Utopia

Mapa de l'illa d'Utopia, tèrra fictiva descricha per Thomas More a l'òbra omonima (1516)

Utopia (del grèc οὐ, non e τόπος, "luòc", que dona: enluòc) es un mot inventat per Thomas More al segle XVI per descriure una illa imaginària qu'aculhís una societat perfiècha dins totes los senses. Amb lo temps, a causa de las implicacions filosoficas contradictòrias de la nocion de "societat perfiècha", lo mot venguèt prendre divèrsas accepcions:

Dins un sens estricte, una utopia es la concepcion imaginària d'una societat ideala.

Dins lo lengatge corrent, una utopia designa un ideal irrealizable; dins aquel aquel torn, ven sinonim de "sòmi", "illusion" o "quimèra".

Coma concèpte filosofic, l'utopia se pòt entendre coma una pensada idealizada amb per foncion de criticar lo statu quo, la situacion sociala ont viu l'òme. La diferéncia entre «çò qu'es» e «çò que deuriá èsser» marca lo pas de l'utopia. Dins aquel cas, l'utopia que prepausa una fin aürosa, una evolucion de la societat cap a un futur melhor, se pòt nomenar tanben eutopia, e aquela que prevei una deriva cap al pièger, distopia.

Aquela idèa s'exprimís subretot per mejan de la literatura "utopica", un genre d'esperel que conta en general una aventura cap a un país desconegut (sovent una illa) ont s'i descobrís la societat ideala.

Origina del concèpte: l'Utopia de More

Lo tèrme foguèt inventat per Thomas More dins son òbra escricha en latin en 1516, De optimo rei publicae statu deque nova insula Utopia (De l'estat ideal d'una republica dins la nòva illa d'Utopia"). L'autor especifica pas l'origina etimologica d'"utopia", segon los estudis de son òbra se tròba dos senses possibles venent del grèc: οὐτοπία (οὐ, non; τόπος, luòc) o εὐτοπία (εὐ, bon, τόπος, luòc).

Dins l'òbra se pòt observar una fòrta influéncia de La Republica e Las leis de Platon, e de las teorias de Sant Agustin, mai tanben amb l'imaginari de l'espaci dubèrt de l'epòca amb la descobèrta d'un Mond Nòu, pels escriches d'Amerigo Vespucci sus las illas recentament descobèrtas de Fernando de Noronha (1503) e d'autres.

Amb Utopia, Thomas More, erudit e naut foncionari de la cort d'Anglatèrra, creèt un genre novèl a l'encontra de la literatura, la politica e la filosofia. L'òbra descriu una situacion ideala e imaginària, amb una fòrta intencion critica de la societat del seu temps, mas una de las particularitats majoras es que la societat ideala que prepausa se realiza amb de mejans umans. Amb More, per aténher la perfeccion sociala, cal pas esperar una intervencion o una recompensa divina: l'òme, amb sos limits, pòt capitar mercé a la rason e a sa capacitat de perfectibilitat. D'aquel biais, l'òbra de More introdusís aqueles dos concèptes de basa de la modernitat que seràn desvolopats ulteriorament al sègle de las Luses.

En seguida, lo sens critic de las utopias e lor feconditat dins lo camp de las ideologias socialas, politicas e religiosas vendrà un dels motors d'evolucion de la societat occidentala, coma per exemple lo filosòf alemand Ernst Bloch.

Mas sovent, los utopistas foguèron acusats de prendre pas en compte los limits de la realitat; tanben se ditz que tot pensador utopista pòrta, en se, un dictator, perque es pas capable de comprendre un monde melhor que lo seu, en consequéncia, seriá dispausat a l'espelir e l'impausar quitament amb violéncia s'èra necessari. Fin finala, se nòta tanben qu'una idèa utopica mesa en practica s'anequelís d'esperela perque, la societat perfiècha tocada, cap d'autra proximitat seriá pas possibla, ni cambi, ni progrès.

Mas, malgrat l'esperit pragmatic e positivista del sègle XIX, se pòt definir l'òme coma un animal utopic, e quitament se pòt considerar lo positivisme coma una autra utopia. I a fòrça de paréisser que uèi las utopias socialas e politicas daissèron lo pas al desvolopament de la sciéncia e aquel de la tecnologia, la confisança en aqueles coma camin cap a una societat de benestar poirà constituir una nòva utopia amagada, com o expliquèt Herbert Marcuse dins La fin de l'utopia.

