анадолија од 18 век п.н.е. со главен град во Хатуша во Централна Анадолија. Оваа царство го доживеало својот врв во средината на 14 век п.н.е. и под водство на Супилулиума I успеале да завладеат со скоро цела Мала Азија како и со делови на северен Левент и Горна Месопотамија. И покрај тоа што тие самите се нарекувале Хати, Хатите би требало да се раздвојуваат од Хетитите, пред сè како постар народ од двата, кој го населил истиов регион. Асирците ги освоиле и населиле делови од југоисточна Турција уште во 1950 п.н.е. до 612 п.н.е.[45], иако тие останале малцинство во регионот, имено во Хаќари, до почетокот на 20 век од новата ера[46].
Урарту повторно се појавил во натписите на Асирија во 9 век п.н.е. како моќен северен соперник на Асирија[47]. По падот на Хетите во околу 1180 п.н.е., Фригијците, индоевропски народ, постигнале надмоќ во Анадолија додека нивното царство не го уништиле Кимеријците во 7 век п.н.е[48]. Почнувајќи од 714 п.н.е., Урарту ја поделил истата судбина и се распуштил во 590 п.н.е.[49], кога била освоена од страна на Медијците. Најмоќните земји наследнички на Фригија биле Лидија, Карија и Ликија. Лидиците и ликиците зборувале индоевропски јазици
.jpg)
.jpg)
Антички период
уреди
Почнувајќи од 1200 година п.н.е., на крајбрежјето на Анадолија во голема мера започнале да се населуваат Јонските Грци. Бројни важни градови биле основани од овие колонисти, како што се Милет, Ефес, Смирна (денес Измир) и Византион (денес Истанбул), последниот основан од грчки колонисти од Мегара во 657 п.н.е. Првата држава со името Ерменија од соседните народи била државата на ерменската династија Оронтиди, која вклучувала делови од источна Турција, почнувајќи од 6 век п.н.е. Во северозападна Турција, најзначајната племенска група во Тракија било Одиринското Царство, основано од Терес I[55].
Цела современа Турција била освоена од персисото Ахеменидско Царство во текот на 6 век п.н.е.[56] Грчко-персиските војни започнале кога грчките градови на краиштата на Анадолија се побуниле против персиската власт во 499 п.н.е.[57] Територијата на Турција подоцна била освоена од страна на Александар Велики во 334 п.н.е., што довело до зголемување на културната хомогеност и хеленизација во областа[12].
По смртта на Александар во 323 п.н.е., Анадолија подоцна била поделена на неколку мали хеленистички кралства, коишто станале дел од Римската Република до средината на 1 век п.н.е.[58] Процесот на хеленизација бил забрзан под римско владеење, а во раните векови на христијанската ера локалните анадолски јазици и култури исчезнале, и во голема мера се замениле со древниот грчки јазик и култура[14][59]. Од 1 век п.н.е. до 3 век од н.е., голем дел од денешна Турција бил оспоруван помеѓу Римјаните и соседното Партско Царство.
.jpg)
Ранохристијански и византиски период
уреди.jpg)
Според Делата на светите апостоли 11[63], Антиохија (денес Антакија), град во јужна Турција, е родното место на првата христијанска заедница[64].Овој град претставувал голем центар на раната црква, која традиционално се вели дека била основана од страна на Свети Петар, кој се смета и за прв епископ на антиохиската црква. Евангелиото по Матеј и Апостолскиот устав биле напишани во овој град. Игнатиј Богоносец бил избран за трет епископ на Антиохија. Факултетот во Антиохија бил основан во 270 година, како една од двата големи центри на раното црковно учење. Антиохиската црква станала една од петте најголеми цркви во пентархијата на Римското Царство[65].
Во 324, Константин I го избрал Византион за нов главен град на Римското Царство, преименувајќи го во Нов Рим. По смртта на Теодосиј I во 395 година и поделбата на Римското Царство меѓу неговите два сина, градот, кој популарно бил познат како Цариград или Цариград, станал главен град на Источното Римско Царство. Оваа царство, кое подоцна од страна на историчарите било познато како Византија, владеело со поголем дел од територијата на денешна Турција до доцниот среден век[66], иако источните региони останале во рацете на Персија до првата половина на 7 век. Честите византиско-персиски војни, како дел од вековните долгорочни римско-персиски војни, се воделе во различни делови на денешна Турција и одлучувале за голем дел од нејзината историја од 4 век до првата половина на 7 век.
Неколку вселенски собори се одржале во градовите сместени во денешна Турција, вклучувајќи го и Првиот собор во Никеја (Изник) во 325 година, Вториот собор (Истанбул) во 381 година, Третиот собор во 431 година во Ефес и Четвртиот собор во 451 година во денешен Кадиќој.
Селџучки период
уреди
Селџуците живееле на периферијата на муслиманскиот свет, и биле огранок на Огузите[68]. Во текот на 11 век дошле од Средна Азија и ги завладеале обласните територии од Трансоксијана до Блискиот Исток со своето Селџучко Царство на чело со Тогрул и со нив владеале до крајот на 14 век и почетокот на 15 век. Тие биле имигранти надојдени Персија[69]. Во втората половина на 11 век, Селџуците започнале да пробиваат во средновековна Ерменија и во источните делови на Анадолија. Во 1071 година, Селџуците ги победиле Византијците во Битката кај Манцикерт, започнувајќи го процесот на Турцизација во областа. Турскиот јазик и исламот биле воведени во Ерменија и Анадолија, постепено ширејќи се низ целиот регион. Бавната транзиција од претежно христијанската и грчката Анадолија кон претежно муслиманското население и турскиот јазик било во тек. Дервишкиот ред Мевлеви, кој во 13 век бил основан во Конија во времето на суфискиот поет Селадиддин Руми, играл значајна улога во исламизацијата на разновидните луѓе од Анадолија кои претходно биле хеленизирани[70][71]. Така, заедно со Турцификацијата на територијата, Селџуците ја поставиле основата на турско-персиската култура во Анадолија[72], примат кој бил преземен од страна на нивните наследници, Османлиите[73][74].
По селџучката победа во Битката кај Манцикерт на чело со Алп Арслан и по освојувањето на Анадолија, Огузите започнале со населување на териториите на денешна Турција. Овие бејлици во текот на следните години добивале голема помош од Селџуците во замена за нивните услуги. Во текот на Првата крстоносна војна Селџуците ги загубиле Никеја, Конија, Кајсери, Антиохија за да на крајот крстоносците се упатат кон светиот град Ерусалим и во 1099 година да го заземат градот создавајќи крстоносни држави. Селџуците ја изгубиле по ова и цела Палестина. Наследник на Апл Арслан бил Мелик Шах I (1072-1092), по чија смрт, царството се распаднало на неколку помали држави помеѓу неговите четири сина. Килиџ Арслан I го обновил Румелискиот султанат. Но со монголската инвазија од истокот силата на Селџуците се намалила а ова овозможило анадолските бегови да прогласат независност. По падот на централизираната моќ во Конија, голем дел од беговите започнале да создаваат сојузи и со поддршка од Монголија прогласиле емиратства. Овие гази воини со слабеењето на Византија започнале да ги зазимаат нејзините територии. До 1300 година, овие сили стигнале до Егејско Море. Во почетокот како најсилни се издвојувале Караманија и Гермијан. Османоглу пак се наоѓал во северозападниот дел од Анадолија, со седиште Согут и во почетокот оваа земја била многу мала и незначајна по моќ. По должината на егејскиот брег од север кон југ се наоѓале Кареси, Сарухан, Ајдин и Теќе. Исфендијар се наоѓач во регионот на Црното Море.
Отомански период
уреди
Почетокот на создавањето на Отоманското Царство се одликува со постојани Отоманско-византиски војни кои траеле околу 1,5 век. Владеењето на Осман го означува официјалниот почеток на владеењето на династијата на Османлиите и основање на државата во 1299 година[75] Во 1265 година, византискиот град Согут бил заземан од страна на Осман бег.[76]. Политиката на проширување на своите територии била продолжена од сите следбеници на Осман, а на сметка на Византија. По т.н. Османлиски интеррегнум, на чело на династијата дошол Мехмед I и тој многу бргу успеал повторно да си ги врати изгубените територии од времето на граѓанската војна. Тој престолнината ја преместил од Бурса во Едрене.
.JPG)
Во времето на Мехмед II престанала да постои Византија, откако била освоена престолнината Цариград во 1453 година, а самиот град станал нова престолнина на царството. Во времето на Селим I, државата се проширила кон современите држави Сирија, Либан, Палестина и Египет, вклучувајќи го и светиот град Ерусалим, како и Каиро, престолнината на Абасидите. По ова, тој се прогласил за калиф. Наследник на Селим I станал Сулејман I. Во негово време, Отоманското Царство станало доминантно во Средоземно Море, но неговиот обид да ја освои Виена не успеал. Владеењето на Сулејман од страна на историчарите е прогласено како златна ера на царството. По неговата смрт започнало постојаното опаѓање на царството. Тој лично покренал големи законски промени поврзани со општеството, образованието, оданочувањето и кривичното право. Царството честопати било во спротивност со Светото Римско Царство поради својот напредок кон Средна Европа преку Балканот. На море, Отоманската морнарица се судирала со неколку Свети Лиги (1538, 1571, 1684 и 1717, составени главно од Хабсбуршката Шпанија, Република Џенова, Република Венеција, Витезите на Свети Јован итн.), за контрола на Средоземното Море. На исток, Османлиите честопати биле во војна со Персија поради конфликти кои произлегуваат од територијални спорови или религиозни разлики помеѓу 16 и 18 век[79]. Османлиските војни со Персија продолжиле до првата половина на XIX век. Дури и подалеку на исток, постоеле судири со Хабсбуршката Монархија, со тоа што Османлиите, исто така, морале да испратат војници до најоддалеченото и најзападно вазалство, Султанатот Ачех[80][81]. Од 16 до почетокот на 20 век, Отоманското Царство, исто така, се борело со Руското Царство во нивните неколку последователни војни. Тие првично се воделе поради османлиска територијална експанзија и консолидација во југоисточна и источна Европа, но почнувајќи од втората половина на 18 век, тие станале повеќе за опстанокот на Отоманското Царство, кое почнало да ги губи своите стратешки територии на северното крајбрежје на Црното Море во корист на Русија.
Од втората половина на XVIII век па натаму, Отоманското Царство почнла да опаѓа. Реформите на Танзиматот од 19 век, кои ги вовел Махмуд II, имаЛЕ за цел модернизација на османлиската држава во согласност со напредокот што БИЛ постигнат во Западна Европа. Напорите на Мидах-Паша за време на танзимат довеле до отоманското уставно движење, но овие напори се покажале како несоодветни во повеќето полиња и не успеале да го сопрат распаѓањето на царството[83]. Бидејќи царството постепено се намалувало по големина, воената моќ и богатство, особено по османлиската економска криза во 1875 година[84], што довело до востанија во балканските провинции, кои кулминирале со Руско-турската војна од 1877-78, многу балкански муслимани мигрирале во Анадолија[85][86], заедно со Черкезите бегајќи од руското освојување на Кавказот. Падот довел до зголемување на националистичкото расположение меѓу нејзините различни субјекти, што довело до зголемување на етничките тензии, кои понекогаш преминувале во насилство, како што се масакрите врз Ерменците[87].
За време на Првата уставна ера, уставот и парламентот биле суспендирани од султанот Абдул Хамид II. Триесет години подоцна, Младотурската револуција од 1908 година го обновила османлискиот устав и парламент, но османлискиот државен удар од 1913 година ефикасно ја ставил земјата под контрола на Трите паша, со што султаните Мехмед V и Мехмед VI во голема мера симболично биле султани без вистински политичка моќ.
Веднаш по завршувањето на Балканските војни, многу бргу започнала Првата светска војна. Во Првата светска војна, Османлиите се приклучиле кон Централните сили, сè со цел повраќање на загубените територии. Во текот на првите години од војната следувале неколку успеси на страната на Османлиите, како заземањето на Галиополи и Кут. По ова, следувал Кавкаскиот поход, во кој Османлиите биле катастрофално поразени од страна на Русија. САД никогаш не објавила војна на Османлиското Царство.[89] Во 1915 година, по победата на Русите во Кавказ, тие продолжиле со својот напредок кон источна Анадолија со помош на ерменските волонтерски единици од регионот на Кавказ, како и со помош на Османлиските Ерменци. Во крајна сметка, ова завршило со масовна евакуација и убиството на неколку стотици илјади или преку милион Ерменци од страна на младотурскиот режим. Овој настан во историјата е познат како Ерменски геноцид.[90][91][92] Денеска, овој настан претставува тема на дискусија на голем број историчари. Проценките се различни околу тоа колку Ерменци загинале. Според едни, оваа бројка се движи околу 600.000,[93] а според други, оваа бројка достигнува околу 1.500.000 Ерменци.[94][95] Исто така, геноцидни кампањи биле извршени и против другите малцински групи, како Асирците и Грците[96][97][98]. По примирјето на Мудрос на 30 октомври 1918, победничките сојузнички сили се обиделе да ја поделат османлиската држава преку Договорот од Севр во 1920 година.
Современа историја
уреди
Окупацијата на Цариград, заедно со окупацијата на Измир од страна на победничките сили во војната го дал почетокот на Турската војна за независност, која траела од 1919 до 1922 година[99][100]. На чело на Турското национално движење застанал Мустафа Кемал Паша[101][102] чија цел била ревизија на договорот од Севр[103]. Мустафа Кемал побарал национални избори за да се воспостави нов турски парламент, кој ќе има свое седиште во Анкара. На 12 февруари 1920 последниот отомански парламент се собрал во главниот град. Парламентот се распуштил од страна на британските сили, откако бил прогласен за Misak-i Milli („Национален пакт“). На 10 август 1920 година, Големиот везир Дамат Ферид-паша го потпишал Договорот од Севр. Со тој договор се завршиле плановите за поделба на царството, вклучувајќи го и региони турските родољупци ги сметале за важни делови. Мустафа Кемал инсистирал на целосна независност и заштитата на интересите на мнозинството на Турците на турската почва. Тој го убедил Собранието да ја собе национална армија. Армијата се соочила со окупација на сојузничките сили и се борела на три фронта: француско-турскиот, грчко-турскиот и турско-ерменскиот фронт. По серијата битки за време на грчко-турската војна, грчката армија стигнала до реката Сакарја, само осумдесет километри западно од Собранието. На 5 август 1921 година, Мустафа Кемал бил промовиран како командант на силите од страна на Собранието. Во август 1922, Кемал започнал со силни напади врз грчките војници и турските сили ја повратиле контролата на Измир на 9 септември 1922 година. На 10 септември 1922, Мустафа Кемал испратил телеграма до Лигата на народи каде се вели дека Анкарската Влада нема да биде одговорна за масакрите извршени за време на војната за независност. До 18 септември 1922 грчката, ерменската и француската армија биле исто така протерани[104]
Конференцијата во Лозана започнала на 21 ноември 1922 година. Турски претставник Исмет Инени одбил секаков предлог што би бил компромис за турскиот суверенитет, главните прашања во врска со контролата на турски финансии, Босфорот, правдата и слично. На 24 јули 1923 година бил потпишан Договорот од Лозана. Крајниот исход на војната за независност било прогласувањето на Република Турција на 29 октомври 1923 година со Анкара како главен град[105]. Со ова, официјално престанало да постои Отоманското Царство. Лозанската конвенција предвидела размена на население меѓу Грција и Турција, при што 1,1 милиони Грци ја напуштиле Турција за Грција, во замена за 380.000 муслимани од Грција во Турција[106].
.jpg)
Мустафа Кемал станал првиот претседател на Републиката, а потоа ги вовел т.н. реформи на Ататурк. Реформите имале за цел трансформирање на старата религиозна и мулти-заедничка отоманска уставна монархија во турска национална држава која би се регулирала како парламентарна република под секуларен устав[108]. Со Законот од 1934 година, турскиот парламент му доделил на Мустафа Кемал прекар „татко наТурција“ или „Ататурк“.
Исмет Инону станал втор претседател на Турција по смртта на Ататурк на 10 ноември 1938 година. Во 1939 година Турција ја анектирала Република Хатај. Турција останала неутрална за време на поголемиот дел од Втората светска војна, но влегла во завршните фази на војната на страна на сојузниците на 23 февруари 1945 година. На 26 јуни 1945 година, Турција станала членка на Обединетите нации[109]. Во следната година, еднопартискиот период во Турција завршил со првите повеќепартиски избори во 1946 година. Во 1949 година Турција станала членка на Советот на Европа.
Демократската партија основана од Џелал Бајар ги освоил општите избори во 1950, 1954 и 1957 година и останала на власт една деценија, а Аднан Мендерес како премиер. По учеството во силите на Обединетите нации во Корејската војна, Турција се приклучила кон НАТО во 1952 година, станувајќи основа против советската експанзија во Средоземјето. Турција подоцна станала основач на ОЕЦД во 1961 година и придружен член на ЕЕЗ во 1963 година[110].
Бурната транзиција на земјата во повеќепартиска демократија била прекината од страна на воените државни удари во 1960, 1971 и 1980 година, како и воениот меморандум во 1997 година[111][112]. Помеѓу 1960 и крајот на 20 век, истакнатите водачи во турската политика кои постигнале повеќекратни изборни победи биле Сулејман Демирел, Булент Еџевит и Тургут Озал.
По една деценија на кипарското меѓусебно насилство и државниот удар во Кипар на 15 јули 1974 година, организиран од паравоената организација ЕОКА Б, која го соборила претседателот Макариос, Турција го нападнала Кипар на 20 јули 1974 со еднострано примена на Членот IV од Договорот за гаранција (1960), но без да се воспостави статус кво анте на крајот на воената операција[113]. Во 1983 година била основана Турската Република Северен Кипар, која е призната само од Турција[114]. Планот на Анан за повторно обединување на островот бил поддржан од мнозинството кипарски Турци, но бил одбиен од страна на мнозинството кипарски Грци, на одделни референдуми во 2004 година. Сепак, преговорите за решавање на кипарскиот спор сè уште се во тек помеѓу политичарите на кипарските Турци и кипарските Грци[115].
Во 1978 година била формирана Курдистанската работничка партија (која се смета за терористичка организација од страна на Турција и нејзините сојузници во НАТО), а од 1984 година ПКК и другите курдски групи биле вклучени во вооружен конфликт со Турција. Курдите бараат одвоеност од Турција за да создадат независен Курдистан или да имаат автономија и поголеми политички и културни права за Курдите во Република Турција. Повеќе од 40.000 луѓе загинале како резултат на конфликтот[116][117][118].
Од либерализацијата на турската економија во 1980-тите години, земјата имала посилен економски раст и поголема политичка стабилност[119]. Турција поднела барање за полноправно членство во ЕЕЗ во 1987 година, се приклучила на Царинската унија на ЕУ во 1995 година и започнала преговори за пристап со Европската Унија во 2005 година[29].
Во 2013 година, распространетите протести избиле во многу турски провинции, предизвикани од планот за уривање на Гези Парк, но наскоро прераснале во општо анти-владино несогласување[120]. На 15 јули 2016 година, неуспешен обид за државен удар се обидел да ја собори владата[121]. Како реакција на неуспешниот државен удар, владата извршила масовни чистки[122][123].
Административна поделба
уредиТурција има унитарна структура во однос на администрацијата и овој аспект е еден од најважните фактори во обликувањето на турската јавна администрација. Власта е поделена на три дела (извршна, законодавна и судска) и истите се земени како главни функции на државата, додека локалните администрации имаат помала моќ. Турција нема федерален систем, а провинциите се подредени на централната власт во Анкара. Локалните администрации биле основани за да обезбедат услуги и владата е претставена од провинциски гувернери и градските гувернери (кајмакам). Други високи јавни функционери се именувани од централната власт наместо градоначалниците или се избрани од страна на гласачите[124]. Турските општини имаат локални законодавни тела за донесување одлуки за општинските прашања.
Во рамките на оваа унитарна рамка, Турција е поделена на 81 провинции (или вилаети) за административни цели. Секоја провинција е поделена на окрузи (ilçe), со вкупно 923 окрузи[125]. Турција е поделена на 7 региони (bölge) и 21 подрегиони за географски, демографски и економски цели. Ова не се однесува на административна поделба. Некои академици сметаат дека централизираната структура на одлучување во Анкара претставува пречка за доброто локално владеење[126][127], и повремено предизвикува незадоволство во општините во урбаните центри, кои во голема мера се населени со етнички малцински групи, како што е Курдите на пример[128][129][130]. Чекорите кон децентрализацијата од 2004 година се покажале како многу контроверзна тема во Турција[126][127]. Напорите за децентрализација на административната структура се исто така управувани од Европската повелба за локална самоуправа и со Поглавје 22[131][132][133]. Програмата за децентрализација за Турција била тема на дискусија во академијата, политиката и пошироката јавност во земјата[134][135].
Главниот град на Турција е Анкара. Обично, имињата на покраините го носат името на главниот град на самата шплраома , или уште наречени и централни окрузи. Исклучок од овие прават Хатај (главен град е Анкара), Коџаели (Главен град е Измит) и Сакарја (главен град е Адапазар). Покраини со најмногубројно население се Истанбул (+15 милиони), Анкара (+4,7 милиони), Измир (+3,7 милиони), Бурса (+2,8 милиони), Адана (+2,4 милиони) и Конија (+2,3 милиони).
Територијата на Турција, покрај тоа што е поделена на покраини, е поделена и на вкупно седум региони како што е прикажано на картата. Така во Турција има:Мраморен регион, Средна Анадолија, Егејски регион, Средоземен регион, Црноморски регион, Југоисточна Анадолија, Источна Анадолија.
Политикa
уреди
Помеѓу 1923 и 2018 година, Турција претставувала демократска парламентарна република. Претседателски систем бил усвоен со референдум во 2017 година. Новиот систем стапил на сила со претседателските избори во 2018 година и му дава на Претседателот целосна контрола врз извршната власт, вклучувајќи ја и моќта за издавање декрети, назначување свој кабинет, изготвување на буџетот, распуштање на парламентот со повикување на предвремени избори и замена на бирократијата и судовите со политички именувани лица[136]. Кабинетот на премиерот е укинат и неговите овластувања (заедно со оние на Кабинетот) се префрлени на претседателот, кој е шеф на државата и се избира за петгодишен мандат на директни избори[136]. Реџеп Таип Ердоган е првиот претседател избран со директно гласање. Уставот на Турција ја уредува правната рамка на земјата. Ги поставува главните принципи на власта и ја воспоставува Турција како унитарна централизирана држава.
