Creacion monetària

La creacion monetària es lo procediment per que la massa monetària d’una zona economica (coma la zona èuro) es aumentada.

Dins lo passat, los govèrns e las bancas centralas tenián de facto lo monopòli de creacion monetària, via l'emission de pèças (monedas metallicas). Aqueste sistèma permetava dins una cèrta mesura als Estats de se financiar, mercé als revenguts de senhoratge.

Amb l'aparicion de las bancas centralas e lo desvelopament dels bilhets e dels bons del tresaur, la creacion monetària es venguda fiduciària, es a dire descorrelada d'una garantida ligada als metals precioses (per exemple l'escandalh aur). Pendent un temps, la creacion monetària de las bancas centralas podava de biais corrent financiar los govèrns, via la recompra de lors bons del tresaur o la creation de linhas de credits. Aqueste procediment se nomena lo financiament monetari, o mai pejorativament « aviar lo pòst de bilhets ». Mas, aquesta practica es ara plan limitada, e quitament estrictament interdita dins unas zonas monetàrias coma dins la zona èuro (Article 123 del Tractat de Lisbona). Aquò per estalivar las tensions inflacionistas: las despensas publicas son mai sovent tornadas dins l'economia non financiària, se lo montant injectat es tròp nauta, de tensions inflacionistas pòdon aparéisser veire d'iperinflacion.

Dins l'economia modèrna ont la moneda es subretot escripturala (electronica e dematerializada, çò que representa 95 % de las formas de la moneda uèi) la creacion monetària es ara largament menada per las bancas privadas, per l'emission de credits,. En efièch, quand un credit es accordat, la banca crea la moneda que cal per aqueste credit per un simple jòc d'escritura dins un libre comptable,. Aqueste sistèma es a vegada nomenat lo sistèma de servas fraccionàrias.

Aquesta creacion monetària es tanben contraròtlada e limitada per la politica monetària de las bancas centralas, via la fixacion dels tauses directors, los tauses de servas obligatòria o encora los coeficients fixats pel comitat de Basilèa. Las bancas centralas pòdon tanben crear de moneda dins l’encastre de las operacions dichas d'open market. Se dich alara "moneda centrala" o de resèrvas. Pasmens, sempre mai, se considèra que sola la fixacion dels tauses directors es eficaç per contraròtlar la massa monetària.

Se la creacion monetària per las bancas comercialas es preponderanta, existís d'autres tipes de creacion monetàrias de mendre importança. Per exemple, quand una entrepresa recep un virament de l'estrangièr en devisa estrangièra, la banca que ten son compte va creditar aqueste compte en èuro per creacion monetària, e va prene una creança sul quite país estrangièr. Las bancas centralas crean de moneda centrala qu’es utilizada pas que dins lors operacions amb las bancas e pòdon crear de moneda per quantitative easing (lo fan per recomprar de títols) o quand fan aviar « lo pòst de bilhets » (financian lo deficit public).

Creacion monetària per la banca centrala

Las bancas centralas an lo poder de crear doas menas de monedas: la moneda fiduciària (pèças e bilhets) e tanben las resèrvas (tanben nomenada moneda centrala o moneda de basa).

Peças e bilhets

Las monedas amb lor quita valor egala a lor valor nominala (coma las peças de metal preciós) avent gairement desaparegudas, demora uèi pas que de monedas fiduciàrias, coma las peças e los bilhets.

Del vejaire comptable, los bilhets realizats per la banca centrala son pas mai qu'una reconeissença de deute al portaire, inscrits a son passiu quand son plaçadas en circulacion. Cada bilhet valent per definicion son montant nominal, la banca centrala pòt emettre tant de bilhets que vol sens desequilibrar son bilanç.

Cada pèça o bilhet materializa atal una promesa de poder dispausar del ben que la moneda represente. L'emission es pas pus constrencha per un element fisic (çò qu’es lo cas per las devisas modernas dempuèi l'abandon de l'escandalh de cambi aur).

Uèi, la creacion de peças e de bilhets per la banca centrala es subretot realizada segon la demanda pel sector bancari, e en cambi de moneda centrala. L'efièch de la creacion de peças e de bilhets sus la massa monetària globala es donc relativament limitat, veire nul.

