ബഗളാമുഖി
| ബഗളാമുഖി | |
|---|---|
| ശത്രുവിനെ സ്തംഭിപ്പിക്കുന്ന ഭഗവതി (Suspension) | |
| Member of The Ten Mahavidyas | |
 | |
| പദവി | പാർവ്വതി, ദുർഗ്ഗ, മഹാകാളി, ആദിപരാശക്തി, മഹാവിദ്യ, ഭഗവതി |
| നിവാസം | ഹരിദ്രാസരസ്സ് (മഞ്ഞൾ തടാകം) |
| മന്ത്രം | ॐ ह्लीं बगलामुखी सर्व दुष्टानां वाचं मुखं पदं स्तम्भय जिव्हां कीलय बुद्धिं विनाशय ह्लीं ॐ स्वाहा ॥ [ഓം ഹ്ലീം ബഗലാമുഖീ സർവദുഷ്ടാനാം വാചം മുഖമ്പാദം സതംഭയ ജീവം കീലയ, ബുദ്ധിം വിനാശയ ഹ്ലീം ഓം സ്വാഹാ] |
| ആയുധങ്ങൾ | Cudgel |
| ജീവിത പങ്കാളി | Shiva as Bagalamukha |
| വാഹനം | Golden throne |
ബഗ്ലാമുഖി അല്ലെങ്കിൽ ബഗലാ ( സംസ്കൃതം: बगलामुखी ) ഹൈന്ദവ വിശ്വാസത്തിലെ പത്ത് താന്ത്രിക ഭഗവതിമാരുടെ ഒരു കൂട്ടമായ ദശമഹാവിദ്യകളിൽപ്പെട്ട ഒരു ഭഗവതിയാണ് ബഗളാമുഖി. ദേവി ആദിപരാശക്തിയുടെ പത്തു രൂപങ്ങളിൽ ഒരാളാണ് ബഗളാമുഖി അഥവാ ബഗളാ ദേവി. ശ്രീ പാർവതിയുടെ ഒരു ഭാവമായി ബഗളാ ദേവിയെ കണക്കാക്കാറുണ്ട്. ചൊവ്വയുടെ വ്യക്തിത്വത്തിന്റെ സ്ത്രീ രൂപമാണ് പരാശക്തി തന്നെയായ ഈ ഭഗവതി. ദേവി ബഗലാമുഖി ഭക്തന്റെ തെറ്റിദ്ധാരണകളെയും വ്യാമോഹങ്ങളെയും (അല്ലെങ്കിൽ ഭക്തന്റെ ശത്രുക്കളെ) തന്റെ ആലിംഗനം കൊണ്ട് തകർക്കുന്നു. അതിനാൽ ശത്രുബുദ്ധിനാശിനി എന്ന് വിളിക്കപ്പെടുന്നു. "ബഗല" എന്ന വാക്ക് "വാൽഗ" (അർത്ഥം - കടിഞ്ഞാൺ അല്ലെങ്കിൽ നിയന്ത്രിക്കുക) എന്ന വാക്കിൽ നിന്നാണ് ഉരുത്തിരിഞ്ഞത്, അത് "വഗ്ല", തുടർന്ന് "ബഗ്ല" ആയി മാറി. [1] ദേവിക്ക് 108 വ്യത്യസ്ത പേരുകളുണ്ട് (മറ്റുള്ള ചിലർ അവളെ 1108 [2] പേരുകളിലും വിളിക്കുന്നു). മഞ്ഞ വസ്ത്രങ്ങൾ ധരിച്ച ബഗലാമുഖി സാധാരണയായി ഉത്തരേന്ത്യയിൽ പീതാംബരദേവി എന്നറിയപ്പെടുന്നു. ഇത് മഞ്ഞ നിറവുമായോ സ്വർണ്ണ നിറവുമായോ ബന്ധപ്പെട്ട ഭഗവതിയാണ്. വിവിധ രത്നങ്ങളാൽ അലങ്കരിച്ച തൂണുകളുള്ള സ്വർണ്ണ സിംഹാസനത്തിൽ അവൾ ഇരിക്കുന്നു, മൂന്ന് കണ്ണുകളുമുണ്ട്, അത് ഭക്തർക്ക് ആത്യന്തികമായ അറിവ് നൽകാൻ അവൾക്ക് കഴിയുമെന്നതിന്റെ പ്രതീകമാണ്.