Извршната власт ја извршува претседателот, додека законодавната власт е доделена на еднодомниот парламент, наречен Големо национално собрание на Турција. Судството е номинално независно од извршната власт и законодавната власт, но уставните измени кои стапиле на сила со референдумите во 2007, 2010 и 2017 година му дале поголеми овластувања на претседателот и на владејачката партија за назначување или отпуштање на судии и обвинители[137].
Универзалното право на глас за двата пола се применува низ цела Турција од 1933 година, а пред повеќето земји, и секој турски граѓанин кој наполнил 18 години има право да гласа. Има околу 600 пратеници кои се избираат на петгодишен мандат преку систем за пропорционална застапеност на партиите од 81 изборни единици. Уставниот суд може да го отстрани јавното финансирање на политичките партии што смета дека е антисекуларен или сепаратистички, или целосно да го забрани нивното постоење[138][139]. Изборниот праг е 7 проценти од гласовите[140].
Поддржувачите на реформите на Ататурк се нарекуваат Кемалисти, кои се разликуваат од Исламистите, кои ги претставуваат двете различни ставови во врска со улогата на религијата во законодавството, образованието и јавниот живот[141]. Кемалистичкото гледиште поддржува форма на демократија со секуларен устав и вестернизирана култура, истовремено одржувајќи ја потребата од државна интервенција во економијата, образованието и другите јавни услуги[141]. Од своето основање како република во 1923 година, Турција развила силна традиција на секуларизам[142]. Меѓутоа, од 1980-тите, прашањата како што се нееднаквоста во приходите и класната дистинкција довеле до пораст на идеите на исламизмот, движење кое поддржува поголема улога на религијата во владините политики и во теорија ја поддржува обврската за авторитет, заедничка солидарност и социјална правда, иако она што во практиката го наметнува често се оспорува[141]. Турција под Ердоган и АКП се опишани како Авторитаристи[143][144][145][146]. Дури и пред уставниот референдум во 2017 година, Советот на Европа ги забележал автократските тенденции на земјата и предупреди за „драматична регресија на [турскиот] демократски поредок“[147][148][149]. Многу елементи во пакетот за уставни реформи, кои биле одобрени со референдумот во 2017 година, ја зголемиле загриженоста во Европската Унија во однос на демократијата и поделбата на власта во Турција[150][151][152][153].
Почнувајќи од 2017 година, индексот на демократијата ја оценува Турција со 4.88 (на скала од 0-10), што ја класифицира Турција како хибриден режим[154]. Во 2018 година, Фридом хаус ја оценил Турција со 32 (со скала од 0-100) како неслободна земја[155].
Човечкови права
уредиРелативно сиромашниот запис за човековите права на Турција бил предмет на многу контроверзии и меѓународна осуда. Помеѓу 1998 и 2008 година Европскиот суд за човекови права донел повеќе од 1.600 пресуди против Турција за кршење на човековите права, особено во однос на правото на живот и слобода од тортура. Други прашања, како што се курдските права, женските права, ЛГБТ правата и слободата на печатот, исто така, привлекле контроверзии. Турскиот извештај за човековите права и натаму претставува значајна пречка за идното членство во ЕУ[156].
Курдите имале долга историја на дискриминација и масакри извршени против нив од страна на турската влада[97] The PKK was founded in 1978 by a group of Kurdish students led by Abdullah Öcalan.,[157]. ПКК била основана во 1978 година од страна на група курдски студенти предводени од Абдулах Оџелан[158][159], барајќи формирање на независна, социјалистичка држава во регионот, која треба да биде позната како Курдистан. Првичната причина што ја дала ПКК за ова било угнетувањето на Курдите во Турција[158][159].Оттогаш ПКК ги менувала своите барања со застапување за еднакви права на етничките Курди и поголема курдска автономија во Турција[160][161][162][163]. Побуната во целост започнала во 1984 година, кога ПКК објавила востание. Од почетокот на конфликтот, повеќе од 40.000 загинале, од кои повеќето биле турски курдски цивили[164]. Европскиот суд за човекови права и многу други меѓународни организации за човекови права, исто така, ја осудиле Турција за илјадниците злоупотреби на човековите права[165][166]. Многу пресуди се поврзани со систематски погубувања на курдски цивили, мачење[167], присилно раселување[168], уништување на села[169][170][171], произволни апсења[172], убиени и исчезнати курдски новинари, активисти и политичари[173].
Според Комитетот за заштита на новинарите, владата на АКП водела една од најголемите мерки во светот за слободата на медиумите[174][175]. Голем број новинари биле уапсени со обвиненија за „тероризам“ и „антидржавни активности“, како што се случаите на Ергенекон и Балиоз, додека илјадници биле испитани по обвиненија како „деградирање на турската припадност“ или „навредување на исламот“ во обид да сеат автоцензура[174]. Почнувајќи од 2017 година, Комитетот за заштита на новинарите идентификувал 81 затворени новинари во Турција (вклучувајќи ја и редакцијата на Cumhuriyet, најстариот весник во Турција кој е сè уште во оптек), сите директно одржани за нивната објавена работа (рангирана на прво место во светот, повеќе отколку во Иран, Еритреја или Кина[175]), додека Фремеус идентификувал 9 музичари затворени за нивната работа (рангирајќи ја земјата на трето место по Русија и Кина)[176]. Поранешниот портпарол на американскиот Стејт департмент, Филип Кроули, изјавил дека САД имаат „големи загрижености за трендовите во кои се заплашуваат новинарите во Турција“[177]. Турските медиуми не се оценети како слободни од Фридом Хаус[178]. Во својата резолуција „Функционирањето на демократските институции во Турција“ на 22 јуни 2016 година, Парламентарното собрание на Советот на Европа предупредило дека „последните случувања во Турција кои се однесуваат на слободата на медиумите и изразувањето, ерозијата на владеењето на правото и прекршувањата на човековите права во врска со безбедносните операции против тероризмот во југоисточна Турција (...) покренаа сериозни прашања за функционирањето на нејзините демократски институции[179]“.
На 20 мај 2016 година, турскиот парламент лишил речиси четвртина од своите членови од имунитет за гонење, вклучувајќи 101 пратеник од прокурдската Демократска партија на народите и главната опозициска Републиканска народна партија[180]. Како реакција на неуспешниот обид за државен удар на 15 јули 2016 година, над 160.000 судии, професори, полицајци и државни службеници биле суспендирани или отпуштени, 77.000 биле формално уапсени[181][182] и 130 медиумски организации, вклучувајќи 16 телевизиски и 45 весници[183], биле затворени од страна на владата на Турција[184]. 160 новинари биле затворени[185].
На 29 април 2017 година, турските власти го блокирале пристапот до Википедија на интернет на сите јазици низ цела Турција[186][187]. Ограничувањата биле наметнати во контекст на чистките што следеле по обидот за државен удар, неколку недели по уставниот референдум, и следејќи по селективното делумно блокирање на содржината на Википедија во претходните години[188]. По забраната, Џими Велс, основачот на Википедија, бил отповикан од Светските градови Експо во Истанбул од 15 до 18 мај[189]. Турскиот професор по право Јаман Акдениз проценува дека Википедија е една од околу 127.000 мрежни места блокирани од турските власти. Околу 45 проценти од Турците ги заобиколиле интернет блоковите, во исто време или со други, користејќи виртуелна приватна мрежа (VPN)[190].
Право
уредиТурскиот судски систем е целосно интегриран со системот на континентална Европа. На пример, Турскиот граѓански кодекс е изменет со вградување елементи главно од швајцарскиот Граѓански законик и Кодекс на облигации и германскиот трговски законик. Управниот законик има сличности со францускиот и со Кривичниот законик со италијанскиот[191].
Турција го прифатила принципот на поделба на власта. Во согласност со овој принцип, судската власт ја спроведуваат независни судови во име на турската нација. Независноста и организацијата на судовите, сигурноста на мандатот на судиите и јавните обвинители, професијата судии и обвинители, надзорот над судиите и јавните обвинители, воените судови и нивната организација, како и овластувањата и должностите на високите судови се регулирани со турскиот устав[192].
Според членот 142 од Уставот на Турција, организацијата, должностите и надлежноста на судовите, нивните функции и судските постапки се уредуваат со закон. Во согласност со гореспоменатата статија од турскиот Устав и сродни закони, судскиот систем во Турција може да се класифицира во три главни категории; судски судови, административни судови и воени судови. Секоја категорија вклучува судови од прв степен и високи судови. Покрај тоа, Судот за надлежни спорови прави случаи кои не можат лесно да се класифицираат како што спаѓаат во доменот на еден судски систем[192].
Спроведувањето на законите во Турција го спроведуваат неколку одделенија (како Генералниот директорат за безбедност и жандармерија) и агенциите, сите кои дејствуваат под команда на премиерот на Турција или главно на министерот за внатрешни работи. Според бројките објавени од страна на Министерството за правда, во турски затвори има 100.000 лица од ноември 2008 година, што е двојно зголемување од 2000 година[193].
Во годините на владеење на АКП и Ердоган, особено од 2013 година, независноста и интегритетот на турското судство сè повеќе се смета за сомнително од институциите, парламентарците и новинарите во и надвор од Турција. Поради политичко мешање во работата на судиите и обвинителите и во нивно извршување на јавните должности[194][195][196][197], Извештајот на Европската комисија за 2015 година изјавил дека „независноста на судството и почитувањето на принципот на поделба на власта се поткопани и судиите и обвинителите биле под силен политички притисок“,
Надворешни односи
уреди
Турција е основач на Обединетите нации (1945)[198], ОЕЦД (1961)[199],[199] ОИК (1969),[200] the OSCE (1973),[201] ECO (1985),[202] BSEC (1992),[203] Д-8 (1997)[204] and the G-20 (1999).[205]. Турција била членка на Советот за безбедност на ОН во периодот 1951-1952, 1954-1955, 1961 и 2009-2010[206]. Во 2012 година Турција станала партнер за дијалог на ШОС, а во 2013 година станала член на ДАС[207][208].
Во согласност со својата традиционална ориентација кон запад, односите со Европа отсекогаш биле централен дел од турската надворешна политика. Турција станала една од првите членки на Советот на Европа во 1949 година, аплицирала за придружно членство во ЕЕЗ (претходник на Европската унија) во 1959 година и станала асоцијативна членка во 1963 година. По неколкудецениски политички преговори, Турција аплицирала за полноправно членство од ЕЕЗ во 1987 година, станала членка на Западноевропската унија во 1992 година, се приклучила на Царинската унија на ЕУ во 1995 година и е во формални преговори за пристапување со ЕУ од 2005 година[29]. Денес, членството во ЕУ се смета за државна политика и стратешка цел на Турција. Поддршката на Турција за северен Кипар во кипарскиот спор ги комплицира односите на Турција со ЕУ и останува главен камен на сопнување на кандидатурата на земјата за пристап во ЕУ[29].
Другиот дефинитивен аспект на турската надворешна политика била долгогодишната стратешка алијанса на земјата со САД[209][210]. Труманската доктрина во 1947 година ги изнела американските намери за гарантирање на безбедноста на Турција и Грција за време на Студената војна и резултирала со голема американска воена и економска поддршка. Во 1948 година двете земји биле вклучени во Маршаловиот план и ОЕЕК за обнова на европските економии[211]. Заедничката закана од Советскиот Сојуз за време на Студената војна довела до членство на Турција во НАТО во 1952 година, обезбедувајќи блиски билатерални односи со САД. Потоа, Турција имала корист од политичката, економската и дипломатската поддршка на САД, вклучително и во клучните прашања како што е кандидатурата на земјата за влез во Европската унија[212]. Во времето по Студената војна, геостратегиското значење на Турција се префрлило и кон нејзината блискост кон Блискиот Исток, Кавказ и Балканот[213].
Независноста на турските држави на Советскиот Сојуз во 1991 година, со која Турција го дели заедничкото културно и јазично наследство, й дозволило на Турција да ги прошири економските и политичките односи длабоко во Средна Азија[215], со што ќе овозможи завршување на повеќе проекти од милионски суми - нафтоводот од Баку од Азербејџан до пристаништето Џејхан во Турција. Нафтоводот Баку-Тбилиси-Џејхан е дел од турската стратегија за надворешна политика за да стане енергетски канал од сливот на Каспиското Море кон Европа. Меѓутоа, во 1993 година, Турција ја запечатила својата копнена граница со Ерменија во знак на поддршка на Азербејџан за време на Нагорнокарабашката војна, и истата останува затворена[216].
Од доаѓањето на АКП на власт, влијанието на Турција пораснало на поранешните османлиски територии на Блискиот Исток и на Балканот, врз основа на доктрината „стратешка длабочина“ (терминологија што Ахмет Давутоглу ја измислил за дефинирање на зголемениот ангажман на Турција во регионалните прашања за надворешната политика) , исто така, наречен нео-отоманизам[217][218]. Следејќи ја Арапската пролет во декември 2010 година, изборите направени од страна на владата на АКП за поддршка на одредени политички опозициски групи во засегнатите земји довеле до тензии со некои арапски држави, како што е турската соседна Сирија од почетокот на сириската граѓанска војна и Египет по истерувањето на претседателот Мохамед Морси[219][220]. Од 2016 година, Турција нема амбасадор ниту во Сирија, ниту во Египет[221]. Дипломатските односи со Израел, исто така, биле прекинати по нападот во Флотила во 2010 година, но биле нормализирани по договорот во јуни 2016 година[222]. Овие политички вознемирувања ја оставиле Турција со неколку сојузници во Источеното Средоземје, каде неодамна биле откриени богати полиња за природен гас[223][224], во остра спротивност со првичните цели поставени од страна на поранешниот министер за надворешни работи (подоцна премиер) Ахмет Давутоглу во своите „нулта проблеми со соседите[225][226]“ и надворешно-политичката доктрина[227]. Во 2015 година, Турција, Саудиска Арабија и Катар формирале стратешки сојуз против сирискиот претседател Башар ал-Асад[228][229]. Сепак, по приближувањето кон Русија во 2016 година, Турција го ревидирала својот став во врска со решавањето на конфликтот во Сирија[230][231][232]. Во јануари 2018 година, турската војска и силите поддржани од Турција, вклучувајќи ја и Слободната сириска армија и Арар ал-Шам[233], започнале интервенција во Сирија, чија цел била соборување на ЈПГ од енклавата Африн, поддржана од САД[234][235]. Во јуни 2018 година, Турција и САД се договориле за план за повлекување на ЈПГ од северниот сириски град Манбиј и заеднички да ја одржуваат безбедноста и стабилноста во регионот[236][237].
Армија
уреди
.jpg)
Турските вооружени сили се состојат од копнените сили, поморски сили и воздухопловни сили. Жандармеријата и крајбрежната заштита оперираат како дел од турското Министерство за внатрешни работи, иако според улогата и задачите спаѓаат во армијата и морнарицата за време на кои тие имаат внатрешно спроведување на законот и воени функции[240]. Началникот на Генералштабот го назначува Претседателот. Советот на министри е одговорен пред Собранието за прашањата на националната безбедност и соодветната подготовка на вооружените сили за одбрана на земјата. Сепак, овластувањето да се објави војна и да се распоредат вооружените сили на Турција во странски земји или да се дозволи стационирање на странски вооружени сили во Турција е единствено во Парламентот[240].
Секој соодветен машки турски државјанин е должен да служи во војската во период од три недели до една година, во зависност од образованието и работното место[241].
Турција има втора најголема постојана воена сила во НАТО, по вооружените сили на САД, со проценета сила од 495.000 распоредливи сили, според проценката на НАТО за 2011 година[242]. Турција е една од петте земји-членки на НАТО кои се дел од политиката за споделување на јадреното оружје на Алијансата, заедно со Белгија, Германија, Италија и Холандија[243]. Вкупно 90 јадрени бомби Б61 се наоѓаат во воздухопловната база Инџирлик, од кои 40 се наменети за употреба од страна на турските воздухопловни сили во случај на јадрен конфликт, но за нивна употреба е потребно одобрение од НАТО[244].
Турција ги одржува силите во меѓународните мисии под Обединетите нации и НАТО од Корејската војна, вклучувајќи ги и мировните мисии во Сомалија, Југославија и Африканскиот Рог. Турција ги поддржала коалициските сили во Првата заливска војна. Турските вооружени сили придонесуваат воен персонал во Меѓународните безбедносни сили за помош, силите за Косово, Европскиот Корпус и борбените групи на ЕУ[245][246]. Турција одржува сила од 36.000 војници во Северен Кипар од 1974 година[247]. Во последниве години, Турција им помага на силите Пешмерга во северен Ирак и Сомалиските вооружени сили со сигурност и обука[248][249]. Вооружените сили на Турција имаат странски воени бази во Албанија[250], Ирак[251], Катар[252], и Сомалија[253].
Според Глобалниот индекс за мир во 2016 година, Турција е рангирана на 145-тото место од 163 земји во светот, главно поради „сѐ повеќе затегнатите односи со соседите“, според Форбс[254].
Географија и клима
уреди
Турција е трансконтинентална евроазиска земја[255][256]. Азиска Турција, која вклучува 97% од земјата, е одвоена од Европска Турција од страна на Босфорот, Мраморното Море и Дарданелите. Европска Турција се состои од 3% од територијата на земјата[257]. Територијата на Турција е долга повеќе од 1.600 километри и ширина од 800 километри, со приближно правоаголна форма на територијата[258]. Се наоѓа помеѓу ширините 35° и 43° С, и должините 25° и 45° Е. Површината на Турција, вклучувајќи ги и езерата, зафаќа 783.562 км2[259], од кои 755.688 км2 се во Југозападна Азија и 23.764 км2 во Европа[258]. Турција е 37-та по големина земја во светот. Земјата е опкружена со мориња од три страни: Егејското Море на запад, Црното Море на север и Средоземјето на југ. Во Турција исто така се наоѓа и Мраморно Море на северозапад[260].
Европскиот дел од Турција, Источна Тракија се наоѓа на источниот крај на Балканскиот Полуостров. Регионот ја формира границата меѓу Турција и нејзините соседи Грција и Бугарија. Азискиот дел на земјата е главно составен од полуостровот Анадолија, кој се состои од високи висорамнини во централниот дел и со тесни крајбрежни рамнини, помеѓу Короглу и Понтиските Планини на север и Таур на југ. Источна Турција има повеќе планински предел и е дом на изворите на реките, како што се Еуфрат, Тигар и Аракс. Западниот дел од ерменската висорамнина се наоѓа во источна Турција[262], и во овој регион се наоѓа планината Арарат, највисока точка во Турција од 5.137 метри[263], и езерото Ван, најголемото езеро во земјата[261]. Југоисточна Турција се наоѓа во северните рамнини на Горна Месопотамија. Турција е поделена на седум географски региони: Мармарски, Егејски, Црноморски, Централноанадолски, Источноанадолски, Југоисточноанадолски и Средоземни. Нерамниот северен анадолски терен по Црно Море наликува на долг, тесен појас. Овој регион се состои од приближно една шестина од вкупната површина на Турција. Како општ тренд, внатрешното анадолско плато станува сѐ поотпорно како што напредува кон исток[260].
Различните пејзажи на Турција се производ на сложени земјени движења кои го обликувале регионот во текот на илјадници години и сè уште се манифестираат во прилично чести земјотреси и повремени вулкански ерупции. Босфорот и Дарданелите им го должат своето постоење благодарение на линиите на дефекти низ Турција, што довело до создавање на Црното Море. Северноанадолскиот расед се протега низ север од земјата од запад кон исток, по што големи земјотреси се случиле во историјата на ова место. Најновиот од овие големи земјотреси бил земјотресот во Измит во 1999 година.
Биоразновидност
уреди
Турскиот екосистем и диверзитет на живеалишта во Турција довеле до значителна разновидност на видови[264]. Анадолија е татковина на многу растенија кои се одгледуваат за храна од доаѓањето на земјоделството, а дивите предци на многу растенија кои сега обезбедуваат корени за човештвото сѐ уште растат во Турција. Разновидноста на турската фауна е уште поголема од онаа на нејзината флора. Бројот на животински видови во цела Европа е околу 60.000, додека во Турција има над 80.000 (над 100.000 со подвидови)[265].
Северните анадолски листопадни шуми претставуваар екорегион кој опфаќа поголем дел од Понтиските Планини во северна Турција, додека мешаните шуми на Кавказ се протегаат низ источниот крај од опсегот. Регионот е дом на евроазискиот див свет, како што се јастреб врапчар, кавкаски тетреб, златен орел, царски орел, мал орел кликач, планинска карполазачка[266]. Тесната крајбрежна линија меѓу Понтиските планини и Црното Море е дом на листопадни шуми, кои содржат некои од светските умерени дождовни шуми[267]. Турскиот бор најчесто се наоѓа во Турција и другите источно-средоземни земји. Неколку диви видови на лалиња се по потекло од Анадолија, а цвеќето за првпат било претставено во Западна Европа со видови земени од Отоманското Царство во 16 век во времето на т.н. Ера на лалињата[268][269].
Постојат 40 национални паркови, 189 природни паркови, 31 природен парк, 80 области за заштита на дивиот свет и 109 споменици на природата во Турција, како што се: Национален парк Галиполе, Национален парк Немруд, Национален парк Античка Троја, Природен парк Олудениз и Парк на природата Полонезќој[270].
Анкара, главниот град на Турција, е позната по мачката Ангора, зајакот Ангора и Ангорската коза. Друга национална раса на мачки на Турција е Ванската мачка. Националните раси на кучиња се анадолскиот овчар, Кангал, Малакли и Акбаш[271].
Последната потврдена смрт на анадолскиот леопард, тесно поврзана со персискиот (кавкаски) леопард и роден во западните региони на Анадолија, се случила на 17 јануари 1974 година во селото Багозу во областа Бејпазари во провинцијата Анкара[272][273]. Персискиот (кавкаски) леопард сè уште се наоѓа во многу мал број во североисточните и југоисточните региони на Турција[274][275]. Каспискиот тигар е изумрен подвид на тигар (тесно поврзан со сибирскиот тигар) кој живеел во источните региони на Турција до втората половина на XX век, со последната потврдена смрт во февруари 1970 година[274][276]. Евроазискиот рис и Европската дива мачка се други бродски видови кои во моментов се наоѓаат во шумите на Турција.
Клима
уреди.png)
Приморските области на Турција кои граничат со Егејското и Средоземното Море имаат умерена средоземна клима, со топли, суви лета и благи до ладни, влажни зими[277]. Приморските области кои граничат со Црното Море имаат умерена океанска клима со топли, влажни лета и се ладни и влажни зими[277][277]. Турското крајбрежје на Црното Море добива најголема количина на врнежи и е единствениот регион на Турција кој добива високи врнежи во текот на целата година[277]. На источниот дел на тој брег просекот изнесува 2.200 милиметри годишно, што е највисок процент на врнежи во земјата[277].
