आगरा
आगरा उत्तर प्रदेश प्रान्तको एक जिल्ला शहर अनि तहसील हो। ताजमहल आगराको पहचान हो र यो यमुना नदीका किनार बसेको छ आगरा २७.१८° उत्तर ७८.०२° पूर्वमा यमुना नदीका तटमा स्थित छ। समुद्र-तलदेखि यसको औसत उचाई करीब १७१ मीटर (५६१ फीट) छ। यो उत्तरमा मथुरा, दक्षिणमा धौलपुर, पूर्वमा फेरिोजाबाद, शिकोहाबाद, दक्षिणपूर्वमा फतेहाबाद र पश्चिममा भरतपुरदेखि घेरिएको छ। आगरा उत्तर प्रदेशको तेस्रो सबैभन्दा ठूलो शहर हो।
| आगरा | |
.jpg) | |
 | |
| प्रदेश | उत्तर प्रदेश |
| निर्देशांक | 27.18° N 78.02° E |
| क्षेत्रफल - समुद्र तलदेखि उचाई |
वर्ग कि.मी.
|
| समय मण्डल | भा॰मा॰स॰ (स॰वि॰स॰ +५:३०) |
| जनसङ्ख्या - घनत्व |
१४,००,००० - /वर्ग कि.मी. |
| उपायुक्त | {{{शासकको नाम}}} |
| सांसद | {{{शासकको नाम 2}}} |
| संकेतक - डाक - दूरभाष - वाहन |
- 282XXX - +91-562 - UP 80 |
इतिहास
सम्पादन गर्नुहोस्आगरा एक ऐतिहासिक नगर हो, जसका प्रमाण यो आफ्नो चारहरूतर्फ समेटेको छ। त्यस्तो त आगराको इतिहास मुख्य रूपले मुगल कालदेखि जानिन्छ तर यसको सम्बन्ध महिर्शि अन्गिरादेखि छ जो १००० वर्श ईसा पूर्व भएका थिए। इतिहासमा पहिलो उल्लेख आगराको महाभारतका समयदेखि मानिन्छ, जब यसलाई अग्रबाण वा अग्रवनका नामले सम्बोधित गरिन्थ्यो। भन्दछन् कि पहिला यो नगर आयॅग्रहका नामले पनि जानिन्थ्यो। तौलमी पहिलो ज्ञात व्यक्ति थियो जसले यसलाई आगरा नामले सम्बोधित गरे।
आगरा शहरलाई सिकन्दर लोदीले सन् १५०६ ई. मा बसाएका थिए। आगरा मुगल साम्राज्यलाई मन पर्ने ठाउँ थियो। आगरा १५२६ देखि १६५८ सम्म मुगल साम्राज्यको राजधानी रह्यो। आज पनि आगरा मुगलकालीन संरचना भवनहरु जस्तै - ताज महल, लाल किला, फतेहपुर सीकरी आदिको कारणले एक विख्यात पर्यटन-स्थल हो। यी तीनहरू भवनहरू यूनेस्को विश्व धरोहर स्थलको सुचीमा सामेल छन्। बाबर (मुगल साम्राज्यको जनक)ले यहाँ चौकोर (आयताकार एवं वर्गाकार) बगैंचाहरूको निर्माण गराए।
जनसांख्यिकीय आँकडा
सम्पादन गर्नुहोस्सन् २००१को जनगणनाका अनुसार, आगराको जनसङ्ख्या १,२५९,९७९ छ। आगराको जनसङ्ख्याको ५३% पुरूष र ४७% महिलाहरू छन्। यहाँको औसत साक्षरता दर ६५% छ, जसमा ७६% पुरुष र ५३% महिलाहरू साक्षर छन्। यो राष्ट्रिय औसत ५९.५% भन्दा अधिक छ। आगराको ११% जनसङ्ख्या ६ वर्षदेखि तलका बच्चाहरूको छ।
दर्शनीय स्थल
सम्पादन गर्नुहोस्
ताजमहल
सम्पादन गर्नुहोस्
आगराको ताजमहल, शाहजहाँको प्रिय बेगम मुमताज महलको मकबरा, विश्वको सबैभन्दा प्रसिद्ध भवनहरू मध्ये एक हो। यो विश्वका नयाँ ७ अजूबों मध्येको एक हो र आगराको तीन विश्व सांस्क्रतिक धरोहरहरू मध्ये एक हो। अन्य दुई धरोहरहरू आगरा किला र फतेहपुर सीकरी हुन।
