Friesland: verschil tussen versies

Fryslân
Friesland
Provincie van Nederland
	(Details) (Details)
	Sjabloon:KlikGevoeligeKaartVanProvincieInNederland
Geografie
Hoofdstad	Leeuwarden
Oppervlakte ; - Land; - Water	5.748,77 km²; 3.335,62 km²; 2.413,15 km²
Coördinaten	53°12'5"NB, 5°48'0"OL
Bevolking
Inwoners (eind 2022)	659.612
Bevolkingsdichtheid	198 inw./km²
Aantal gemeenten	31
Politiek
Commissaris van; de Koning (lijst)	John Jorritsma
Overige informatie
Volkslied	{{{volkslied}}}
Religie (2005)	{{{religie}}}
ISO 3166	NL-FR
Website	Officiële website
Detailkaart
Portaal	Nederland

Interactief door geschiedenis bladeren

← Oudere bewerking Nieuwere bewerking →

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud

VisueelWikitekst

In de regel

Versie van 25 mei 2010 16:40

Friesland (uitspraak^ⓘ); Fries en officieel: Fryslân (uitspraak^ⓘ, is een provincie in het noorden van Nederland. De provincie telt Sjabloon:Inwonertal NL provincie inwoners (Sjabloon:Inwonertallen Nederlandse provincies). De hoofdstad is Leeuwarden. Het Fries en het Nederlands zijn in de provincie beide bestuurstaal.

Geografie

In het oosten wordt Friesland begrensd door Groningen en Drenthe, in het zuiden door de provincies Overijssel en Flevoland, in het zuidwesten door het IJsselmeer, en in het westen en noorden door de Waddenzee (buiten de Waddeneilanden door de Noordzee). Door de Afsluitdijk is Friesland verbonden met Noord-Holland.

Tot de provincie behoren de Waddeneilanden Vlieland, Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog. Deze zijn per veerboot bereikbaar vanaf het vasteland. De veerboten varen vanuit Harlingen naar Vlieland en Terschelling, vanaf Holwerd naar Ameland en vanaf Lauwersoog naar Schiermonnikoog. Zie ook:Veerdiensten in Friesland.

Qua totale oppervlakte, dus inclusief wateroppervlakte, is Friesland de grootste provincie. Met een bevolkingsdichtheid van 192 inwoners per km² is Friesland na Drenthe de dunst bevolkte provincie van Nederland.

Om de provincie te onderscheiden van Noord- en Oost-Friesland en de Kreis Friesland in Nedersaksen wordt de provincie in wetenschappelijke kringen ook wel aangeduid als Westerlauwers Friesland.

Naam

Fryslân

Op 1 januari 1997 werd de officiële naam van de provincie door de Friese Provinciale Staten veranderd van 'Friesland' in 'Fryslân'. In november 2004 heeft het Ministerie van Binnenlandse Zaken besloten erop toe te zien dat de officiële naam in overheidsstukken ook consequent wordt gebruikt.^[1] In het dagelijks spraakgebruik in de rest van Nederland en in het Nederlands taalgebruik wordt echter vrijwel altijd de Nederlandstalige naam Friesland gebruikt.

Heitelân

It Heitelân (Nederlands: Het vaderland) is voor Friezen een veel gebruikte term om de provincie Friesland aan te duiden. Het wordt vaak gebruikt om de sterke band met Friesland aan te geven. Met name nationalistisch ingestelde Friezen maken vaak gebruik van het woord.

Een lied met de naam It Heitelân is geschreven door J.L. van den Burg en werd muzikaal ondersteund door J. Lindeman. Vlak na de Tweede Wereldoorlog gingen er stemmen op om het huidige volkslied, De âlde Friezen (Nederlands: De oude Friezen), van Friesland te vervangen door dit lied. De reden hiervoor was het karakter van het 'Folksliet'. De tekst zou niet in verhouding staan met de nuchtere Friezen. Tevens is het nummer de laatste jaren opnieuw uitgebracht, onder meer door de band Reboelje en het Lemster Mannenkoor.