Приморските области кои се граничат со Мраморното Море, кое ги поврзува Егејското Море и Црното Море, имаат преодна клима помеѓу умерена средоземна клима и умерена океанска клима со топли, умерено суви лета и ладни влажни зими[277]. Снег паѓа на крајбрежните области на Мраморното Море и Црното Море речиси секоја зима, но обично се топи во не повеќе од неколку дена[277]. Сепак снегот е редок во крајбрежните области на Егејското Море и е многу редок во крајбрежните области на Средоземното Море[277].
Планините близу до крајбрежјето ги спречуваат средоземните влијанија да се прошират во внатрешноста, давајќи и на централната анадолска рисорамнина континентална клима со остри спротивставени сезони.
Зимите на источниот дел на рисорамнината се особено студени[277]. Температурите од -30 до -40 °C може да се појават во источна Анадолија. Снегот може да остане најмалку 120 дена во годината, а на запад, зимските температури се просечни под 1 °C. Летата се топли и суви, со температури често над 30 °C во текот на денот[277]. Годишните врнежи во просек се околу 400 милиметри, со вистински количини утврдени со височина. Најсушните региони се Конија и Малатија, каде што годишните врнежи од дожд честопати се помали од 300 милиметри[277]. Мај најчесто е највлажниот месец, додека најсушните се јули и август[277].
Стопанство
уредиТурција има 13-та најсилна економија во светот[278] и 17-та по БДП (номинален)[279]. Земјата е меѓу основачите на ОЕЦД и Г-20[199][205].
Царинската унија на ЕУ со Турција во 1995 година довела до широка либерализација на тарифните стапки и претставува еден од најважните столбови на турската надворешно-трговска политика[280]. Турскиот извоз изнесувал 143,5 милијарди долари во 2011 година и достигнал 163 милијарди долари во 2012 година (главните извозни партнери во 2012 година: Германија 8,6%, Ирак 7,1%, Иран 6,5%, Велика Британија 5,7%, ОАЕ 5,4%). Сепак, поголемиот увоз, кој изнесувал 229 милијарди долари во 2012 година, го загрозил трговскиот биланс (главните увозни партнери во 2012 година: Русија 11,3%, Германија 9%, Кина 9%, САД 6%, Италија 5,6%)[10].
Стапката на вработеност на жените во Турција била 30% во 2012 година[281], најниска меѓу сите земји на ОЕЦД[282].
Други клучни сектори на турската економија се банкарството, градежништвото, апаратите за домаќинство, електрониката, текстилот, рафинирањето на нафта, петрохемиските производи, храната, рударството, железото и челикот и машинската индустрија.
Показатели
уредиСтранските директни инвестиции (СДИ) во 2012 година изнесувале 8,3 милијарди, чија бројка се очекувало да се зголеми на 15 милијарди долари во 2013 година[283]. Во економската криза од 2016 година се појавиле големи долгови направени за инвестирање за време на владата на АКП од 2002 година кои главно биле потрошени во градежништвото, наместо да се инвестираат во одржлив економски раст[284]. Долгот на приватните банки во Турција изнесувал 6,6 милијарди турски лири во 2002 година и се зголемил на 385 милијарди до крајот на 2015 година[284]. Бруто надворешниот долг на Турција достигнал 453,2 милијарди долари на крајот од декември 2017 година[285]. Годишниот дефицит на Турција изнесувал 47,3 милијарди долари на крајот од декември 2017 година, во споредба со претходната година од 33,1 милијарда долари[286].
Индустрија
уредиАвтомобилската индустрија во Турција игра важна улога во производствениот сектор на економијата. Компаниите кои работат во турскиот автомобилски сектор главно се наоѓаат во Мраморниот регион. Во 2012 година, Турција произвела повеќе од 1 милион моторни возила, правејќи ја 14-тиот најголем производител во светот[288]. Со група на производители на автомобили и добавувачи на делови, турскиот автомобилски сектор станал составен дел на глобалната мрежа на производствени бази, извезувајќи моторни возила и компоненти со вредност од околу 20 милијарди долари. Глобалните производители на автомобили со производни погони во земјата се: Фијат/Тофаш, Ојак-Рено, Хјундаи, Тојота, Хонда и Форд/Отосан. Основите на индустријата биле поставени во 1950-тите, кога ТОЕ (Türk Otomotiv Endüstrileri) започнал со производство на воен камион на РЕО, а подоцна и камиони на International Harvester. Краткиот обид за производство на автомобили бил прекинат. Во 1961 година првиот домашен автомобил Дерим бил направен од ТУЛОМСАШ. Со формирањето на фабриката за склопување Отосан во 1959 година, масовното производство на домашниот автомобил Анадол започнало во 1966 година.
Извозот на турски бродови произведени во земјата во 2011 година изнесувал 1,2 милијарди долари[289]. Главните извозни пазари се Малта, Маршалските Острови, Панама и Обединетото Кралство. Турските бродоградилишта имаат 15 сух док со различни големини и едно пристаниште[289]. Тузла, Јалова и Измит се развиле во динамични центри за бродоградба[290]. Во 2011 година во Турција имало 70 активни бродоградилишта, а уште 56 биле изградени[290]. Турските бродоградилишта се високо ценети и за производство на хемиски и нафтени танкери до 10.000 dwt, како и за нивните мега јахти[290].
Турските брендови како „Беко“ и „Вестел“ се меѓу најголемите производители на електроника и домашни апарати во Европа и инвестираат значителен износ на средства за истражување и развој во нови технологии поврзани со овие полиња[290].
Земјоделство
уредиЗемјоделството обезбедува приход од 62,7 милијарди долари и вработување на 6,1 милиони луѓе (2011)[291]. Земјоделството се врши главно во јужните региони на Турција - Анталија, Мерсин, Мугла, Газиантеп. Во приморските области на Турција, населението се занимава со риболов. Пчеларството е широко распространето во окрузите Измир, Бурса и Кајсери. Пред Првата светска војна, Турција била главниот добавувач на свила на светскиот пазар. Земјоделските производи се испраќаат во европски земји, во Русија, во Украина, во Ирак, во арапските земји. Во 2015 година, откако турските сили го собориле рускиот воен авион, Руската Федерација вовела забрана за увоз на турски земјоделски производи, вклучувајќи: модар патлиџан, калинки, портокали, мандарини, трупови и остатоци од домашни кокошки и мисирки, карфиол, брокула, краставици, грозје, јаболка, круши, кајсии, праски итн.[292].
Во земјата, околу 26,3 милиони хектари од турската територија се користи за земјоделство. Релјефот на надморска височина е 55,9% од територијата на Турција и има висина од 1000 метри, преовладувачката средоземна клима овозможува да растат термофилни растенија: цитрус, маслинки, ореви, чај, тутун, памук и пченка. Во Турција преовладуваат планинските, тенки и слабо плодни почви, па така почвите главно се користат како пасишта. На крајбрежните рамнини, во речните долини, се јавуваат плодна почва. Земјоделците главно се занимаваат со растително производство (околу 58%). Уделот на сточарски производи е околу 30%, за производи за производство на лен - 6% и риболов - 1%. Околу 85% од земјоделското производство за садење во Турција учествува со житни култури. Житото е засадено на површина од околу 9 милиони хектари. Во западниот дел од земјата се наводнува обработливото земјиште. 10% од садниците е наменето за овошјето, 7,6% за маслодајни растенија, 2,5% - памук. Околу 90% од пченицата во земјата се конзумира во вид на леб, 1% - за пченицата и 2% - за тестенини. Според податоците за 1994 година, во Турција имало 36 милиони овци, околу 12 милиони глави добиток и 10 милиони глави кози. Говеда биле чувани заради млеко, месо и кожи, овци - за производство на волна за ткаење на тепих и месо, кози - за производство на волна и млеко.
Енергетика
уреди
Енергетиката опфаќа производството, потрошувачка и увозот на енергетика и електрична енергија. Турција троши повеќе од 6 џули на примарна енергија годишно[293], преку 20 мегават часови по човек. 88% од енергијата е од фосилни горива[293], а енергетската политика на Турција вклучува намалување на увозот на фосилни горива, што е една четвртина од увозните трошоци[294]. Од 2016 година, емисиите на стакленички гасови од страна на Турција изнесуваале 6,3 тони годишно[295], повеќе од глобалниот просек[296]. Електричната енергија е генерирана главно од јаглен, гас (околу една третина) и хидро (околу една четвртина) со мала, но растечка количина од други обновливи извори како што се ветер и сончева енергија[297]. Атомската централа е во изградба.
Турција произведува големо количество лигнит, и речиси целиот се употребува во електраните[298]. Годишната побарувачка за гас изнесува 50 милијарди кубни метри[299], над 30 отсто од вкупната побарувачка на енергија во Турција, а половина од нив се снабдува од Русија[300]. Сите 81 провинции во Турција се снабдуваат со природен гас[301], кој обезбедува најголем дел од топлината[302]. Речиси целата нафта се увезува: претежно од Ирак, Иран и Русија[303] и нафтата, исто така, транзитира од Азербејџан[304]. Хидроелектричната енергија е најголемиот обновлив извор на електрична енергија. Моќта на ветерот во Турција е главно на запад. Со масовно зголемување на производството на сончева енергија на југ и енергијата на ветерот на запад Турција би можела да ја исполни целата предложена побарувачка за енергија од обновливи извори од 2020 година[305].
Туризам
уреди
Туризмот во Турција е фокусиран во голема мера на различни историски места, како и на поморските летувалишта по должината на бреговите на Егејското и Средоземното Море. Турција, исто така е популарно одредиште за култура, спа и здравствена заштита. На својот врв во 2014 година, Турција привлекла околу 42 милиони странски туристи, рангирајќи ја како шесто најпопуларно туристичко одредиште во светот.[306]. Посетите на странските туристи значително се зголемиле во Турција помеѓу 2000 и 2005 година, од 8 милиони до 21,2 милиони, што ја направила Турција најголемо одредиште во светот за странските посетители. Приходите во 2005 година изнесувале 17,5 милијарди американски долари, што, исто така, ја направила Турција една од најголемите десет по приходи во светот од туризам. Во 2011 година, Турција била рангирана како шесто најпопуларно туристичко одредиште во светот и четврта во Европа, според Светската туристичка организација[307]. На својот врв во 2014 година, Турција привлекла околу 42 милиони странски туристи. Од 2015 година, туризмот во Турција започнал да се намалува[308][309]. Заздравувањето започнало во 2017 година, со зголемување на бројот на странските посетители до 32 милиони[310][311]. Бројот на руските туристи се зголемил за 444% по обновувањето на билатералните односи, што резултирало со тоа да жителите на Русија повторно станат најголеми туристички посетители на Турција[310][311]. Зголемувања се регистрирани и на британските, холандските и на белгиските туристи[312].
Анкара има историски стар град, и иако тој не е голем туристички град, обично е место за патниците кои одат во Кападокија. Истанбул е еден од најважните туристички места не само во Турција, туку и во светот. Планинските одмори и Сините Патувања, особено за турските задоволства и посетителите од Западна Европа, се исто така централни за турската туристичка индустрија. Повеќето одморалишта на плажа се сместени по должината на југозападниот и јужниот брег, наречен Турска ривиера, особено долж средоземниот брег во близина на Анталија. Анталија е исто така прифатена како туристички главен град на Турција[313]. Големи туристички градови се Бодрум, Фетхие, Мармарис, Кушадаси, Чешме, Дидим и Аланија. Исто така, Турција е избрана на второ место во светот во 2015 година со своите 436 плажи со сино знаме[314].
Многу културни атракции на други места во земјата вклучуваат наоѓалишта од Ефес, Троја, Пергам, Куќа на Богородица, Памуккале, Јерапол, Трабзон (каде што се наоѓа еден од најстарите манастири Сумела), Конија (каде што поет Руми го поминал поголемиот дел од неговиот живот), Дидима, Антиохиска црква, религиозни места во Мардин и разурнатите градови и пејзажи на Кападокија.
Инфраструктура
уреди
Во 2013 година земјата поседувала 98 аеродроми[321], вклучувајќи 22 меѓународни аеродроми[322]. До 2015 година, аеродромот Ататурк бил 11-тиот најфреквентен аеродром во светот, кој опслужил 31.833.324 патници помеѓу јануари и јули 2014 година, според Аеродромскиот Меѓународен Совет[323]. Новиот (трет) меѓународен аеродром во Истанбул е планиран да биде најголемиот аеродром во светот, со капацитет да опслужува 150 милиони патници годишно[324][325][326]. Скајтракс за пет последователни години во 2011, 2012, 2013, 2014 и 2015 година бил избран од Туркиш ерлајнс, за авиопревозник на Турција[327][328][329]. Со 435 одредишта (51 домашни и 384 меѓународни) во 126 земји ширум светот, Turkish Airlines е најголем превозник во светот според бројот на земји каде патува[330].
Од 2014 година, земјата имала мрежа на патишта од 65.623 километри[331]. Вкупната должина на железничката мрежа изнесувала 10.991 километри во 2008 година, вклучувајќи 2.133 километри електрифициран и 457 километри брз пат[332][333]. Турските државни железници започнале да градат железнички линии со голема брзина во 2003 година. Линијата Анкара-Конија станала оперативна во 2011 година, додека линијата Анкара-Истанбул стапила на сила во 2014 година[333]. Отворен во 2013 година, тунелот Мармара под Босфорот ги поврзува железничките и метро-линиите на европските и азиските страни во Истанбул, додека тунелот Евроазија (2016) обезбедува поврзување на подводни патишта за моторни возила[334]. Босфорскиот Мост (1973), Мостот на Фатих Султан Мехмет (1988) и Мостот Јавуз Султан Селим (2016) се трите моста што ги поврзуваат европските и азиските брегови на Босфорот. Мостот Осман Гази (2016) ги поврзува северните и јужните брегови на Измитскиот Залив. Планираниот мост Чанкакеле ќе ги поврзе европските и азиските брегови на теснецот Дарданели.
Турскиот интернет, кој има 42,3 милиони активни корисници, има ранг на неслободен во индексот на Фридом хаус[335]. Турската влада постојано ги блокирала мрежните места како Фејсбук, Твитер, Јутјуб и Википедија, а вториот во моментов е недостапен од Турција[336]. Според извештајот за транспарентност на Твитер, Турција е глобален водач во цензурата на друштвените медиуми[337].
Водоснабдувањето и канализација во Турција се одликуваат со достигнувања и предизвици. Во текот на изминатите децении пристапот до вода за пиење станало речиси универзален и значително се зголемил пристапот до соодветни санитарни услови. Автономни комунални претпријатија се создадени во 16 градски градови на Турција, а наплатата на трошоци е зголемена, со што се обезбедува основа за одржливост на обезбедувањето услуги. Повремената понуда, која била вообичаена во многу градови, станала поретка.
Наука и технологија
уредиTÜBİTAK е водечка агенција за развој на науката, технологијата и иновациите во Турција[339]. ТАН или Турската академија на науките, е автономно научно општество кое дејствува во промовирањето на научните активности во Турција[340]. ТАЕК или Турската агенција за атомска енергија е официјална јадрена енергетска институција на Турција. Неговите цели вклучуваат академско истражување во јадрената енергија и развој и имплементација на јадрените алатки[341].
Турските владини компании за истражување и развој во воените технологии ги вклучуваат Турската авионска индустрија, Аселсан, Хавелсан, Рокесан, МКЕ, меѓу другите. Турските вселенски системи се објект за производство и тестирање на вселенски летала во сопственост на Министерството за национална одбрана и управувани од Турската авионска индустрија (TAI). Турскиот систем за вселената (UFS) е проект за развој на способноста за сателитско спуштање на Турција. Се состои од изградба на вселенско летало, развој на сателитски лансирни возила, како и воспоставување на далечни станици[342][343][344].
Во 2015 година Азиз Санџар, турски професор на Универзитетот во Северна Каролина, ја освоил Нобеловата награда за хемија заедно со Томас Линдал и Пол Модрич, за нивната работа за тоа како клетките ја поправаат оштетената ДНК[345].
Демографија
уреди| Година | Нас. | ±% год. |
|---|---|---|
| 1927 | 13.554.000 | — |
| 1930 | 14.440.000 | +2.13% |
| 1940 | 17.728.000 | +2.07% |
| 1950 | 20.807.000 | +1.61% |
| 1960 | 27.506.000 | +2.83% |
| 1970 | 35.321.000 | +2.53% |
| 1980 | 44.439.000 | +2.32% |
| 1990 | 55.120.000 | +2.18% |
| 2000 | 64.252.000 | +1.54% |
| 2010 | 73.003.000 | +1.29% |
| 2017 | 79.815.000 | +1.28% |
| Извор: Туркстат[346] | ||
.png)
Според Административниот систем за регистрирање на населени места во Турција, населението во земјата во 2011 година изнесуваше 74,7 милиони луѓе[348], од кои речиси три четвртини живееле во градовите. Според проценката за 2011 година, населението се зголемува за 1,35 проценти секоја година. Турција има просечна густина на население од 97 луѓе на км2. Луѓето во групата од 15 до 64 години претставуваат 67,4 проценти од вкупното население; возрасната група од 0-14 одговара на 25,3 проценти; додека постарите граѓани на возраст од 65 години или повеќе сочинуваат 7,3 проценти[349]. Во 1927 година, кога првиот официјален попис бил регистриран во Република Турција, населението било 13,6 милиони[350]. Најголемиот град во Турција, Истанбул, е исто така најголемиот град во Европа по население, и трет по големина град во Европа во однос на големината[351][352].
Членот 66 од турскиот Устав го дефинира поимот Турчин како „секој кој е врзан за турската држава преку границите на државјанството“; според тоа, законската употреба на терминот турски како граѓанин на Турција е различна од етничката дефиниција[353]. Сепак, мнозинството од турското население се од турска националност и околу 70-80 отсто од граѓаните на земјата се идентификуваат како Турци[9][10]. Се проценува дека во Турција има најмалку 47 етнички групи[354].
Доверливи податоци за етничката мешавина на населението не се достапни, бидејќи бројките на турскиот попис не вклучуваат статистички податоци за етничката припадност[355]. Курдите се најголемата нетурска етничка група на било кое место од 12-25 проценти од населението[356][357]. Точната бројка останува предмет на спорови. Според Сервет Мутлу, „почесто или не, овие проценки ги одразуваат прокурдските или протурските симпатии и ставови, а не научни факти“[354]. Студијата на Мутлу во 1990 година ги проценувала Курдите околу 12 проценти од населението, додека Мехрид Изади ја ставил оваа бројка околу 25 проценти[358].
Трите немуслимански малцински групи признаени во Договорот од Лозана се Ерменци, Грци и Евреи. Други етнички групи се Албанците, Арапите, Асирците, Бошњаците, Черкезите, Грузијците, Курдите, Помаците, Ромите[10][359][360][361][362].
Курдите се концентрирани на истокот и југоисточниот дел на земјата, во она што е познато и како Турски Курдистан, со што мнозинството во провинциите Тунџели, Бинѓол, Муш, Агри, Игдир, Елазиг, Дијарбекир, Батман, Шрнак, Битлис, Ван, Мардин, Сиирт и Хаќари, блиско мнозинство во провинцијата Шанлаурфа (47%) и големо малцинство во провинцијата Карс (20%)[363]. Покрај тоа, поради внатрешната миграција, курдските заедници постојат во сите поголеми градови во централна и западна Турција, особено во Истанбул, каде што има околу 3 милиони Курди, што го прави Истанбул град со најголема курдска популација во светот[364]. Малцинствата, покрај Курдите, се смета дека изнесуваат околу 7-12 проценти од населението[10].
Малцинските групи, освен трите верски малцинства признати во Договорот од Лозана (Ерменци, Грци и Евреи) немаат никакви официјални права, а употребата на малцинските јазици е ограничена[365]. Терминот малцинство останува чувствително прашање во Турција, додека турската влада честопати е критикувана за третманот на малцинствата [358] Иако малцинствата не се признаваат, државната турска радиотелевизија (ТРТ) пренесува телевизиски и радио програми на јазиците на малцинствата[365]. Исто така, во основните училишта може да се изберат и некои класови на малцински јазици[366][367] Also, some minority language classes can be chosen in elementary schools.[368].
Околу 2,5 проценти од населението се меѓународни мигранти[369]. Турција е домаќин на најголемиот број бегалци во светот, вклучувајќи повеќе од 2,8 милиони сириски бегалци, од јануари 2017 година[370].
| Бр. | Провинција | Нас. | Бр. | Провинција | Нас. | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Истанбул  Анкара |
1 | Истанбул | Истанбул | 14,744,519 | 11 | Мерсин | Мерсин | 1,005,455 |  Измир  Бурса |
| 2 | Анкара | Анкара | 4,871,884 | 12 | Урфа | Шанлаурфа | 921,978 | ||
| 3 | Измир | Измир | 2,938,546 | 13 | Ескишехир | Ескишехир | 752,630 | ||
| 4 | Бурса | Бурса | 2,074,799 | 14 | Денизли | Денизли | 638,989 | ||
| 5 | Адана | Адана | 1,753,337 | 15 | Караманмараш | Караманмараш | 632,487 | ||
| 6 | Газиантеп | Газиантеп | 1,663,273 | 16 | Самсун | Самсун | 625,410 | ||
| 7 | Анталија | Анталија | 1,311,471 | 17 | Малатија | Малатија | 618,831 | ||
| 8 | Конија | Конија | 1,130,222 | 18 | Измит | Kocaeli | 570,077 | ||
| 9 | Кајсери | Кајсери | 1,123,611 | 19 | Адапазари | Сакарја | 492,027 | ||
| 10 | Дијарбекир | Дијарбекир | 1,047,286 | 20 | Ерзурум | Ерзурум | 422,389 | ||
Јазик
уреди
Службениот јазик е турски, кој е најраспространет од туркиските јазици во светот[372][373][374] Го зборуваат 85,54 проценти од населението како прв јазик [375]. 11,97 проценти од населението го зборува курманџискиот дијалект на курдскиот јазик како мајчин јазик[375]. Арапскиот и зазанскиот јазик се мајчините јазици на 2,39 проценти од населението, а неколку други јазици се мајчините јазици на помалите делови на населението[375].
Турскиот јазик е службен јазик на територијата на Република Турција и еден од двата службени јазици во Кипар[376]. Исто така, турскиот јазик е признат како регионален јазик во Косово, поточно во Призрен и во неколку општини во Македонија. Иако во останатите држави во регионов нема регулиран статус, турскиот јазик доста е распространет. Огромно турско население живее во Грција и Бугарија, потоа турско население има во Албанија, Романија, Србија и Босна и Херцеговина[377]. Во Европа, најмногу турско население има во Германија, потоа во Австрија, Швајцарија, Белгија, Франција, Италија, Холандија и Обединетото Кралство.