यसको १६५३ मा निर्माण पूरा भएको थियो। यो मुगल बादशाह शाहजहाँले आफ्नो बेगम मुमताज महलको सम्झनामा बनाए। पूरा श्वेत संगमर्मरमा तराशा भयो, यो भारसम्मो नैं छैन विश्वको पनि अत्युत्तम कृति हो। पूर्णतया सममितीय स्मारकका बन्नमा बाइस वर्ष लागोस् (१६३०-१६५२), अनि बीस हजार कारीगरहरूको अथक मेहनत पनि। यो मुगल शैलीका चार बगैंचाका साथ स्थित छ। फारसी वास्तुकार त्यस्ताद ईसा खांका दिशा निर्देशमा यसलाई यमुना नदीका किनारमा बनाइएको छ। यसलाई मृगतृष्णा रूपमा आगराका किलेदेखि हेर्न सकिन्छ, जहाँदेखि शाहजहाँ जीवनका अन्तिम आठ वर्षहरूमा, आफ्नो पुत्र अनिंगजेब द्वारा कैद गरिनमा देखा गर्थ्यो। यो सममितिको आदर्श नमूना छ, जो कि केही दूरीदेखि हेर्नमा हावामा तैरता भयो प्रतीत हुन्छ। यसका मुख्य द्वारमा कुरआनको आयतहरू आफूी भएका हुन्। त्यसको माथि बाइस साना गुम्बद छन्, जो कि यसका निर्माणका वर्षहरूको संख्या बताउँछन्। ताजलाई एक लालबलुआ पत्थरका चबूतरेमा बनेका श्वेत संगमर्मरका चबूतरेमा बनाइएको छ। ताजको सर्वाधिक सुन्दरता, यसका इमारसम्मा बराबर उँचा महान गुम्बदमा बसी छ। यो ६० फीट व्यास का, ८० फीट ऊंचा छ। यसका तल नैं मुमताजको कब्र छ। यसका बराबर हीमा शाहजहाँको पनि कब्र छ। भित्री क्षेत्रमा रत्नहरू अनि बहुमूल्य पत्थरहरूको कार्य छ। खुलने समय : ६ प्रातःदेखि ७:३० साँयः (शुक्रवार बन्द)
आगराको किला
सम्पादन गर्नुहोस्आगराको एक अन्य विश्व धरोहर स्थल छ आगराको किला। यो आगराको एक प्रधान निर्माण छ, जो शहरका बीच सर उठाए खडा छ। यसलाई कहिले कभार रातो किला भि भनिन्छ। यो अकबर द्वारा १५६५ मा बनाइएको थियो। पछि शाहजहाँ द्वारा यस किल्लाको पुनरोद्धार रातो बलुआ पत्थरदेखि गराइएको, अनि यसलाई किल्लादेखि प्रासादमा बदलिएको छ। यहाँ संगमर्मर र पीट्रा ड्यूरा नक्काशीको क्महीन कार्य गरिएको छ। यस किल्लाको मुख्य भवनहरूमा मोती मस्जिद, दीवान-ए-सामान्य, दीवान-ए-खास, जहाँगीर मह्ल, खास महल, शीश महल एवं मुसम्मन बुर्ज आउँछन्।
महान मुगल सम्राट अकबरले यसलाई १५६५ मा बनाए, जसमा त्यसको पौत्र शाहजहाँका समयसम्म निर्माण कार्य बढ्दै रहे। यस किल्लाका निषिद्ध क्षेत्रहरूमा भित्री छिपा भयो स्वर्ग जस्तो स्थान छ। यो किला अर्ध-चन्द्राकार छ, जो पूर्वमा केही चपटा छ, नजीकको सीधी देवल नदीतर्फ वाली छ। यसको पूर्ण परिधि छ २.४ किलो मीटर, जो दोहरिया परकोटे वाली किलेनुमा चहारदेवलीदेखि घिरी छ। यस देवलमा साना अन्तरालहरूमा बुर्जीहरू छन्, जिनपर रक्षा छानाहरू बनेका छन्। यस देवललाई ओएक ९ नीटर चौडी अनि १० मीटर गहरी खाडलले घेरेको छ।
शिवाजी यहाँ १६६६मा पुरंदर सन्धि हेतु आएका थिए। तिनको यादमा एक बडि मूर्ति यहाँ स्थापित छ। यो किला मुगल स्थापत्य कलाको एक जीवंत उदाहरण छ। यहीं देखि्दछ, कसरी उत्तर भारतीय दुर्ग शैली दक्षिणदेखि पृथक थियो। दक्षिण भारतमा अनेकहरू दुर्ग छन्, जसमा भन्दा अधिकांश सागर तटमा छन्।
फतेहपुर सीकरी
सम्पादन गर्नुहोस्मुगल सम्राट अकबरले फतेहपुर सीकरी बसाई, अनि आफ्नो राजधानी वहाँ स्थानान्तरित गरे यो आगरादेखि ३५ कि.मी. टाडा छ। यहाँ अनेकहरू भव्य इमारतहरू बनवायीं। पछि पानीको कमीका चलते, वापस आगरा फर्के। यहाँ भि बुलंद ढोका, एक विश्व धरोहर स्थल छ। बुलंद ढोका वा 'उदात्त प्रवेश द्वार' महान मुगल सम्राट द्वारा बनाइएको थियो,बुलंद ढोका ५२ कदमदेखि संपर्क गरेकोछ.बुलंद ढोका ५३.६३ मीटर उँचा र ३५ मीटर चौडा छ. यो रातो र शौकीन बलुआ पत्थरदेखि बनाएको छ, नक्काशी र कालो र सेतो संगमरमर द्वारा सजाया.बुलंद ढोकाका मध्य चेहरियामा एक शिलालेख अकबर धार्मिक समझको दायरा दर्शाउँदछ.