Financiament monetari public

Lo financiament monetari (o monetizacion de deute) consistís per una banca centrala a financiar directament lo budget del govèrn central. Aqueste procediment es a nomenat pejorativament lo « Pòst de bilhets ». Fa referéncia als procediments de produccion de moneda fisica, mas en practica s'agís uèi mai d'escritura comptabla.

Lo **pòst de biljets** : caricatura sus la politca inflacionista de l'administracion Lincoln per sosténer las despensas de guèrra après la desfachas dels Nordistas a Bull Run.

La capacitat dels Estats e de las bancas centralas de crear massissament de la moneda ex nihilo es un esplech economic poderós, que pòt contribuir a estimular l'economia, mas pòt tanben la destabilizar de biais durable.

Los Estats sovent abuzèron de la creacion monetària, per exemple per financiar de guèrras carestiosas, amb sovent de consequéncias gravas sus l'economia subretot de crisis iperinflationistas.

La paur d’aquestes abuses menet fòrça Estats a interdire lo financiament monetari public: aquesta disposicion es per exemple inscricha dins la Constitucion alemanda o los tractas de l'Union europèa (article 101 del tractat CE, utilizat per l'article 123 del tractat sul foncionament de l'Union Europèa (TFUE) eissit de la signatura del tractat de Lisbona en 2007). Los deficits publics devon donc èsser financiats per emprunts – fòrça majoritàriament obligatàrias – près d'organismes privats, als tauses d'interes prepausats pel mercat.

Lo « pòst de bilhets » tanpauc desapareguèt. Se de corrents radicals (libertarianisme, partisans de l'escandalh aur…) volguèron interdire o drasticament limitar la creacion de moneda, o la confiar a d’actors non politics, gaireben totes los economistas s'acòrdan a considerar qu'una creacion de moneda contrarotlada, acompanhada d'una inflacion rasonabla, fan partit del foncionament normal d'una economia.

Unes economistas coma los keynesianisme consideran que la relança monetària (creacion massissa de moneda per relanciar l'economia) pòt èsser un mejan de respondre a las depressions economicas gravas e que lo risc d'inflacion es o subrevaluat, o un mendre mal,^[1].

Operacions d'open market

En practica, las politicas de relança monetària de las bancas centralas uèi se realiza de biais indirècte. Las bancas centralas utilizan las operacions d'open market amb que crean de sèrvas (moneda centrala) non pas per financiar los govèrns, mas per se substituir al refinanciament de las bancas privadas sul mercat interbancari, per la recompra massissa d'actius financièrs (<i>quantitative easing</i>). Aquestas practicas constituisson pas un financiament monetari public qu’an per objectiu de relançar la creacion monetària pel credit bancari, e non pas l'aument del deficit de l'Estat.

Dins l’objectiu d'estalivar una agreujament de la crisi de las subprimes de 2007-2008, las bancas centralas utilizèron massissament aquestas practicas, coma als Estats Units^[2]. En Euròpa, per afrontar la crisi de l'endeutament d’unes païses de l'Union monetària europèa, la quita Banca centrala europèa (BCE) deroguèt a aquesta interdiccion per decision del 10 de mai de 2010. Per l’escasença, e per justificar aquestas derogacions, lo tèrme « metòde non convencional » foguèt utilizat.

Creacion monetària per las bancas privadas

Dins lo sistèma monetari actual, la moneda es esubretot escripturala (gaireben 90 %): es creada per las bancas per un jòc d'escrituras, sus simple demanda, e dins unas limitas, en cambi d'una promesa de remborsament (emission d'un credit bancari). I a tanben creacion monetària a l'autrejar un credit, e destruccion monetària al remborsar lo quita credit. En zona èuro per exemple, 93 % de la massa monetària es creada per l'emission de credits dobèrts per las bancas comercialas.

