ਮਖੌਟਾ
ਮਖੌਟਾ ਇੱਕ ਵਸਤੂ ਹੈ ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਚਿਹਰੇ 'ਤੇ ਪਹਿਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਖਾਸ ਤੌਰ' ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ, ਭੇਸ, ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਜਾਂ ਮਨੋਰੰਜਨ ਲਈ ਪਹਿਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰਸਮੀ ਅਤੇ ਵਿਹਾਰਕ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਮਾਸਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਪਹਿਨੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਸਰੀਰ 'ਤੇ ਕਿਤੇ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਤਰਾਂ ਦੇ ਬਚਾਅ ਲਈ ਵੀ ਪਹਿਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਨਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਖੌਟੇ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਢਕ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਨੂਟ ਔਰਤਾਂ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਉਣ ਅਤੇ ਨਾਚ ਦੌਰਾਨ ਉਂਗਲੀ ਦੇ ਮਖੌਟਿਆਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।[1]
ਨਿਰੁਕਤੀ
[ਸੋਧੋ]"ਮਖੌਟਾ" (ਮਾਸਕ) ਸ਼ਬਦ 1530 ਵਿਚ, ਮੱਧ ਫ੍ਰੈਂਚ ਮਾਸਕ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ (ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਚਿਹਰਾ ਛੁਪਾਉਣ ਜਾਂ ਲੁਕਾਉਣ ਲਈ ਢਕਿਆ") ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਮੱਧਕਾਲੀਨ ਲਾਤੀਨੀ ਮਸਕਾ "ਮਾਸਕ, ਸ਼ੀਸ਼ਾ, ਨਾਟਕ"[2] ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤ ਮੂਲ ਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਪ੍ਰੋਵੈਸਲ ਮਸਸਰਰ ਤੋਂ "ਕਾਲਾ (ਚਿਹਰੇ)" (ਜਾਂ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕੈਟਲਨ ਮੈਸਕਰ, ਪੁਰਾਣੀ ਫ੍ਰੈਂਚ ਮੈਸਕਰ) ਤੋਂ ਆ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਸ਼ਾਇਦ ਇੱਕ ਜਰਮੈਨਿਕ ਸਰੋਤ ਤੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ "ਮੈਸ਼" ਦੇ ਬਰਾਬਰ, ਪਰ ਸ਼ਾਇਦ ਮਾਸਕ ਤੋਂ "ਕਾਲਾ" ਬਣਿਆ ਹੋਵੇ, ਜੋ ਕਿ ਪੂਰਵ-ਇੰਡੋ-ਯੂਰਪੀਅਨ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਉਧਾਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।[3] ਇੱਕ ਜਰਮਨ ਲੇਖਕ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਬਦ "ਮਾਸਕ" ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਪੈਨਿਸ਼ ਮਸ ਕਾਈ ਲਾ ਕਾਰਾ (ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ "ਚਿਹਰੇ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ" ਜਾਂ "ਚਿਹਰੇ ਤੋਂ ਬਣਿਆ") ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜੋ "ਮੱਸਰਾ" ਨਾਲ ਵਿਕਸਤ ਹੋਇਆ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਅਰਬੀ "ਮਾਸਕਰਾਟ" - ਸਿਰਫ ਸਪੈਨਿਸ਼ ਜੜ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ[4] - ਚਿਹਰੇ ਨੂੰ ਲੁਕਾਉਣ ਦੇ ਅਰਥ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਹੋਰ ਸੰਬੰਧਿਤ ਰੂਪ ਇਬਰਾਨੀ ਮੈਸਕ ="ਮਾਸਕ" ਹਨ।
ਇਤਿਹਾਸ
[ਸੋਧੋ]ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜ ਜਾਂ ਸਮਾਰੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਮਖੌਟੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਚਲੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਮਖੌਟੇ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਆ, ਸ਼ਿਕਾਰ, ਖੇਡਾਂ, ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਜੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ[5] ਜਾਂ ਸਜਾਵਟ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਰਸਮੀ ਜਾਂ ਸਜਾਵਟੀ ਮਖੌਟੇ ਪਹਿਨੇ ਜਾਣ ਲਈ ਨਹੀਂ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਮਾਸਕ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਵਰਤੋਂ ਘੱਟ ਗਈ ਹੈ, ਪਰ ਨਾਟਕ ਥੈਰੈਪੀ ਜਾਂ ਮਨੋ-ਚਕਿਤਸਕ ਥੈਰੈਪੀ ਵਿੱਚ ਮਖੌਟੇ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।[6]
ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮਖੌਟੇ
[ਸੋਧੋ]
ਮਾਨਵ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਚੁਣੌਤੀ ਮਨੁੱਖੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੀ ਸਹੀ ਰੂਪ-ਰੇਖਾ ਲੱਭਣ ਦੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰਾ ਹੀ ਪਤਾ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਮਖੌੇਟੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਈ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਹਿਲਾ ਮਖੌਟਾ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਪੁਰਾਣੇ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦੀ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ "ਦੇਵਤੇ" ਆਦਿ।
ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਲੱਭੇ ਗਏ ਮਾਸਕ 9,000 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੇ ਹਨ,[7] ਜਿਸ ਨੂੰ "ਬਾਈਬਲ ਈਟ ਟੈਰੇ ਸੈਂਟ" ("ਪੈਰਿਸ") ਅਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ (ਜਰੂਸਲਮ) ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਮਾਨਵੀ ਆਰਟਵਰਕ ਕਰੀਬ 30,000-40,000 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ। ਪਰੰਤੂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਯੁੱਧ-ਪੇਂਟ, ਚਮੜੇ, ਵਨਸਪਤੀ ਤੱਤਾਂ, ਜਾਂ ਲੱਕੜ ਦੇ ਮਾਸਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਸ਼ਾਇਦ ਮਾਸਕ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਹੀਂ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। (ਉਹ ਸਿਰਫ ਪੱਥਰੀਲੀਅਸ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦਰਜਨਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ)। ਫਰਾਂਸ ਵਿੱਚ ਨੀਅਰਡਰਥਲ ਰੋਚ-ਕੋਟਾਰਡ ਸਾਈਟ ਤੇ, ਇੱਕ ਚਿਹਰੇ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲੱਭਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਲਗਭਗ 35,000 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਸੀ, ਪਰ ਇਹ ਸਪਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਇਸਦਾ ਮਕਸਦ ਮਾਸਕ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵਰਤਣਾ ਸੀ।
ਥੀਏਟਰ ਵਿਚਲੇ ਮਖੌਟੇ
[ਸੋਧੋ]ਮਖੌਟੇ ਵਿਸ਼ਵ ਥੀਏਟਰ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਖਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਗੈਰ-ਪੱਛਮੀ ਥੀਏਟਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਭਾਗ ਹਨ। ਉਹ ਸਮਕਾਲੀ ਥੀਏਟਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਬਲ ਵੀ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਕਿਸਮ ਦੇ ਬਦਲਾਅ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।
ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ, ਮਖੌਟਾ ਕਲਾਕਾਰ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰੀ ਸੰਕਲਪ ਹੈ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਕੀਮਤੀ ਹੈ। ਪੱਛਮੀ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿਚ, ਪੁਰਾਤਨ ਯੂਨਾਨੀ ਥੀਏਟਰ ਦੇ ਅਭਿਨੇਤਾ ਮਖੌਟਾ ਪਹਿਨਦੇ ਸਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਰਵਾਇਤੀ ਜਾਪਾਨੀ ਨਾਹ ਡਰਾਮੇ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਕੁਝ ਯੂਨਾਨੀ ਮਖੌਟਿਆਂ ਵਿਚ, ਮਾਸਕ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਅਤੇ ਖੁਲ੍ਹੇ ਮੁਹਾਣੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬ੍ਰੈਸ ਮੇਗਾਫੋਫੋਨ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਵਾਨਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਾਲ ਆਡੀਟੀਰੀਆ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ। ਮੱਧਕਾਲੀਨ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ, ਗੁਪਤ ਅਤੇ ਜੀਵੰਤ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਭੇਤ ਅਤੇ ਚਮਤਕਾਰੀ ਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਮਾਸਕ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਪਰਮੇਸ਼ੁਰ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਲਾਕਾਰ ਅਕਸਰ ਇੱਕ ਸੋਨੇ ਜਾਂ ਸਵਾਗਤੀ ਮਾਸਕ ਪਹਿਨਦੇ ਸਨ। ਕਾਮਦੇਵ ਡੇਲ'ਤੇਟ ਦੇ ਮਾਸਕਡ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਧੁਨਿਕ ਜੋਸ਼ ਦੇ ਪੂਰਵਜ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਸਮਕਾਲੀ ਪੱਛਮੀ ਥੀਏਟਰ ਵਿੱਚ, ਮਾਸਕ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਅਕਸਰ ਕਠਪੁਤਲੀ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਨਾਟਕ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਮੌਖਿਕ ਦੀ ਬਜਾਏ ਜਰੂਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਮਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਲਾਕਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ The Living Tradition of Yup'ik Masks; Anne Feinup-Riordan; University of Washington Press, Seattle, 1996; ISBN 0295975016
- ↑ "Etymology Online".
- ↑ See Walther von Wartburg, "Französisches Etymologisches Wörterbuch: Eine Darstellung galloromanischen sprachschatzes".
- ↑ Markus Kupferblum, "Menschen, masken, Charaktere: the Arbeit mit Masken am Theater", in: Eva Kreissl (ed.), Die Macht der Maske. Weitra, Austria: Bibliothek der Provinz Verlag für Literatur, Kunst und Musikalien, 2007, p. 165, 193n.
- ↑ William Healey Dall, On masks, labrets, and certain aboriginal customs, with an inquiry into the bearing of their geographical distribution. Bureau of American Ethnology, Annual Report, 3, pp. 73–151. Washington D.C.: U.S. Government Printing Office, 1884. (reprinted 2010)
- ↑ Harald Klemm & Reinhard Winkler, Masken. Gesichter hinter dem Gesicht: Persönlichkeitsentfaltung und Therapie in der Arbeit mit Masken. Oberhofen: Zytglogge-Verlag, 1996.
- ↑ See further John W. Nunley et al., Masks: Faces of Culture. New York; Harry N. Abrams, 1999; Richard Weihe, Die Paradoxie der Maske. Geschichte einer Form. Munich: Wilhelm Fink Verlag, 2004. This section is inserted in the article because academics and translators dealing with this topic typically give insufficient attention to the relevant technical meanings involved in archaeology, theatre and drama.
ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ
[ਸੋਧੋ]