ബഗലാമുഖി അല്ലെങ്കിൽ ബഗലാ ദേവിക്ക് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്ന പ്രധാന ക്ഷേത്രങ്ങൾ ബഗലാമുഖി ക്ഷേത്രം, നൽഖേഡ മധ്യപ്രദേശ്, ബുഗിലാധർ, ഗുട്ടു ഉത്തരാഖണ്ഡ്, കാമാഖ്യ ക്ഷേത്രം, ഗുവാഹത്തി, അസം, ലളിത്പൂർ, നേപ്പാളിലെ ബഗ്ലാമുഖി ക്ഷേത്രം, ബഗളാമുഖി ക്ഷേത്രം, ബംഗണ്ടി, കാൻഗ്ര ജില്ല, ഹിമാചൽ പ്രദേശ് എന്നിവിടങ്ങളിലാണ്. കൊല്ലം നഗരത്തിലെ പ്രസിദ്ധമായ അമ്മച്ചിവീട് മൂർത്തി ക്ഷേത്രം കേരളത്തിലെ ഏക ബഗ്ലാമുഖി ക്ഷേത്രം ആണ്.
പ്രതിഷ്ഠ ശാസ്ത്രം
[തിരുത്തുക]മറ്റൊരു വ്യാഖ്യാനം അവളുടെ പേര് "കല്യാണി" എന്ന് വിവർത്തനം ചെയ്യുന്നു. കുബ്ജിക തന്ത്രത്തിൽ 'ബഗല' എന്ന പേരിന്റെ അർത്ഥത്തിന്റെ മറ്റൊരു വ്യാഖ്യാനത്തെക്കുറിച്ച് പരാമർശമുണ്ട്. പാഠത്തിന്റെ പ്രാരംഭ അധ്യായത്തിൽ ഒരു വാക്യമുണ്ട് - 'ബകരേ ബരുണി ദേവി ഗകാരേ സിദ്ധിദാ സ്മൃതാ. ലകരേ പൃഥിവി ചൈവ ചൈതന്യ പ്രകൃതിത' ('ബഗല' എന്ന പേരിന്റെ ആദ്യ അക്ഷരം -'ബാ', , അർത്ഥമാക്കുന്നത് 'ബറുണി' അല്ലെങ്കിൽ 'അസുരനെ കീഴടക്കാനുള്ള ലഹരി നിറഞ്ഞ മാനസികാവസ്ഥയുള്ളവൾ' എന്നാണ്. രണ്ടാമത്തെ അക്ഷരമായ 'ഗ' എന്നാൽ 'മനുഷ്യർക്ക് എല്ലാത്തരം ദൈവിക ശക്തികളും സിദ്ധികളും വിജയങ്ങളും നൽകുന്നവൾ' എന്നാണ്. മൂന്നാമത്തെ അക്ഷരമായ 'ല' എന്നതിന്റെ അർത്ഥം 'ഭൂമിയെപ്പോലെ ലോകത്തിലെ എല്ലാത്തരം സുസ്ഥിര ശക്തികളുടെയും അടിത്തറയും അവൾ സ്വയം ബോധമുള്ളവളുമാണ്' എന്നാണ്. [3]
ഭഗവതിയുടെ രണ്ട് വിവരണങ്ങൾ വിവിധ ഗ്രന്ഥങ്ങളിൽ കാണപ്പെടുന്നു: ദ്വി-ഭുജ (രണ്ടു കൈകൾ), ചതുർഭുജ (നാലു കൈകൾ). ദ്വി-ഭുജ ചിത്രീകരണം കൂടുതൽ സാധാരണമാണ്, അതിനെ "സൗമ്യ" അല്ലെങ്കിൽ സൗമ്യമായ രൂപം എന്ന് വിശേഷിപ്പിക്കുന്നു. അവൾ വലത് കൈയിൽ ഒരു ദണ്ഡ് പിടിച്ചിരിക്കുന്നു, അത് കൊണ്ട് അവൾ ഒരു രാക്ഷസനെ അടിക്കുന്നു, ഇടത് കൈകൊണ്ട് അവന്റെ നാവ് പുറത്തെടുക്കുന്നു. ഈ ചിത്രം ചിലപ്പോൾ സ്തംഭനത്തിന്റെ പ്രദർശനമായി വ്യാഖ്യാനിക്കപ്പെടുന്നു, ശത്രുവിനെ നിശബ്ദരാക്കാനോ നിർവ്വീര്യമാക്കാനോ ഉള്ള ശക്തി ആയി പറയുന്നു. ബഗലാമുഖിയുടെ ഭക്തർ അവളെ ആരാധിക്കുന്ന അനുഗ്രഹങ്ങളിൽ ഒന്നാണിത്. മറ്റ് മഹാവിദ്യാ ഭഗവതിമാരും ശത്രുക്കളെ പരാജയപ്പെടുത്തുന്നതിന് ഉപയോഗപ്രദമായ സമാന ശക്തികളെ പ്രതിനിധീകരിക്കുന്നതായി പറയപ്പെടുന്നു, അവരുടെ ആരാധകർ വിവിധ ആചാരങ്ങളിലൂടെ ആവാഹിക്കപ്പെടുന്നു.
