Karel II van Navarra

Karel II
1332-1387
Koning van Navarra
Periode	1349-1387
Voorganger	Johanna II
Opvolger	Karel III van Navarra
Graaf van Évreux
Periode	1343-1387
Voorganger	Filips
Opvolger	Karel VI van Frankrijk
Vader	Filips van Évreux
Moeder	Johanna II van Navarra

Karel II van Navarra, bijgenaamd de Slechte of de Boze (Spaans: Carlos el Malo, Frans: Charles le Mauvais), (Évreux, oktober 1332 – Pamplona, 1 januari 1387) was koning van Navarra van 1349 tot 1387 en graaf van Évreux van 1343 tot 1387.

De Honderdjarige Oorlog, die duurde van 1337 tot 1453, speelde een belangrijke rol in het leven van Karel II van Navarra. Anderzijds werd zijn loopbaan sterk beïnvloed door de conflicten tussen de Spaanse koningen onderling.

Aanspraak op de Franse troon

Frankrijk en buurlanden anno 1350

Van zijn vader en moeder, Filips van Évreux en Johanna van Navarra, erfde Karel II uitgebreide bezittingen in Frankrijk, voornamelijk in Normandië. Karel II maakte echter ook aanspraak op de gebieden Brie en Champagne, die door zijn moeder waren afgestaan, in ruil voor afstand van haar aanspraken op de Franse troon.

Karel II was de kleinzoon van de Franse koning Lodewijk X, en maakte vanuit die positie aanspraak op de Franse troon. Zijn moeder Johanna als enige erfgename was uitgesloten van de troon door haar oom Filips V van Frankrijk. Hij zocht daartoe een bondgenootschap met Engeland en steunde de rebellie van Étienne Marcel (1358). Tijdens de Honderdjarige Oorlog was hij een bondgenoot van de Engelse koning Eduard III, die eveneens aanspraak op de Franse troon kon maken. Door Jan II van Frankrijk werd hij een tijd lang gevangengezet maar weer vrijgelaten. In 1361 keerde hij terug naar Navarra.

Terug in Spanje

Wapen van Karel II van Navarra, een combinatie van het wapen van het koninkrijk Navarra met dat van het graafschap Évreux

Daar werd hij benaderd door zijn ex-schoonbroer Peter IV van Aragón die getrouwd was met zijn zus Maria van Évreux, die hem veel geld aanbood in ruil voor een bondgenootschap tegen Castilië. Karel nam het geld aan, maar in plaats van Castilië aan te vallen ondernam hij een veldtocht naar Normandië, om daar zijn bezittingen te heroveren. Daar werd hij op 16 mei 1364 verslagen door Bertrand du Guesclin, waarna hij weer naar Navarra terugkeerde.

Karel begon in Navarra een programma van hervormingen, waaronder een reorganisatie van de administratie en van de schatkist. Dit deed hij onder andere door het instellen van een rekenkamer (1364). Hij besteedde verder aandacht aan het versterken van de positie van de feodale adel met als doel meer steun uit deze hoek te krijgen.

Karel trad op als onderhandelaar in de machtsstrijd tussen Peter I van Castilië en Peter IV van Aragón. Het conflict tussen de Spaanse koningen werd nog ingewikkelder door de machtsstrijd tussen diezelfde Peter I van Castilië en diens halfbroer Hendrik van Trastamara, die ten slotte op een burgeroorlog uitliep. Karel II speelde een ingewikkeld diplomatiek spel en probeerde bondgenootschappen met alle partijen te sluiten, maar uiteindelijk keerden allen zich juist tegen hem. Uiteindelijk bracht Hendrik van Trastamara zijn broer Peter I om het leven en werd vervolgens koning Hendrik II van Castilië.

In 1368 beging Karel een misstap door Castilië aan te vallen. Hij veroverde Logroño, en in Baskenland nam hij Vitoria-Gasteiz, Santa Cruz de Campezo en Salvatierra de Ãlava in, waarmee hij Hendrik II een aanleiding gaf om een oorlog met Navarra te beginnen.