Istòria

L'edat d'aur, de Lucas Cranach lo vièlh (1530)

L'òme, davant sa condicion sus Tèrra, imaginèt sovent de mondes melhors, situats o dins un passat alunhat, un futur alunhat o dins un luòc mai o mens accessible. E quand lo mot utopia apareguèt al sègle XVI, lo concèpte subreptici ja existissiá dempuèi l'Antiquitat, se fa jorn dins las legendas coma aquela del jardin de Gilgamesh, davancièr del Jardin d'Edèn, o dins lo mite grecoroman de l'Edat d'Aur, que descriu un estat primordial de l'umanitat quand se viviá en armonia amb una Natura prodiga. Las construccions religiosas tanben alimentèron las utopias, amb las descripcions d'un paradís terrèstre, un luòc de las delícias e perfièch, ont i aviá pas de dolor e se viviá eternalament, o amb las prediccions millenaristas, que prometián un periòde de patz e de felicitat de mila ans aprèp que tornarà lo Crist. E a l'Edat Mejana, las gents somiavan de la tèrra d'abondància del País de Cocanha, ont cal pas mai trabalhar per se poder noirir.

Davancièrs

Los fondadors del genre utopic desvolopèron la reflexion politica de la "bona ciutat", una tradicion literària venent del monde antic e medieval; aquela ciutat s'organizava a imatge del còsmos, es a dire, segon un òrdre inspirat per la volontat divina capable de garantir la concòrdia e l'unitat. Los exemples mai representatius ne son Platon e Aristòtel, amb lor ciutat perfèita descricha dins La Republica; Agustin d'Ipòna, amb los sòmis d'una societat crestiana ideala coma es escrich dins La ciutat de Dieu, e los autors dels "miralhs dels princes" de la fin de l'Edat Mejana.

L'utopia umanista

L'utopia pròpriament dicha apareguèt a la Renaissença, veïculant lo nòu concèpte central aportat per l'umanisme: "l'amor de la condicion umana". En aquela epòca, l'òme se situa al centre de sa pròpria evolucion e, sens refutar Dieu, «l'experiéncia demòstra l'evidéncia que la rason e la pensada constituisson causa e començament de grands faches» (Francis Bacon, Novum Organum); l'umanisme implica una recèrca de la vertat e de la justícia per mejan de biaisses umans, en particular de las sciéncias, e estimula una morala universala basada sus la comunitat de la condicion umana.

Dins aquel domeni, la literatura utopica se desvolopèt coma un mejan per convéncer los lectors que d'autres biaisses de viure èran possibles, que se los òmes s'organizavan autrament poirián acabar amb la misèria, los vicis e las guèrras. Lo recors a la ficcion permetiá de se distanciar del present per ne criticar l'òrdre social e mostrar en detalh coma se poiriá modificar.

Nova Harmonia, de F. Bate, pintada segon las descripcions de Robert Owen (1838)

Aprèp, a fins del sègle XVIII, los prepauses filosoficoliteraris d'aquel tipe espeliguèron e, tot en prepausant divèrses apròchis de la societat utopica, mostrèron una seria de constantas eissidas de la pensada umanista e accentuadas encara jos la pensada de las Luses: l'insularisme (las utopias se situan sus Tèrra mas dins d'illas o autres luòcs isolats); l'economia abitualament es en autarcia e basada sus l'agricultura, e se mespresa sovent lo comèrci; la rason e la regularitat son dominants (la natura es domesticada, la topografia es geometrica); l'organizacion politicosociala es uniformizada, regida per de "savis".

Aital, l'òbra qu'inaugura lo genre, l'Utopia de More, descriu un paradís de tolerància religiosa, ont i a pas cap de besonh, pas cap de trabalh e de expedients per totes, ont degun a pas mens que los autres perque totes los bens son en comun e d'ont la violéncia e lo vici son excluses; Christianopolis (1619) de Johann Valentin Andreæ foguèt una utopia crestiana abitada per una comunitat d'erudits-artesans e regida com una democracia; La ciutat del solelh, de Tommaso Campanella (1623), parla d'una societat teocratica ont totes los detalhs de la vida collectiva son regulats; La Nòva Atlantida de Francis Bacon (1627) es una ciutat governada per una comunitat de scientifics; L'Oceana de James Harrington (1656) prepausa un regim de democracia parlamentària qu'apara los bens de totes; al contrari, lo Còde de la natura de Morelly (1755), es un elògi de l'aboliment de la proprietat privada.