ബഗലാമുഖിയെ പീതാംബരദേവി, ശത്രുബുദ്ധിവിനാശിനി, ബ്രഹ്മാസ്ത്രരൂപിണി എന്നും വിളിക്കുന്നു, അവൾ ഓരോ വസ്തുവിനെയും അതിന്റെ വിപരീതമാക്കി മാറ്റുന്നു.
കിൻസ്ലി ബഗലാമുഖിയെ വിവർത്തനം ചെയ്യുന്നത് "കൊക്കിന്റെ മുഖമുള്ളവൾ" എന്നാണ്. ബഗലാമുഖിയെ ക്രെയിൻ-ഹെഡ് ഉപയോഗിച്ചോ കൊക്കുകളെ ഉപയോഗിച്ചോ അപൂർവ്വമായി ചിത്രീകരിച്ചിരിക്കുന്നു. ഇര പിടിക്കാൻ നിശ്ചലമായി നിൽക്കുന്ന കൊക്കിന്റെ പെരുമാറ്റം ദേവി നൽകിയ നിഗൂഢ ശക്തിയുടെ പ്രതിഫലനമാണെന്ന് കിൻസ്ലി വിശ്വസിക്കുന്നു. [4]
മറ്റൊരു വ്യാഖ്യാനം സൂചിപ്പിക്കുന്നത് ബഗ്ലാമുഖി എന്നത് വാൽഗമുഖി എന്ന വാക്കിന്റെ വികലരൂപമായാണ്; വാൽഗ എന്നാൽ " കടിഞ്ഞാൺ " അല്ലെങ്കിൽ " ബിറ്റ് " എന്നാണ് അർത്ഥമാക്കുന്നത്. ഒരു കുതിരയെ നയിക്കാൻ ഉപയോഗിക്കുന്ന കടിഞ്ഞാണ് അല്ലെങ്കിൽ കടിഞ്ഞാണ് - വായിൽ വയ്ക്കുന്നത് പോലെ, ബഗലാമുഖി ഒരാളുടെ ശത്രുക്കളെ നിയന്ത്രിക്കാനുള്ള അമാനുഷിക ശക്തി നൽകുന്നു. [4] ഈ സന്ദർഭത്തിൽ, ബഗലാമുഖി "ആരുടെ മുഖത്തിന് നിയന്ത്രിക്കാനോ കീഴടക്കാനോ ശക്തിയുണ്ട്". [5]
പുരാണം
[തിരുത്തുക]സത്യയുഗത്തിൽ (ഹിന്ദു പ്രപഞ്ചശാസ്ത്രത്തിലെ ആദ്യ യുഗം), ഒരു വലിയ കൊടുങ്കാറ്റ് സൃഷ്ടിയെ നശിപ്പിക്കാൻ തുടങ്ങി. ഇതിൽ അസ്വസ്ഥനായ മഹാവിഷ്ണു മഞ്ഞൾ തടാകമായ ഹരിദ്ര സരോവറിന്റെ തീരത്ത് ശക്തിസ്വരൂപിണിയായ പാർവതി ദേവിയെ പ്രീതിപ്പെടുത്താൻ തപസ്സു ചെയ്തു. വിഷ്ണുവിൽ പ്രസാദിച്ച ശ്രീ പാർവതി പ്രത്യക്ഷപ്പെട്ടു. പാർവതി ദേവിയുടെ അഭ്യർഥനപ്രകാരം തടാകത്തിൽ നിന്ന് ബഗളാമുഖി ഭാവത്തിൽ അവതരിച്ച പരാശക്തി കൊടുങ്കാറ്റിനെ സ്തംഭിപ്പിച്ചു ശാന്തമാക്കി, പ്രപഞ്ചത്തിൽ ക്രമം പുനഃസ്ഥാപിച്ചു. [6]
