Wikipedia

Aborcja

zamierzone i przedwczesne zakończenie ciąży

Aborcja (łac. abortus lub abortio[1] „poronienie zamierzone[2], wywołanie poronienia”) – zamierzone zakończenie ciąży w wyniku interwencji zewnętrznej, np. działań lekarskich[3][4], w j. łacińskim abortus provocatus[5]. Przeważnie w efekcie dochodzi do śmierci[6] zarodka lub płodu ludzkiego[7] (łac. nasciturus).

Najczęstszą przyczyną aborcji wskazywaną przez kobiety jest chęć zaplanowania ciąży i ograniczenie liczebności rodziny[8][9][10]. Inne wymieniane powody to m.in. zdrowie matki(inne języki), brak funduszy na dziecko, przemoc domowa, brak wsparcia, poczucie, że są za młode, chęć zdobycia wykształcenia lub rozwoju kariery, a także brak możliwości lub chęci wychowywania dziecka poczętego w wyniku gwałtu lub kazirodztwa[8][10][11].

Aborcja przeprowadzana legalnie w społeczeństwach uprzemysłowionych jest jedną z najbezpieczniejszych procedur medycznych[12][13]. Niebezpieczne aborcje(inne języki) — wykonywane przez osoby nieposiadające niezbędnych umiejętności lub w nieodpowiednich warunkach — są odpowiedzialne za 5-13% zgonów matek(inne języki). Większość z nich ma miejsce w krajach rozwijających się[14]. Aborcje farmakologiczne(inne języki) przeprowadzane samodzielnie(inne języki) są jednak wysoce skuteczne i bezpieczne przez cały pierwszy trymestr ciąży[15][16][17]. Dane dotyczące ochrony zdrowia publicznego pokazują, że zapewnienie legalnego i łatwego dostępu do bezpiecznej aborcji zmniejsza liczbę zgonów wśród matek[18][19].

W celu przerwania ciąży stosuje się metody farmakologiczne lub chirurgiczne[20]. Lek mifepristone w połączeniu z prostaglandyną (np. mizoprostol) wydaje się być równie bezpieczny i skuteczny co metoda chirurgiczna w pierwszym i drugim trymestrze ciąży[20][21]. Najbardziej powszechna technika chirurgiczna obejmuje rozszerzenie szyjki macicy(inne języki) i użycie urządzenia ssącego(inne języki)[22]. Środki antykoncepcyjne, takie jak pigułki lub wkładki wewnątrzmaciczne, mogą być stosowane niezwłocznie po przeprowadzeniu aborcji[23]. Aborcja przeprowadzona legalnie i bezpiecznie na kobiecie, która jej pragnie, nie zwiększa ryzyka wystąpienia długotrwałych problemów psychicznych lub fizycznych[24]. Z kolei aborcje przeprowadzane przez niewykwalifikowane osoby, przy użyciu niebezpiecznego sprzętu lub w niehigienicznych placówkach powodują od 22 000 do 44 000 zgonów i 6,9 miliona hospitalizacji rocznie[25]. Światowa Organizacja Zdrowia stwierdza, że „dostęp do legalnej, bezpiecznej i kompleksowej opieki aborcyjnej, w tym opieki poaborcyjnej, jest niezbędny do osiągnięcia najwyższego możliwego poziomu zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego”[26]. W przeszłości(inne języki) aborcji próbowano dokonywać przy użyciu leków ziołowych(inne języki), ostrych narzędzi, silnego masażu(inne języki) lub innych tradycyjnych metod[27].

Wykonywanie aborcji w wielu krajach jest regulowane prawnie. Aborcja legalna, czyli wykonana w zgodzie z obowiązującymi w danym państwie ustawami i przez dyplomowanego lekarza, nazywana jest po łacinie abortus provocatus lege artis. Aborcja nielegalna, czyli wykonana przez osobę nieuprawnioną lub niezgodnie z regulacjami prawnymi nosi nazwę abortus provocatus criminalis[28]. Ustawodawstwo w tym zakresie różni się od siebie w różnych krajach. Zarówno sama aborcja, jak i metody wprowadzania jej do ustawodawstwa są przedmiotem licznych kontrowersji[29][30].

Począwszy od 1973 r. występuje na całym świecie powszechna tendencja do zwiększania legalnego dostępu do aborcji[31], ale nadal toczy się debata(inne języki) dotycząca kwestii moralnych, religijnych, etycznych i prawnych[32][33]. Ci, którzy są przeciwni aborcji, często argumentują, że zarodek lub płód jest osobą mającą prawo do życia, a tym samym utożsamiają aborcję z morderstwem[34][35]. Zwolennicy legalności aborcji najczęściej twierdzą, że stanowi ona prawo reprodukcyjne kobiety[36]. Inni opowiadają się za legalną i dostępną aborcją jako działaniem na rzecz zdrowia publicznego[37].

Aspekty językowe

edytuj

Synonimy aborcji[38]: poronienie zamierzone[2], sztuczne poronienie, przerwanie ciąży, usunięcie ciąży, spędzenie płodu, zabieg[4], łyżeczkowanie[4], czyszczenie[4], potocznie skrobanka[4][niewiarygodne źródło?]; dla części środowisk synonimem jest także zabicie dziecka w okresie życia prenatalnego[39].