Karel II moest zijn bezittingen in Castilië en Noord-Frankrijk inleveren, en toen hij in Frankrijk actie ondernam werd zijn zoon Karel III van Navarra prompt door zijn tegenstanders gevangengezet (1378) en werden al zijn bezittingen in beslag genomen.

Hij werd gedwongen om het verdrag van Briones (1373 en 1379) te ondertekenen, waarmee hij een vijftiental veroverde kastelen aan Hendrik moest overdragen. Navarra werd op dat moment bedreigd door alle buurlanden, Frankrijk, Castilië, Gascogne en Aragon.

In 1386 wist hij ten slotte toch een wapenstilstand met Castilië te bewerkstelligen.

Tragische dood

Zijn tragische dood is legendarisch geworden. Hij verkeerde in zeer slechte lichamelijke staat, waardoor hij zijn ledematen niet of nauwelijks nog kon bewegen. Zijn geneesheer raadde hem aan zich te wikkelen in linnen dat in brandewijn was gedompeld. De koning ging 's avonds in linnen gewikkeld naar bed. Om de windsels vast te zetten maakte een hofdame een knoop waarbij ze de uiteinden in plaats van met een schaar af te knippen met een kaars afbrandde. Het linnen vatte onmiddellijk vlam en de koning verbrandde levend.

Verder

Ujué in Navarra, met boven op de heuvel de kathedraal en het kasteel

Zijn bijnaam heeft hij te danken aan Franse geschiedschrijvers, waarschijnlijk wegens zijn aanspraken op de Franse kroon, en misschien ook wegens zijn vermeende rol in een aanslag op Charles de La Cerda.

Karel II liet de gotische kerk van Ujué bouwen en wilde in hetzelfde dorp ook een universiteit oprichten, maar de bouw werd na verloop van tijd gestaakt wegens geldgebrek.

Nageslacht

Karel trouwde in februari 1352 met zijn achternicht Johanna van Valois (1343-1373), dochter van koning Jan II van Frankrijk en Bonne van Luxemburg. Uit dit huwelijk werden geboren:

• Marie (1360-circa 1400), in 1393 getrouwd met Alfons van Aragón
• Karel (1361-1425)
• Bonne (1364-circa 1389)
• Peter (1366-1412), in 1411 getrouwd met Catharina van Alençon
• Filips (1368-), jong gestorven
• Johanna van Navarra (1370-1437), getrouwd met Jan IV van Bretagne en later met Hendrik IV van Engeland
• Blanca (1372-1385)

Voorouders

Voorouders van Karel II van Navarra
Overgrootouders	Filips III van Frankrijk (1245-1285) ∞ 1262 Maria van Brabant (1254-1321)		Filips van Artesië (1269-1298) ∞ Blanche van Bretagne (1271-1327)		Filips IV van Frankrijk (1268-1314) ∞ 1284 Johanna I van Navarra (1273-1305)		Robert II van Bourgondië (1248-1306) ∞ 1279 Agnes Capet (1260-1325)
Grootouders	Lodewijk van Évreux (1276-1319) ∞ 1301 Margaretha van Artesië (1285-1311)				Lodewijk X van Frankrijk (1289-1316) ∞ 1305 Margaretha van Bourgondië (1290-1315)
Ouders	Filips III van Navarra (1306-1343) ∞1318 Johanna II van Navarra (1290-1315)

Trivia

• In Thea Beckmans boeken Geef me de ruimte!, Triomf van de verschroeide aarde en Het rad van fortuin speelt hij een kleine rol. In het boek De waanzinnige veertiende eeuw van Barbara Tuchman speelt hij een belangrijke rol.

Bronnen, noten en/of referenties

• Fernando el católico y Navarra, Luis Suárez-Fernández, Ediciones Rialp, 1985, ISBN 84-321-2293-9
• La Enciclopedia, El Pais, Salvat Editores S.A., 2003, ISBN 84-345-7464-0