La Banca d'Angletèrra descriu atal lo fenomèn^[3]:

« Cada còp qu'una banca fa un prèst, crea simultaneament un depaus sul compte en banca de l'empruntaire, creant atal novèla moneda »Lo president de la BCE Mario Draghi explica tanben :

« La vasta majoritat de la moneda es emisa per las bancas privadas - los depauses bancaris »

Mecanisme

Quand una banca autreg un credit a un particular o una entrepresa, o utiliza los depauses existissents, o passa per un procediment de creacion monetària. Utiliza alara un simple jòc comptable: inscriu dins son bilanç une creança, avent per montant la soma que va a prestar a son client, e aumenta lo compte de depaus de son client del tant. Lo credit venent alimentar lo compte de depaus del client, es l'expression « los credits fan los depauses » qu’es veraia e non pas lo contrari. Se dich tanbe a vegada que la banca crea d'argent « ex nihilo ». L'expression « los depauses fan los credits » es, ela, aplicada quand la banca utiliza los depauses existissents e passa pas per un procediment de creacion monetària.

Lo jòc d'escritura comptable es atal:

inscripcion de l'aument del depaus del client (qu’es, aquí, lo prèst de la banca a son client) al passiu del bilanç de la banca, la moneda sul compte del client essent deguda per la banca a son client.
inscripcion de la creança a l'actiu del bilanç de la banca, la moneda deguda pel client essent considerada coma un actiu de la banca.

Lo remborsament d'un credit a la banca correspond a une demonetizacion: la partida de moneda correspondent al prèst inicial es destrucha, avent per efièch de diminuir la massa monetària. La partida de moneda correspondent als interesses torna a la banca.

Teoria de las sèrvas fraccionàrias

Aqueste mecanisme foguèt pendent un temps descrich amb los tèrme de « sistèma de sèrva fraccionàrias » o « multiplicator monetari ». Aquesta vision a per caracteristica de pensar la creacion de credit coma constrencha per la quantitat de sèrva (moneda de basa) disponibla dins lo mercat interbancari, e lo nivèl de Sèrvas obligatòrias. Segon aqueste vejaire, las bancas « multiplican » la partida de basa monetària que dispausan quand realizan de credits, aquò dins la limita de capacitat d'efièch de palfèr maxim.

Mas un nombre creissent (ben qu'encara marginal) de publicacions academicas,, nuancian veire rebutan uèi la validitat d’aquesta teoria, e avançan que las bancas privadas an pas besonh de mobilizar de sèrvas en amont de l'emission d'un credit. Autrament dich, las bancas plan crean de moneda en emetent de credits, mas aquesta creacion monetària es pas constrencha per l'existéncia d'un taus de sèrvas obligatòrias. Tanpauc i a d'« efièch multiplicator de credit ». En efièch, lo FMI explica: « Las bancas centralas modèrnas perseguisson d’objectius de taus d'interés e devon balhar tant de sèrvas que lo sistèma bancari en demanda per aquestes objectius. Aqueste fach va contra la fòrça populara teoria bancària del multiplicator de depaus, qu’explica que las bancas fan de prèsts multiplicant el repetir un montant inicial de sèrvas de monedas (moneda centrala). » La Banca d'Angletèrra explica tanben: « La demanda de moneda de basa es mai segur una consequéncia qu'una causa de la creacion de credit bancari. » En concluson, la Banca d'Angletèrra afirma: « Segur, la teoria del multiplicator de moneda pòt èssser un biais util d'introduire la moneda e lo foncionament de las bancas dins los manuals d'economia, mas constituís pas un biais corrècte de descriure cossí la moneda es creada en realitat. Puslèu que de contrarotlar la quantitat de sèrvas, las bancas centralas realizan lor politica monetària en fixant lo prètz de las sèrvas, es a dire pels tauses d'interés. »

Contraròtle e limias de la creacion monetària pel credit

Factors de l'evolucion de la creacion monetària pel credit

Quitament se las bancas comercialas pòdon, en teoria, crear de credit sens limita, en practica, la creacion monetària globala de las bancas depend de diferents factors:

Del desir dels agents economics d'encaissar lo liquid que depend estrechament de lors anticipacions en matèria de revengut, d’estaliva, d'inflacion e tanben de l'idèa que se fan de la soliditat dels plaçaments possibles.
D’anticipacions dels banquièrs que, segon la conjonctura, privilegieràn l'extension o la defensa de lor bilanç.
De l'accion de las autoritats de regulacion, per la reglamentacion o per l'intervencion.
De las autras fonts de creacion monetària que provesisson mai o mens generosament en depaus (sòlde de la balança dels pagaments, creacion monetària pel tresaur public aquí ont es possible).