W języku polskim nie używa się słowa aborcja w znaczeniu poronienia samoistnego[2][4]. Stowarzyszenie Rodziców Po Poronieniu zwraca uwagę na właściwy dobór słów w rozmowach lekarz-pacjentka i lekarz-rodzice w przypadku, gdy sytuacja dotyczy kobiety, która poroniła samoistnie[4]. Nawet neutralne słowa medyczne (łyżeczkowanie, czyszczenie jamy macicy, zabieg) mogą być negatywnie odbierane przez kobietę, która uważa poronienie za osobistą tragedię[4]. Także termin medyczny wyskrobiny używany przez lekarzy dla określenia materiału pobranego podczas łyżeczkowania jamy macicy jest bolesny i nie do zaakceptowania dla kobiety roniącej[4]. Termin medyczny łyżeczkowania jamy macicy o neutralnym charakterze to abrazja[4].

W języku łacińskim brakuje rozróżnienia na poronienie i aborcję – występuje tylko słowo abortus[4]. W związku z tym w oficjalnych dokumentach także w przypadku poronienia może zostać wypisane słowo abortus[4].

Zdaniem Stowarzyszenia Rodziców Po Poronieniu określanie dwóch różnych zagadnień medycznych (poronienia i aborcji) tym samym terminem (aborcja, abortus), mieszanie obu terminów (określanie aborcji jako sztuczne poronienie) oraz używanie tych samych określeń dla czynności medycznych w obu przypadkach (zabieg, łyżeczkowanie, czyszczenie jamy macicy) mogą prowadzić do mylenia poronienia z aborcją i błędnego nazywania aborcji poronieniem lub przechylenia w odwrotnym kierunku i podawania przekazu, iż poronienie jest aborcją[4].

Podział

edytuj

Podział prawny

edytuj

Aborcje można podzielić na dwie kategorie, w zależności od tego, czy przerwanie ciąży odbyło się zgodnie z obowiązującym prawem, czy z jego naruszeniem. Pierwsza kategoria obejmuje przerwanie ciąży na podstawie wskazań medycznych[40]. Do drugiej kategorii zalicza się poronienia spowodowane niedbalstwem lub brakiem ostrożności, choć bez zamiaru popełnienia przestępstwa, a także aborcje przeprowadzone nielegalnie[40].

Aborcja a poronienie

edytuj
 
Embrion po otwarciu jajowodu z ciążą pozamaciczną w ok. 7. tygodniu od zapłodnienia.

Aborcja nie jest tym samym co poronienie[4]. Samoistne, przedwczesne zakończenie ciąży nazywane jest poronieniem (jeśli ma miejsce do 22. tygodnia ciąży) lub porodem przedwczesnym (jeśli ma miejsce po 22. tygodniu ciąży)[41]. W przypadku niezupełnego poronienia samoistnego dokonuje się usunięcia obumarłego płodu lub resztek tkankowych, aby uniknąć powikłań zdrowotnych zagrażających życiu kobiety[4]. Około 60% wszystkich poczęć kończy się samoistnie jeszcze przed zakończeniem pierwszego trymestru ciąży, z czego spora liczba jeszcze przed wystąpieniem opóźnionej miesiączki, co określa się terminami ciąża subkliniczna albo aborcja menstruacyjna[41].

Porównanie aborcji z poronieniem[4][42]
Aborcja Poronienie
Charakter proces sztuczny, celowy, wymuszony np. lekami abortiva proces samoistny, spontaniczny, naturalny
Przyczyny różne powody wykonywania, w tym medyczne (ciąża stanowi zagrożenie dla życia matki) wady wrodzone zarodka lub płodu, choroba matki, uraz, wypadek, przyczyna może pozostać nieznana
Różnice może wymagać ingerencji z zewnątrz (np. bezpośrednio do jamy macicy), aby usunąć zarodek lub płód wydalenie embrionu lub przedwczesne urodzenie poczętego płodu; samoistne zakończenie ciąży przed 22 tygodniem jej trwania; dotyczy około 15% klinicznie zdiagnozowanych przypadków ciąży[41]
Zarodek/Płód żyje w momencie przystąpienia do aborcji żywy lub uprzednio obumarły wewnątrz macicy (zależnie od przyczyny)
Nazewnictwo łacińskie Abortus provocatus Abortus
Nazewnictwo angielskie Abortion Miscarriage (określenie preferowane), Spontaneous abortion (termin niezalecany, także jako kalka językowa)

Przyczyny dokonywania aborcji

edytuj

W dużej liczbie przypadków kobiety, które decydują się na wykonanie aborcji podają kilka współistniejących powodów, które skłoniły je do podjęcia tej decyzji[43]. Przerywanie ciąży dokonywane jest z następujących przyczyn[43]:

  • wskazania medyczne – zagrożenie zdrowia matki lub stwierdzenie ciężkich wad wrodzonych u płodu podczas badań prenatalnych;
  • poczęcie w wyniku zgwałcenia lub stosunku kazirodczego;
  • powody osobiste (niechęć do posiadania potomstwa lub brak takiej potrzeby, konflikt planów na przyszłość z ewentualnym macierzyństwem, uważanie rodziny w obecnym stanie za kompletną);
  • ekonomiczne – trudna sytuacja materialna i finansowa, kobieta prowadząca samotnie gospodarstwo domowe;
  • problemy rodzinne, małżeńskie lub w relacji między partnerami;
  • doświadczenie przemocy psychicznej[44] lub fizycznej[45][46].