മദൻ [7] എന്ന രാക്ഷസൻ വാക്-സിദ്ധി നേടിയെന്നും, അതിലൂടെ അവൻ പറഞ്ഞതെല്ലാം യാഥാർത്ഥ്യമായെന്നും മറ്റൊരു കഥ രേഖപ്പെടുത്തുന്നു. മനുഷ്യരെ ബുദ്ധിമുട്ടിക്കാനും ആളുകളെ കൊല്ലാനും അവൻ അത് ദുരുപയോഗം ചെയ്തു. ദേവന്മാർ ബഗലാമുഖിയോട് അപേക്ഷിച്ചു. ഭഗവതി അസുരന്റെ നാവിൽ പിടിച്ച് അവന്റെ ശക്തിയെ നിശ്ചലമാക്കി. മദൻ ദേവിയോട് അഭ്യർത്ഥിച്ചു തന്നോടൊപ്പം തന്നെ ആരാധിക്കണമെന്ന്; അവനെ കൊല്ലുന്നതിന് മുമ്പ് ഭഗവതി ഈ അനുഗ്രഹം നൽകി. മറ്റൊന്ന് ഒരിക്കൽ കൈലാസം വിട്ടു പുറത്തുപോയ പാർവതി ദേവിയെ രണ്ട് രക്ഷസന്മാർ ആക്രമിക്കാൻ തുനിഞ്ഞു. ഉടനെ ഭഗവതി ബഗളാമുഖിയുടെ രൂപം പൂണ്ട് അവരെ സ്തംഭിപ്പിച്ചു അവരുടെ നാവ് അറുത്തു എടുക്കുകയും വധിക്കുകയും ചെയ്തു. മഞ്ഞ പട്ടുടുത്ത, കൊറ്റിയെ വാഹനമാക്കിയ പാർവതി ദേവിയെ ബഗളാമുഖി എന്നറിയപ്പെട്ടു. [8]
ആരാധന
[തിരുത്തുക]
ഗുവാഹത്തിയിലെ കാമാഖ്യ ക്ഷേത്രം താന്ത്രികതയുടെ കേന്ദ്രമായി കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു, അവിടെ പത്ത് മഹാവിദ്യകൾക്കായി സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്ന ക്ഷേത്രങ്ങളുടെ സാന്നിധ്യമുണ്ട്. കാമാഖ്യ ക്ഷേത്രത്തിൽ നിന്ന് ഏതാനും നൂറ് മീറ്റർ അകലെയാണ് ബഗലാമുഖി ദേവിയുടെ ക്ഷേത്രം. ദേവിയുടെ പ്രധാന ക്ഷേത്രങ്ങൾ പത്താൻകോട്ട് മാണ്ഡി ഹൈവേ NH20 ൽ കോട്‌ലയിലും ഹിമാചൽ പ്രദേശിലും ബങ്കണ്ടിയിലും, മഹിളാപൂർ ജില്ലയ്ക്ക് സമീപമുള്ള ബദോവൻ ഗ്രാമത്തിലും, മധ്യപ്രദേശിലെ അഗർ മാൽവ ജില്ലയിലെ നൽഖേഡയിലും, ദാതിയ, ദസ്മഹാവിധ്യയിലെ പീതാംബര പീഠത്തിലും സ്ഥിതി ചെയ്യുന്നു. നിഖിൽധാം ഭോജ്പൂർ-ഭോപ്പാൽ മധ്യപ്രദേശിലെ ക്ഷേത്രം. ദക്ഷിണേന്ത്യയിൽ തമിഴ്‌നാട്ടിലെ കാഞ്ചീപുരം ജില്ലയിൽ വള്ളക്കോട്ടായി എരയ്യൂർ റോഡിലെ ബഗലപീഠത്തിൽ ഒരു ക്ഷേത്രമുണ്ട്. ശ്രീ സൂര്യമംഗലം, കള്ളിടൈക്കുറിച്ചി, തമിഴ്‌നാട്ടിലെ തിരുനെൽവേലി ജില്ലയിലെ പാപാൻകുളം ഗ്രാമത്തിലും ഒറ്റു ബഗളാദേവി ക്ഷേത്രം ഉണ്ട്, . [9]