Турскиот истанбулски дијалект е преземен како база на литературниот турски јазик. Јазикот има доста дијалекти но во Турција се тежнее да се користи литературниот јазик преку образованието и медиумите.[378]
Религија
уредиТурција е секуларна држава без официјална државна религија. Tурскиот Устав предвидува слобода на религијата[379][380].
Според Ипсос, кој интервјуирал 17.180 возрасни лица во 22 земји, во 2016 година оние кои биле интервјуирани од Турција изјавиле дека исламот ја формирала севкупната голема религија во Турција, која се придржувала до 82% од вкупното население, по што биле следени религиозно неповрзани луѓе кои сочинувале 13% од населението, а христијаните со 2%.
Улогата на религијата во јавниот живот била контроверзна дебата во текот на годините по формирањето на исламистичките партии[381]. За многу децении, носењето на хиџабот било забрането во училиштата и владините згради, бидејќи се сметало за симбол на политичкиот ислам. Сепак, забраната била укината од универзитетите во 2011 година, од владините згради во 2013 година[382], од училиштата во 2014 година[383], и од вооружените сили во 2017 година[384]. Владата на Ердоган и неговата Партија за правда и развој (АКП) ја следат експлицитната агенда за исламизација на образованието за „подигнување на побожна генерација“ против секуларниот отпор[385][386], во процесот што предизвикува изгубени работни места и училиште за многумина нерелигиозни граѓани на Турција[387].
Ислам
уреди
По распадот на Отоманското Царство, бројот на муслимани во регионот се зголемил во однос на христијанското население бидејќи отомански муслимани, кои се соочиле со истребување или други форми на репресија во новите конституирани балкански држави, емигрирале во земјата. Не сите биле етнички Турци. Некои биле албански, босански, грчки, српски, македонски и бугарски муслимани. Во овој период, исто така, пристигнале и други Турци и Черкези кои побегнале од руската експанзија во области како Кавказ и Крим. До 1920-тите, исламот станал мнозинска религија[389].
Не постојат официјални статистички податоци за верските убедувања на луѓето, ниту пак е побарано во пописот. Според ЦИА, 99,8% од турското население е муслиманско[10][390], други извори даваат проценки кои се движат од 96,4%[374] до 82%. Најпопуларната секта е Ханафиската школа за сунитски ислам. Исто така има и некои форми на суфизам[391]. Проценетите не-деноминациони муслимани се движат од 2 проценти[392] до 14 проценти од населението.
Највисоката исламска религиозна власт е Претседателството за верски прашања, кое во голема мера ја толкува Ханафиската школа и е одговорно за регулирање на работата на 80.000 регистрирани џамии во земјата и вработување на локални и провинциски имами[393]. Некои, исто така, се жалеле дека под исламистичката влада на Партијата на правдата и развој (АКП) и Ердоган, старата улога на Претседателството, која ја одржува контролата над верската сфера на исламот во Турција, „во голема мера е вклучена во управувањето на земјата“[394]. Претседателството промовира одреден тип на конзервативен ислам (Ханафски) во Турција, издавајќи фетва која не ги одобрува активностите како што се „кучиња што се хранат дома, славење на западната Нова Година, лотариите и тетоважите“[395] и проектирање на овој турски ислам<[394] во странство[396].
Академиците сугерираат дека популацијата на Алевитите може да изнесува од 15 до 20 милиони, додека Федерацијата Алеви-Бекташи тврди дека има околу 25 милиони[397][398] и според магазинот Аксион, бројот на шиитските Дванаестници (со исклучок на Алевите) изнесува 3 милиони (4,2%)[399]. Под сунитската исламистичка влада на Партијата на правдата и развојот (АКП) и Ердоган започнала сè поголема дискриминација и прогон на малцинството Алевити[400][401][402].
Според WIN-Gallup International, Глобален индекс на религиозност и атеизам[403], Турција е земја со најрелигиозни муслимани во исламскиот свет, формирајќи 73% од муслиманското население. Според PEW Global research, само 15 отсто од муслиманите во Турција велат дека се молат барем еднаш од петте молитви, дома или во џамија[404]. Друг извештај сугерира дека само 7% до 13% од сите Турци сметаат дека религијата треба да има влијание врз законите директно или индиректно[405].
Христијанство
уреди
Христијанството има долга историја во денешна Турција, која е родно место на бројни христијански апостоли и светители, како што се Павле, Тимотеј, Никола, Поликарп и многу други. Свети Петар основал една од првите цркви во Антиохија (Антакија), чија локација се смета по традиција како место каде за првпат било проповедено Евангелието, и каде што следбениците на Исус се нарекувале христијани за првпат во историјата. Куќата во која Дева Марија живеела последните денови од нејзиниот живот до нејзиното Успение[406][407] и гробот на Јован Апостол кој ја придружувал за време на патувањето до Анадолија по распнувањето на Исус, се наоѓа во Ефес. Пештерските цркви во Кападокија биле меѓу скривниците на раните христијани за време на римските прогони против нив. Цариградската патријаршија е со седиште во Цариград (Истанбул) од Вториот вселенски собор во 381 година[408][409]. Два од петте големи епископски седишта на Пентархијата (Цариград и Антиохија), поведени од Јустинијан Велики во 531 година[410], се наоѓале во денешна Турција за време на византискиот период[411].
Процентот на христијани во Турција се намалил од 17,5%, или 3 милиони (19% немуслимански) од 16 милиони до 2,5% во 1927 година[412], поради настаните што значително влијаеле врз демографската структура на земјата, како што е Ерменскиот геноцид[413], размената на населението помеѓу Грција и Турција, и емиграцијата на христијаните кои всушност започнале кон крајот на 19 век и се стекнале со темпото во првата четвртина од 20 век[414]. Данокот на богатство на немуслиманите во 1942 година, емиграцијата на дел од турски Евреи во Израел по 1948 година, и тековниот спор на Кипар, кој ги заладил односите меѓу Турците и Грците (кулминирајќи со септемврискиот погром од 6-7 септември 1955 година), биле други важни настани кои придонеле за падот на турското немуслиманско население.
Денес има повеќе од 120.000 луѓе од различни христијански деноминации, што претставува помалку од 0.2 проценти од турското население[415], вклучувајќи околу 80.000 ориентални православни христијани[416], 35.000 римокатолици, 18.000 Антиохиски Грци[417] , 5.000 грчки православни[418] и помал број протестанти. Во моментов има 236 цркви отворени за обожување во Турција[419].
Јудаизам
уреди.JPG)
Историјата на јудаизмот во Турција започнува уште од 5 век п.н.е. кога на овие простори живееле Романиотите. Тие изградиле антички храмови, како што се Синагогата Сардис во Лидија и Синеагогата на Приен. Сефардските Евреи, кои биле протерани од Пиринејскиот Полуостров и јужна Италија под контрола на Шпанското Царство, биле добредојдени во Отоманското Царство помеѓу крајот на 15 и средината на 16 век. И покрај емиграцијата во текот на 20 век, денешна Турција и понатаму има мало еврејско население. Во моментов има околу 26.000 Евреи во Турција, од кои најголем дел се Сефарди[420] At present, there are around 26,000 Jews in Turkey, the vast majority of whom are Sephardi.[421].
Агностицизам и атеизам
уредиСпоред анкетата за Евробарометер во 2010 година, 94% од Турците кои учествувале во истата изјавиле дека веруваат во Бога[422]. Сепак, според друга анкета спроведена од КОНДА, процентот на оние кои учествувале во анкетата, 2,9% рекле дека биле атеисти[423]. Атеизмот на Турција, првата официјална атеистичка организација на Балканот, Кавказот и Блискиот Исток, била основана во 2014 година[424][425].
Образование
уреди
Министерството за национално образование е одговорно за пред-високото образование[427]. Тос е задолжително и трае дванаесет години: четири години основно, средно и високо училиште[428]. Помалку од половина од Турците од 25 до 34 години имаат завршено најмалку средно училиште, во споредба со просекот на ОЕЦД каде просекот е над 80 проценти[429]. Основно образование во Турција се смета дека заостанува зад другите земји на ОЕЦД. Турција е рангирана на 32 место од 34 во студијата на ПИСА на ОЕЦД[428]. Пристапот до висококвалитетно училиште во голема мера зависи од перформансите на приемен испит, до одреден степен што некои ученици започнуваат да земаат приватни часови по подучување кога имаат 10 години[430]. Вкупната стапка на писменост на возрасните во 2011 година изнесувала 94,1 процент; 97,9 проценти за мажи и 90,3 проценти за жени[431].
Од 2017 година во Турција има 190 универзитети[432]. Влезот во високото образование зависи од Системот за избор и поставеност на студентите (ÖSYS). Во 2008 година, квотата на примени студенти била 600.000, во споредба со 1.700.000 кои го положиле високото образование во 2007 година[433]. Освен за факултетите за отворено образование (AÖF) во Универзитетот Анадолу, Истанбулскиот универзитет и Универзитетот Ататурк, влезот е регулиран од страна на националниот испит, по што дипломците од средно училиште се доделуваат на универзитетите според нивниот резултат на испитот[434]. Според највисоките универзитетски рангови во 2012-2013, највисокиот универзитет во Турција е Техничкиот универзитет на Блискиот Исток (во категоријата ранг 201-225), по што следат Универзитетот Билкент и Универзитетот Коч (и во опсегот од 226-250), Истанбулскиот технички универзитет и Универзитетот Богазичи (276-300)[435]. Сите државни и приватни универзитети се под контрола на Одборот за високо образование (YÖK), чиј шеф го назначува претседателот на Турција. Извршниот ред 676 од октомври 2016 година создал систем во кој покрај тоа претседателот директно ги назначува сите ректори на сите државни и приватни универзитети[436]. Турција е членка на Европското подрачје на високото образование и активно учествува во Болоњската декларација[437].
Во 2016 година, истражувањето на Skills Matter спроведено од страна на ОЕЦД ги утврдило нивоата на математика и писменост кај возрасното население во Турција на ранг 30 од вкупно 33 земји на ОЕЦД[438].
Во 2017 година теоријата на еволуцијата била отстранета од националната наставна програма во корист на учењето на концептот на џихадот[439].
Здравствена грижа
уреди
Здравствената заштита во Турција доминира од централизиран државен систем што го води Министерството за здравство. Во 2003 година, владата вовела широка програма за здравствени реформи насочена кон зголемување на односот на приватното здравствено осигурување и обезбедување на здравствена заштита на поголем дел од населението. Турскиот институт за статистика објавил дека 76,3 милијарди ТЛ се потрошени за здравствена заштита во 2012 година, од кои 79,6 проценти биле покриени од страна на Институтот за социјално осигурување, а 15,4 проценти директно биле платени од страна на пациентите[440]. Во 2012 година, во Турција имало 29.960 медицински установи[441], и во просек по еден лекар на 583 луѓе[442] и 2.65 кревети на 1000 луѓе[441].
Во 2015 година, очекуваниот животен век изнесувал 72,6 години за мажи и 78,9 за жени, со вкупен просек од 75,8[443].
Култура
уреди
Културата на Турција комбинира голема мера на разновидни и хетероген збир на елементи кои се добиени од традициите на Византија, Османлиите, Европа, Блискиот Исток и Средна Азија.[445][446]. Турција, која ја наследила османлиската држава во 1923 година, сè уште е трансконтинетална земја што ги спојува Европа и Азија.
Нацијата била модернизирана првенствено од страна на Мустафа Кемал Ататурк почнувајќи од 1923 година. Како што тој ја трансформирал религија водена од поранешната држава во модерна национална држава со силна поделба на државата и религијата, станало соодветно зголемување во методите на уметничко изразување. Во текот на првите години на Републиката, Владата инвестираше голема количина на ресурси во ликовната уметност како што се слики, скулптури и архитектура. Ова било направено и како процес на модернизација и за создавање на културниот идентитет. Поради различните историски фактори и дефинирањето на турскиот идентитет, културата на Турција јасно ги комбинира напорите да биде модерна и западна, со желба за одржување на традиционалните верски и историски вредности[445].
Литература
уреди
Турската литература е собирањето на писмени и усни текстови составени на турски јазик. Традиционалните примери за турската народ се расказите на Караѓоз и Хаџиват, Келолан, Инџили Чавуч и Насредин Оџа, како и делата на народните поети како што се Јунус Емре и Ашик Вејсел. Книгата на Деде Коркут и епот за Королу се главните елементи на турската епска традиција во Анадолија за неколку векови. Двете основни текови на Отоманската литература биле поезија и проза. Огромното мнозинство на Диванската поезија е лирика по природа: или газели или касидеси. Имало, сепак, други општи жанрови, повеќето особено месневи, еден вид на стихова романса а со тоа на различна наративна поезија. Традицијата на Отоманската проза била исклучиво не-измислена по природа, како измислената традиција била ограничена на наративната поезија.
Реформите на Танзиматот 1839-1876 довеле до промени на јазикот на пишаната литература, и воведување на претходно непознати западни жанрови, првенствено романот и расказот. Многу од писателите во периодот на Танзиматот пишувале во неколку различни жанрови истовремено: на пример, поетот Намик Кемал, исто така, го напишал важниот роман Будење во 1876, додека пак новинарот Шинаси е забележан за пишување, во 1860 година, првата модерна турска игра, еден чин комедија Брак на поетот. Повеќето од корените на модерната турска литература биле формирани помеѓу 1896 и 1923 година.
Поезијата е најдоминантна форма на книжевност во модерна Турција. Поголемиот дел од поезијата и песните на ашик / озан традицијата, што претставува речиси исклучиво усно до 19 век, останува анонимен. Има, меѓутоа, неколку познати ашици од пред тоа време, чии имиња ја преживеале несреќата заедно со своите дела: гореспоменатите Королу (16 век); Караџаолан (1606 -1689?), кој може да биде најдобро познат ашик пред 19 век ; Дадалолу (1785 -1868?), кој беше еден од последните големи ашици пред да започне традицијата да се намали донекаде кон крајот на 19 век, и неколку други. Ашиците беа во суштина минестрели кои патуваа низ Анадолија извршувршувајќи ги нивните песни на балама, мандолината-како инструмент чии парни жици се сметаат дека има симболично религиозно значење во областа на културата Алеви / Бекташката култура. И покрај падот на ашик / озан традицијата во 19 век, таа доживеа значајна преродба во 20 век благодарение на ваквите исклучителни личности како Ашик Вејсел Шатиролу (1894-1973), Ашик Махзуни Шериф (1938-2002), Нешет Ерташ (1943 -), и многу други.
Во раните години на Турција, имало голем број на поетски трендови. Авторите како Ахмед Хасим и Јахја Кемал Бејатли (1884-1958) продолжиле да пишуваат важен формален стих чиј јазик претставувал продолжување на крајот на Поезијата на Отоманската традиција. Од страна на поголемиот дел од поезијата на времето, сепак, бил во духот на традицијата. Првиот радикален чекор подалеку од овој бил донесен од страна на Назим Хикмет Ран, кој за време на неговото време како студент во Советскиот Сојуз била изложена модернистичката поезијата на Владимир Мајаковски и други. Друга револуција во турската поезија се случи во 1941 со објавувањето на мал обем во вториот стих кој претходел од есејот Garip. Автори од овој период се Орхан Вели Каник (1914-1950), Мелих Џевдет Андај (1915-2002), и Октај Рифат (1914-1988).
Стилот на сегашните романописци може да се проследат наназад до списанието „Младите Пенкала“ во отоманскиот период. Младите Пенкала била објавена во Селаник од Омер Сејфетин, Зија Гокалп и Али Џанип Јонетмен. Тие ги опфаќаат социјалните и политичките концепти од своето време со националистичка перспектива. Тие биле суштината на движењето која станало позната како „национална литература“. По 1923 година, турската книжевност станала заинтересирана за фолклорните стилови. Стилистички, на почетокот на прозата на Турција во суштина била продолжение на националното литературно движење, со преовладување на реализмот и натурализмот. Овој тренд кулминирал во романот Yaban од 1932 на Јакуп Кадри Караосманолу. Овој роман може да се смета како претходник на два тренда што наскоро се развиле: социјален реализам, и селски роман. Социјалното реалистичко движење било предводено од Саит Фаик Абасјаник. Главните писатели на традиционалниот селски роман биле Кемал Тахир, Орхан Кемал и Јашар Кемал
Орхан Памук е еден од водечките турски романописци на постмодерната литература. Неговите дела се преведени на повеќе од дваесет јазици.
Музика
уреди.jpg)
.jpg)
Музиката на Турција вклучува главно туркиски елементи како и делумни влијанија од средноазиската фолк музика, арапската музика, грчката музика, отоманската музика, персиската музика и балканската музика, како и упатствата на модерната европска и американска популарна музика. Корените на традиционалната музика во Турција се шириле низ вековите до времето кога Селџуците мигрирале во Анадолија и Персија во 11 век и содржат елементи на турски и предтуркиски влијанија. Голем дел од својата современа популарна музика земјата ги има од почетокот на 1930-тите години[450].
Со асимилацијата на имигрантите од различни региони, разновидноста на музички жанрови и музички инструменти, исто така, се проширило. Турција има преземено дел од документарната народна музика од етничките стилови на грчката, ерменската, албанската, полската и еврејската заедница[451].
Многу турски градови имаат свои локални музички сцени кои поддржуваат голем број регионални музички стилови. И покрај ова, западните музички стилови како поп-музиката и канто ја изгубиле популарноста во доцните 70-ти и 80-ти години. Таа повторно станала популарна уште од почетокот на деведесеттите години, како резултат на отворена економија и општество. Со поддршка на Сезен Аксу, популарноста на поп-музиката довела до појава на неколку меѓународни поп-ѕвезди, како што се Таркан и Сертаб Еренер. Во доцните 1990-ти се појавила андерграунд музика која произвела алтернативен турски рок, електроника, хип-хоп, рап и денс музика, за кои многумина веруваат дека станале премногу комерцијални[452].
Турскиот народен танц е разновиден. Хора се изведува во Источна Тракија, Зејбек во Егејскиот регион, јужна Мармара и Источно-Централниот регион Анадолија; Теке во регионот на Западно Средоземје; Кашик Ојунлари и Каршлама во западно-централна Анадолија, западно црноморско подрачје, регионпт Јужна Мармара и Источно Средоземје, Хорон во Централниот и Источниот Регион на Црното Море, Халеј во Источна Анадолија и Централниот регион Анадолија, и Бар во североисточниот дел на Анадолија[453].
Архитектура
уреди
Архитектурата на Селџуците ги комбинира елементите и одликите на турската архитектура на Средна Азија со оние на персиската, арапската, ерменската и византиската архитектура. Преселбата селџучка во османлиска архитектура е највидлива во Бурса, која била главен град на Отоманското Царство помеѓу 1335 до 1413 година. По османлиското освојување на Цариград (Истанбул) во 1453 година, отоманската архитектура била значително под влијание на византиската архитектура. Палатата Топкапи во Истанбул е еден од најпознатите примери на класичната османлиска архитектура и била резиденција на отоманските султани околу 400 години[454]. Мимар Синан (ок.1489-1588) бил најважниот архитект на класичниот период во отоманската архитектура. Тој бил главен архитект од најмалку 374 објекти кои биле изградени во различни провинции на Отоманското Царство во 16 век[455].
Од XVIII век, турската архитектура паднала под влијание на европските стилови, а тоа особено може да се види во зградите на Истанбул во времето на Танзиматот, како што се палатите Долмабахче, Чираган, Ферије, Бејлербег, Ќучуксу, Ихламур и Јилдиз, кои сите биле дизајнирани од членови на семејството Балијан[456]. Османлиските јели на Босфорот исто така го одразуваат спојот меѓу класичните отомански и европски архитектонски стилови во текот на горенаведениот период.
Првото национално архитектонско движење (Birinci Ulusal Mimarlık Akımı) во почетокот на 20 век се обидело да создаде нова архитектура, која се засновала на мотиви од селџучката и отоманската архитектура. Движењето било означено како турски неокласичен стил или национална архитектонска ренесанса[457]. Водечките архитекти на ова движење биле Ведат Тат (1873-1942), Мимар Кемаледин Бег (1870-1927), Ариф Хикмет Којуноглу (1888-1982) и Џулио Монгери (1873-1953)[458]. Значајни градби од оваа епоха се Големата пошта во Истанбул (1905-1909), апартманите Тајаре (1919-1922)[459], Истанбулски Вакиф Хан (1911-1926)[460], Државен музеј за уметност и скулптура (1927- 1930)[461], Музејот на етнографија во Анкара (1925-1928)[462], првото седиште на Зират Банка во Анкара (1925-1929)[463], првото седиште на Туркије Иш Банка (1926-1929)[464], Бебек џамија[465], и џамија Камер Хатун[466][467].
Кујна
уреди
Турската кујна има долга историја и во голема мера претставува наследство од отоманската кујна, која што може да биде опишана како соединување и прочистување на централно-азиските, блискоисточните, средоземните и балканските кујни.[468][469] Турската кујна имала влијание на овие кујни, но и на другите соседни, вклучувајќи ги и оние од западна Европа. Турците негувале различни и создале специјалтети, кои денес се познати во различни делови од светот.
Турската кујна не е едноставна. Освен главните специјалитет, кои може да се најдат низ цела Турција, постојат и бројни регионални специјалитети. Кујната на регионот покрај Црното Море се одликува со готвење со употреба на пченка и сардели. Во југоисточниот дел од земјата, вклучувајќи ги градовите Урфа, Газиантеп и Адана, карактеристични специјалитети се ќебапите, мезињата и десерти зготвени со тесто, како што се баклавата, кадаифот и кунефето. Во западните делови на Турција, каде што обилно растат маслинови дрвја, маслиновото масло е главен вид на масло, кој се употребува при готвењето.[470] Кујните пак на егејските, мраморните и средоземните покрачја покажуваат основни одлики на средоземната кујна, поради тоа што специјалитетите од овие региони се богати со зеленчук и риба. Во средишниот дел на земјата, особено во Анадолија, познати се специјалитети подготвени од тестенини, како што се кешкеќот, мантите и ѓомлезето.
Имињата на турските специјалитети, понекогаш вклучуваат име на град или регион, било да се во или надвор од Турција, и може да се однесуваат до специфични техники или состојки користени во тој регион. На пример, разликата меѓу ќебапот Урфа и ќебапот Адана е во употребата на лук наместо кромидот и лутиот пипер којшто го содржи ќебапот.
Спорт
уреди
Најпопуларниот спорт во Турција е фудбалот[471]. Галатасарај го освоил Купот на УЕФА и УЕФА Супер Купот во 2000 година[472]. Турската фудбалска репрезентација го освоила бронзениот медал на Светското првенство во 2014 година, Купот на конфедерации во 2003 година и Европското првенство во 2008 година[473].