L'èra industriala

Pendent la primièra mitat del sègle XIX, l'utopia comencèt de passar naturalament del terren literari a aquel dels actes. Las utopias socialas de l'epòca romantica, etiquetada posteriorament de socialisme utopic pels marxistas, instiguèt una seria de temptativas de reconstruccion morala e sociala se basant sus l'esperança, veïculada pendent las Luses, ont l'umanitat evoluciona d'un biais natural cap a un futur melhor, esperança que semblava se confirmar lo nòu fenomèn de l'industrializacion.

Qualques pensadors prepausèron d'enclusir totas las luchas dins lo domeni d'un liurament uman final; l'utopia alara se tròba pas dins un luòc amagat ideal, mas serà lo compliment final de l'istòria. Atal, Saint Simon e los sant-simonians preconizèron l'instauracion d'un nòu poder esperital dependent dels savis; Robert Owen basèt sas esperanças dins lo desvolopament industrial e Charles Fourier volguèt utilizar las passions umanas per far nàisser l'armonia. Mas d'un autre costat, d'autres pensadors temptèron instaurar lèu de pichonas comunitats al marge del monde majoritari per i practicar de nòvas relacions egalitàrias: atal se fondèt, subretot als Estats Units d'America, fòrça vilas experimentalas com l'Icaria d'Étienne Cabet e sos disciples.

Masèl al Père-Lachaise pendent lo conflicte de la Comuna de París, d'Henri Félix Emmanuel Philippoteaux (1871)

A la mitat del sègle, aquel tipe d'utopisme idealista foguèt modificat per l'aparicion del conflicte de la lucha de las classas. Dins aquel contèxte pus aspre, apareguèron una seria de nòvas doctrinas que preconizavan lo liurament del proletariat de per avans per bastir un monde juste, liure e en patz. E apondián que, se caliá, aquel liurament se fariá per la violéncia. Pels marxistas, la solucion utopica passava per la conquista de l'Estat e l'instauracion del comunisme; pels anarquistas, de Proudhon a Bakunin, l'autoritat deviá èsser abolida per daissar lo pas a de collectius d'individús liurament associats. En 1871, los de la Comuna de París temptèron de metre en practica aquelas doctrinas, ont l'utopia s'acabarà en tragèdia.

D'aquel periòde se destacan las òbras coma News from Nowhere de William Morris (1892), ont "Nowhere" ("enluòc" - "utopia") es una societat del futur sens politics basada sus la proprietat comuna e sul contraròtle democratic dels mejans de produccion, Looking Backward (1888) d'Edward Bellamy, que descriu una societat de l'an 2000 fruch del socialisme utopic o encara Gloriana, or the Revolution of 1900 (1890) de Lady Florence Dixie, utopia feminista ont la protagonista se fa passar per un òme, Hector l'Estrange, se fa elegir a la Cambra de las Comunas del Reialme Unit e instaura lo vòte femenin. Lo libre s'acaba l'an 1999, amb la descripcion d'una Grand Bretanha prospèra e pacificada regida per las dònas.

A la fin del sègle apareguèt encara una autra utopia majora que marcarà tanben lo sègle seguent e que qualques nomenaràn "la religion del progrès" Las nòvas descobèrtas tecnicoscientificas meravelhan la societat: las exposicions universalas creavan un exemple efemèr d'un monde ideal, ont las tenèbras son vencidas per l'electricitat, las locomotivas de vapor transpòrtan los òmes e suprimisson las distàncias e las maquinas permetràn d'abolir la pesantor del trabalh. Ernest Renan, filosòf francés, afirmarà dins son òbra L'avenir de la science, qu'«organizar l'umanitat d'un biais scientific, tal es lo darrièr objectiu de la sciéncia modèrna, tala es son audaciosa mas legitima pretension». Tot coma qualques observators isolats coma Jules Verne o Samuel Butler avián lo pressentiment que lo monde creat per la tecnica seriá pas obligatòriament un monde aürós. E dins aquela fin de sègle las òbras literàrias utopicas comencèron de presentar d'elements distopics que meton en gàrdia contra una evolucion marrida possibla de la societat; un exemple n'es la novèla Erewhon (anagrama de Nowhere, «enluòc») (1872) de Samuel Butler que, presentada com una libre d'aventuras, explica la descobèrta d'una utopia amagada dins las montanhas de Nòva Zelanda ont la societat efectuèt un retorn a la simplicitat aprèp aver constatat los dangièrs de la tecnologia.