Er heeft ook een Fries week- en maandblad bestaan dat als naam It Heitelân had. Het maandblad werd in 1919 voor het eerst geproduceerd door de Jong-Fryske Mienskip (Jonge Friese Gemeenschap).

Karakter

Friesland heeft van oorsprong een uitgesproken agrarisch karakter. De provincie stond vooral bekend vanwege de veeteelt en de daarmee verbonden zuivelindustrie. Toerisme, met name op de meren in het zuidwesten van de provincie en op de Waddeneilanden, is in de zomer een belangrijke bron van inkomsten. Deze streken kennen in de winter een grote seizoenwerkloosheid. De sterk opkomende dienstensector concentreert zich in Leeuwarden, Drachten en Heerenveen. De vereniging It Fryske Gea (het Friese landschap) is de provinciale natuurbeherende instantie.

Binnen het Friese cultuurgebied kunnen nog drie grote cultuurgebieden worden onderscheiden: de Kleistreek, de Friese Wouden en de Zuidwesthoek. De administratieve provincie Friesland omvat verder ook gebieden die in mindere mate tot het Friese cultuurgebied behoren, waarvan de bekendsten zijn het gebied ten zuiden van rivier De Tjonger in de zuidoostelijke gemeenten Stellingwerven, Het Bildt en de Waddeneilanden.

Geschiedenis

Aan het begin van de Middeleeuwen strekte Friesland zich uit van het Zwin, bij de Belgische grens aan de kust, tot aan de rivier Wezer in Duitsland. In de zevende eeuw was het onafhankelijk. De eerste vermelding van een Friese koning is van Audulf in de 6de eeuw. In het jaar 678 wordt de Friese koning Aldgillis genoemd. Kort daarop is Redbad koning, en als hij in 719 overlijdt is Poppo de aanvoerder. Na de inlijving in het Frankenrijk in de 8e eeuw bestond Friesland, volgens de Lex Frisionum (de Friese wet), uit drie delen: het gebied tussen Zwin en Vlie, het gebied tussen Vlie en Lauwers en het gebied tussen Lauwers en Wezer. Een deel viel rond het jaar 1000 onder de graven van Holland. De overige delen hadden in die tijd over het algemeen veel zelfstandigheid omdat geen enkele graaf of hertog het gebied onder controle kon krijgen. In 1287 en 1288 veroverde graaf Floris V van Holland West-Friesland. In 1287 vond ook de Sint-Luciavloed plaats.

In de 14e eeuw kreeg de stad Groningen steeds meer macht in Friesland tussen Lauwers en Eems. In de 15e eeuw werd Ulrich Cirksena Graaf van Oost-Friesland. In 1498 benoemde keizer Maximiliaan van Oostenrijk hertog Albrecht van Saksen tot Heer van heel Friesland. Hij kreeg echter alleen Westerlauwers Friesland onder controle. Toen was de opsplitsing van het oude Friesland een feit.

Taal

Fries

De talen die het meeste worden gesproken in de provincie zijn het Nederlands en het Fries (Frysk). Het Fries heeft de status van minderheidstaal en wordt naast het Nederlands als een officiële landstaal erkend onder het Europees Handvest voor regionale talen of talen van minderheden. De taal wordt gebruikt door de overheid, in de rechtspraak, in het onderwijs en in de media.

Dialecten in Friesland

Behalve het Standaardfries heeft het Fries ook een aantal dialecten, zoals: Aasters, Hindeloopers, Kleifries, Schiermonnikoogs, Noordhoeks, Woudfries en Zuidwesthoeks.

In veel Friese steden spreekt men geen (of weinig) Fries maar Stadsfries, een Nederlands dialect met sterke Friese invloeden. Verwante dialecten zijn: Amelands, Bildts en Midslands.

In het oosten van de gemeente Kollumerland wordt Gronings gesproken: Westerkwartiers en Kollumerpompsters. In het zuidoosten van de provincie, beneden de Tjonger, wordt weinig Fries, maar door de ouderen Stellingwerfs gesproken, dat tot het Nedersaksisch wordt gerekend.