.jpg)
വടക്കൻ കർണാടകയിലെ റായ്ച്ചൂർ ജില്ലയിലെ സിന്ധനൂർ താലൂക്കിലെ സോമലാപുരയിൽ (കല്യാണി) അധികം അറിയപ്പെടാത്തതും എന്നാൽ വളരെ ശക്തവുമായ ഒരു ബഗുലാമുഖി സിദ്ധപീഠമുണ്ട് (ദേവിയുടെ സാക്ഷാത്കാരത്തിനു ശേഷം ഒരു മഹായോഗി പണികഴിപ്പിച്ചതും യോഗിയായ ദേവിയുടെ സ്നേഹത്തിൽ വീണതുമായ ഒരു ക്ഷേത്രമാണ് സിദ്ധപീഠം. ക്ഷേത്രത്തിൽ വിരാജിക്കുമെന്ന് വാഗ്ദാനം ചെയ്യുന്നു )അല്ലെങ്കിൽ 300 വർഷങ്ങൾക്ക് മുമ്പ് മഹായോഗിയായ ശ്രീ ചിദാനന്ദാവധൂതൻ നിർമ്മിച്ച ക്ഷേത്രം അവിടെയുണ്ട്. ചിദാനന്ദാവധൂതൻ രചിച്ച 'ശ്രീ ദേവി ചരിത്രം' ഇന്നും കർണാടകയിലെ എല്ലാ വീടുകളിലും വായിക്കപ്പെടുന്നു. അവളുടെ പ്രാർത്ഥനകൾ ബൃഹസ്പതിയെ സമാധാനിപ്പിക്കുന്നു.
കർണാടകയിലെ കോലാർ ജില്ലയിലെ മുലബാഗിലിനടുത്തുള്ള ഒരു ചെറിയ ഗ്രാമമായ വിരൂപാക്ഷിയിൽ ഒരു ബഗുലാമുഖി ക്ഷേത്രമുണ്ട്. വിരൂപാക്ഷി ക്ഷേത്ര സമുച്ചയത്തിന്റെ ഭാഗമാണ് ബഗുലാമുഖി ക്ഷേത്രം. ശ്രീഗുരു ദത്താത്രേയയുടെ പിതാവായ അത്രി മഹർഷിയാണ് വിരൂപാക്ഷി ലിംഗം പ്രതിഷ്ഠിച്ചതെന്ന് പുരാണങ്ങൾ പറയുന്നു. സൂര്യോദയം മുതൽ സൂര്യാസ്തമയം വരെ 3 വിധത്തിലാണ് ലിംഗത്തിന്റെ നിറം മാറുന്നത്. വിരൂപാക്ഷിയിൽ ബഗുലാമുഖി ക്ഷേത്രം നിർമ്മിച്ചത് വിക്രമാദിത്യ രാജാവാണെന്ന് വിശ്വസിക്കപ്പെടുന്നു.
ഹിമാചൽ പ്രദേശിലെ കാൻഗ്ര ജില്ലയിലെ ബാങ്കാണ്ഡി ഗ്രാമത്തിലാണ് ബംഗലാമുഖി ക്ഷേത്രം, ബങ്കണ്ടി, എച്ച്പി സ്ഥിതി ചെയ്യുന്നത്. ഇവിടെ ഉത്സവദിനങ്ങളിലും മറ്റ് വിശേഷദിവസങ്ങളിലും നല്ല തിരക്ക് അനുഭവപ്പെടുന്നു.