Sègle XX

Dins lo sègle XX semblèt èsser al meteis temps la consecracion de las utopias e lors disparicion. Fins als ans 1940, la revolucion russa de 1917 e l'instauracion de l'Union Sovietica representava per una granda partida de l'umanitat l'exemple de la realizacion d'una utopia politica: aquel nòu país apareissiá coma una societat capabla de realizar de miracles impossibles fins alara tot en liberant de fòrças umanas colossalas al servici del progrès. D'un autre costat, pendent lo periòde situat entre los ans 1910 e 1930, amb l'aparicion de l'Avantgarda, fòrça intellectuals e artistas se projectèron dins l'utopia en temptant de crear d'espacis de comunion entre l'art, la foncionalitat e lo benestar de las massas.

Aquel entosiasme se veirà malmenat per las doas guèrras mondialas, los efèctes del crac de 1929, l'aveniment del nazisme e la descobèrta dels damatges causats per l'estalinisme; malgrat que lo nazisme foguèt pas cap utopia politica d'esperela, permetèt de far manifestar de tendéncias latentas de la tradicion utopica occidentala, coma l'obsession per la transparéncia, la subordinacion de l'individú a un Estat (o un sol cap) capable de lo guidar e l'atirança de la puretat; l'idèa utopica de l'emergéncia d'un òme nòu regenerat dubrirà las pòrtas de l'utopia del còrs, que passarà de l'igienisme a l'eugenisme. De son costat, lo destin de las societats comunistas de l'Euròpa Orientala accentuèt la question de la contra-utopia, en constatar que una utopia, qu'aviá mobilizat tant d'esper, veniá una cachavièlha de violéncia politica. Aquel mejan pessimista s'intensifiquèt pendent la Guèrra Freja, transcrich en d'òbras nombrosas tant literàrias coma cinematograficas de caractèr distopic.

A la fin dels ans 1960, lo filosòf alemand Herbert Marcuse declarèt "la fin de l'utopia": d'un costat s'acabèt la cresença dins lo progrès continú e automatic cap al benestar en mostrant, en particular amb lo nazisme, que una regression sobtada cap a la barbariá totjorn èra possible; d'un autre costat, l'alternativa utopica de la construccion d'una societat comunista capitèt pas sa promesa.

Malgrat aquò, dins un contèxte de descolonizacion, de desvolopament de la revolucion chinesa e de prosperitat capitalista, dins los païses occidentals espeliguèron fòrça movements de caractèr utopic. Aqueles, pasmens, presentavan una novetat: aquel còp, los protagonistas gaireben totjorn ne seràn los joves, puslèu aisits, que se revoltèron contra lo modèl de societat; aqueles movements se caracterizèron per una critica radicala de las institucions que reprodusián las relacions d'autoritat, coma la familha e las escòlas, e pel desir de tornar inventar de nòvas relacions socialas liuras. Foguèt tanben las revòltas de mai de 68, amb l'aparicion del movement ipí, del feminisme modèrne e de la revolucion sexuala".

Perspectivas de l'utopia

A la fin del sègle XX e al començament del sègle XXI, apareisson recurrentament d'autras utopias basadas sul biais de viure ensemble, de trabalhar e d'anar al delà dels modèls dominants, coma l'ecologia e l'altermondialisme, evolucions de las primièras prepausas ipís; encara, s'enrasiguèt la cresença dins una societat del benestar garantida pel liberalisme economic e financièr autoregulat, cresença que sembla de s'esfondrar amb la crisi borsièra del 2008. Alara que, l'extraordinari desvolopament de las tecnicas de l'informatica fan aparéisser d'autras experiéncias utopicas: los usatgièrs dispausan de possibilitats d'expression e d'escambi massissas, dins un contèxte de granda libertat, e qualques uns i veson l'emergéncia d'una nòva forma "d'intelligéncia collectiva" de caractèr mondial.