Други спортови, како што се кошарка и одбојка, исто така се популарни. Машката национална кошаркарска репрезентација освоила сребрен медал на Светското првенство во кошарка во 2010 година и на Евробаскет 2001, каде биле и домаќини. Кошаркарскиот тим е еден од најуспешните во Средоземните игри. Турскиот кошаркарски клуб Фенербахче има играно во финалето на Евролигата во три последователни сезони (2016, 2017 и 2018 година), станувајќи европски шампион во 2017 година и биле второпласирани во 2016 и 2018 година. Друг турски кошаркарски клуб, Анадолу Ефес го освоил Купот на Радивој Кораџ во 1995-96 година, го освоил сребрениот медал на Купот Сапорта во 1992-93 година и освоил бронза на Евролига и Супролигата во 2000 и 2001 година[474][475]. Бешикташ победил на ФИБА Еврочеленџ 2011-12[476], а Галатасарај го освоил УЛЕБ Еврокупот 2015-16. Финалето на Европското првенство во кошарка за жени 2013-14 било одиграно помеѓу две турски тимови, Галатасарај и Фенербахче, а победил Галатасарај[477]. Женската национална кошаркарска екипа освоила сребрената медал на Евробаскетот во 2011 и бронзен медал на Еуробаскет 2013. Заедно со машкиот тим, женскиот тим е еден од најуспешните на Средоземните игри.
Женската одбојкарска репрезентација го освоил златниот медал на Европските игри 2015, сребрен медал на Европското првенство во 2003 година, бронзениот медал на Европското првенство во 2011 година и бронзен медал на Светското првенство во 2012. Тие, исто така, освоиле повеќе медали на Средоземните игри[478]. Женските одбојкарски клубови, имено Фенербахче, Еџзаџибаши и Вакифбанк, освоиле бројни европски титули и медали. Фенербахче го освоил Светското првенство на ФИВБ 2010 и 2012. Застапувајќи ја Европа како победник на Лигата на шампионите на ЦЕВ 2012/2013, Вакифбанк исто така станал светски шампион со освојувањето на светското првенство во Флорида во 2013 година. Неодамна Вакифбанк го освоил и Светското првенство во женска конкуренција во ФИВБ од 2017 година[479][480][481] и Лигата на шампионите на ЦЕВ 2017-18 по четврти пат во својата историја[482].
Традиционалниот национален спорт на Турција е yağlı güreş или Пеливански борби, уште од отоманско време[483]. Одрин е домаќин на годишниот турнир за борба од 1346 година, што го прави најстариот спортски натпревар во светот[484]. Меѓународните стилови на борење што ги регулира ФИЛА, како што се борење во слободен стил и грчко-римско борење, исто така се популарни, со многубројни европски, светски и олимписки титули освоени од турските борачи, поединечно и како репрезентација[485].
Медиуми и кино
уреди
Стотици телевизиски канали, илјадници локални и национални радио станици, неколку десетици весници, продуктивно и профитабилно национално кино и брз раст на користењето на широкопојасен интернет, ја сочинуваат многу енергичната медиумска индустрија во Турција[487]. Во 2003 година, биле лиценцирани вкупно 257 телевизиски станици и 1.100 радио станици, а други работеле без дозволи. Од оние кои се лиценцирани, 16 телевизии и 36 радио станици стигнале до националната публика[488]. Поголемиот дел од публиката се дели меѓу јавниот радиотелевизиски сервис ТРТ и каналите во мрежата, како што се Kanal D, Show TV, ATV и Star TV. Емитувачките медиуми имаат голема застапеност бидејќи сателитските и кабелските системи се широко достапни[488]. Врховниот совет на радио и телевизија (RTÜK) е владино тело кое ги надгледува електронските медиуми[488]. Најпопуларни весници во земјата се: Поста, Хуријет, Созџу, Сабах и Хабертурк[489].
Турските телевизиски драми сè повеќе стануваат популарни надвор од границите на Турција и се меѓу највиталните извори на земјата, како во однос на профитот, така и врз односите со јавноста[490]. По минатото десетлетие на пазарот на Блискиот Исток, турските емисии се емитувале во повеќе од десетина земји од Јужна и Средна Америка во 2016 година[491]. Турција денес е втор по големина светски извозник на телевизиски серии[492].
Првиот филм прикажан во Отоманското Царство бил филмот на Браќа Лимиер од 1895 година, Пристигање на воз на станицата во Ла Сиота, кој бил прикажан во Истанбул во 1896 година. Првиот филм изработен од турски јазик бил документарец со наслов Ayastefanos'taki Rus Abidesinin Yıkılışı (Уривање на рускиот споменик во Сан Стефано), во режија на Фуат Узкинај, завршен во 1914 година. Првиот наративен филм, „Шпион“ на Седат Симави, бил издаден во 1917 година. Првиот звучен филм во Турција бил прикажан во 1931 година. Ферзан Озпетек, Нури Билге Џејлан и Јилмаз Ѓунеј освоиле бројни меѓународни награди како што се Златна палма и Златна мечка[493].
И покрај законските одредби, слободата на медиумите во Турција постојано се влошува од 2010 година, посебно по обидот за државен удар во јули 2016 година[494]. Од 2017 година, најмалку 81 новинари биле затворени во Турција. Рангирањето на највисокото место во светот, од кои сите се соочуваат со обвиненија против државата, по невидената операција која вклучувала и затворање на повеќе од 100 весници[175]. Фридом хаус ги наведува турските медиуми како неслободни[178]. Прекршувањата на медиумите, исто така, се прошируваат и на цензурата на интернетот, со што Википедија е блокирена од април 2017 година[495][496].
Државни празници
уреди- 1 јануари - Нова година
- 23 април - Ден на децата
- 19 мај - Ден на независноста, младината и спортот
- 30 август - Ден на победата
- 29 октомври - Ден на републиката
- Рамазан бајрам, Курбан бајрам (верски празници)
Галерија
уреди-
Девичина Кула, Босфор -
Турски фолклор -
Комплексот Дивриги -
Аланија -
Памуккале -
Белешки
уреди- ↑ Турскиот претседател Ердоган изјавил: „Нашиот став за ерменското прашање беше јасен од самиот почеток. Ние никогаш нема да ги прифатиме обвинувањата за геноцид“.[21] Научниците даваат неколку причини за ерменското негирање на геноцидот, вклучувајќи го и зачувувањето на националниот идентитет, побарувачката за репарации и територијалните проблеми[22]
Наводи
уреди- ↑ Исто така официјална химна на непризнатата држава Северен Кипар
- ↑ Ethnologue: Ethnologue Languages of the World – Turkey, Retrieved 15 October 2017.
- ↑ „The Results of Address Based Population Registration System, 2022“. Turkish Statistical Institute. Архивирано од изворникот на 2020-04-06. Посетено на 8 March 2022.
- ↑ „Annual growth rate and population density of provinces by years, 2007–2015“. Turkish Statistical Institute. Посетено на 10 November 2016.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 „World Economic Outlook Database, April 2019“. IMF.org. International Monetary Fund. Посетено на 10 April 2019.
- ↑ „GINI index (World Bank estimate)“. data.worldbank.org. World Bank. Посетено на 8 March 2019.
- ↑ „Human Development Report 2021/2022“ (PDF) (англиски). United Nations Development Programme. 8 September 2022. Посетено на 8 September 2022.
- ↑ National Geographic Atlas of the World (7. изд.). Washington, DC: National Geographic. 1999. ISBN 0-7922-7528-4. "Europe" (pp. 68–9); "Asia" (pp. 90–1): "A commonly accepted division between Asia and Europe ... is formed by the Ural Mountains, Ural River, Caspian Sea, Caucasus Mountains, and the Black Sea with its outlets, the Bosporus and Dardanelles."
- ↑ 9,0 9,1 „Toplumsal Yapı Araştırması 2006“ (PDF). KONDA Research and Consultancy. 2006. Архивирано од изворникот (PDF) на 2017-02-15. Посетено на 21 February 2015.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 „Turkey“. The World Factbook. Central Intelligence Agency]]. Архивирано од изворникот на 2017-07-02. Посетено на 13 October 2016.
- ↑ 11,0 11,1 Howard, Douglas Arthur (2001). The History of Turkey. Greenwood Publishing Group. ISBN 978-0-313-30708-9.
- ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 Sharon R. Steadman; Gregory McMahon (2011). The Oxford Handbook of Ancient Anatolia: (10,000–323 BC). Oxford University Press. стр. 3–11, 37. ISBN 978-0-19-537614-2. Посетено на 23 March 2013.
- ↑ 13,0 13,1 Casson, Lionel (1977). „The Thracians“ (PDF). The Metropolitan Museum of Art Bulletin. 35 (1): 2–6. doi:10.2307/3258667. ISSN 0026-1521. JSTOR 3258667. Архивирано од изворникот (PDF) на 2019-05-03. Посетено на 2019-07-06.
- ↑ 14,0 14,1 David Noel Freedman; Allen C. Myers; Astrid Biles Beck (2000). Eerdmans Dictionary of the Bible. Wm. B. Eerdmans Publishing. стр. 61. ISBN 978-0-8028-2400-4. Посетено на 24 March 2013.
- ↑ Gürpinar, D.; Gürpinar, Dogan (2013). Ottoman/Turkish Visions of the Nation, 1860–1950. Springer. ISBN 978-1-137-33421-3.
- ↑ Mehmet Fuat Köprülü&Gary Leiser. The origins of the Ottoman Empire. стр. 33.
- ↑ Masters, Bruce (2013). The Arabs of the Ottoman Empire, 1516–1918: A Social and Cultural History (англиски). Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-03363-4.
- ↑ Somel, Selcuk Aksin (2010). The A to Z of the Ottoman Empire (англиски). Scarecrow Press. ISBN 978-1-4617-3176-4.
- ↑ Marushiakova, Elena; Popov, Veselin Zakhariev; Popov, Veselin; Descartes), Centre de recherches tsiganes (Université René (2001). Gypsies in the Ottoman Empire: A Contribution to the History of the Balkans (англиски). Univ of Hertfordshire Press. ISBN 978-1-902806-02-0.
- ↑ Roderic. H. Davison, Essays in Ottoman and Turkish History, 1774-1923 – The Impact of West, Texas 1990, pp. 115-116.
- ↑ „Ердоган: Турција никогаш нема да прифати обвиненија за геноцид“. Deutsche Welle. Посетено на 7 февруари 2018. Не се допушта закосување или задебелување во:
|website=(help) - ↑ Tatz, Colin; Higgins, Winton (2016). The Magnitude of Genocide. ABC-CLIO. ISBN 978-1-4408-3161-4.
- ↑ Schaller, Dominik J.; Zimmerer, Jürgen (2008). „Late Ottoman genocides: the dissolution of the Ottoman Empire and Young Turkish population and extermination policies—introduction“. Journal of Genocide Research. 10 (1): 7–14. doi:10.1080/14623520801950820. ISSN 1462-3528.
- ↑ Roderic H. Davison; Review "From Paris to Sèvres: The Partition of the Ottoman Empire at the Peace Conference of 1919–1920" by Paul C. Helmreich in Slavic Review, Vol. 34, No. 1 (March 1975), pp. 186–187
- ↑ „Turkey, Mustafa Kemal and the Turkish War of Independence, 1919–23“. Encyclopædia Britannica. 2007. Посетено на 29 October 2007.
- ↑ S.N. Eisenstadt, "The Kemalist Regime and Modernization: Some Comparative and Analytical Remarks," in J. Landau, ed., Atatürk and the Modernization of Turkey, Boulder, Colorado: Westview Press, 1984, 3–16.
- ↑ Shaw, Stanford Jay; Kural Shaw, Ezel (1977). History of the Ottoman Empire and Modern Turkey. Cambridge University Press. ISBN 0-5212-9163-1.
- ↑ „CIA World Factbook gives 18% Kurds of 72.5 million total population (2008 est.)“. Архивирано од изворникот на 2017-07-02. Посетено на 2010-11-12.
- ↑ 29,0 29,1 29,2 29,3 29,4 „Chronology of Turkey-EU relations“. Turkish Secretariat of European Union Affairs. Архивирано од изворникот на 15 May 2007. Посетено на 30 October 2006.
- ↑ „The Political Economy of Regional Power: Turkey“ (PDF). giga-hamburg.de. Архивирано од изворникот (PDF) на 2014-02-10. Посетено на 18 February 2015.
- ↑ , M.B (4 November 1939). „The Political and Strategic Importance of Turkey“. Bulletin of International News. 16 (22): 3–11. JSTOR 25642612.
- ↑ Nordland, Rod (17 November 2016). „Turkey's Free Press Withers as Erdogan Jails 120 Journalists“. The New York Times. ISSN 0362-4331. Посетено на 24 April 2018.
- ↑ Ackerman, Elliot (16 July 2016). „Atatürk Versus Erdogan: Turkey's Long Struggle“. The New Yorker. ISSN 0028-792X. Посетено на 24 April 2018.>
- ↑ 34,0 34,1 Michael J. Arlen (2006). Passage to Ararat. MacMillan. стр. 159. ISBN 978-0-374-53012-9.
- ↑ ^ American Heritage Dictionary (2000). ""Turk"". Houghton Mifflin Company. Посетено на 27 декември 2006.
- ↑ ^ a b Harper, Douglas (2001). ""Turk"". Online Etymology Dictionary. Посетено на 27 декември 2006.
- ↑ Предлошка:Cite OED
- ↑ https://skopje1.mk/archives/159119
- ↑ 39,0 39,1 „The World's First Temple“. Archaeology magazine. November–December 2008. стр. 23. Архивирано од изворникот на 2012-03-29. Посетено на 2019-07-06.
- ↑ „Hattusha: the Hittite Capital“. whc.unesco.org. Посетено на 12 June 2014.
- ↑ „The Position of Anatolian“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 5 May 2013. Посетено на 4 May 2013.
- ↑ Balter, Michael (27 February 2004). „Search for the Indo-Europeans: Were Kurgan horsemen or Anatolian farmers responsible for creating and spreading the world's most far-flung language family?“. Science. 303 (5662): 1323. doi:10.1126/science.303.5662.1323. PMID 14988549.
- ↑ „Çatalhöyük added to UNESCO World Heritage List“. Global Heritage Fund. 3 July 2012. Архивирано од изворникот на 17 January 2013. Посетено на 9 February 2013.
- ↑ „Troy“. ancient.eu. Посетено на 9 August 2014.
- ↑ „Ziyaret Tepe – Turkey Archaeological Dig Site“. uakron.edu. Архивирано од изворникот на 2016-03-03. Посетено на 4 September 2010.
- ↑ „Assyrian Identity in Ancient Times And Today'“ (PDF). Посетено на 4 September 2010.
- ↑ Zimansky, Paul. Urartian Material Culture As State Assemblage: An Anomaly in the Archaeology of Empire. стр. 103.
- ↑ The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2000). „Anatolia and the Caucasus, 2000–1000 B.C. in Timeline of Art History.“. New York: The Metropolitan Museum of Art. Архивирано од изворникот на 10 September 2006. Посетено на 21 December 2006.
- ↑ Roux, Georges. Ancient Iraq. стр. 314.
- ↑ Rhodes, P.J. A History of the Classical Greek World 478–323 BC. 2nd edition. Chichester: Wiley-Blackwell, 2010, p јуни
- ↑ „Archaeological Site of Troy – UNESCO World Heritage Centre“. Whc.unesco.org. 2 December 1998. Посетено на 15 August 2012.
- ↑ „The Mausoleum of Halicarnassus: A Wonder of the Ancient World“. ancient-origins.net. 19 May 2015.
- ↑ Mark Cartwright. „Celsus Library“. Ancient.eu. Посетено на 2 February 2017.
- ↑ „The Temple of Artemis at Ephesus: The Un-Greek Temple and Wonder“. ancient.eu. Посетено на 17 February 2017.
- ↑ D.M. Lewis; John Boardman (1994). The Cambridge Ancient History. Cambridge University Press. стр. 444. ISBN 978-0-521-23348-4. Посетено на 7 April 2013.
- ↑ Joseph Roisman, Ian Worthington. "A companion to Ancient Macedonia" John Wiley & Sons, 2011. ISBN 1-4443-5163-X pp. 135–138, 343
- ↑ Hooker, Richard (6 June 1999). „Ancient Greece: The Persian Wars“. Washington State University, Washington, United States. Архивирано од изворникот на 20 November 2010. Посетено на 22 December 2006.
- ↑ The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2000). „Anatolia and the Caucasus (Asia Minor), 1000 B.C. – 1 A.D. in Timeline of Art History.“. New York: The Metropolitan Museum of Art. Архивирано од изворникот на 14 December 2006. Посетено на 21 December 2006.
- ↑ Theo van den Hout (2011). The Elements of Hittite. Cambridge University Press. стр. 1. ISBN 978-1-139-50178-1. Посетено на 24 March 2013.
- ↑ „The Theatre of Aspendos“. Vitruvius.be. Архивирано од изворникот на 2018-11-03. Посетено на 2 February 2017.
- ↑ „Nemrut Dağ“. whc.unesco.org. Посетено на 17 February 2017.
- ↑ „Hagia Sophia“. Encyclopædia Britannica. Посетено на 2 February 2017.
- ↑ „Acts 11:26 and when he found him, he brought him back to Antioch. So for a full year they met together with the church and taught large numbers of people. The disciples were first called Christians at Antioch“. biblehub.com.
- ↑ Encyclopaedia Biblica, Vol. I, p. 186 (p. 125 of 612 in online .pdf file).
- ↑ "Обично надлежноста се протегала на териториите на соседните земји... Најголемите епископи имале такво овластување, како на пример Рим бил одговорен за цела денешна Италија или дел од неа, Александрија за Египет и денешна Либија, Антиохија за најголемиот дел од Мала Азија. Последните три биле признаени од страна на Влеленскиот собор во Никеја од 325 година" Cross, F. L. - Оксфордски речник на христијанската црква. Њујорк: Oxford University Press. 2005, наслов патријарх
- ↑ Daniel C. Waugh (2004). „Constantinople/Istanbul“. University of Washington, Seattle, Washington. Посетено на 26 December 2006.
- ↑ „Turkey's largest mosque opens its doors in Istanbul“. Gulf Times. Istanbul. DPA. 8 March 2019.
- ↑ Wink, Andre (1990). Al Hind: The Making of the Indo Islamic World, Vol. 1, Early Medieval India and the Expansion of Islam, 7th–11th Centuries. Brill Academic Publishers. стр. 21. ISBN 978-90-04-09249-5.
- ↑ „The Seljuk Turks“. peter.mackenzie.org. Архивирано од изворникот на 2016-03-04. Посетено на 9 August 2014.
- ↑ Davison, Roderic H. (2013). Essays in Ottoman and Turkish History, 1774–1923: The Impact of the West. University of Texas Press. стр. 3–5. ISBN 978-0-292-75894-0.
- ↑ Katherine Swynford Lambton, Ann; Lewis, Bernard, уред. (1977). The Cambridge history of Islam (Reprint. изд.). Cambridge [u.a.]: Cambridge Univ. Press. стр. 233. ISBN 978-0-521-29135-4.
- ↑ Craig S. Davis. "The Middle East For Dummies" ISBN 0-7645-5483-2 p. 66
- ↑ Thomas Spencer Baynes. "The Encyclopædia Britannica: Latest Edition. A Dictionary of Arts, Sciences and General Literature, Volume 23". Werner, 1902
- ↑ Emine Fetvacı. "Picturing History at the Ottoman Court" p 18
- ↑ Bideleux, Robert; Ian Jeffries (1998). A history of eastern Europe: crisis and change. Routledge. стр. 62. ISBN 0-4151-6111-8.
- ↑ Parker, Geoffrey (2005). Compact History of the World. London: Times Books. стр. 71.
- ↑ Simons, Marlise (22 August 1993). „Center of Ottoman Power“. New York Times. Посетено на 4 June 2009.
- ↑ „Dolmabahce Palace“. dolmabahcepalace.com. Архивирано од изворникот на 2016-03-16. Посетено на 4 August 2014.
- ↑ Kirk, George E. (2008). A Short History of the Middle East. Brill Academic Publishers. стр. 58. ISBN 978-1-4437-2568-2.
- ↑ Palabiyik, Hamit, Turkish Public Administration: From Tradition to the Modern Age, (Ankara, 2008), 84.
- ↑ Ismail Hakki Goksoy. Ottoman-Aceh Relations According to the Turkish Sources (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 19 јануари 2008. Посетено на 7 декември 2018.
- ↑ „Why Turkey hasn't forgotten about the First World War“. britishcouncil.org. Посетено на 1 February 2017.
- ↑ „Ottoman/Turkish Visions of the Nation, 1860–1950“. Посетено на 18 February 2015.
- ↑ Niall Ferguson (2 January 2008). „An Ottoman warning for indebted America“. Financial Times. Посетено на 5 September 2016.
- ↑ Todorova, Maria (2009). Imagining the Balkans. Oxford University Press. стр. 175. ISBN 978-0-19-972838-1. Посетено на 15 June 2013.
- ↑ Mann, Michael (2005). The Dark Side of Democracy: Explaining Ethnic Cleansing. Cambridge University Press. стр. 118. ISBN 978-0-521-53854-1. Посетено на 28 February 2013.
- ↑ „Collapse of the Ottoman Empire, 1918–1920“. nzhistory.net.nz. Архивирано од изворникот на 2015-12-19. Посетено на 9 August 2014.
- ↑ US Library of Congress, George Grantham Bain Collection Photo ID LC-USZ62-48100 "Syria – Aleppo – Armenian woman kneeling beside dead child in field "within sight of help and safety at Aleppo"
- ↑ Spencer Tucker, ed. Encyclopedia of World War I (2005) p 1080
- ↑ Balakian, Peter. The Burning Tigris: The Armenian Genocide and America's Response. New York: Perennial, 2003. ISBN 0-06-019840-0
- ↑ Walker, Christopher J. "World War I and the Armenian Genocide" in The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II, pp. 239–273.
- ↑ Akcam. A Shameful Act, pp. 109–204.
- ↑ Toynbee, Arnold J., The Treatment of Armenians in the Ottoman Empire 1915–16: Documents presented to Viscount Grey of Fallodon, Secretary of State for Foreign Affairs By Viscount Bryce. New York and London: G.P.Putnam's Sons, for His Majesty's Stationary Office, London, 1916, p. 650.
- ↑ Charny, Israel et al. A Letter from The International Association of Genocide Scholars. International Association of Genocide Scholars. 13 јуни 2005. Accessed 12 септември 2009.
- ↑ See Marashlian, Levon. Politics and Demography: Armenians, Turks, and Kurds in the Ottoman Empire. Cambridge, Mass.: Zoryan Institute, 1991.