Przyczyny osobiste (52,35% w 2009) i te związane z problemami rodzinnymi i małżeńskimi (25,16% w 2009) należą do najczęstszych w Belgii[43]. Z powodów ekonomicznych wykonano w 2009 roku 15,05% aborcji[43]. Powody medyczne związane z zagrożeniem zdrowia matki lub wadami u dziecka stanowiły mniej niż 4%[47], zaś aborcji ze względu na poczęcie w wyniku gwałtu lub stosunku kazirodczego dokonano w 0,24% przypadków (dane z 2009 dla Belgii)[43].

Metody aborcji

edytuj

Wybór procedury obejmuje metody farmakologiczne oraz chirurgiczne (najczęściej próżniowe odessanie zawartości jamy macicy)[48]. Obie metody są efektywne, lecz posiadają zarówno zalety jak i wady – ostateczna decyzja zależy od wieku ciąży oraz opinii samej kobiety[49]. Przed wykonaniem aborcji (w krajach, w których przeprowadzana jest także na życzenie) pacjentka odbywa najpierw rozmowę z lekarzem na temat możliwych powikłań poaborcyjnych oraz dostępnych metod zapobiegania ciąży, które pozwolą jej uniknąć w przyszłości podobnej sytuacji. Zostaje również poinformowana o innych możliwościach, np. urodzeniu i oddaniu dziecka do adopcji[7]. Podczas rozmowy lekarz musi upewnić się, czy kobieta nie została zmuszona do usunięcia ciąży przez osoby trzecie. Następnie kobieta otrzymuje wymagane ustawowo kilka dni do namysłu. Dopiero po upływie tego czasu może zostać wykonana aborcja, a kobieta tuż przed zabiegiem potwierdza swoją wolę na piśmie[7]. W Holandii dziewczęta mające mniej niż 16 lat muszą uzyskać pisemną zgodę rodziców, przy czym istnieją organizacje, które udzielają pomocy i pośredniczą w takich rozmowach[7].

Metody aborcji[50]

Aborcja farmakologiczna

edytuj
Osobny artykuł: Mifepriston.

Tzw. pigułka aborcyjna (składnik aktywny: mifepriston) pojawiła się na rynkach farmaceutycznych w latach 1986–1988 pod nazwą Mifegyne[55][56]. Aborcja farmakologiczna jest możliwa na najwcześniejszym etapie (do 9. tygodnia ciąży). Polega na podaniu środków farmakologicznych wymuszających poronienie. Pierwsza dawka zawiera składnik, który niszczy trofoblast lub uszkadza zarodek (mifepriston lub metotreksat), a druga dawka zawiera substancję z grupy prostaglandyn (mizoprostol lub gemeprost), wywołujący skurcze macicy i prowadzący do wydalenia zarodka wraz z wyściółką macicy. Najczęściej stosowana jest kombinacja mifepristonu i prostaglandyny.

Mifepriston jest antyhormonem (antagonistą) w stosunku do progesteronu, wiąże się z receptorem progesteronowym dwukrotnie silniej niż naturalny odpowiednik[57]. Prowadzi do:

W 36 do 48 godzin po zażyciu mifepristonu podaje się prostaglandynę, która wywołuje skurcze macicy i przyśpiesza usunięcie zarodka[50].

W 95,3% przypadków dochodzi do całkowitej aborcji bez konieczności interwencji chirurgicznej[50]. U 2,8% kobiet sztuczne poronienie występuje zaraz po podaniu mifepristonu, a przed prostaglandyną[50]. W 2,8% przypadków aborcja jest niecałkowita, a w 1,2% ciąża dalej się rozwija – w tych przypadkach konieczna jest interwencja chirurgiczna[50]. U 0,7% kobiet po aborcji farmakologicznej występują bardzo silne krwawienia[50]. W kwerendzie przeprowadzonej na podstawie danych z amerykańskiej FDA stwierdzono silne krwawienia z dróg rodnych w 39% przypadkach, zaś infekcje w 11%[59]. Odnotowano kilka przypadków śmiertelnego zakażenia bakterią Paraclostridium sordellii, u osób które zastosowały mifepriston[60].

Przeprowadzone meta-analizy wskazują, że obie metody mają podobną skuteczność, są akceptowane przez pacjentki a bezwzględna ilość powikłań pozabiegowych pozostaje niska[61][62]. Aborcja farmakologiczna może nieść za sobą jednak czterokrotnie większe ryzyko bezpośrednich powikłań niż chirurgiczna[63]. Mizoprostol lub metotreksat mogą być użyte pojedynczo, ale mają niższą skuteczność i na poronienie trzeba czekać do 2 tygodni.

Aborcja chirurgiczna

edytuj

Przez cały okres ciąży stosuje się rozmaite połączenia metody podciśnieniowego opróżniania macicy z mechanicznym zniszczeniem zarodka/płodu i usunięciem jego resztek[53].