L'utopia dins la literatura

Illustracion d'una version alemanda de la Navigacion de sant Brandan (vèrs 1460)

Vicent Simborg, dins L'utopia segon Llorenç Villalonga, ditz: «Las visions utopicas acompanhèron l'activitat literària practicament dempuèi lo començament. Davant de situacions politicas e socialas viscudas coma imperfièchas e injustas, la literatura ofririá lo domeni de la ficcion, ont tornar crear los sòmis de nòvas civilizacions equitablas e exemplaras, alunhadas de l'insatisfaccion de la realitat quotidiana. En primièr, alunhadas dins l'espaci (pas aquí, mas dins un autre país exotic); e après, dins lo temps (pas ara, mas de decènnis o de sègles mas avant). La literatura se revestís de morala o de pedagogia».

La literatura utopica serà plan sovent un recit de viatges, l'istòria d'una virada qu'a la fin se descobrís una realitat desconeguda dins un luòc imaginari. Aquela tradicion èra ja presenta dins la literatura antica, amb las òbras grègas coma l'Odissèa d'Omèr o l'Istòria vertadièra de Lucia de Samosata (sègle II ab C), e proliferèt a l'Edat Mejana crestiana amb recits de viatges e informacions suls pelegrinatges, subretot cap a Jerusalèm, amb sa promesa de redempcion en arribant dins aquela vila. D'autras òbras d'aquel biais son per exemple la Navigacion de Sant Brandan (sègles X e XI), d'origina irlandesa, ont lo sant e sos companhons vògan d'illa en illa en cèrca del paradís terrèstre; lo Roman d'Alexandre (adaptat dempuèi l'Antiquitat fins al sègle XIII), ont las conquistas menan l'emperador fins als tèrmes de la Tèrra, a las pòrtas del Paradís, simplament per comprendre sa pròpria finitud; Lo pelegrinatge de la vida umana, escrich al sègle XIV pel monge poèta Guillaume de Digulleville, que fa del pelegrinatge cap a Jerusalèm una allegoria de l'existéncia: per accedir a la Jerusalèm celèsta, primièr cal acceptar de morir.

A partir de More, lo genre literari utopic espeliguèt: que siá jos la forma de tractats politics, qu'adoptèron la ficcion per prepausar de nòvas estructuras socialas tot en s'aparant de la censura, o jos la forma de recits fantastics o satirics que permeton d'explorar de mondes extraordinaris e que sovent se confondon amb l'estricta sciéncia-ficcion. Al sègle XVIII apareguèt una autra forma de recit utopic ont per descobrir la societat ideala cal viatjar dins lo temps; la fe dins lo progrès ven la promesa qu'aquela utopia seriá una realitat dins l'avenidor.

Dins lo sègle XX apareguèron lo progrès ont èra, una cresença. A fòrça de regressions barbaras, manifestadas per las guèrras mondialas, lo nazisme e l'estalinisme, la literatura utopica foguèt traversada per la dialectica utopia/contra-utopia, sòmi e cachavièlha; òbras coma Nosautres, escricha en 1920 pel rus Ievgueni Zamiatin, 1984, de George Orwell o Un monde astruc d'Aldous Huxley, descrivon aquela inversion de l'utopia ont, en nom de la felicitat e de la societat ideal, l'Estat absorbís o destruís los individús per la terror.

L'utopia dins las autras arts

Òbra d'Iliazd (1919)

Fòra de la literatura, son terren original, l'utopia foguèt illustrada fòrça dins la pintura e autras arts, e amb l'avantgarda del sègle XX, l'art ven un laboratòri d'experiéncias utopicas. Dins los ans 1910, Euròpa coneguèt un doble fenomèn: lo primièr, los artistas coma Kandinski, Mondrian e Malevich, cadun amb dins son pròpri movement, fondent l'art abstrach; l'autre, amb lo Bauhaus en Alemanha, De Stijl als Païses Basses e las grandas mobilizacions desencadenadas per la revolucion russa, los artistas vòlon participar a la transformacion sociala, trucar las linhas entre las bèlas arts e las arts aplicadas, o far al servici de la creacion industriala e «envolopar la tèrra amb una forma e una significacion nòstras». Atal, aqueles dos movements faguèron aparéisser la figura de l'artista coma creator d'utopias, inventor de formas ineditas e davancièrs del futur.