- ↑ Donald Bloxham (2005). The Great Game of Genocide: Imperialism, Nationalism, And the Destruction of the Ottoman Armenians. Oxford University Press. стр. 150. ISBN 978-0-19-927356-0. Посетено на 9 February 2013.
- ↑ 97,0 97,1 Levene, Mark (Winter 1998). „Creating a Modern 'Zone of Genocide': The Impact of Nation- and State-Formation on Eastern Anatolia, 1878–1923“. Holocaust and Genocide Studies. 12 (3): 393–433. doi:10.1093/hgs/12 март 393 Проверете ја вредноста
|doi=(help). - ↑ Ferguson, Niall (2007). The War of the World: Twentieth-Century Conflict and the Descent of the West. Penguin Group. стр. 180. ISBN 978-0-14-311239-6.
- ↑ „Turkish War of Independence“. Microsoft Encarta Online Encyclopedia 2007. 2007. Архивирано од изворникот на 2008-05-15. Посетено на 2007-autogenerated110-29. Проверете ги датумските вредности во:
|accessdate=(help) - ↑ „Turkey, Section: Occupation and War of Independence“. History.com Encyclopedia. 2007. Архивирано од изворникот 2007-10-24. Посетено на 2007-10-29.
- ↑ Mustafa Kemal Pasha's speech on his arrival in Ankara in November 1919
- ↑ Shaw, Stanford Jay; Kural Shaw, Ezel (1977). History of the Ottoman Empire and Modern Turkey. Cambridge University Press. ISBN 0-521-29163-1.
- ↑ Mango, Andrew (2000). Atatürk: The Biography of the Founder of Modern Turkey. Overlook. стр. lxxviii. ISBN 978-1-58567-011-6.
- ↑ Heper, Criss, Metin, Nur Bilge (2009). Historical Dictionary of Turkey. Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-6281-4.
- ↑ Axiarlis, Evangelia (2014). Political Islam and the Secular State in Turkey: Democracy, Reform and the Justice and Development Party. I.B. Tauris. стр. 11.
- ↑ Clogg, Richard (2002). A Concise History of Greece. Cambridge University Press. стр. 101. ISBN 978-0-521-00479-4. Посетено на 9 February 2013.
- ↑ „Turkey holds first election that allows women to vote“. OUPblog. 6 February 2012.
- ↑ Gerhard Bowering; Patricia Crone; Wadad Kadi; Devin J. Stewart; Muhammad Qasim Zaman; Mahan Mirza (2012). The Princeton Encyclopedia of Islamic Political Thought. Princeton University Press. стр. 49. ISBN 978-1-4008-3855-4. Посетено на 14 August 2013.
Following the revolution, Mustafa Kemal became an important figure in the military ranks of the Ottoman Committee of Union and Progress (CUP) as a protégé ... Although the sultanate had already been abolished in November 1922, the republic was founded in October 1923. ... ambitious reform programme aimed at the creation of a modern, secular state and the construction of a new identity for its citizens.
- ↑ „Growth in United Nations membership (1945–2005)“. United Nations. 3 July 2006. Архивирано од изворникот на 17 January 2016. Посетено на 30 October 2006.
- ↑ „Members and partners“. OECD. Посетено на 9 August 2014.
- ↑ Hale, William Mathew (1994). Turkish Politics and the Military. Routledge. стр. 161, 215, 246. ISBN 978-0-415-02455-6.
- ↑ Arsu, Sebsem (12 April 2012). „Turkish Military Leaders Held for Role in '97 Coup“. The New York Times. Посетено на 11 August 2014.
- ↑ Uslu, Nasuh (2003). The Cyprus question as an issue of Turkish foreign policy and Turkish-American relations, 1959–2003. Nova Publishers. стр. 119. ISBN 978-1-59033-847-6. Посетено на 16 August 2011.
- ↑ „Timeline: Cyprus“. BBC. 12 December 2006. Посетено на 25 December 2006.
- ↑ „UN Cyprus Talks“. United Nations. Посетено на 1 February 2017.
- ↑ Timeline: Kurdish militant group PKK's three-decade war with Turkey, Reuters, 21 March 2013
- ↑ Reuters (10 January 2016). „Turkish forces kill 32 Kurdish militants in bloody weekend as conflict escalates“. The Guardian – преку The Guardian.
- ↑ „Turkey's PKK peace plan delayed“. BBC. 10 November 2009. Посетено на 6 February 2010.
- ↑ Nas, Tevfik F. (1992). Economics and Politics of Turkish Liberalization. Lehigh University Press. стр. 12. ISBN 978-0-934223-19-5.
- ↑ Mullen, Jethro; Cullinane, Susannah (4 June 2013). „What's driving unrest and protests in Turkey?“. CNN. Посетено на 6 June 2013.
- ↑ Cunningham, Erin; Sly, Liz; Karatas, Zeynep (16 July 2016). „Turkey rounds up thousands of suspected participants in coup attempt“. The Washington Post. Посетено на 17 July 2016.
- ↑ Hansen, Suzy (13 April 2017). „Inside Turkey's Purge“. The New York Times. Посетено на 6 May 2017.
- ↑ „Turkey Purge“. turkeypurge.com. Посетено на 6 May 2017.
- ↑ „General Structure of Turkish Public Administration“ (PDF). justice.gov.tr/. Ministry of Justice. Архивирано од изворникот (PDF) на 21 March 2015. Посетено на 14 August 2014.
- ↑ „Turkey Districts“. Посетено на 9 August 2014.
- ↑ 126,0 126,1 Ulaş BAYRAKTAR; Élise MASSICARD (July 2012). „Decentralisation in Turkey“ (PDF). Agence française de développement.
- ↑ 127,0 127,1 Charlotte Joppien (24 септември 2014). „'Civic Participation' or 'Customer Satisfaction'? Waves of Centralization, Decentralization and Recentralization from the Ottoman Empire until Today“. ResearchTurkey. Архивирано од изворникот на 19 октомври 2017. Посетено на 14 декември 2016.
- ↑ „The Turkish Constitution and the Kurdish Question“. The Carnegie Endowment for International Peace. 1 August 2011.
- ↑ Soner Cagaptay (3 August 2015). „Turkey's Kurdish Moment“. The Washington Institute.
- ↑ Stefano Sarsale (1 December 2016). „HDP arrests pose grave risks for Turkey's future“. Global Risk Insights.
- ↑ Aylin Güney; Ayşe Aslihan Çelenk (2010). „Europeanization and the dilemma of decentralization: centre–local relations in Turkey“ (PDF). Journal of Balkan and Near Eastern Studies. Архивирано од изворникот (PDF) на 2021-11-04. Посетено на 2019-07-07.
- ↑ „Local and regional democracy in Turkey“. Council of Europe, Congress of Local and Regional Authorities, Monitoring Committee. 1 March 2011.
- ↑ Edit Soós (April 2016). „Challenges of Public Administration in Turkey“ (PDF). Scientific Cooperations 2nd International Conference on Social Sciences, 2–3 April 2016, Istanbul.
- ↑ „BDP's decentralization proposal debated in Turkey“. Hurriyet Daily News. 3 October 2010.
- ↑ „The principle of decentralization in the new constitution“. Hurriyet Daily News. 24 September 2010. Архивирано од изворникот на 2017-10-19. Посетено на 2019-07-07.
- ↑ 136,0 136,1 „Recep Tayyip the First: Erdogan inaugurates a new political era in Turkey“. The Economist. 28 June 2018.
- ↑ Chris Morris (22 June 2018). „Turkey elections: How powerful will the next Turkish president be?“. BBC News. BBC.
- ↑ „Euro court backs Turkey Islamist ban“. BBC. 31 July 2001. Посетено на 14 December 2006.
- ↑ „Turkey's Kurd party ban criticised“. BBC. 14 March 2003. Посетено на 14 December 2006.
- ↑ „Turkey reduces election threshold to 7 percent“. Hurriyet Daily News. 1 April 2022. Архивирано од изворникот на 14 June 2023.
- ↑ 141,0 141,1 141,2 Kate Fleet; Suraiya Faroqhi; Reşat Kasaba (2008). The Cambridge History of Turkey. Cambridge University Press. стр. 357–358. ISBN 978-0-521-62096-3. Посетено на 13 June 2013.
- ↑ Çarkoğlu, Ali (2004). Religion and Politics in Turkey. Routledge. ISBN 978-0-415-34831-7.
- ↑ „Turkey quickly sliding into authoritarian rule after move to increase Erdogan's powers“. The Independent. 30 December 2016. Посетено на 9 January 2017.
- ↑ Chan, Sewell (9 January 2017). „Turkey's Parliament Starts Debate on Expansion of President's Powers“. The New York Times. Посетено на 9 January 2017.
- ↑ Dombey, Daniel. „Turkey's Erdogan lurches toward authoritarianism“. Financial Times. Посетено на 10 January 2017.
- ↑ Board, The Editorial (1 November 2016). „Can Turkey's Democracy Survive President Erdogan?“. The New York Times. Посетено на 10 January 2017.
- ↑ Braun, Stefan (28 February 2017). „Europarat sieht Türkei auf dem Weg in die Autokratie“. Sueddeutsche.de (германски). Süddeutsche Zeitung. Посетено на 3 March 2017.
- ↑ „EU: Bericht: Europarat sieht Türkei auf dem Weg in die Autokratie“. Die Zeit. 1 March 2017. Архивирано од изворникот на 2017-03-04. Посетено на 3 March 2017.
- ↑ „Türkei: Europarat warnt vor drohender Autokratie“ (германски). Tagesschau. Посетено на 3 March 2017.
- ↑ „The Latest: Turkey releases official referendum results“. Washington Post. Посетено на 2 May 2017.
- ↑ „Turkey referendum: Erdogan declares victory“. CNN. Посетено на 2 May 2017.
- ↑ „Turkish constitutional referendum: TRexit from parliamentary democracy?“. euronews.com. Посетено на 14 March 2017.
- ↑ „Turkey constitutional changes: what are they, how did they come about and how are they different?“. independent.co.uk. 21 January 2017. Посетено на 28 March 2017.
- ↑ „Democracy Index 2017: Revenge of the "deplorables"“. eiu.com. The Economist Intelligence Unit. 25 January 2017. Посетено на 20 July 2017.
- ↑ „Turkey“. freedomhouse.org. 5 January 2018. Архивирано од изворникот на 2019-07-07. Посетено на 2019-07-07.
- ↑ „Human rights in Turkey: still a long way to go to meet accession criteria“. European Parliament Human Rights committee. 26 October 2010. Посетено на 9 February 2013.
- ↑ „Lice'nin Fis köyünde PKK'nın kuruluşunu kutladılar“. Hürriyet Daily News. 27 November 2014. Посетено на 2 July 2015.
- ↑ 158,0 158,1 Bilgin, Fevzi; Sarihan, Ali, уред. (2013). Understanding Turkey's Kurdish Question. Lexington Books. стр. 90. ISBN 978-0-7391-8403-5.
- ↑ 159,0 159,1 Balci, Ali (2016). The PKK-Kurdistan Workers' Party's Regional Politics: During and After the Cold War. Springer. стр. 96. ISBN 978-3-319-42219-0.
- ↑ White, Paul (2015). The PKK: Coming Down from the Mountains (англиски). Zed Books Ltd. ISBN 978-1-78360-040-3. Посетено на 24 July 2017.
- ↑ Stanton, Jessica A. (2016). Violence and Restraint in Civil War: Civilian Targeting in the Shadow of International Law (англиски). Cambridge University Press. стр. 217. ISBN 978-1-107-06910-7. Посетено на 24 July 2017.
- ↑ France-Presse, Agence (2 February 2016). „Turkish lecturer to be put on trial for posing exam question on PKK leader“. The Guardian. Посетено на 24 July 2017.
- ↑ „Ever closer to independence“. The Economist. Посетено на 24 July 2017.
- ↑ Eder, Mine (2016). Lust, Ellen (уред.). The Middle East. Turkey (14. изд.). CQ Press. ISBN 978-1-5063-2930-7.
The Turkish military responded with a ferocious counterinsurgency campaign that led to the deaths of nearly 40,000 people, most of them Turkish Kurdish civilians, and the displacement of more than three million Kurds from southeastern Turkey.
- ↑ „European Court of Human Rights: Turkey Ranks First in Violations in between 1959–2011“. Bianet – Bagimsiz Iletisim Agi. Посетено на 29 December 2015.
- ↑ „Annual report“ (PDF) (The European Court of Human Rights). 2014. Посетено на 29 December 2015. Наводот journal бара
|journal=(help) - ↑ „The European Court of Human Rights: Case of Benzer and others v. Turkey“ (PDF) (Mass execution of Kurdish villagers). 24 March 2014: 57. Посетено на 29 December 2015. Наводот journal бара
|journal=(help) - ↑ „The prohibition of torture“ (PDF) (Torturing). 2003: 11, 13. Посетено на 29 December 2015. Наводот journal бара
|journal=(help) - ↑ McKiernan, Kevin (2006). The Kurds: A People in Search of Their Homeland (1. изд.). New York: St. Martin's Press. стр. 130. ISBN 978-0-312-32546-6.
- ↑ Neuberger, Benyamin (2014). Bengio, Ofra (уред.). Kurdish Awakening: Nation Building in a Fragmented Homeland. [S.l.]: Univ of Texas Press. стр. 27. ISBN 978-0-292-75813-1.
- ↑ Gunes, Cengiz; Zeydanlioğlu, Welat (2014). The Kurdish question in Turkey : new perspectives on violence, representation, and reconciliation. Hoboken, NJ: Taylor and Francis. стр. 98. ISBN 978-1-135-14063-2.
- ↑ „Police arrest and assistance of a lawyer“ (PDF). Наводот journal бара
|journal=(help) - ↑ „Justice Comes from European Court for a Kurdish Journalist“. Посетено на January 2016. Проверете ги датумските вредности во:
|accessdate=(help) - ↑ 174,0 174,1 Turkey's Press Freedom Crisis. „Turkey's Press Freedom Crisis“. Committee to Protect Journalists. Посетено на 9 February 2013.
- ↑ 175,0 175,1 175,2 „Turkey's crackdown propels number of journalists in jail worldwide to record high“. cpj.org. Посетено на 17 January 2017.
- ↑ „Russia, China and Turkey top yearly list of music freedom violations“. freemuse.org. Архивирано од изворникот на 19 February 2015. Посетено на 19 February 2015.
- ↑ Greenslade, Roy (4 March 2011). „Seven journalists arrested in Turkey“. The Guardian. Посетено на 11 June 2013.
- ↑ 178,0 178,1 „Turkey“. freedomhouse.org. Посетено на 29 January 2015.
- ↑ „Rights violations, terror ops threaten Turkey's democratic institutions: PACE“. Hurriyet Daily News. 23 June 2016. Посетено на 23 June 2016.
- ↑ "Turkish parliament moves to strip lawmakers' immunity from prosecution". Deutsche Welle. 20 May 2016.
- ↑ „Turkey orders 70 army officers detained over Gulen links – CNN Turk“. Reuters. 29 March 2018.
- ↑ „Turkey arrests German for spreading Kurdish propaganda: Anadolu“. Reuters. 25 July 2018.
- ↑ "Erdogan Renews Putsch Purge With Targets in Media, Academia". Bloomberg. 31 October 2016.
- ↑ "From soldiers to midwives, Turkey dismisses 15,000 more after coup bid". Reuters. 24 November 2016.
- ↑ "Turkish court orders release of journalists during their trial". Reuters. 9 March 2018.
- ↑ „Wikipedia blocked in Turkey“. Turkey Blocks. 29 April 2017. Посетено на 29 April 2017.
- ↑ „Turkish authorities block Wikipedia without giving reason“. BBC News (англиски). 29 April 2017. Посетено на 29 April 2017.
- ↑ Kingsley, Patrick (30 April 2017). „Turkey Purges 4,000 More Officials, and Blocks Wikipedia“. The New York Times. ISSN 0362-4331. Посетено на 30 April 2017.
- ↑ „Days after banning Wikipedia, Turkey disinvites founder from Istanbul expo“ (англиски). Turkey Purge. 2 May 2017. Архивирано од изворникот на 2018-08-06. Посетено на 3 May 2017.
- ↑ Patrick Kingsley (10 June 2017). „Turks Click Away, but Wikipedia Is Gone“. The New York Times. Посетено на 11 June 2017.
- ↑ „Turkish Legal System“. mymerhaba.com/. Архивирано од изворникот на 2016-03-24. Посетено на 14 August 2014.
- ↑ 192,0 192,1 „The Judicial System of Turkey“ (PDF). uhdigm.adalet.gov.tr/. Ministry of Justice. Архивирано од изворникот (PDF) на 2016-03-03. Посетено на 14 August 2014.
- ↑ „General Directorate of Judicial Records“. adlisicil.adalet.gov. Архивирано од изворникот на 2017-07-26. Посетено на 25 November 2016.
- ↑ „European Commission: Turkey 2015 report“ (PDF). European Commission. 10 November 2015. Архивирано од изворникот (PDF) на 2016-08-18. Посетено на 6 July 2016.
- ↑ „European Parliament resolution of 14 April 2016 on the 2015 report on Turkey“. European Parliament. 14 April 2016. Посетено на 6 July 2016.
- ↑ „Turkey's institutions are failing to comply with good governance principles and combat corruption“. Transparency International. 7 April 2016. Архивирано од изворникот на 2019-12-03. Посетено на 6 July 2016.
- ↑ „As ISIS attacks mount, Turkey steps up its war on free speech“. Newsweek. 6 July 2016. Посетено на 6 July 2016.
- ↑ „The United Nations Organization and Turkey“. mfa.gov.tr. Архивирано од изворникот на 15 јули 2014. Посетено на 12 јуни 2014.
- ↑ 199,0 199,1 199,2 „Turkey's Relations with the Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD)“. mfa.gov.tr. Архивирано од изворникот на 15 јули 2014. Посетено на 12 јуни 2014.
- ↑ „The Republic of Turkey and The Organization of The Islamic Conference“. mfa.gov.tr. Архивирано од изворникот на 14 јули 2014. Посетено на 12 јуни 2014.
- ↑ „The Organization for Security and Co-operation in Europe (OSCE)“. mfa.gov.tr. Архивирано од изворникот на 15 јули 2014. Посетено на 12 јуни 2014.
- ↑ „Turkey's relations with the Economic Cooperation Organization (ECO)“. mfa.gov.tr. Архивирано од изворникот на 16 мај 2014. Посетено на 12 јуни 2014.
- ↑ „The Black Sea Economic Cooperation Organization (BSEC)“. mfa.gov.tr. Архивирано од изворникот на 15 јули 2014. Посетено на 12 јуни 2014.
- ↑ „D8“. mfa.gov.tr. Архивирано од изворникот на 15 јули 2014. Посетено на 12 јуни 2014.
- ↑ 205,0 205,1 „G-20“. mfa.gov.tr. Архивирано од изворникот на 15 јули 2014. Посетено на 12 јуни 2014.
- ↑ „Türkiye'nin üyeliği kabul edildi“. Hürriyet Daily News. 17 October 2008. Посетено на 1 November 2010.
- ↑ „SCO accepts Afghanistan as observer, Turkey dialogue partner“. Xinhua. 7 June 2012. Посетено на 7 June 2012.
- ↑ „No: 253, 26 September 2013, Press Release on Turkey's Membership to the Asia Cooperation Dialogue“. Ministry of Foreign Affairs of Turkey. 26 September 2013. Посетено на 26 October 2013.
- ↑ „False Friends. Why the United States Is Getting Tough With Turkey“. Foreign Affairs. 20 February 2014. Посетено на 6 April 2015.
- ↑ „Turkey: Background and U.S. Relations“ (PDF). fas.org. Посетено на 6 April 2015.
- ↑ Huston, James A. (1988). Outposts and Allies: U.S. Army Logistics in the Cold War, 1945–1953. Susquehanna University Press. стр. 134. ISBN 978-0-941664-84-4.
- ↑ Ziya Öniş, ŞuhnazYılmaz. „Turkey-EU-US Triangle in Perspective: Transformation or Continuity?“ (PDF). istanbul2004.ku.edu.tr/. Архивирано од изворникот (PDF) на 16 March 2014. Посетено на 4 August 2014.
- ↑ Mitrovic, Marija (24 March 2014). Turkish Foreign Policy towards the Balkans (PDF). edoc.hu-berlin.de. Humboldt-Universität zu Berlin, Philosophische Fakultät III, Institut für Sozialwissenschaften. Посетено на 9 August 2014.
- ↑ „Turkey's Relations with NATO“. mfa.gov.tr. Архивирано од изворникот на 22 октомври 2014. Посетено на 12 јуни 2014.
- ↑ İdris Bal (2004). Turkish Foreign Policy in Post Cold War Era. Universal-Publishers. стр. 269. ISBN 978-1-58112-423-1. Посетено на 15 June 2013.
- ↑ Elanchenny, Susae (2010). Breaking the Ice The Role of Civil Society and Media in Turkey-Armenia Relations An Evaluation of the 'Dialogue-Building between Turkey and Armenia' Project. Istanbul: Istanbul Kültür University. стр. 9. ISBN 978-605-4233-80-9.
- ↑ Taşpınar, Ömer (September 2008). „Turkey's Middle East Policies: Between Neo-Ottomanism and Kemalism“. Carnegie Endowment for International Peace. Архивирано од изворникот на 2004-09-15. Посетено на 5 June 2010.
- ↑ Murinson, Alexander (2009). Turkey's Entente with Israel and Azerbaijan: State Identity and Security in the Middle East and Caucasus (Routledge Studies in Middle Eastern Politics). Routledge. стр. 119. ISBN 978-0-415-77892-3.
- ↑ „Syria ratchets up tension with Turkey – warning it of dangers of rebel support“. Euronews. 4 October 2013. Архивирано од изворникот на 2016-03-04. Посетено на 2019-07-07.
- ↑ „Turkey, Egypt recall envoys in wake of violence“. Bloomberg. 16 August 2013. Архивирано од изворникот на 28 September 2013.
- ↑ Yaşar Yakış (29 September 2014). „On Relations between Turkey and Egypt“. Turkish Weekly. Архивирано од изворникот на 5 October 2014. Посетено на 19 November 2014.
- ↑ „Israel and Turkey end rift over Gaza flotilla killings“. BBC News. BBC. 27 June 2016. Посетено на 27 June 2016.
- ↑ „Greece, Egypt, Cyprus urge Turkey to quit gas search off island“. Reuters. 29 October 2014. Архивирано од изворникот на 2015-09-24. Посетено на 19 November 2014.
- ↑ „Egypt, Greece, Cyprus pledge to boost energy cooperation“. Reuters. 8 November 2014. Архивирано од изворникот на 2015-09-24. Посетено на 19 November 2014.