Plaatsnamen

Alle plaatsen in Friesland hebben slechts één officiële naam. Dat is de naam die in bijvoorbeeld notariële akten en in de Gemeentelijke Basisadministratie en in de BAG wordt gebruikt. Dat is in de meeste gevallen de Nederlandse naam, in zeven gemeenten (Dantumadeel, Tietjerksteradeel, Ferwerderadeel, Menaldumadeel, Boornsterhem, Littenseradeel en Leeuwarderadeel) hebben alle plaatsen echter de Friese naam als de officiële naam. De meeste gemeenten geven echter beide namen aan op de komborden.

Welkomstpakket nieuwe inwoners

Aan nieuwe inwoners van de provincie Friesland wordt een welkomstpakket uitgereikt om informatie te geven over de meertalige situatie. Op jaarbasis gaat het om ruim tienduizend personen.

Inhoud pakket 2008:

Aanbiedingsbrief provincie
De Brochure ‘Taal van het hart’ over meertaligheid
Informatie over cursusaanbod van de Afûk
Cursus Fries (Edufrysk) op cd-rom
De dvd meartalenmeartakomst (meer talen, meer toekomst)
Theaterbon van Tryater
Het Suske en Wiske-verhaal De Alvestêdestunt, de Friese vertaling van De elfstedenstunt

Bestuur

De provincie Friesland wordt bestuurd vanuit het "Provinsjehûs" (provinciehuis) aan de Tweebaksmarkt in Leeuwarden. In verband met de verbouw van het "Provinsjehûs" is het bestuur echter tot ca. 2009 gevestigd aan de Snekertrekweg in Leeuwarden. De Provinciale Staten van Friesland tellen 43 leden. Het college van Gedeputeerde Staten is op het moment zes personen groot en staat onder voorzitterschap van Commissaris van de Koningin John Jorritsma.

Provincie Friesland, impressie van het landschap en indeling van gemeenten (2010)

Uitslag in Friesland van de verkiezingen voor de Provinciale Staten van maart 2003 en 2007 (links) en voor de Tweede Kamer van november 2006 (rechts):

Uitslag Statenverkiezingen 2003 en 2007
	2003	2003	2007	2007
Partij	Stemmen in %	Zetels	Stemmen in %	Zetels
CDA	27,4	16	25,8	12
PvdA	26,2	15	25,6	12
FNP	13,2	7	10,7	5
VVD	10,9	6	10,8	5
SP	4,8	2	9,6	4
ChristenUnie/SGP	5,6	3	8,2	3
GroenLinks	5,4	3	3,9	2
D66	2,5	1	1,3	-
Gemeentebelangen Friesland	1,9	1	-	-
LPF	1,7	1	-	-
Opkomst	56,1	55	54,1	43

Uitslag Kamerverkiezingen 2006
Partij	Stemmen in %	+/- (2003)
CDA	28,1	- 3,9
PvdA	27,5	- 6,0
SP	17,1	+ 11,1
VVD	10,6	- 2,0
ChristenUnie	6,1	+ 2,9
GroenLinks	3,8	- 0,7
PVV	3,3	+ 3,3
PvdD	1,3	+ 1,3
D66	1,1	- 1,7
SGP	0,4	- 0,1
LPF	0,2	- 3,5
Opkomst	82,9	- 0,7

College van Gedeputeerde Staten:

Commissaris van de Koningin: J.A. (John) Jorritsma - VVD
Gedeputeerde/ loco-commissaris: S. (Sjoerd) Galema - CDA
Gedeputeerde: H. (Hans) Konst - PvdA
Gedeputeerde: P. (Piet) Adema - ChristenUnie
Gedeputeerde: T. (Tineke) Schokker-Strampel - CDA
Gedeputeerde: J. (Jannewietske) de Vries - PvdA
Secretaris-directeur: G. (Guus) van den Berg

Gemeenten

Friesland telt 31 gemeenten. De namen worden in het Nederlands gegeven. Bij gemeenten waar de officiële naam in het Fries wordt geschreven is dat aangegeven met een * Voor Nijefurd bestaat geen Nederlandse naam.