W ostatnim trymestrze używana jest zazwyczaj metoda wywołania przedwczesnego porodu lub niszczącego płód odpowiednika metody cesarskiego cięcia. Płód jest najczęściej uśmiercany wewnątrz macicy, przed rozpoczęciem właściwej operacji. Do późnych aborcji zalicza się również wstrzykiwanie roztworu chlorku potasu do układu krwionośnego płodu, powodujące jego śmierć (zatrzymanie akcji serca w rozkurczu). W wyniku aborcji tą metodą może dojść do urodzenia żywego, zdolnego do przeżycia płodu – w Wielkiej Brytanii zdarza się około pięćdziesięciu takich przypadków rocznie (0,67% wszystkich aborcji po 18. tygodniu). Ze względu na późny wiek dopuszczalnego przerwania ciąży (24 tydzień) życie wielu z nich można byłoby zachować przy zastosowaniu intensywnej opieki medycznej[64].

Wszystkie metody aborcji wykonuje się bez znieczulenia płodu. Aktualnie uważa się, że płód ze względu na niekompletny rozwój układu nerwowego odczuwa ból dopiero w III trymestrze ciąży[65], również dopiero wtedy kora mózgowa jest dość rozwinięta, by przynajmniej teoretycznie mógł on posiadać świadomość[66].

Zobacz więcej w artykule Odczuwanie bólu przez płód, w sekcji Badania medyczne.

Skutki aborcji dla zdrowia psychicznego i fizycznego kobiet

edytuj
Główny artykuł: Wpływ aborcji na zdrowie psychiczne.

Bezpieczeństwo aborcji a jej legalność

edytuj
Osobny artykuł: Nielegalna aborcja.

Na bezpieczeństwo zabiegu przerywania ciąży oraz obciążenie psychiczne pacjentki największy wpływ ma jego status prawny[67], a w mniejszym stopniu dostępność oraz przyzwolenie społeczne[68]. Przy badaniu niekorzystnych skutków aborcji należy rozróżnić tzw. "aborcję bezpieczną" (wykonywaną w krajach, gdzie jest ona dopuszczalna prawnie, a cała procedura spełnia obowiązujące standardy) od "aborcji niebezpiecznej" (wykonywanej nielegalnie; własnoręcznie lub w tzw. podziemiu aborcyjnym)[69][70]. Brak fachowej pomocy medycznej wiąże się z utrzymywaniem się na wysokim poziomie liczby potencjalnie śmiertelnych powikłań: m.in. krwotoków, infekcji oraz zatruć środkami farmakologicznymi. Zniesienie karalności samej procedury jest koniecznym, choć nie wystarczającym krokiem do odwrócenia tej tendencji[71][72]. Nie istnieją jednoznaczne dowody na to, że legalizacja aborcji wpływa na obniżenie poziomu śmiertelności kobiet. Przykładem państwa, w którym w warunkach legalizacji aborcji zaobserwowano zwiększenie wskaźnika śmiertelności matek, jest RPA. W roku 1995 (przed legalizacją aborcji, która nastąpiła w 1996 roku) wskaźnik śmiertelności matek na 100 000 żywych urodzeń wynosił: 260, w 2000 roku – 330, w 2005 roku – 360, w 2010 roku – 300[73]. Podobna sytuacja miała miejsce np. w Gujanie, gdzie legalizacja aborcji w 2000 r. nie wpłynęła na obniżenie wskaźnika śmiertelności kobiet. W 1995 wskaźnik śmiertelności matek wynosił 170 na 100 000 żywych urodzeń, w 2000 – 220, 2005 – 280, 2010 – 280[73]. Aborcja w krajach rozwiniętych jest uznawana za procedurę stosunkowo bezpieczną dla kobiety. Ryzyko śmierci z powodu aborcji w USA jest 12,5 raza mniejsze niż w przypadku urodzenia żywego dziecka[74].

Z kolei badania nad śmiertelnością kobiet związaną z ciążą prowadzone w 2004 roku wykazały, że zgony związane z poronieniem lub aborcją były częstsze niż związane z udanym porodem[75]. Analiza porównawcza przypadków z Finlandii i Kalifornii wykazała, że liczba zgonów związanych z ciążą jest 2-4 razy wyższa u kobiet po zabiegu aborcji niż u kobiet, które donosiły ciążę[76]. Wyniki te nagłośniono, ponieważ w sprawie sądowej Roe v. Wade, która doprowadziła do legalizacji aborcji ze względów społecznych w USA jednym z głównych argumentów było to, że aborcja we wczesnej fazie ciąży stwarza kilkunastokrotnie mniejsze ryzyko dla zdrowia i życia kobiety niż jej donoszenie[77].

W 2006 roku aborcja była 4. najczęstszą przyczyną śmierci kobiet w ciąży (średnio 3,9% przypadków w Afryce, 5,7% dla Azji, 12,0% dla Ameryki Łacińskiej w stosunku do 8,2% w krajach rozwiniętych)[78][79]. Rocznie dokonuje się 20 milionów niebezpiecznych aborcji, z czego 97% w krajach rozwijających się[71]. Na ich skutek rocznie umiera 70 tys. kobiet, a 5 milionów doznaje uszczerbku na zdrowiu[80]. Przerwanie pierwszej ciąży w życiu kobiety nie ma znaczącego wpływu na jej późniejszą zdolność rozrodczą i nie prowadzi do bezpłodności, chociaż może nieznacznie podnieść ryzyko przedwczesnego porodu i niskiej wagi dziecka[81].

Karalność aborcji skutkuje gorszą opieką medyczną dla kobiet w ciąży (lekarze boją się je operować ze względu na możliwe oskarżenie o dokonanie aborcji). Stwierdziły to m.in. komitet ds. Eliminacji Dyskryminacji Kobiet i komitet ds. Praw Człowieka[82] (obydwa działające przy ONZ).