De son costat, lo movement futurista, que nasquèt lo 20 de febrièr de 1909 amb la publicacion del Manifest de Marinetti, es emblematic del nòu culte d'aquel debut del sègle: aquel de l'utopia de la tecnica. Atal, pendent aquela epòca, un pintre coma Fernand Léger, enfachinat per l'estetica de las maquinas, introdusís l'element mecanic dins la pintura. Alara que, las armas nòvas de la Granda Guèrra e l'espediment del taylorisme, emblèma dels "temps modèrnes" ridiculizats per Charlot, meton en relèu la cara inquietanta de la tecnologia mecanica, incorporada dins d'òbras coma la del dramaturg chèc Karel Čapek, R.U.R. (1920), que mòstra una revòlta dels robòts, o lo filme de Fritz Lang Metropolis (1926), que mòstra de maquinas devorant los umans e un robòt femenin regís las fòrças del mal.

Arquitectura

Dempuèi que Thomas More suggeriguèt que l'abitat determina lo caractèr egalitari de l'organizacion sociala, en explicant que los utopians vivon dins «cinquanta quatre ciutats construidas sus un meteis plan», l'arquitectura es una de las arts que generèt e que contunhan de generar lo mai de projèctes utopics.

Al primièr plan, ciutat jardin obrièra d'Ungemach, a Estrasborg, fondada al començament dels ans 1920

A la Renaissença se produguèt una prigonda reflexion sus la ciutat ideala, que pretend de la cambiar en òbra d'art d'esperela. Aquel corrent apareguèt en 1485, s'interessant subretot a l'arquitectura civila, considerant la ciutat coma una totalitat organica ont las proporcions devon dominar las partidas per crear un ensemble armoniós. Un dels primièrs projèctes concrèts foguèt lo del Filarete, realizat entre los ans 1457 e 1464 per son protector Francesco Sforza. Al començament del sègle XVI, Leonardo da Vinci tanben imaginèt de nòvas formas d'urbanisme que reflectisson la preocupacion per l'òrdre e l'igièna. Lo domeni militar permetèt de transformar fòrça d'aqueles projèctes en realitat, amb la construccion de ciutadèlas e fortalesas, coma aquela de Palma Nova a Venècia (1593).

Al sègle XVIII, los arquitèctes neoclassics coma Boullée (1728-1799), Ledoux (1736-1806) o Lequeu (1757-1825) imaginan ciutats e edificis que, en mai de respondre a las necessitats practicas, representan de valors e vertuts.

A la fin del sègle XIX, amb la creissença de las vilas e de las banlègas obrièras miserablas, Ebenezer Howard, lector de John Ruskin e de William Morris, inventèt la ciutat jardin; lo meteis desir de restaurar l'equilibri entre la vila e la campanha venguèt evident pels arquitèctes Bruno Taut o Frank Lloyd Wright. Al contrari, la majoritat de las utopias arquitecturalas de la primièra mitat del sègle XX considerèron que la vila modèrna se deviá tornar inventada seguent lo modèl del desvolopament industrial, e lo foncionalisme venguèt l'ideologia dominanta, que siá dins l'Union Sovietica coma dins los Estats Units d'America, amb sa proliferacion de gratacèls; amb Ludwig Hilberseimer o Le Corbusier, los arquitèctes prepausèron de grands projèctes de vila racionalas, geometricas e estandardizadas a l'imatge de la civilizacion industriala de massas.