- ↑ „Policy of Zero Problems with our Neighbors“. Turkish Ministry of Foreign Affairs. Архивирано од изворникот на 22 октомври 2014. Посетено на 19 ноември 2014.
- ↑ Piotr Zalewsky (22 August 2013). „How Turkey Went From 'Zero Problems' to Zero Friends“. Foreign Policy. Посетено на 19 November 2014.
- ↑ Mark Lowen (20 November 2014). „Erdogan's 'New Turkey' drifts towards isolation“. BBC News. BBC. Посетено на 22 November 2014.
- ↑ Gareth Porter (28 May 2015). „Gulf allies and 'Army of Conquest'“. Al-Ahram Weekly. Архивирано од изворникот на 2019-06-08. Посетено на 2019-07-07.
- ↑ "Syria: Saudi-Turkish alliance backs 'Conquest Army' rebels to defeat Bashar al-Assad". International Business Times. 7 May 2015.
- ↑ „Syria conflict: Turkey and Russia 'agree ceasefire plan'“. BBC News. BBC. 28 December 2016.
- ↑ „Turkey and Russia agree on draft Syria ceasefire, report says“. CNN. 28 December 2016.
- ↑ „How Russia and Turkey brokered peace in Syria – and sidelined the US“. CNN. 30 December 2016.
- ↑ "Kurdish fighters join Turkey's Afrin operation". Al-Monitor. 16 February 2018.
- ↑ "Recep Tayyip Erdogan vows to 'drown' Syrian Kurdish force set up by US". The Independent. 15 January 2018.
- ↑ "Turkey to U.S.: End support for Syrian Kurd YPG or risk confrontation". Reuters. 25 January 2018.
- ↑ Gall, Carlotta (4 June 2018). „U.S. and Turkey Agree on Kurds' Withdrawal From Syrian Town“. The New York Times.
- ↑ „Turkish, U.S. units begin patrols near northern Syria's Manbij“. Reuters. 18 June 2018.
- ↑ „BAE Systems signs Heads of Agreement for a future contract with Turkish Aerospace Industries for TF-X Programme“. BAE Systems. 28 January 2017.
- ↑ „Rolls-Royce and Kale Group create defence aero engine joint venture“. Rolls-Royce. 8 May 2017.[мртва врска]
- ↑ 240,0 240,1 Turkish General Staff (2006). „Turkish Armed Forces Defense Organization“. Turkish Armed Forces. Архивирано од изворникот на 18 February 2009. Посетено на 15 December 2006.
- ↑ United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR), Directorate for Movements of Persons, Migration and Consular Affairs – Asylum and Migration Division (July 2001). „Turkey/Military service“ (PDF). UNHCR. Архивирано од изворникот (PDF) на 22 November 2006. Посетено на 27 December 2006.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
- ↑ „Financial and Economic Data Relating to NATO Defence“ (PDF). NATO. 13 April 2012. Посетено на 16 June 2013.
- ↑ „Der Spiegel: Foreign Minister Wants US Nukes out of Germany (10 April 2009)“. Der Spiegel. 30 March 2009. Посетено на 1 November 2010.
- ↑ Hans M. Kristensen. „NRDC: U.S. Nuclear Weapons in Europe“ (PDF). Natural Resources Defense Council, 2005. Архивирано од изворникот (PDF) на 1 January 2011. Посетено на 1 November 2010.
- ↑ „Enter the EU Battle Groups“ (PDF). Chaillot Paper no.97. European Union Institute for Security Studies. February 2007. стр. 88. Архивирано од изворникот (PDF) на 2016-03-04. Посетено на 2019-07-08.
- ↑ „Contribution of Turkish Armed Forces to Peace Support Operations“. tsk.tr. Turkish Armed Forces. Архивирано од изворникот на 19 February 2015. Посетено на 3 August 2014.
- ↑ Richmond, Oliver P. (1998). Mediating in Cyprus: The Cypriot Communities and the United Nations. Psychology Press. стр. 260. ISBN 978-0-7146-4877-4. Посетено на 9 February 2013.
- ↑ „Turkey finalizes military training base in Somalia“. hurriyetdailynews.com. Посетено на 5 April 2017.
- ↑ „Turkey trains Kurdish peshmerga forces in fight against Islamic State“. Reuters. 22 November 2014. Посетено на 5 April 2017.
- ↑ Larrabee, F. Stephen; Lesser, Ian O. (2003). Turkish foreign policy in an age of uncertainty. Santa Monica: Rand Corporation. стр. 94. ISBN 978-0-8330-3404-5.
- ↑ „What is Turkey doing in Iraq?“. Hürriyet Daily News. 8 October 2016.
- ↑ „Seeing shared threats, Turkey sets up military base in Qatar“. Reuters. 28 April 2016.
- ↑ „Turkey to open its largest military base in Somalia“. TRT World. 30 September 2017.
- ↑ „The World's Most And Least Peaceful Countries in 2016“. forbes.com. Посетено на 5 April 2017.
- ↑ Vinokurov, E.; Libman, A. (15 December 2012). Eurasian Integration: Challenges of Transcontinental Regionalism. Springer. ISBN 978-1-137-28335-1.
- ↑ Immerfall, Stefan (2009). Handbook of European Societies: Social Transformations in the 21st Century. Springer. стр. 417. ISBN 978-0-387-88198-0. Посетено на 9 August 2011.
- ↑ Metz, Helen Chapin, уред. (1996). Turkey: A Country Study. Geography. Area handbook series (fifth. изд.). Washington, DC: US GPO for the Federal Research Division of the Library of Congress. ISBN 978-0-8444-0864-4. LCCN 95049612.
- ↑ 258,0 258,1 US Library of Congress. „Geography of Turkey“. US Library of Congress. Посетено на 13 December 2006.
- ↑ „UN Demographic Yearbook“ (PDF). Посетено на 1 November 2010.
- ↑ 260,0 260,1 „Geography of Turkey“. Turkish Ministry of Tourism. 2005. Посетено на 13 December 2006.
- ↑ 261,0 261,1 „Lake Van“. britannica.com. Посетено на 18 February 2015.
- ↑ „Armenian Highland – Historic Region“. Encyclopedia Britannica. Посетено на 28 November 2018.
Armenian Highland, mountainous region of western Asia. It lies mainly in Turkey, occupies all of Armenia, and includes southern Georgia, western Azerbaijan, and northwestern Iran.
- ↑ „Mount Ararat“. britannica.com. Посетено на 18 February 2015.
- ↑ „Biodiversity in Turkey“. 6 May 2012. Посетено на 9 August 2014.
- ↑ „Turkey's flora and fauna“. allaboutturkey.com. Посетено на 12 June 2014.
- ↑ Couzens, Dominic (2008). Top 100 Birding Sites of the World. University of California Press. стр. 73–75. ISBN 978-0-520-25932-4.
- ↑ „Pontic Mountains and highlands“. Архивирано од изворникот на 26 February 2014. Посетено на 9 August 2014.
- ↑ Blunt, Wilfrid. Tulipomania. стр. 7.
- ↑ E.S. Forster (trans. et ed.), The Turkish Letters of Ogier Ghiselin de Busbecq (Oxford, 1927).
- ↑ „Statistics“. milliparklar.gov.tr. Ministry of Forest and Water – General Directorare of Nature Conservation and National Parks. Архивирано од изворникот на 2015-12-17. Посетено на 12 June 2014.
- ↑ „Specific Animals of Turkey“. gateofturkey.com. Архивирано од изворникот на 2016-03-05. Посетено на 12 June 2014.
- ↑ Ertüzün, M. (2006). The last Anatolian Panther.
- ↑ Khorozyan, I. (2008). „Panthera pardus ssp. saxicolor“. IUCN Red List. Version 2014.3. International Union for Conservation of Nature.
- ↑ 274,0 274,1 Can, O.E. (2004). Status, conservation and management of large carnivores in Turkey. Convention on the Conservation of European Wildlife and Natural Habitats. Standing Committee, 24th meeting, 29 November-3 December 2004, Strasbourg.
- ↑ „Diyarbakır'da öldürülen leopar İran Parsı çıktı“.
- ↑ Üstay, A.H. (1990). Hunting in Turkey. BBA, Istanbul.
- ↑ 277,00 277,01 277,02 277,03 277,04 277,05 277,06 277,07 277,08 277,09 277,10 277,11 277,12 „Climate of Turkey“ (PDF). General Directorate of Meteorology. Архивирано од изворникот (PDF) на 28 March 2014. Посетено на 24 January 2014.
- ↑ „Gross Domestic Product 2015, PPP. (Last revised on 22 July 2016.)“ (PDF). The World Bank: World Development Indicators Database. Посетено на 31 August 2016.
- ↑ „Gross Domestic Product 2015, Nominal. (Last revised on 22 July 2016.)“ (PDF). The World Bank: World Development Indicators Database. Посетено на 31 August 2016.
- ↑ Bartolomiej Kaminski; Francis Ng (1 May 2006). „Turkey's evolving trade integration into Pan-European markets“ (PDF). World Bank. стр. 3. Архивирано од изворникот (PDF) на 14 June 2007. Посетено на 27 December 2006.
- ↑ „No woman, no growth“. Hürriyet Daily News. Посетено на 8 June 2013.
- ↑ „Religious Women in Turkey Have Been Left Out of Emancipation Movement“. The New York Times. 23 May 2013. Посетено на 8 June 2013.
- ↑ „M&A Encumbered Risks Damping Hot Money Bond Party: Turkey Credit“. Bloomberg L.P. 18 February 2013. Архивирано од изворникот на 5 November 2013. Посетено на 8 June 2013.
- ↑ 284,0 284,1 „How to ruin a country's economy: AKP's 15 year long order of plunder and depredation in Turkey“. BirGün. 6 December 2016. Посетено на 7 December 2016.
- ↑ „Turkey's external debt stock reaches $453.2B“. Anadolu Agency. 30 March 2018.
- ↑ „Turkey's current account deficit at $5.4 billion in April“. Hürriyet Daily News. 11 June 2018.
- ↑ „Istanbul remains motoring power of Turkey's economy“. hurriyetdailynews.com. Посетено на 13 June 2014.
- ↑ „2015 Production Statistics“. Organisation Internationale des Constructeurs d'Automobiles. Посетено на 31 August 2016.
- ↑ 289,0 289,1 „Shipbuilding Industry in Turkey“ (PDF). Ministry of Economy. 2012. Архивирано од изворникот (PDF) на 10 February 2013.
- ↑ 290,0 290,1 290,2 290,3 „The Shipbuilding Industry in Turkey“ (PDF). OECD. September 2011.
- ↑ Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı. 2014 Faaliyet Raporu. 2015, tarim.gov.tr (турски)
- ↑ ВЗГЛЯД / Опубликован список запрещенных турецких товаров
- ↑ 293,0 293,1 OECD (2019), section 1.
- ↑ „Turkey's energy import bill up 2.7 pct in Feb. 2019“. Anadolu. 29 March 2019.
- ↑ „Turkey's greenhouse gas emissions up 4.4% in 2016“. Anadolu.
- ↑ „Who emits more than their share of CO₂ emissions?“. Архивирано од изворникот на 2019-06-06. Посетено на 2019-07-08.
- ↑ „Electricity generation by fuel: Turkey“. IEA. Посетено на 24 October 2018.
- ↑ „Overview of coal in Turkey and environmental precautions“ (PDF). TKI. Архивирано од изворникот (PDF) на 2018-10-24. Посетено на 24 October 2018.
- ↑ „From A Pipeline Nation To An Energy Trading Hub“. Архивирано од изворникот на 2018-10-26. Посетено на 26 October 2018.
- ↑ „TURKSTREAM IMPACT ON TURKEY'S ECONOMY AND ENERGY SECURITY“ (PDF). "Istanbul Economics" & "The Center for Economics and Foreign Policy" - EDAM. Посетено на 26 October 2018.
- ↑ „Natural Gas Distribution“. Gazbir. Архивирано од изворникот на 2019-06-10. Посетено на 27 September 2018.
- ↑ „Turkey: Electricity and heat for 2016“. IEA. Посетено на 24 November 2018.
- ↑ „Turkey's crude oil imports from Iran down by more than 70 pct in June“. 19 August 2018.
- ↑ „Turkish energy sector hit by lira depreciation: MUFG research“. S & P Global. 7 August 2018.
- ↑ „How is 100% Renewable Energy Possible for Turkey by 2020?“ (PDF). Global Energy Network Institute.
- ↑ „42 million tourists visit Turkey in 2014“. Daily Sabah. Посетено на 6 July 2016.
- ↑ „2012 Tourism Highlights“ (PDF). UNWTO. June 2012. Архивирано од изворникот (PDF) на 9 July 2012. Посетено на 17 June 2012.
- ↑ Kafanov, Lucy (19 August 2015). „Violence costing Turkey precious tourism, even far from the fighting“. The Christian Science Monitor.
- ↑ „4.9 pct less tourists in Turkey in June“. DailySabah. Посетено на 15 November 2015.
- ↑ 310,0 310,1 „32.4 mln foreigners visit Turkey in 2017: Tourism Ministry“. Hürriyet Daily News. Посетено на 12 February 2018.
- ↑ 311,0 311,1 „Tourism in Turkey starts recovery“. ITIJ. Архивирано од изворникот на 2019-03-22. Посетено на 12 February 2018.
- ↑ „It is now time for Turkey's tourism sector to raise revenue“. Hürriyet Daily News. Посетено на 12 February 2018.
- ↑ Tilic, L. Dogan (5 April 2010). „Antalya: The Tourism Capital of Turkey“. European Business Review. Посетено на 28 January 2011.
- ↑ „Turkey rich in 'blue flags' – TRAVEL“. Hürriyet Daily News. 13 September 2011. Посетено на 15 October 2016.
- ↑ „Capadocia“ (PDF).
- ↑ „Best connected airline hubs by region revealed“. anna.aero (англиски). 29 July 2015. Архивирано од изворникот на 6 November 2018. Посетено на 6 November 2018.
- ↑ Грешка во наводот: Погрешна ознака
<ref>; нема зададено текст за наводите по име:3. - ↑ Грешка во наводот: Погрешна ознака
<ref>; нема зададено текст за наводите по име:4. - ↑ „Sayılarla Türk Hava Yolları“. Архивирано од изворникот 8 May 2020.
- ↑ „Turkish Airlines Becomes No. 1 in the World, Flying to the Most Countries Worldwide“. Businesswire.com. 14 November 2012. Посетено на 24 October 2016.
- ↑ „CIA World Factbook: Turkey“. Архивирано од изворникот на 2017-07-02. Посетено на 17 November 2014.
- ↑ „Study in Turkey: International Airports in Turkey“. Архивирано од изворникот на 25 December 2013. Посетено на 17 November 2014.
- ↑ „Year to date Passenger Traffic“. ACI. 25 September 2014. Архивирано од изворникот на 2018-08-13. Посетено на 25 September 2014.
- ↑ „It will be the biggest airport of the world“. 24 јануари 2013. Архивирано од изворникот на 29 јануари 2013. Посетено на 24 јануари 2013.
- ↑ „Istanbul's New Erdoğan-Backed Airport to Be Named After... Erdoğan“. 14 August 2014.
- ↑ Gianluca Mezzofiore (14 August 2014). „Erdogan Airport: Istanbul's Super Hub 'to be Named After Turkey's President-Elect'“. International Business Times UK.
- ↑ „Turkish Airlines is named the Best Airline in Europe at the 2012 World Airline Awards held at Farnborough Air Show“. Skytrax. 12 July 2012. Архивирано од изворникот на 25 April 2013. Посетено на 25 April 2013.
- ↑ Грешка во наводот: Погрешна ознака
<ref>; нема зададено текст за наводите по имеfive. - ↑ „Архивиран примерок“. Архивирано од изворникот на 27 August 2014. Посетено на 28 September 2014.
- ↑ „Turkish Airlines: International Flight Destinations“. Turkish Airlines. Архивирано од изворникот на 19 May 2016. Посетено на 22 June 2016.
- ↑ „Yol Ağı Bilgileri“. Karayolları Genel Müdürlüğü. Посетено на 9 August 2014.
- ↑ „CIA World Factbook: Turkey“. Cia.gov. Архивирано од изворникот на 2017-07-02. Посетено на 29 August 2011.
- ↑ 333,0 333,1 „Dünyada Ve Türkıyede Hizli Tren“. hizlitren.tcdd.gov.tr. Архивирано од изворникот на 5 July 2014. Посетено на 12 August 2014.
- ↑ „Istanbul's $1.3BN Eurasia Tunnel prepares to open“. Anadolu Agency. 19 December 2016.
- ↑ „Freedom on the Net 2016“. freedomhouse.org. 4 November 2016. Посетено на 1 May 2017.
- ↑ „Turkey Blocks: Incident Reports and News“. turkeyblocks.org. Посетено на 1 May 2017.
- ↑ „Turkey leads in social media censorship: new Twitter transparency report“. turkeyblocks.org. 21 March 2017. Посетено на 1 May 2017.
- ↑ „Velaro Turkey: High-Speed Train for TCDD“ (PDF). Siemens Mobility. Посетено на 25 June 2018.
- ↑ „Who We Are? The Scientific And Technological Research Council of Turkey“. Tubitak.gov. Посетено на 9 August 2014.
- ↑ „Türkiye Bilimler Akademisi“. Tuba.gov. Архивирано од изворникот на 21 февруари 2014. Посетено на 9 август 2014.
- ↑ „Turkish Atomic Energy Authority – Mission of TAEK“. TAEK. Архивирано од изворникот на 8 June 2014. Посетено на 9 August 2014.
- ↑ „Space Launch System Project“. Undersecretariat for Defence Industries. Архивирано од изворникот на 20 December 2013. Посетено на 20 December 2013.
- ↑ Bekdil, Burak Ege (28 July 2013). „Turkey's Sat-Launcher Plans Raise Concerns“. Defense News. Архивирано од изворникот на 30 August 2013. Посетено на 20 December 2013.
- ↑ Bekdil, Burak Ege (12 December 2013). „Turkey Spends Big on Innovation“. Defense News. Архивирано од изворникот на 20 December 2013. Посетено на 20 December 2013.
- ↑ „Turkish professor, Aziz Sancar, part of the team that wins Nobel Chemistry Prize“.
- ↑ „Mid-year population estimations, 1927–1985; Mid-year population estimations and projections, 1986–2011“. Turkish Statistical Institute. Посетено на 24 May 2013.
- ↑ Edgecomb, Diane; Ahmed, Mohammed M.A.; Özel, Çeto (2007). A fire in my heart: Kurdish tales. Westport, CT: Libraries Unlimited. стр. xv. ISBN 978-1-59158-437-7.
The outlines of the map of Kurdistan were taken from two sources: first, a map produced by the CIA in 1992 depicting areas with a Kurdish majority [...]
- ↑ „The Results of Address Based Population Registration System, 2011“. Turkish Statistical Institute. Посетено на 15 February 2012.
- ↑ Turkish Statistical Institute (2010). „Population statistics in 2009“. Turkish Statistical Institute. Посетено на 28 January 2010.
- ↑ Metz, Helen Chapin, уред. (1996). Turkey: A Country Study. Population. Area handbook series (fifth. изд.). Washington, DC: US GPO for the Federal Research Division of the Library of Congress. ISBN 978-0-8444-0864-4. LCCN 95049612.
- ↑ Bator, Robert. Daily Life in Ancient and Modern Istanbul. стр. 51.
- ↑ Rashed, Tarek; Jürgens, Carsten (2010). Remote Sensing of Urban and Suburban Areas. стр. 295. ISBN 978-1-4020-4385-7.
- ↑ Albayrak, Özlem (29 March 2013). „Herkes Türk müdür, Türk mü olmalıdır? – Is everyone Turk or should be Turk?“. yenisafak.com. Архивирано од изворникот на 2014-06-25. Посетено на 18 June 2014.
- ↑ 354,0 354,1 Mutlu, Servet (1996). „Ethnic Kurds in Turkey: A Demographic Study“. International Journal of Middle East Studies. 28 (4): 517–541. doi:10.1017/S0020743800063819.
- ↑ Extra, Guus; Gorter, Durk (2001). The other languages of Europe: Demographic, Sociolinguistic and Educational Perspectives. Multilingual Matters. ISBN 978-1-85359-509-7.
- ↑ Migdal, Joel S. (2004). Boundaries and Belonging: States and Societies in the Struggle to Shape Identities and Local Practices. Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-45236-6.
- ↑ Kirisci, Kemal; Winrow, Gareth M. (5 November 2013). The Kurdish Question and Turkey: An Example of a Trans-state Ethnic Conflict. Routledge. ISBN 978-1-135-21770-9.
- ↑ Aktürk, Şener (12 November 2012). Regimes of Ethnicity and Nationhood in Germany, Russia, and Turkey. Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-85169-5.
- ↑ Jaipaul L. Roopnarine (2015). Fathers Across Cultures: The Importance, Roles, and Diverse Practices of Dads: The Importance, Roles, and Diverse Practices of Dads. ABC-CLIO. стр. 328. ISBN 978-1-4408-3232-1.
Kurds are the largest ethnic minority group (about 20%), and Armenians, Greeks, Sephardic Jews,...
- ↑ Richard M. Medina; George F. Hepner (2013). The Geography of International Terrorism: An Introduction to Spaces and Places of Violent Non-State Groups. CRC Press. стр. 113. ISBN 978-1-4398-8688-5.
Turkey has numerous non-Turkish ethnic groups of which the Kurds are the largest, comprising approximately 20% of the population.
- ↑ al-Shamahi, Abubakr. „Turkey's ethnic make-up: A complex melting pot“. alaraby.
- ↑ „The Ethnic Groups of Turkey“.
- ↑ Watts, Nicole F. (2010). Activists in Office: Kurdish Politics and Protest in Turkey (Studies in Modernity and National Identity). Seattle: University of Washington Press. стр. 167. ISBN 978-0-295-99050-7.
- ↑ Amikam Nachmani (2003). Turkey: Facing a New Millenniium : Coping With Intertwined Conflicts. Manchester University Press. стр. 90–. ISBN 978-0-7190-6370-1. Посетено на 5 May 2013.
- ↑ 365,0 365,1 „Turkey Overview“. minorityrights.org. Архивирано од изворникот на 27 November 2014. Посетено на 27 November 2014.
- ↑ Minority Rights and Cultural Rights Архивирано на 3 март 2016 г. gov.tr (accessed 7 January 2015).
- ↑ Turkey passes law to allow minority languages on TV Архивирано на 11 февруари 2015 г. ekurd.net
- ↑ „Yaşayan diller ve lehçeler dersini 85 bin öğrenci seçti“. hurriyet.com.tr. Hürriyet. Посетено на 25 March 2015.