Bezpośrednie powikłania po aborcji

edytuj

Bezpośrednie powikłania po aborcji obejmują takie problemy jak: krwotok, uszkodzenie macicy, uszkodzenie szyjki macicy, infekcja narządu rodnego[83]. Powikłania te występują w kilku procentach przypadków[84][85]. Poważnym powikłaniem jest też niekompletna aborcja wymagająca dalszej interwencji chirurgicznej. Z badań przeprowadzonych w latach 2007–2008 w Nowej Zelandii wynika, że usunięcie pozostałości tkanek w macicy było niezbędne w 10% przypadków po aborcji farmakologicznej i w 1% po aborcji chirurgicznej. U 16% kobiet, które zdecydowały się na aborcję farmakologiczną w drugim trymestrze ciąży, konieczne było chirurgiczne usunięcie łożyska[86].

Wpływ na kolejne ciąże

edytuj

W Szkocji powikłania podczas ciąż po aborcji farmakologicznej są porównywalnie częste z tymi podczas pierwszej ciąży, natomiast rzadsze od tych po aborcji chirurgicznej[87]. Jednym z najczęstszych ubocznych skutków aborcji jest wzrost ryzyka przedwczesnego porodu; z badań EUROPOP wykonanych w 10 europejskich krajach wynika, że w przypadku skrajnego wcześniactwa – aborcja zwiększa to ryzyko o 50%. Natomiast doświadczenie dwóch lub więcej aborcji zwiększa ryzyko przedwczesnego porodu o 63%[88][89]. Przebyta aborcja powoduje wzrost ryzyka wystąpienia ciąży pozamacicznej[90] oraz łożyska przodującego. Badania przeprowadzone na Tajwanie (37 000 przypadków ciąż) wykazały, że łożysko przodujące występuje 1,3-3 razy częściej u tych kobiet, które przeszły aborcję[91]. Zwiększa też ryzyko poronienia w kolejnej ciąży[92] oraz urodzenia martwego dziecka. Wykazaliśmy, że późna aborcja, zwłaszcza wykonana ze względu na wady płodu, zwiększa w sposób oczywisty wskaźnik martwych urodzeń – napisali brytyjscy badacze po przeanalizowaniu rejestrów medycznych za lata 1994-2005, dotyczących zarówno późnych aborcji, jak i martwych urodzeń[93]. Powoduje też wzrost ryzyka wtórnej niepłodności[94]. Z holenderskich badań przeprowadzonych na 6149 parach wynika, że przebyta aborcja zwiększa o 60% ryzyko patologii dotyczącej jajowodów, będącej częstą przyczyną niepłodności[95].

Zakażenia

edytuj
Zobacz więcej w artykule Mifepriston, w sekcji Zakażenia C. sordellii i C. perfringens.

Aborcja farmakologiczna przy pomocy mifepristonu zwiększa ryzyko śmiertelnego zakażenia bakterią Clostridium sordellii. Łącznie w USA odnotowano mniej niż 10 zgonów z tej przyczyny[60]. Aby zapobiec tego typu powikłaniom, przed usunięciem ciąży zaczęto podawać prewencyjnie odpowiednie antybiotyki[96].

Hipoteza o raku piersi

edytuj

Istnieje hipoteza mówiąca, że u kobiet, które poddały się zabiegowi aborcji, częściej występuje rak piersi[97]. Była ona często wykorzystywana jako argument przeciwko legalności zabiegu przez środowiska pro-life, szczególnie w Ameryce[98]. Kontrowersja przyczyniła się do przeprowadzenia szeroko zakrojonych, prospektywnych analiz klinicznych. Ich wyniki jednoznacznie wykazały brak takiej zależności[99][100]. Kilka z najbardziej uznanych ciał medycznych zgadza się z tym wnioskiem; są to m.in. Światowa Organizacja Zdrowia[101] (WHO), amerykański National Cancer Institute[102], American Cancer Society[103], American College of Obstetricians and Gynecologists[104] oraz brytyjski Royal College of Obstetricians and Gynaecologists[105]. Wcześniejsze niejednoznaczne doniesienia wynikały prawdopodobnie z błędu raportowania (ang. response bias) przy ocenie rozmiaru tego zjawiska[106].

Aspekty etyczne i odbiór społeczny

edytuj

Problematyka dopuszczalności i wykonywania aborcji jest wysoce kontrowersyjna w oczach części społeczeństwa i jest przedmiotem różnych ocen moralnych.

W przekonaniu takich religii jak katolicyzm, prawosławie, konserwatywny protestantyzm[potrzebny przypis], Świadkowie Jehowy[107], buddyzm i hinduizm[potrzebny przypis] aborcja jest niedopuszczalna. Opinię tę podzielają również ruchy pro-life (wyznające stanowisko przeciwne dopuszczalności przerywania ciąży), niektórzy etycy świeccy, środowiska konserwatywne i część centrum politycznego i ideologicznego (inne stanowisko dopuszcza aborcję jedynie pod pewnymi określonymi warunkami, jak ciąża w wyniku zgwałcenia czy uszkodzenia lub wady genetyczne płodu).

Wyraźny zakaz dokonywania aborcji znajdował się w Przysiędze Hipokratesa:

nikomu, nawet na żądanie, nie dam śmiercionośnej trucizny, ani nikomu nie będę jej doradzał, podobnie też nie dam nigdy niewieście środka poronnego.