Exemples d'utopias concrètas

• utopias sociopoliticas: en Euròpa, fins a las revolucions de 1848, los desirs utopics foguèron subretot marcats per l'optimisme idealista, desvolopant las idèas coma la "republica universala", la "cosmopolitisme" o la "patz mondiala" coma fin indefugibla de l'istòria, e de manifèstes coma la Declaracion Universala dels Dreches Umans, la creacion de l'esperanto coma novèla lenga universala o l'espeliment de movements coma la Francmaçonariá. Ulteriorament, lo comunisme e l'anarquisme originas de fòrça experiéncias practicas de son aplicacion (coma lo quartièr de Nova Icària a Barcelona), e dins los ans 1960 espeliguèron de proposicions coma las comunautats ipís o los quibotz en Israèl.
• utopias economicas: dins l'economia l'utopia se desvolopant en teorias e practicas coma lo liberalisme, la concurréncia perfiècha, la desvolopament sostenable, la descreissença, lo comèrci equitable e mai.
• utopias religiosas: dempuèi de temps fòrça ancians, las religions abraamicas veïculan de promesas utopicas, desvolopadas subretot dins las versions popularas en escatologia, millenarisme o apocalipsi. A partir del sègle XVII, la colonizacion del Novèl Monde ofriguèt una tèrra "verge" per diferents movements religioses, qu'atal poguèron concretizar sos sòmis de "purificacion" en creant divèrsas comunitats: per exemple los puritans, los amish o, mai tard, los mormons.
• utopias ecologistas: la relacion entre l'òme e la natura foguèt sovent una font dels sòmis utopics; amb l'aveniment del monde modèrne industrial, aquel desir d'armonia espeliguèt a travèrs los mites d'Arcadia, del bon salvatge o amb la proposicion de l'Ecotopia dels ans 1970. A partir de quand, i aguèt divèrsas temptativas de creacion de comunitats ecologistas per metre en practica l'autarquia alimentària, energetica e encara arquitecturala (ecovilas).
• utopias tecnoscientificas: la cresença en que lo progrès desrabarà los mals de l'umanitat foguèt una de las utopias pus enrasigadas dins los dos sègles passats. Aquela se manifestèt en ideals e practicas coma lo scientisme, l'eugenisme, lo transumanisme e l'extropianisme o la singularitat tecnologica. Fins que generèt de practicas contràrias, coma aquela de la tecnologia intemedària.

Qualques luòcs d'utopia

Accurata Utopiae Tabula (1730), mapa del País de Cocanha, de Matthäus Seutter

La situacion d'un luòc nomenat "enluòc" a l'evidéncia varièt amb lo temps: las illas, perque son un monde a despart, totjorn foguèron pivelairas, e mai los espacis misterioses situats aprèp las montanhas nautas alunhadas o las regions prèp del pòl sud, mas tanben al delà de la Tèrra d'esperela, coma per exemple dins la luna o las autras planetas. Fin finala se tròba de vegada fòra del temps, dins lo passat o l'avenidor...

• Jardin d'Edèn, concèpte present dins totas las culturas, de la mai alunhada antiquitat (jol d'autres noms en Mesopotamia e dins l'Índia antica), representa lo luòc ont prosperava l'Edat d'Aur de l'umanitat primièra, abans de cometre lo pecat de voler obtenir la "coneissença".
• Arcàdia, region mitica de la Grècia antica, luòc de païsatge agradable, de vida idillica e bonastrada, gaireben sinonim de paradís, exaltat dins la poesia pastorala subretot a la Renaissença e al Romantisme.
• Illa de Sant Brendan, illa mitica probablament eissida de la cultura cèlta e adaptada pel crestianisme primièr coma simbòl iniciatic de recèrca de l'evolucion esperitala.
• País de Cocanha, país imaginari de l'Edat Mejana, ont i a una granda abondància e ont totòm pòt viure aürós sens trabalhar.
• País del Prèste Joan, reialme crestian misteriós, situat segon las legendas medievalas a "l'Orient", al delà dels païses pagans.
• El Dorado, region fabulosa de l'America del Sud ont los conquistadors castelhans pensavan de trobar de riquesas immensas.
• Libertalia, republica legendària de piratas filosòfs ont se seriá establit una mena de societat anarquista, segon los recits d'aventuras dels sègles XVII e XVIII.
• Icaria, illa imaginària ont Étienne Cabet situa l'accion de sa novèla filosofica Viatge en Icaria, descripcion d'un país ont se practicava lo comunisme, e que provoquèt un gran vam dins la classa obrièra de França dins los ans 1840-50.
• País Imaginari, illa situada al cèl ont òm demòra enfant eternalament. Apareis dins la novèla Peter Pan de James Matthew Barrie (1904).
• Shangri-La, reialme idillic perdut ensems las montanhas del Tibet, ont las gents vivon sens vielhir. Apareis dins la novèla Lost Horizon de James Hilton (1933).
• Federacion Unida dels Planetas, republica galactica regida democraticament e ont divèrsas raças vivon en armonia, eissida de la seria Star Trek (1966).