इत्तेमादुल्ला मकबरा
सम्पादन गर्नुहोस्सम्राज्ञी नूरजहाँले एतमादुद्दौलाको मकबरा बनाए। यो त्यसको पिता घियास-उद-दीन बेग, जो जहाँगीरका दरबारमा मन्त्री पनि थिए,को यादमा बनाइएको थियो। मुगल कालका अन्य मकबरहरूदेखि अपेक्षाकृत सानो हुने से, यसलाई धेरै बार श्रङ्गारदान पनि भनिन्छ। यहाँका बाग, पीट्रा ड्यूरा पच्चीकारी, अनि धेरै घटक ताजमहलदेखि मिल्दै छन्।
जामा मस्जिद
सम्पादन गर्नुहोस्
.jpg)
जामा मस्जिद एक विशाल मस्जिद छ, जो शाहजहाँको पुत्री, शाहजादी जहाँआरा बेगमलाई समर्पित छ। यसको निर्माण १६४८ मा भएको थियो, र यो आफ्नो मीनार रहित ढाँचे तथा विषेश प्रकारका गुम्बदका लागि जानी जान्छ।
चीनीको रोजा
सम्पादन गर्नुहोस्चीनीको रोजा शाहजहाँका मन्त्री, अल्लामा अफजल खान शकरउल्ला शिराज,लाई समर्पित छ र आफ्नो पारसी शिल्पकारी भएका चमकिला निला रंगका गुम्बदका लागि दर्शनीय छ।
रामबाग
सम्पादन गर्नुहोस्भारसम्मो सबैभन्दा पुराना मुगल उद्यान, रामबाग, मुगल शासक बाबरले सन् १५२८ मा बनाए। यो उद्यान ताजमहल देखि २.३४ किमी. टाडा उत्तर दिशामा स्थित छ।
सोसामान्यी बाग
सम्पादन गर्नुहोस्स्वामीबाग समाधि हुजूर स्वामी महाराज (श्री शिव दयाल सिंह सेठ)को स्मारक/ समाधि छ। यो नगरका बाह्य क्षेत्रमा छ, जसलाई स्वामी बाग भन्दछन्। ती राधास्वामी मतका संस्थापक थिए। तिनको समाधि तिनको अनुयाइहरूका लागि पवित्र छ। यसको निर्माण 1908 मा आरम्भ भएको थियो, र भन्दछन्, कि यो कहिले समाप्त छैनगा। यसमा पनि श्वेत संगमर्मरको प्रयोग भएको छ। साथै नक्काशी अनि बेलबूटहरूका लागि रङ्गीन संगमर्मर अनि केही अन्य रङ्गीन पत्थरहरूको प्रयोग गरिएको छ। यो नक्काशी अनि बेल बूटे एकदम जीवंत लाग्दछन्। यो भारत भरमा कहीं छैन देखि्दछन्। पूण भएमा यस समाधिमा एक नक्काशीकृत गुम्बद शिखरका साथ एक महाद्वार हुनेछ। यसलाई कहिले कभार अर्को ताज पनि भनिन्छ।
सिकंदरा (अकबरको मकबरा)
सम्पादन गर्नुहोस्आगरा किलादेखि मात्र १३ किलोमीटरको दूरी पर, सिकंदरामा महान मुगल सम्राट अकबरको मकबरा छ। यो मकबरा त्यसको व्यकतित्वको पूर्णतालाई दर्शाउँदछ। सुन्दर वृत्तखंडका आकारमा, रातो बलुआ-पत्थरदेखि निर्मित यो विशाल मकबरा हरिया भरे उद्यानका बीच स्थित छ। अकबरले स्वयं नैं आफ्नो मकबरेको रूपरेखा तैयार गरवाई थियो र स्थानको चुनाव पनि त्यसले स्वयं नैं गरेको थियो। आफ्नो जीवनकालमा नैं आफ्नो मकबरेको निर्माण गरवाना एक तुर्की प्रथा थियो, जसको मुगल शासकुन्ले धर्मको प्रकार पालन गरे। अकबरका पुत्र जहाँगीऱले यस मकबरेको निर्माण कार्य १६१३मा सम्पन्न गराए।
मरियम मकबरा
सम्पादन गर्नुहोस्मरियम मकबरा, अकबरको ईसाई बेगमको मकबरा छ, जो आगरा र सिकन्दराका बीचमा छ।
मेहताब बाग
सम्पादन गर्नुहोस्.jpg)
मेहताब बाग, यमुनाका ताजमहलदेखि विपरीत अर्का किनारमा छ।
यो पनि हेर्नुहोस्
सम्पादन गर्नुहोस्वाह्य सूत्र
सम्पादन गर्नुहोस्आगरानामा :ळेखक सतीश चन्द्र चतुर्वेदी