W tekście Deklaracji genewskiej fragment ten został zastąpiony następującym zdaniem:

zachowam najwyższy szacunek dla życia ludzkiego.

W tekście Przyrzeczenia Lekarskiego, które jest dziś składane przez lekarzy w Polsce, odpowiedni fragment brzmi:

przyrzekam: (...) służyć życiu i zdrowiu ludzkiemu;

W Polsce problematyka warunków dopuszczalności aborcji jest od lat 90. XX wieku przedmiotem debaty publicznej. Istotny wpływ na społeczne postrzeganie aborcji ma stanowisko Kościoła katolickiego[108]. Problematyka aborcji wywołuje silne emocje, których wyrazem jest między innymi język debat, odnoszący się do "zabijania nienarodzonych" z jednej strony, a do "prawa kobiet do decydowania o swoim ciele" z drugiej. Kwestia aborcji podnoszona jednak bywa często w doraźnych celach politycznych.

W Stanach Zjednoczonych, gdzie szczególnie silne są ruchy antyaborcyjne (a także w Kanadzie i Australii), miały miejsce zamachy bombowe na kliniki aborcyjne oraz zabójstwa lekarzy dokonujących aborcje (np. morderstwo George'a Tillera), dokonywane przez jej radykalnych przeciwników[109] (m.in. organizację Army of God[110]). Przeciw przemocy opowiedziało się wiele organizacji pro-life[111]. Jednocześnie w USA szczególnie silne są ruchy pro-choice, które są zrzeszone w wielu nieformalnych organizacjach i stowarzyszeniach, np. Catholics for Choice (organizacja zrzeszająca katolików opowiadających się za prawem kobiety do podjęcia decyzji o kontynuowaniu lub przerwaniu ciąży).

Aborcja bywa krytykowana z pozycji ateistycznych i humanistycznych przez osoby wychodzące z założenia, że prawo do życia nie wynika jedynie z przekonań religijnych. Opinie takie prezentowali Pier Paolo Pasolini, Oriana Fallaci czy Giuliano Ferrara, znani z ateistycznych (lub agnostycznych) poglądów[112].

Wielu współczesnych etyków nie widzi jednak w przerywaniu ciąży niczego złego. Najczęściej argumentują na dwa sposoby. Część z nich, np. Judith Jarvis Thomson, twierdzi, że nawet akceptacja pełnego statusu moralnego płodów ludzkich nie implikuje istnienia obowiązku udostępniania przez kobietę swojego ciała, by utrzymać płód przy życiu. Inni filozofowie wskazują z kolei na późniejszy niż zapłodnienie moment, od którego płód uzyskuje status moralny. Na przykład Jeff McMahan(inne języki), który sprawuje funkcję White's Professor of Moral Philosophy(inne języki) na Uniwersytecie w Oksfordzie, twierdzi, że płód nabywa status moralny w momencie, kiedy pojawia się świadomość rozumiana jako zdolność do odczuwania[113], która wedle badań naukowych nie może istnieć przed 20-30 tygodniem ciąży[114]. Zgodnie z tym stanowiskiem aborcja przed uzyskaniem zdolności do odczuwania nie krzywdzi płodu i jest dopuszczalna moralnie nawet z bardzo błahych powodów.

W połączeniu ze zwiększającą się dostępnością badań prenatalnych pozwalających na określenie płci płodu rozpowszechniła się aborcja selektywna(inne języki) (zwłaszcza aborcja ze względu na płeć(inne języki)), dotycząca głównie dziewczynek. Jest ona najpowszechniejsza w Indiach i Chinach, a także wśród imigrantów w krajach rozwiniętych takich jak Wielka Brytania. Pomimo formalnego zakazu wykonywania aborcji selektywnych w większości krajów zachodnich (poza Szwecją) jest ona wykonywana dzięki uzasadnianiu jej względami społeczno-ekonomicznymi[115]. W 2012 roku po prowokacji dziennikarskiej organizacja Live Action zarzuciła sieci klinik Planned Parenthood wspieranie selektywnej aborcji ze względu na płeć[116].

W opublikowanym w 2011 roku artykule Alberto Giubilini i Francesca Minerva argumentowali, że uśmiercanie noworodków w praktyce niczym nie różni się od aborcji i powinno być dopuszczalną procedurą, także w stosunku do noworodków pozbawionych wad rozwojowych[117].

W 2012 roku największe stowarzyszenie lekarzy w Kanadzie – Canadian Medical Association – uznało, że życie ludzkie zaczyna się od momentu urodzin, a nie poczęcia[118].