Aquesta complexitat ont la fisança e los factors psicologics tenon un ròtle important, explica l'instabilitat associada a la creacion monetària de las bancas e son ròtle dins los movements de la conjonctura e dins lo cicle economic.

Autoregulacion pel mercat monetari

Quand una banca prèsta d’estalivi preexistissent o creat de moneda escripturala novèla seguent un credit balhat, credita lo compte a vista de son client que va despensar aquesta moneda, es a dire la virar als comptes a vista de sos provesidors e salariats, sonque una partida dels comptes des beneficiaris essent tenguts per aquesta banca. Al contrari, la banca pòt recebre, dins los comptes de depauses de sos clients, los montants correspondent a las crompas realizadas pels clients d’autras bancas.

Las bancas devon afrontar las fugidas correspondentas als besonhs de moneda de la banca centrala: sèrvas obligatòrias (1 % dins la zona èuro) e demanda de moneda fiduciària (estimada en mejana a 15 % dels depauses a vista, mas variabla seguent los periòdes e luòcs).

Se cada banca balha de credits segon sas partidas al mercat de depauses, las fugidas se compensan e lo mercat bancari es equilibrat. Mas s’es pas lo cas, per ajustar lor tresaureriá en moneda banca centrala, las bancas van se virar cap al mercat monetari (Euribor, per exemple) que lor permetrà de plaça, près de las autras bancas e establiments financièrs, lors demais o d’obténer d'eles lo financiament de lors besonhs de moneda centrala, après compensacion jornalièra dels movements entre bancas.

Las intervencions de la banca centrala sus aqueste mercat correspondon al « refinanciament ».

Las operacions de la banca centrala suls tauses d'escòmpte e las operacions d’open market, de conjunt amb las règlas de mesas en pension d’unes actius monetaris, son censats regular aqueste mercat. A causa d’una abondància excessiva de liquiditat dels establiments financièrs, los tauses del mercat pòdon venir inferiors als tauses de refinanciament de la banca centrala. En cas de tension sul mercat monetari, una mesa a disposicion de liquiditat (refinanciament) per la banca centrala es de natura a regular la situacion.

Quand (coma foguèt lo cas en 2008) pas cap banca fa pas pus fisança a las autras, se passa un blocatge dels prèsts interbancaris o un taus de prèst tròp naut. Aquesta situacion bloca lo mercat monetari e impausa de refinanciaments massisses per las bancas centralas per permetre a las bancas comercialas d'assegurar lors besonhs de moneda centrala.

Limitacions per la politica monetària e reglamentacion financiària

La creacion monetària per aqueste procediment demora somesa a de constrenchas practicas o reglementàrias que la manten dins unas limitas:

