Liwistona
Liwistona[5] (Livistona R. Br.) – rodzaj roślin z rodziny arekowatych, czyli palm (Arecaceae). Obejmuje w zależności od ujęcia systematycznego ok. 28[6], 30[7] do 33[4] gatunków. Kilka gatunków dawniej tu zaliczanych, w tym liwistona okrągłolistna, wyłączonych zostało w 2011 roku w osobny rodzaj Saribus[7]. Rośliny te występują w północno-wschodniej Afryce, w południowo-zachodniej i południowo-wschodniej Azji, sięgając na północy po wyspy Riukiu, rosną też w Australii i na wyspach Oceanii. Dużym zróżnicowaniem gatunkowym cechuje się Australia (zwłaszcza jej północno-wschodnia część[5]), gdzie rośnie 15 gatunków, w tym 13 endemitów[7].
,_Shady_Creek_Nature_Trial.jpg) Livistona humilis | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
liwistona | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Livistona R. Brown Prodr. 267. 27 Mar 1810[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
L. humilis R. Brown[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Gatunki z tego rodzaju rosną głównie w lasach[5], w tym górskich, co nie jest częste wśród palm[8]. Niektóre gatunki występują na pustyniach i w takich miejscach cechują się bardzo głęboko sięgającym systemem korzeniowym[9].
Liczne gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne, a ich pąki są jadalne (stąd zwane są „kapuścianymi palmami” – cabbage palm, zwłaszcza liwistona australijska)[7]. W klimacie umiarkowanym rosną jako rośliny doniczkowe (zwykle liwistona chińska i australijska[5]). Pnie używane są do budowania konstrukcji. Podejrzewa się, że ich włókniste nasady pochew liściowych, z przemiennie ułożonych włókien, mogły zainspirować ludzi do tkania włókien w tkaniny[7].
Nazwa naukowa nadana została przez Roberta Browna na część Patricka Murraya, barona Livingston, założyciela ogrodu, którego kolekcja roślin posłużyła do założenia Królewskiego Ogrodu Botanicznego w Edynburgu (w nazwie utrwalona została literówka, którą Brown popełnił w dedykacji: …in memoriam viri nobilis Patricii Murray Baronis de Livistone)[10].
Morfologia
edytuj- Pokrój
- Palmy osiągające zarówno niewielkie rozmiary, jak i okazałe[11]. Mają pojedynczą kłodzinę, smukłą do tęgiej[8] (przekraczającej czasem 20 cm średnicy[11]). Zwykle kłodzina jest szorstka – okryta trwałymi nasadami liści[12], rzadziej oczyszcza się od nasady i jest wygładzona, jedynie z bliznami liściowymi[4][11].
- Liście
- Zebrane zwykle na szczycie pędu w gęstą koronę[4][12] w liczbie od 10 do 60[12]. Często z martwymi liśćmi długo zwisającymi poniżej korony[12]. Liście okazałe, wachlarzowate[5] – dłoniastozłożone. Ogonek liściowy nieuzbrojony lub z ząbkami na krawędziach (zwłaszcza u młodszych roślin), z języczkiem liściowym położonym bocznie[8]. Trwałe zwykle pochwy liściowe są mocno włókniste, zachowują się jako maty splecionych przemiennie włókien[4]. Blaszka liściowa złożona pojedynczo, rzadziej kilkukrotnie[8], co najmniej do połowy długości, a często i do nasady[4]. W przypadku liści silniej podzielonych ich cienkie końce często zwisają. U nasady blaszki i na końcu ogonka znajduje się zwykle wyrostek zwany hastulą[4].
- Kwiaty
- Zebrane w kwiatostany, często silnie rozgałęzione (do odgałęzień 5-go rzędu), rzadziej tylko pojedynczo na trzy odgałęzienia, zwykle pokryte na całej długości pochwiastymi przysadkami, w kątach których wyrastają kwiaty pojedynczo lub grupami[4]. Okwiat z listkami w dwóch okółkach. Trzy zewnętrzne listki tworzą rurkę, trzy wewnętrzne są wywinięte[8]. Kwiaty zwykle są obupłciowe, rzadziej funkcjonalnie jednopłciowe. Pręcików jest 6[4], ich nitki są u nasad zrośnięte w mięsisty pierścień[8] otaczający zalążnię rozwijającą się z trzech owocolistków[4].
- Owoce
- Pestkowce[11], kuliste do jajowatych lub gruszkowate, różnie zabarwione (purpurowoczarne, niebieskoczarne, niebieskie, brązowe, pomarańczowe i czerwone[12]), krótkoszypułkowe i jednonasienne[4]. Nasiono elipsoidalne[8].
Systematyka
edytujRodzaj w obrębie arekowatych Arecaceae klasyfikowany jest do podplemienia Livistoninae Saakov (1954) z plemienia Corypheae Mart (1837) i podrodziny Coryphoideae Griff. (1844)[8]. W innych ujęciach plemię Corypheae bywa wąsko definiowane jako monotypowe i Livistona włączana jest do plemienia Trachycarpeae[2].
- Livistona alfredii F.Muell.
- Livistona australis (R.Br.) Mart. – liwistona australijska
- Livistona benthamii F.M.Bailey
- Livistona boninensis (Becc.) Nakai
- Livistona carinensis (Chiov.) J.Dransf. & N.W.Uhl
- Livistona chinensis (Jacq.) R.Br. ex Mart. – liwistona chińska
- Livistona concinna Dowe & Barfod
- Livistona decora (W.Bull) Dowe
- Livistona drudei F.Muell. ex Drude
- Livistona eastonii C.A.Gardner
- Livistona endauensis J.Dransf. & K.M.Wong
- Livistona exigua J.Dransf.
- Livistona fulva Rodd
- Livistona halongensis T.H.Nguyên & Kiew
- Livistona humilis R.Br.
- Livistona inermis R.Br.
- Livistona jenkinsiana Griff.
- Livistona lanuginosa Rodd
- Livistona lorophylla Becc.
- Livistona mariae F.Muell.
- Livistona muelleri F.M.Bailey
- Livistona nasmophila Dowe & D.L.Jones
- Livistona nitida Rodd
- Livistona rigida Becc.
- Livistona saribus (Lour.) Merr. ex A.Chev.
- Livistona speciosa Kurz
- Livistona tahanensis Becc.
- Livistona victoriae Rodd
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-11-10] (ang.).
- ↑ a b Livistona. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-11-10].
- ↑ a b c d e f g h i j k Livistona. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2019-11-10].
- ↑ a b c d e f Maria Witkowska: Palmy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1982, s. 35-36. ISBN 83-09-00595-4.
- ↑ a b Livistona R. Br.. [w:] World Flora Online [on-line]. [dostęp 2019-11-10].
- ↑ a b c d e David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 534, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b c d e f g h K.Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. IV. Flowering Plants. Monocotyledons. Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). Berlin, Heidelberg: Springer, 1998, s. 311, 321, 329-330. ISBN 978-3-642-08378-5.
- ↑ Janet Marinelli (red.): Wielka encyklopedia roślin. Warszawa: Świat Książki, 2006, s. 82. ISBN 83-7391-888-4.
- ↑ William T. Stearn: Stearn's Dictionary of plant names for gardeners. London: Cassell, 2004, s. 193. ISBN 978-0-3043-6469-5.
- ↑ a b c d Livistona R. Brown. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-11-10].
- ↑ a b c d e Andrew Henderson: Palms of Southern Asia. The New York Botanical Garden, Princeton University Press, 2009, s. 131-132. ISBN 978-0-691-13449-9.