Bibliografia parciala

• La Republica (escrich vèrs 380 ab. C) de Platon es considerada coma una de las primièras concepcions d'una utopia.
• La ciutat de Dieu (413–426) d'Agustin d'Ipona descriu una ciutat ideala, la "Jerusalèm eternala", arquetipe de las utopias crestianas.
• Tao Hua Yuan, (421) utopia dels intellectuals chineses.
• Al-Madina al-Fadila, d'Al-Farabin (874-950), ont se presenta la teoria d'un estat ideal, coma La Republica de Platon. Al-Farabí considèra la religion coma una representacion simbolica de la vertat e, coma Platon, crei que lo dever dels filosòfs es de guidar l'Estat.
• Utopia (1516) de Thomas More, inaugura lo genre utopic occidental.
• Crestianopolis (1619) de Johann Valentin Andreæ, utopia religiosa.
• La ciutat del solelh (1623) de Tommaso Campanella, utopia religiosa.
• La Nòva Atlantida (1627) de Francis Bacon, utopia basada sus la superioritat del saber scientific.
• La Republique Universala o l'humanité ailée réunie sous l'Empire de la Raison (1788), del pionièr de l'aviacion Guillaume Resnier, descriu son projècte utopic de republica universala, amb sas leis constitutivas, sas vilas e sos edificis, e ont lo vòl seria lo remèdi de totes los mals; e imagina una milícia amb d'alas, davancièra de la fòrça aeriana militara.
• Viatge a Icaria (1839) d'Étienne Cabet, detalha una societat comunista ideala.
• Erewhon (1872) de Samuel Butler, mesa en garda contra las derivas de la sciéncia e la tecnologia.
• News from Nowhere de William Morris (1892), exemple de socialisme utopic.
• Gloriana, or the Revolution of 1900 (1890) de Lady Florence Dixie, utopia feminista.
• A Modern Utopia (1905) d'H. G. Wells, òbra influenciada per las idèas progressistas de la societat fabiana.
• Herland (1915), utopia feminista de Charlotte Perkins Gilman ont descriu una societat isolada compausada unicament de femnas (que se reproduson per partenogenèsi) e ont reina un òrdre social ideal, sens guèrras, conflictes o dominacion.
• L'illa de la granda experiéncia. Reportatges de l'an 2000 (1927) d'Onofre Parés
• Islàndia (1942), d'Austin Tappan Wright, descriu una illa imaginària de l'emisfèri sud, una utopia que compta fòrça elements de l'arcadisme, coma una politica d'isolament del monde exterior e del refús de l'industrializacion.
• Walden 2 (1948) de B. F. Skinner, reflexions sus la crisi morala e estructurala de la societat e suls remèdis possibles.
• Big Planet (1957), de Jack Vance, parla d'una vila, Kirstendale, que capita d'establir l'òrdre pel fach que los ciutadans seguisson un calendièr elaborat, cambiant regularament d'estatuts, de títol e d'obligacions (passant, per exemple, de servent a aristocrata e lo contrari).
• Islàndia (1962) d'Aldous Huxley comta l'istòria de Will Farnaby, un jornalista cinic que naufraga dins l'illa fictiva de Pala e i descobrís una societat utopica vièlha de 120 ans, fruch de l'union dels melhors aspèctes de las culturas occidentalas e orientalas.
• La fin de l'utopia (1967) de Herbert Marcuse, filòsof alemand que denóncia la fe dins lo desvolopament scientific e tecnic, lo scientisme e lo tecnocratisme
• Anarchy, State, and Utopia (1974) del filosòf libertari american Robert Nozick.
• Ecotopia: The Notebooks and Reports of William Weston (1975) utopia ecologica d'Ernest Callenbach.
• Future Primitive: The New Ecotopias (1994), recuèlh de contes de divèrses autors editat per Kim Stanley Robinson.
• L'intelligence collective (1995) de Pierre Lévy, ensag sus la possibilitat d'organizar lo ciberespaci del sègle XXI.