താന്ത്രിക ദേവതകളുടെ ആരാധനയ്ക്ക് രാജകീയ രക്ഷാകർതൃത്വം ഉണ്ടായിരുന്ന നേപ്പാളിൽ, കാഠ്മണ്ഡുവിനടുത്തുള്ള നേപ്പാളിലെ നെവാർ പട്ടണത്തിൽ ബഗലാമുഖിക്ക് സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്ന ഒരു വലിയ ക്ഷേത്രവുമുണ്ട്. പാടാനിലെ ബഗലാമുഖി ക്ഷേത്രത്തിന്റെ പ്രദേശത്ത് ഗണേശൻ, ശിവൻ, സരസ്വതി, ഗുഹേശ്വരൻ, ഭൈരവൻ തുടങ്ങിയവർക്കായി സമർപ്പിച്ചിരിക്കുന്ന മറ്റ് നിരവധി ക്ഷേത്രങ്ങളുണ്ട്.
എച്ച്‌പിയിലെ മാതാ ബഗ്ലാമുഖി ബങ്കണ്ടിയിൽ അനുഗ്രഹം തേടുന്ന ശ്രദ്ധേയരായ സന്ദർശകർ
[തിരുത്തുക]
ഇതും കാണുക
[തിരുത്തുക]- ദേവി
- മഹാവിദ്യ
- ബഗലാമുഖി ക്ഷേത്രം, നൽഖേഡ
- ബഗലാമുഖി ക്ഷേത്രം, ബങ്കണ്ടി, എച്ച്പി
-
ക്ഷേത്രം -
വഴി -
-
ശ്രീകോവിൽ -
-
ക്ഷേത്രം ഒരു കാഴ്ച -
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
ക്യൂ നിൽക്കുന്ന ഭാഗം. -
ശ്രീകോവിലിനു മുൻ ഭാഗം -
-
-
-
റഫറൻസുകൾ
[തിരുത്തുക]- ↑ "About Bagalamukhi". Retrieved 5 September 2016.
- ↑ "1108 Names of Bagalamukhi Ma". Retrieved 5 September 2016.
- ↑ Pravrajika Vedantaprana, Saptahik Bartaman, Volume 28, Issue 23, Bartaman Private Ltd., 6, JBS Haldane Avenue, 700 105 (ed. 10 October 2015) p.19
- ↑ 4.0 4.1 Kinsley (1997), pp. 196–7
- ↑ Frawley p. 130
- ↑ Kinsley (1997), pp. 193–4
- ↑ "Bagalamukhi | Mahavidya" (in അമേരിക്കൻ ഇംഗ്ലീഷ്). Archived from the original on 2019-07-20. Retrieved 2019-07-20.
- ↑ Kinsley (1997) pp. 194–5
- ↑ "Sree bagalamukhi devi, sree bagalamukhi devi temple, sree bagalamukhi devi darshan, sree bagalamukhi devi mantra, sree bagalamukhi devi yantram, sree bagalamukhi devi in tamilnadu, sree bagalamukhi devi temple in tamilnadu, sree bagalamukhi devi darshan in tamilnadu, sree bagalamukhi devi mantra in tamilnadu, sree bagalamukhi devi yantram in tamilnadu, sree bagalamukhi devi in south india, sree bagalamukhi devi temple in south india, sree bagalamukhi devi darshan in south india, sree bagalamukhi devi mantra in south india, sree bagalamukhi devi yantram in south india, sree bagalamukhi devi in india, sree bagalamukhi devi temple in india, sree bagalamukhi devi darshan in india, sree bagalamukhi devi mantra in india, sree bagalamukhi devi yantram in india - Sree Bagalamukhi Devi Temple". Archived from the original on 2014-12-21. Retrieved 2014-12-21.
ഗ്രന്ഥസൂചിക
[തിരുത്തുക]- Frawley, David (1994). Tantric Yoga and the Wisdom Goddesses: Spiritual Secrets of Ayurveda. Lotus Press. ISBN 978-0-910261-39-5.
- Kinsley, David R. (1988). "Tara, Chinnamasta and the Mahavidyas". Hindu Goddesses: Visions of the Divine Feminine in the Hindu Religious Tradition (1 ed.). University of California Press. ISBN 978-0-520-06339-6.
- Kinsley, David R. (1997). Tantric Visions of the Divine Feminine: The Ten Mahāvidyās. University of California Press. ISBN 978-0-520-20499-7.
- S Shankaranarayanan (2002) [1972]. The Ten Great Cosmic Powers. Samata Books. ISBN 81-85208-38-7.
| International | |
|---|---|
| National | |