Aspekty prawne

edytuj
 
Stan prawny aborcji na świecie:

     Legalna na życzenie, bez granicy wieku ciążowego

     Legalna na życzenie, z granicą wieku ciążowego po 17. tygodniu

     Legalna na życzenie, z granicą wieku ciążowego do 17. tygodnia

     Legalna na życzenie, z niejasną granicą wieku ciążowego

     Legalna w przypadku zagrożenia życia, zdrowia fizycznego lub psychicznego matki, gwałtu*, wad płodu lub trudności socjoekonomicznych

     Legalna w przypadku zagrożenia życia, zdrowia fizycznego lub psychicznego matki, gwałtu* lub wad płodu

     Legalna w przypadku zagrożenia życia, zdrowia fizycznego lub psychicznego matki lub wad płodu

     Legalna w przypadku zagrożenia życia, zdrowia fizycznego lub psychicznego matki lub gwałtu*

     Legalna w przypadku zagrożenia życia, zdrowia fizycznego lub psychicznego matki

     Nielegalna z wyjątkiem zagrożenia życia matki

     Nielegalna bez względu na okoliczności

     Brak informacji

* – w niektórych krajach (w tym w Polsce) – również innego niż gwałt czynu zabronionego.
[119]

Aborcja na świecie

edytuj

Zgodnie z uchwaloną w 1989 r. przez ONZ Konwencją o Prawach Dziecka dziecko oznacza każdą istotę ludzką w wieku poniżej osiemnastu lat (art. 1) oraz każde dziecko ma niezbywalne prawo do życia (art. 6).

W roku 2004 Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu niejednogłośnie orzekł, że "nienarodzone dziecko nie jest uznawane za ‘osobę’ bezpośrednio chronioną art. 2 Konwencji [prawo do życia], a nawet jeśli nienarodzone ma ‘prawo’ do ‘życia’, to jest ono implicite ograniczane przez prawa i interesy matki"[120].

Konwencja o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej w art. 39 zabrania dokonywania aborcji lub sterylizacji kobiety bez jej uprzedniej świadomej zgody.

Amerykańska Konwencja Praw Człowieka z 1969 r. głosi każda osoba ma prawo do poszanowania jej życia. Prawo to będzie chronione ustawą i, w zasadzie, od momentu poczęcia (art. 4. 1)[121].

W krajach, w których aborcja jest nielegalna lub mocno ograniczona, zdarza się, że kobiety jeżdżą na zabieg za granicę, np. z Polski do Niemiec, Szwecji i Wielkiej Brytanii, z Ameryki Łacińskiej i Karaibów do Stanów Zjednoczonych czy jeszcze do niedawna z Portugalii do Hiszpanii i Francji lub z Irlandii do Wielkiej Brytanii[122].

Dopuszczalność w Polsce

edytuj
Osobny artykuł: Aborcja w Polsce.

Polskie ustawodawstwo dopuszcza przerwanie ciąży w następujących przypadkach[123]:

  • ciąża zagraża zdrowiu lub życiu kobiety (do osiągnięcia przez płód zdolności do życia poza organizmem matki),
  • ciąża powstała w wyniku przestępstwa (do 12. tygodnia ciąży).

Limit czasowy

edytuj

W medycynie przyjęło się, że aborcję przeprowadza się przed początkiem 6 miesiąca[2] (180 dni, czyli 25 tygodni i 5 dni) ciąży, a liczy się ją od pierwszego dnia ostatniej miesiączki[2]. Limit czasowy został ustalony na podstawie założenia, że przed upływem tego terminu płód nie jest w stanie samodzielnie funkcjonować poza organizmem matki[2]. W rzeczywistości jednak jest to data umowna, ponieważ zdolność do przeżycia poza macicą może być ograniczona nawet po siódmym miesiącu ciąży[2]. Jednocześnie medycyna zna przypadki, gdy dzieci urodzone przed 180 dniem życia przeżyły[2].

Polskie prawo zezwala na przerwanie ciąży do tego terminu, jeśli istnieje zagrożenie życia lub zdrowia matki, a także w przypadku zdiagnozowanego poważnego i nieodwracalnego uszkodzenia płodu[2].

Aborcja zwierząt

edytuj

W przypadku zwierząt aborcję wykonuje lekarz weterynarii, zazwyczaj jest to ostateczność, ale lekarz może wykonać aborcję na życzenie właściciela zwierzęcia[124]. W przypadku zwierząt towarzyszących takich jak psy, koty, zajęczaki, gryzonie stosowane są środki farmakologiczne, ale wykorzystuje się też metody chirurgiczne[125]. Najczęściej jednak stawia się na profilaktykę ciąży w postaci kastracji. U zwierząt gospodarskich takich jak bydło i konie wykonuje się specjalny zabieg nazwany fetotomią(inne języki)[126].

Aborcja na świecie

edytuj

Rocznie na całym świecie wykonuje się 56 milionów aborcji[127]. W 2003 na świecie dokonano prawie 42 mln zabiegów aborcji[128][129]. W UE rocznie przeprowadza się około 1,2 mln zabiegów przerwania ciąży[130]. W latach 1973–2003 dokonano na świecie ok. 1 mld aborcji[131].

ZSRR

edytuj

ZSRR był pierwszym państwem na świecie i w historii świata, które wprowadziło regulację prawną zezwalającą na przerywanie ciąży[132]. Aborcje zostały zalegalizowane edyktem podpisanym przez Komisarza Sprawiedliwości oraz Komisarza Ochrony Zdrowia z dnia 16 listopada 1920 „W sprawie sztucznego przerywania ciąży”. Aborcje wykonywane były bezpłatnie przez wykwalifikowanego lekarza w warunkach szpitalnych. Możliwe były zarówno z powodów medycznych, jak i społecznych. Sztuczne przerywanie ciąży stało się powszechną metodą regulacji urodzin[133][134].