Los clients d'una banca reclament regularament de moneda banca centrala (retrach via un distributor automatic de bilhets per exemple), una banca a donc besonh de poder crompar (per cession d'obligacions eligiblas) a la banca centrala una quantitat de bilhets mai sovent ligada a la quantitat de moneda escripturala que balha; aquesta quantitat es variabla seguent lo luòc e periòde mas pòt èsser estimada en mejana 13 % dels credits;
De règlas prudencialas son imposadas a las bancas que los credits que balhan passen pas diferents coeficients (determinats ara per las règlas dichas de Basilèa II); los fonds pròpres devon representar al minim 8 % dels credits accordats, ponderats pel risc ;
La politica monetària permet de jogar sus la quantitat de credit que las bancas pòdon ofrir amb profit (donc la quantitat de moneda escripturala dins los comptes):
- La banca centrala exigís de las bancas de sèrvas obligatòria : mai lo total dels depauses (depauses a vista e depauses a tèrme) de lors clients es nauta, e mai lor cal depausar de fons a la banca centrala. Fasent variar lo coeficient de sèrvas obligatòrias dels establiments de credit, la banca centrala fa variar la quantitat maximala de credits (donc de monedas) que pòdon èsser autrejats. Lo coeficient actual de sèrvas obligatòrias dins la zona èuro es de 1 % dels depauses,
- Los tauses directors son lo principal esplech de la politica monetària: los establiments de credit manlèvon sul mercat interbancari o manlèvon a lasbancas centralas a un taus d'interés definit per la banca centrala, lo taus de refinanciament, la moneda banca centralea qu’an besonh. En aumentant (respectivament en baissant) sos tauses d'interés, la banca centrala mens o mai aisit l'accès al refinanciament per las bancas comercialas e induch un encariment del còst d'un credit per l'empruntaire (ostalièr o entrepresa). E alara, una auça del taus d'interés provòca (<i>Ceteris paribus</i>) una baissa de demanda de credit. Una diminucion del taus de refinanciament ten, a l’evidencia, un efièch contrari;
Per escasença las autoritats pòdon tanben agir sus la quantitat de credit ofèrta per las bancas: realizant una pression mai o mens amistosa, edictant d’imperatius legals (foguèt per exemple lo cas en França dins le’encastre de las leis Debré dins las annadas 1960), etc.

Autres tipes de creacion monetària

Creacion monetària per crompa de devisas

Tota dintrada de devisas, del moment que passa per una banca, es a l'origina d'una creacion monetària domestica, e al contrari tota sortida provòca una destruccion.

Monada alternativas o quasimoneda

Los establiments de credit son pas los sols a emetre de moneda fiduciària. De moneda o quasimoneda, en quantitat proporcionalament infima e gaireben negligibla, es tanben emisa per d'autres agents economics.

Aquesta moneda pòt prene un grand nombre de formas, escripturala o materializada per un objècte representatiu: bons de crompa, chèc donas, títols restaurant, « punts » coma los Nintendo Points o los miles de vitage, getons de casinos, credit d'oras, credit mutual…

Los emetors son tanben plan diferents: entrepresas, associacion, Sistèmas d’escambi locals, etc.

En periòde de crisi o de trebles (foguèt per exemple lo cas dins fòrça païses, coma la França, après la primièra guèrra mondiala), de collectivitats o de privats emeton de pèça e de bilhets nomenats moneda de necessitat.

L'emetor contraròtla sa moneda e li applica las règlas que li semblan adaptadas; pòt ne contraròtlar lo taus de cambi a la convertibilitat, li donar los caractèrs d'una moneda fondenta, donar de drech de tiratge fixe o progressiu als participants (capital inicial « ofèrt » als participants de jòc en linha…).

Quand la quantitat de moneda atal emesa ven significativa, las autoritats exigisson que l'emetor se someta a las regulacions ordinàrias dels establiments de credits, alara que pòdon èsser pro tolerantas per la mèsma activitat exercida mai modestament.

Los drechs de tiratges especials (DTE) del Fons monetari internacional constituisson tanben la moneda que li servís d'unitat de compte.

Controvèrsia al subjècte de la creacion monetària

L’Estat a pas lo monopòli de creacions monetàrias excessivas. Pòdon èsser practicadas tanben pel sector privat e abotir als mèsme disfoncionaments. Pels credits que balhan al delà de la basa monetària (moneda de banca centrala) que dispausan las bancas comercialas crean de moneda. Aquesta creacion pòt èsser excessiva e font d'inflacion e de subrendeutament. La crisi de las subprimes n’es una illustracion. Las bancas americanas multipliquèron los credits immobilièrs qu'acordavan als empruntaires. Entre 2000 e 2006 lors encors an mai que doublat. Lo prètz de l'immobilièr aumentèron alara de 171 % entre 1997 e 2007 creant de fach una bofiga immobiliària. L'explosion de la bofiga e l'insolvabilitat dels endeutas provoquèt una crisi financièra provocant una crisi economica mondiala. La responsabilitat de la banca centrala americana (Fed) se deu pas amagar qu’es responsabla de la gestion quantitativa dels credits, entre autre per la fixacion dels tauses d'interés (banca centrala).