Gemeente	Landoppervlakte (km²)	Inwoners (1 Februari 2008)	Bevolkingsdichtheid inw./km²	gem. inkomen € per inw.	Hoofdplaats
Achtkarspelen	102,61	28.104	274	11.400	Buitenpost
Ameland	59,18	3.450	57	11.700	Ballum
het Bildt	92,30	10.975	119	11.500	Sint Annaparochie
Bolsward	9,11	9.730	1068	12.300	Bolsward
Boornsterhem*	151,71	19.296	127	12.900	Grouw
Dantumadeel*	85,67	19.412	226	11.100	Damwoude
Dongeradeel	167,27	24.655	147	11.400	Dokkum
Ferwerderadeel*	97,65	8.858	91	11.400	Ferwerd
Franekeradeel	102,75	20.553	200	11.800	Franeker
Gaasterland-Sloten*	95,27	10.220	107	12.200	Balk
Harlingen	25,02	15.552	618	12.000	Harlingen
Heerenveen	135,21	43.010	318	12.900	Heerenveen
Kollumerland en Nieuwkruisland	109,89	13.096	119	11.200	Kollum
Leeuwarden	79,16	92.931	1165	12.300	Leeuwarden
Leeuwarderadeel	40,80	10.368	254	12.200	Stiens
Lemsterland	76,24	13.448	176	12.300	Lemmer
Littenseradeel*	130,74	10.908	83	12.200	Wommels
Menaldumadeel	68,96	13.698	198	12.200	Menaldum
Nijefurd	96,61	11.047	114	12.200	Workum
Ooststellingwerf	224,16	26.355	117	11.900	Oosterwolde
Opsterland	224,86	29.728	132	12.500	Beetsterzwaag
Schiermonnikoog	40,79	949	23	14.200	Schiermonnikoog
Scharsterland*	186,00	27.110	145	12.400	Joure
Smallingerland	118,46	55.241	464	12.200	Drachten
Sneek	30,10	33.257	1102	12.400	Sneek
Terschelling	87,11	4.690	53	13.400	West-Terschelling
Tietjerksteradeel*	149,59	32.201	215	12.500	Bergum
Vlieland	36,16	1.123	28	13.300	Oost-Vlieland
Weststellingwerf	221,53	25.688	116	12.000	Wolvega
Wonseradeel*	158,47	11.831	75	12.100	Witmarsum
Wymbritseradeel*	138,31	16.085	116	12.400	IJlst

Plaatsen

Friese elf steden

De Friese elf steden zijn elf plaatsen in de Nederlandse provincie Friesland die stadsrechten hebben gehad en waar tevens de schaatsmarathon Elfstedentocht naar is genoemd.

Grootste plaatsen

De tien grootste woonplaatsen in de provincie naar het aantal inwoners zijn:

Plaatsnaam	Aantal
Leeuwarden	96.578
Drachten	44.598
Sneek	33.401
Heerenveen	28.497
Harlingen	15.729
Dokkum	13.145
Franeker	12.995
Joure	12.902
Wolvega	12.581
Bergum	10.083

Bron: Provincie Fryslân, 1 december 2009

Beschermde stads- en dorpsgezichten

De elf steden zijn allemaal beschermd stadsgezicht. Ook zijn er tientallen plaatsen beschermd dorpsgezicht.

Zie ook

Lijst van bekende Friezen
Lijst van Friese wateren (met Friestalige namen)
Lijst van gouverneurs en Commissarissen van de Koning(in) van Friesland
Lijst van plaatsen (met Friestalige namen)
Tabel van gemeenten in Friesland

Literatuur

De Bosatlas van Fryslân (2009) Noordhoff Atlas Productions, Groningen. ISBN 978900177904-7
Schroor, Meindert (1993) De wereld van het Friese landschap. Groningen: Wolters-Noordhoff. ISBN 9001955193

Noten

↑ Bronnen: Ook voor rijk heet Friesland Fryslân, Leeuwarder Courant, 10 november 2004 en Provinciaal Blad van Friesland, 1996 nr. 7, 28 maart 1996

Externe links

Commons heeft mediabestanden in de categorie Friesland.

[1] Bronnen: Ook voor rijk heet Friesland Fryslân, Leeuwarder Courant, 10 november 2004 en Provinciaal Blad van Friesland, 1996 nr. 7, 28 maart 1996

[1]