- ↑ „Trends in International Migrant Stock: The 2013 Revision“. esa.un.org. United Nations. Архивирано од изворникот на 2015-12-10. Посетено на 14 August 2014.
- ↑ „UNHCR Syria Regional Refugee Response – Turkey“. UNHCR Syria Regional Refugee Response. Архивирано од изворникот на 2018-03-05. Посетено на 31 January 2017.
- ↑ „December 2013 address-based calculation of the Turkish Statistical Institute as presented by citypopulation.de“.
- ↑ Katzner, Kenneth (2002). Languages of the World, Third Edition. Routledge. ISBN 978-0-415-25004-7.
- ↑ „Turkey Overview“. minorityrights.org. Архивирано од изворникот на 9 September 2015.
- ↑ 374,0 374,1 „Country – Turkey“. Joshua Project. Посетено на 27 April 2014.
- ↑ 375,0 375,1 375,2 „Türkiye'nin yüzde 85'i 'anadilim Türkçe' diyor“. Milliyet.com.tr. Посетено на 4 November 2012.
- ↑ Turkish language" in The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition | Date: 2008
- ↑ Gordon, Raymond G., Jr. (ed.) (2005). "Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Report for language code:tur (Turkish)". Посетено на 18 март 2007.
- ↑ Johanson, Lars (2001). "Discoveries on the Turkic linguistic map" (PDF). Swedish Research Institute in Istanbul. Посетено на 18 март 2007.
- ↑ Axel Tschentscher. „International Constitutional Law: Turkey Constitution“. Servat.unibe.ch. Посетено на 1 November 2010.
- ↑ „Turkey: Islam and Laicism Between the Interests of State, Politics, and Society“ (PDF). Peace Research Institute Frankfurt. Архивирано од изворникот (PDF) на 28 October 2008. Посетено на 19 October 2008.
- ↑ Steunebrink, Gerrit; van der Zweerde, Evert (2004). Civil Society, Religion, and the Nation: Modernization in Intercultural Context : Russia, Japan, Turkey. Rodopi. стр. 175–184. ISBN 978-90-420-1665-1. Посетено на 5 June 2013.
- ↑ „Turkey Lifts Longtime Ban on Head Scarves in State Offices“. NY Times. 8 October 2013. Посетено на 1 February 2014.
- ↑ „Turkey-lifts-ban-on-headscarves-at-high-schools“. news24.com/. 23 September 2014. Архивирано од изворникот на 2020-05-16. Посетено на 3 November 2014.
- ↑ „Turkey reverses female army officers' headscarf ban“. BBC News. BBC. 22 February 2017.
- ↑ Sukru Kucuksahin (20 June 2016). „Turkish students up in arms over Islamization of education“. Al-Monitor.
- ↑ Zülfikar Doğan (29 June 2016). „Erdogan pens education plan for Turkey's 'devout generation'“. Al-Monitor.
- ↑ Sibel Hurtas (13 October 2016). „Turkey's 'devout generation' project means lost jobs, schools for many“. Al-Monitor.
- ↑ „Blue Mosque“. bluemosque.co. Посетено на 12 June 2014.
- ↑ Gülalp, Haldun (2006). Citizenship and Ethnic Conflict: Challenging the Nation-state. Taylor & Francis. ISBN 978-0-415-36897-1.
- ↑ „TURKEY“ (PDF). Library of Congress: Federal Research Division. Посетено на 27 March 2019.
- ↑ „Sufism“. All about Turkey. 20 November 2006. Посетено на 1 November 2010.
- ↑ „Pew Forum on Religious & Public life“. pewforum.org/. 9 August 2012. Посетено на 29 October 2013.
- ↑ „Bureau of Democracy, Human rights and Labor: International Religious Freedom Report 2007 – Turkey“. State.gov. Посетено на 1 November 2010.
- ↑ 394,0 394,1 Lepeska, David (17 May 2015). „Turkey Casts the Diyanet“. Foreign Affairs. Посетено на 27 July 2016.
- ↑ Cornell, Svante (9 October 2015). „The Rise of Diyanet: the Politicization of Turkey's Directorate of Religious Affairs“. turkeyanalyst.org. Посетено на 27 July 2016.
- ↑ Tremblay, Pinar (29 April 2015). „Is Erdogan signaling end of secularism in Turkey?“. Al Monitor. Архивирано од изворникот на 8 August 2016. Посетено на 25 July 2016.
- ↑ „Turkey: International Religious Freedom Report 2007“. State.gov. Посетено на 9 August 2011.
- ↑ „World Directory of Minorities and Indigenous Peoples – Turkey : Alevis“. refworld.org. Посетено на 22 April 2015.
- ↑ „Caferi İmamlar“ (турски). Aksiyon.com.tr. 11 October 2004. Архивирано од изворникот на 17 March 2011. Посетено на 4 September 2010.
- ↑ Stephen Schwartz (29 March 2012). „Erdogan, Iran, Syrian Alawites, and Turkish Alevis“. The Weekly Standard. Архивирано од изворникот на 2018-08-07. Посетено на 2019-07-08.
- ↑ Daniel Dombey (27 July 2014). „Turkey's Alevi minority fear future under Erdogan presidency“. Financial Times.
- ↑ Marc Champion (19 July 2016). „Sectarian Tension Builds in Turkey as Erdogan Crackdown Widens“. Bloomberg L.P.
- ↑ „Global Index of Religiosity ande Athesim“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 21 October 2013.
- ↑ „Chapter 2: Religious Commitment“. pewforum.org. 9 August 2012.
- ↑ „Is Turkey an Islamic or Secular Country?“. Seeker Daily. 9 August 2016. Посетено на 5 October 2016.
- ↑ The Catholic Encyclopedia, Volume XIV, Copyright 1912 by Robert Appleton Company, Online Edition Copyright 2003 by K. Knight [1]
- ↑ Home of the Assumption: Reconstructing Mary's Life in Ephesus by V. Antony John Alaharasan 2006 ISBN 1-929039-38-7 p. 38
- ↑ William G. Rusch (2013). The Witness of Bartholomew I, Ecumenical Patriarch. Wm. B. Eerdmans Publishing. стр. 31. ISBN 978-0-8028-6717-9.
Constantinople has been the seat of an archiepiscopal see since the fourth century; its ruling hierarch has had the title of"Ecumenical Patriarch" ...
- ↑ Erwin Fahlbusch; Geoffrey William Bromiley (2001). The Encyclopedia of Christianity. Wm. B. Eerdmans Publishing. стр. 40. ISBN 978-90-04-11695-5.
The Ecumenical Patriarchate of Constantinople is the ranking church within the communion of ... Between the 4th and 15th centuries, the activities of the patriarchate took place within the context of an empire that not only was ...
- ↑ The Oxford Dictionary of the Christian Church, s.v. patriarch (ecclesiastical), also calls it "a title dating from the 6th century, for the bishops of the five great sees of Christendom". And Merriam-Webster's Encyclopedia of World Religions says: "Five patriarchates, collectively called the pentarchy, were the first to be recognized by the legislation of the emperor Justinian (reigned 527–565)".
- ↑ "Pentarchy". Encyclopædia Britannica. Retrieved 14 February 2010. "The proposed government of universal Christendom by five patriarchal sees under the auspices of a single universal empire. Formulated in the legislation of the emperor Justinian I (527–65), especially in his Novella 131, the theory received formal ecclesiastical sanction at the Council in Trullo (692), which ranked the five sees as Rome, Constantinople, Alexandria, Antioch, and Jerusalem".
- ↑ Içduygu, Ahmet; Toktas, Şule; Ali Soner, B. (1 February 2008). „The politics of population in a nation-building process: emigration of non-Muslims from Turkey“. Ethnic and Racial Studies. 31 (2): 358–389. doi:10.1080/01419870701491937.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
- ↑ Chapter The refugees question in Greece (1821–1930) in "Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας", ΟΕΔΒ ("Topics from Modern Greek History"). 8th edition (PDF), Nikolaos Andriotis, 2008
- ↑ „'Editors' Introduction: Why a Special Issue?: Disappearing Christians of the Middle East“ (PDF). Editors' Introduction. 2001. Посетено на 11 June 2013.
- ↑ „Religions“. Central Intelligence Agency. Архивирано од изворникот на 2018-12-20. Посетено на 9 February 2013.
- ↑ „Statistics by Country“. catholic-hierarchy.org. Посетено на 18 February 2015.
- ↑ „Christen in der islamischen Welt – Aus Politik und Zeitgeschichte“ (PDF). 2008. Посетено на 11 June 2013.
- ↑ „Turkish Protestants still face "long path" to religious freedom“. christiancentury.org. Посетено на 3 November 2014.
- ↑ „Life, Culture, Religion“. Official Tourism Portal of Turkey. 15 April 2009. Архивирано од изворникот на 15 April 2009. Посетено на 9 February 2013.
- ↑ „Turkish Jews – Brief History“. science.co.il.
- ↑ „An Overview of the History of the Jews in Turkey“ (PDF). American Sephardi Federation. 2006. Архивирано од изворникот (PDF) на 6 October 2013. Посетено на 11 June 2013.
- ↑ „Independent“. Turkish atheist organisation launches petition calling for babies to no longer be automatically registered as Muslim. The Independent. 9 November 2015. Посетено на 4 June 2016.
- ↑ Ekin Karaca (3 March 2016). „Being an Atheist in Turkey“. www.human.nl. Архивирано од изворникот на 1 July 2016. Посетено на 24 June 2016.
- ↑ „Beyond the Straight Path: Obstacles and Progress for Atheism in Turkey“. blogs.lse.ac.uk. Посетено на 2 April 2017.
- ↑ „The first Atheist Association in Turkey is founded“. turkishatheist.net. Посетено на 2 April 2017.
- ↑ „History“. istanbul.edu.tr. Посетено на 12 June 2014.
- ↑ „Education in Turkey“. World Education Services. Посетено на 12 June 2013.
- ↑ 428,0 428,1 „Turkey's Education Reform Bill Is About Playing Politics With Pedagogy“. The New York Times. 23 March 2012. Посетено на 12 June 2013.
- ↑ „Education at a Glance: OECD Indicators 2012“ (PDF). OECD. Посетено на 12 June 2013.
- ↑ „Improving The Quality And Equity of Basic Education in Turkey Challenges And Options“ (PDF). World Bank. 30 June 2011. стр. viii. Архивирано од изворникот (PDF) на 16 October 2013. Посетено на 12 June 2013.
- ↑ „National adult literacy rates (15+), youth literacy rates (15–24) and elderly literacy rates (65+)“. UNESCO Institute for Statistics. Архивирано од изворникот на 2013-10-29. Посетено на 2019-07-08.
- ↑ „Higher Education System in Turkey“. Архивирано од изворникот на 2018-05-15. Посетено на 10 April 2017.
- ↑ Oxford Business Group (2009). The Report: Turkey 2009. Oxford Business Group. стр. 203. ISBN 978-1-902339-13-9. Посетено на 12 June 2013.
- ↑ „Guide for Foreign Students planning Education in Turkey“. Архивирано од изворникот на 12 July 2018. Посетено на 9 August 2014.
- ↑ „World University Rankings 2012–2013“. Times Higher Education. Посетено на 16 June 2013.
- ↑ Mustafa Akyol (7 November 2016). „Turkish universities latest domino in Erdogan's path“. Al-Monitor.
- ↑ „Members: Turkey“. 10 April 2017.
- ↑ Skills Matter: Further Results From the Survey ov Adult Skills. OECD Skills Studies. OECD. 2015. стр. 46, 49. doi:10.1787/9789264258051-en. ISBN 978-92-64-25805-1.
- ↑ „Turkey drops evolution and starts teaching jihad instead“. The Independent (англиски). 19 July 2017. Посетено на 20 July 2017.
- ↑ „Hürriyet: "Sağlığa 76,3 milyar lira harcandı"“. Посетено на 9 August 2014.
- ↑ 441,0 441,1 „Turkish Statistical Institute: Number of medical institutions in Turkey“. Архивирано од изворникот на 2020-02-03. Посетено на 9 August 2014.
- ↑ „Turkish Statistical Institute: Number of citizens per healthcare personnel in Turkey“. Архивирано од изворникот на 2020-04-26. Посетено на 9 August 2014.
- ↑ „World Healt Statistics 2016: Monitoring health for the SDGs Annex B: tables of health statistics by country, WHO region and globally“. World Health Organization. 2016. Посетено на 27 June 2016.
- ↑ „UNESCO Intangible Cultural Heritage Lists“. unesco.org. Архивирано од изворникот на 15 July 2014. Посетено на 3 July 2014.
- ↑ 445,0 445,1 Ibrahim Kaya (2004). Social Theory and Later Modernities: The Turkish Experience. Liverpool University Press. стр. 57–58. ISBN 978-0-85323-898-0. Посетено на 12 June 2013.
- ↑ Royal Academy of Arts (2005). „Turks – A Journey of a Thousand Years: 600–1600“. Royal Academy of Arts. Архивирано од изворникот на 18 February 2007. Посетено на 12 December 2006.
- ↑ Gábor Ágoston; Bruce Alan Masters (2009). Encyclopedia of the Ottoman Empire. Infobase Publishing. стр. 48. ISBN 978-1-4381-1025-7.
- ↑ Stanford J. Shaw; Ezel Kural Shaw (1977). History of the Ottoman Empire and Modern Turkey. 2. Cambridge University Press. стр. 260–261. ISBN 978-0-521-29166-8.
- ↑ „The Nobel Prize in Literature 2006“. Посетено на 2006-10-12.
- ↑ Stokes, Martin (2000). Sounds of Anatolia. Penguin Books. ISBN 978-1-85828-636-5., pp. 396–410.
- ↑ „History of music in Turkey“. Les Arts Turcs. 1 May 1999.
- ↑ „Istanbul Music Scene“. Yildirim, Ali. Tarkan DeLuxe. Посетено на 16 May 2005.
- ↑ „Turkish Folk Dances“. ncturkishfestival. Архивирано од изворникот на 12 March 2009. Посетено на 29 May 2014.
- ↑ Simons, Marlise (22 August 1993). „Center of Ottoman Power“. New York Times. Посетено на 4 June 2009.
- ↑ „A list of the buildings designed by Mimar Sinan“. Посетено на 9 August 2014.
- ↑ Goodwin, Godfrey (2003). A History of Ottoman Architecture. Thames & Hudson. ISBN 978-0-500-27429-3.
- ↑ „The Search for Identity: 1st National Architecture Movement“. ArchMuseum.org. Архивирано од изворникот на 13 September 2011. Посетено на 20 January 2012.
- ↑ „Turkish Architecture in the Republican Period“. archmuseum.org. Архивирано од изворникот на 18 March 2015. Посетено на 18 February 2015.
- ↑ „Tayyare Apartment Building“. AtelyeMim.com. Архивирано од изворникот на 2013-06-17. Посетено на 2 February 2012.
- ↑ Yaşar, Ahmet. „XIX. Yüzyış ve XX. Yüzyıl Başı Eminönü'nde Osmanlı Büro Hanları“ (турски). Yıldız Teknik Üniversitesi-Fen Bilimleri Enstitüsü. Посетено на 27 February 2013. Наводот journal бара
|journal=(help) - ↑ „Ankara – State Museum of Painting and Sculpture“. Republic of Turkey, Ministry of Culture. Архивирано од изворникот на 2012-02-03. Посетено на 2 February 2012.
- ↑ „Ankara: Ethnographical Museum“. Republic of Turkey, Ministry of Culture. Архивирано од изворникот на 2017-01-14. Посетено на 2 February 2012.
- ↑ „Belge göster“.
- ↑ „Türkiye İş Bankası BİNASI“. envanter.gov.tr. Архивирано од изворникот на 18 February 2015. Посетено на 18 February 2015.
- ↑ „Bebek Mosque“. ArchNet.org. Архивирано од изворникот на 3 January 2014. Посетено на 2 February 2012.
- ↑ „Kemer Hatun Mosque, Beyoglu, Istanbul“ (турски). MimarlikMuzesi.org. Архивирано од изворникот на 21 July 2012. Посетено на 2 February 2012.
- ↑ „Mass Housing Development by a Government Agency and the Politics of Urbanization“ (PDF). 14th International Planning History Conference submission by Nilüfer Baturayoğlu Yöney and Yıldız Salman, Istanbul Technical University Faculty of Architecture, Turkey. Архивирано од изворникот (PDF) на 2022-03-31. Посетено на 2 February 2012.
- ↑ Nur İlkin - A Taste of Turkish cuisine
- ↑ Aarssen, Jeroen; Backus, Ad (2000). Colloquial Turkish. Routledge. стр. 71. ISBN 978-0415157469. Посетено на 15 април 2009.
- ↑ „Ethnic Cuisine - Turkey by Terrie Wright Chrones“. Архивирано од изворникот на 2007-04-29. Посетено на 2019-07-09.
- ↑ Burak Sansal (2006). „Sports in Turkey“. allaboutturkey.com. Посетено на 13 December 2006.
- ↑ „Galatasaray AŞ“. uefa.com. Посетено на 10 August 2014.
- ↑ „Historical Achievements“. tff.org. Посетено на 10 August 2014.
- ↑ „Historic achievements of the Efes Pilsen Basketball Team“. Anadolu Efes Spor Kulübü. Архивирано од изворникот на 3 May 2008. Посетено на 9 February 2013.
- ↑ „Anadolu Efes S.K.: Our successes“. Архивирано од изворникот на 24 March 2012. Посетено на 9 August 2014.
- ↑ „2012 Year in Review: EuroChallenge“. fibaeurope.com. Посетено на 10 August 2014.
- ↑ „Galatasaray Lift EuroLeague Women Title“. fibaeurope.com. Посетено на 10 August 2014.
- ↑ „National Team's Activities“. tvf.org.tr. Архивирано од изворникот на 29 August 2014. Посетено на 10 August 2014.
- ↑ „Our International Achievements“. fenerbahce.org.tr. Архивирано од изворникот на 12 August 2014. Посетено на 10 August 2014.
- ↑ „Women's Volleyball“. eczacibasisporkulubu.org.tr. Посетено на 10 August 2014.
- ↑ „Turkish volleyball teams' successes in Europe“. hurriyet.com.tr. Посетено на 10 August 2014.
- ↑ „Vakıfbank women claim volleyball Champions League trophy“. Hürriyet Daily News. Посетено на 10 June 2018.
- ↑ Burak Sansal (2006). „Oiled Wrestling“. allaboutturkey.com. Посетено на 13 December 2006.
- ↑ „Kırkpınar Oiled Wrestling Tournament: History“. Kirkpinar.com. 21 април 2007. Архивирано од изворникот на 1 август 2008. Посетено на 1 ноември 2010.
- ↑ Gegner, Christiane. „FILA Wrestling Database“. Iat.uni-leipzig.de. Архивирано од изворникот на 13 March 2009. Посетено на 1 November 2010.
- ↑ „TRT World“. www.trtworld.com.
- ↑ „The Political Economy of the Media in Turkey: A Sectoral Analysis“ (PDF). tesev.org.tr. Архивирано од изворникот (PDF) на 16 July 2012. Посетено на 18 February 2015.
- ↑ 488,0 488,1 488,2 Turkey country profile. Конгресна библиотека - Федерално одделение за истражување (January 2006). Статијава содржи текст од овој извор, кој е во јавна сопственост.
- ↑ „Gazete Tirajları 2 мај 2016 – 8 мај 2016“. Gazeteciler.com. Архивирано од изворникот на 2015-12-19. Посетено на 1 August 2016.
- ↑ Jenna Krajeski (30 March 2012). „Turkey: Soap Operas and Politics“. Pulitzer Center. Архивирано од изворникот на 2013-01-17. Посетено на 15 January 2013.
- ↑ „Turkish Dramas Sweep Latin America“. 9 February 2016. Посетено на 1 October 2016.
- ↑ „Turkey world"s second highest TV series exporter after US – Business“. Hürriyet Daily News. Посетено на 14 October 2017.
- ↑ „TURKISH CINEMA“. www.turkishculture.org. Посетено на 11 February 2017.
- ↑ „CPJ testifies on Turkey's press freedom record after failed coup attempt“. Committee to Protect Journalists. 14 September 2016. Посетено на 16 December 2016.
- ↑ Kingsley, Patrick (30 April 2017). „Turkey Purges 4,000 More Officials, and Blocks Wikipedia“. The New York Times. Посетено на 1 May 2017.
- ↑ „Turkey blocks Wikipedia under law designed to protect national security“. The Guardian. 29 April 2017. Посетено на 1 May 2017.
Turkish President Recep Tayyip Erdogan has said "Our attitude on the Armenian issue has been clear from the beginning. We will never accept the accusations of genocide
Користена литература
уреди
|
|
Поврзано
уредиНадворешни врски
уреди| Повеќе за Turkey на збратимените проекти на Википедија | |
|
Дефиниции и преводи на Викиречник ? |
|
Податотеки на Ризницата ? |
|
Образовни ресурси на Викиуниверзитет ? |
|
Новинарски известувања на Викивести ? |
|
Мисли на Викицитат ? |
|
Изворни текстови на Викиизвор ? |
|
Прирачници на Викикниги ? |
 ?
|
Информации за патување во Википатување ? ? |
- Генерални мрежни места
- turkey.com – Тематски повеќејазично мрежно место за Турција.
- „Светска книга на факти“ на ЦИА — запис за „Турција“ (англиски)
- Профил на Турција од BBC News
- Турција на Енциклопедија Британика
- Турција на UCB Libraries GovPubs
- Податоци за Турција од ОЕЦД
- Индекс за подобар живот на Турција од ОЕЦД
- Турција на Curlie (англиски)
- Клучни развојни предвидувања за Турција од International Futures
Географски податоци за Турција на OpenStreetMap
- Туристички мрежни места
- Turkey на Викимедииниот атлас
- Turkey Home – Официјален портал на турскиот туризам
- Официјално мрежно место на Министерството за култура и туризам
- Профил на Турција од УНЕСКО
- Профил на Турција од Lonely Planet
- Владини мрежни места
- Официјално мрежно место на Претседателот на Република Турција
- Официјално мрежно место на Националното Собрание на Турција Архивирано на 23 јануари 2015 г.
- Економски мрежни места
- Официјално мрежно место на Министерството за економија
- Економско истражување на Турција 2016 од ОЕЦД
- Макроекономски податоци од Turkey Online
| Одредници од Македонија | |||||||||||
 Бугарија Грција
|
Црно Море |
 Грузија
| |||||||||
| Егејско Море |
|
 Ерменија  Азербејџан  Иран
| |||||||||
| Средоземно Море | .svg){kind=small} Сирија Средоземно Море |
 Ирак
|
|
Статијата „Турција“ е избрана статија. Ве повикуваме и Вас да напишете и предложите избрана статија (останати избрани статии). |