La creacion monetària pel sector privat pòt tanben fa domatge se l'utilizacion de la moneda creada es font d'instabilitat. Tanplan quand las bancas privada balhan de fons que servisson als operators financièrs a especular amb efièch de palfèr. Aquesta practica pòt èsser a l'origina de ganhs o de pèrdas plan importantas. En cas de pèrdas de consequéncias e d’efièch de contagion pòdon se transmetre a las bancas e far damatge a l’esfèra economica reala^[4].

Murray Rothbard, escolan de Ludwig von Mises e tanben de membre de l'escòla austriaca d'enomia denoncièt lo sistèma de resèrvas fraccionària, atacan subretot Milton Friedman, coma dins Milton Friedman unraveled en 1971. Critica lo procediment de creacion de moneda pel sistèma de sèrvas fraccionàrias per sos efièchs inflacionistas e assimila la creacion de monena facha atal a de « magia ».

Mai recentament, Maurice Allais considerava en 1999, dins La Crisi mondiala uèi, coma « inapropriada » l’estructura de creacion monetària actuala. Considèra lo sistèma actual coma instable e riscat, los engatjaments e las creança essent pas necessàriament al mèsme orizont e lo risc d'una retirada massissa de liquiditats pels estalivaris essent sempre possible. Atal, segon Allais, « L'economia mondiala tota entièra repausa uèi sus de gigantèscas piramidas de deutes, se piejant unas sus las autras dins un equilibri fragil ». Exprimís lo desir d’un sistèma ont la creacion monetària ven pas de l'Estat, dins un encastre de regim de cambi fixe.

James Robertson e d'autres autors altermondialistas volgavan tornar lo procediment de creacion monetària sota contraròtle de l'Estat e jutjan que lo sistèma actual es pas alunhat « sus de principis de justícia economica e sus ls realitats de l’èra de l’informacion, fins a que la fisança dins la quita democracia n’es seriosament estrementida ». E d’apondre : « Lo fach qu’aquestas bancas comercialas crean sempre aquestes fons libellats en devisas oficialas e qu’aquesta creacion de moneda provòca de beneficis tornant al privat constituís un anacronisme flagrant ». Tanben preconiza que las bancas centralas sián solas creatriças de moneda e que la moneda creada siá balhada a las despensas publicas. Las bancas de segond reng aurián sonque la possibilitat de crear de moneda per manlèu, l’ensems dins un sistèma contraròtlat per una banca centrala mondiala que « deuriá tornar los comptes als govèrns membres ».

D'autres economistas (Gabriel Galand, André Grjébine, Philippe Derudder) preconizan dins unes cases la creacion de moneda permanenta jos l'egida de l’Estat.

Fonts

Banque de France, « Le concept de banque centrale », bulletin n^o d’octobre 1999
Banque d'Angleterre, « Money creation in the modern economy», 2014, Q1 by Michael McLeay, Amar Radia and Ryland Thomas of the Bank’s Monetary Analysis Directorate

Nòtas e referéncias

↑ Paul Krugman, End this depression now!, W. W. Norton & Company, 2012.
↑ {{{2}}}, .
↑
↑ François Chesnais (sous la coordination de), La mondialisation financière, Syros, 1996, p. 80, 81 et 84.

Vejatz tanben

Articles connèxes

Ligams extèrnes

Comment fonctionne la création monétaire, Capital, 30 mai 2013
Le mécanisme de la création monétaire, Ecossimo
La création monétaire : comment ça marche ?, La finance pour tous, avril 2014
D'où vient l'argent ?, Le Monde Diplomatique, octobre 2011
[1] Money creation in a post crisis world | Frances Coppola

[krugman_stdn-1] Paul Krugman, End this depression now!, W. W. Norton & Company, 2012.

[2] {{{2}}}, .

[3] ↑

[4] François Chesnais (sous la coordination de), La mondialisation financière, Syros, 1996, p. 80, 81 et 84.

[1]

[2]

[3]

[4]