Taki stan utrzymał się w Związku Radzieckim do 1936, gdyż w tym czasie uchwalono ustawę antyaborcyjną. Była to ustawa rygorystyczna i dopuszczała aborcję jedynie w przypadku zagrożenia życia lub zdrowia matki. Przeprowadzona została również kampania promująca rodziny wielodzietne. Państwo gwarantowano także matce płatny trzyipółmiesięczny urlop oraz skrócenie dnia pracy dla kobiet karmiących piersią[135].

USA

edytuj
Osobny artykuł: Roe v. Wade.

Po tym jak Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych uchylił wyrok w sprawie Roe v. Wade, przywrócono kwestię legalności aborcji na poziom parlamentów stanowych[136].

Zgodnie z danymi CDC[137] w rekordowym pod tym względem roku 1990 przeprowadzono w Stanach 1 429 247 legalnych aborcji, w połowie lat 90. XX wieku ta ilość zaczęła spadać kształtując się obecnie na poziomie ok. 850 tys.

Wielka Brytania

edytuj

Aborcja jest legalna na mocy tzw. Abortion Act (1967) pod warunkiem, że dwóch lekarzy stwierdzi, że przerwanie ciąży jest moralnie uzasadnione ze względu na jeden z 7 powodów. Przeważająca większość aborcji (98%) jest wykonywana z powodu C, który dopuszcza usunięcie ciąży, gdy kobieta jest w maksymalnie 24 tygodniu ciąży i istnieje zagrożenie, że kontynuacja ciąży zagraża jej zdrowiu psychicznemu[138].

Po legalizacji aborcji w Wielkiej Brytanii w 1968 r. legalnych aborcji było 23,6 tys., w 1969 54,8 tys. W 2021 roku w Anglii i Walii dokonano 214 256 legalnych aborcji[138]. W 2008 roku ponad 20 tys. kobiet poniżej 25. roku życia miało za sobą dwa lub więcej zabiegi aborcji. Około 3,8 tys. kobiet miało za sobą cztery lub więcej zabiegów aborcji[139].

Japonia

edytuj
Osobny artykuł: Aborcja w Japonii.

Japonia należała do jednych z pierwszych państw, które zalegalizowały aborcję – miało to miejsce w 1948 roku[140].

Hiszpania

edytuj
Osobny artykuł: Aborcja w Hiszpanii.

W lipcu 2010 roku weszła w Hiszpanii w życie ustawa dopuszczająca aborcję na żądanie kobiety do 14. tygodnia ciąży[141].

Niemcy

edytuj
Osobny artykuł: Aborcja w Niemczech.

W Niemczech aborcję zalegalizowano w 1976 r. Przed legalizacją zwolennicy prawa do aborcji podawali liczbę nielegalnych zabiegów, szacowaną nawet na 3 miliony rocznie. Po legalizacji liczba aborcji wynosiła 54 309 w 1977, oraz 73 548 w 1978.

Włochy

edytuj

Aborcja została zalegalizowana we Włoszech w 1978. W 2008 dokonano tam oficjalnie 121 406 aborcji[142].

Chiny

edytuj
Osobny artykuł: Polityka jednego dziecka w Chinach.

Szacuje się obecnie, że w Chinach na skutek zarówno dobrowolnej, jak i przymusowej aborcji, rocznie dokonuje się 13 mln zabiegów aborcyjnych[143][144]. Aborcja jest powszechnie wykorzystywana jako środek do ograniczenia urodzeń mniej pożądanych dzieci płci żeńskiej, w rezultacie w 2010 roku występuje ok. 20% przewaga urodzeń dzieci płci męskiej[145].

Finlandia

edytuj
Osobny artykuł: Aborcja w Finlandii.

Aborcja jest tam dopuszczalna od 1970 roku ze względu na zagrożenie życia lub zdrowia matki, gdy ciąża jest wynikiem gwałtu, gdy płód jest ciężko upośledzony oraz ze względu na szereg względów społecznych, takich jak np. posiadanie już czwórki dzieci.

Wyspy Owcze

edytuj
Osobny artykuł: Aborcja na Wyspach Owczych.

Na terenie archipelagu obowiązuje duńskie prawo aborcyjne z 1956 roku. Zezwala ono na aborcję jedynie gdy ciąża zagraża życiu matki, powstała w wyniku gwałtu lub gdy płód jest poważnie upośledzony. U kobiety zamężnej aborcja może być wykonana jedynie za zgodą jej męża.

Polska

edytuj
Osobne artykuły: Aborcja w Polsce i Aborcja w II Rzeczypospolitej.

Dokładna liczba wykonywanych w Polsce aborcji nigdy nie była znana. Nawet w okresie PRL polskie przepisy były bardziej restrykcyjne niż w innych państwach socjalistycznych, a co za tym idzie – liczba legalnych aborcji była mniejsza niż np. w Czechosłowacji czy ZSRR[potrzebny przypis].

Nie są znane szacunkowe rozmiary podziemia aborcyjnego w dwudziestoleciu międzywojennym ani statystyki legalnych aborcji z lat 1932-1939. Wiadomo jedynie, iż w 1955 roku – ostatnim, w którym obowiązywały przepisy z 1932 roku – miało miejsce w Polsce 1400[potrzebny przypis] legalnych aborcji.

W roku 1997 – kiedy obowiązywała uznana później za niekonstytucyjną nowelizacja ustawy zezwalająca na usunięcie ciąży z przyczyn społecznych – wykonano w Polsce 3173 legalne aborcje.

Statystyki nielegalnych aborcji dokonywanych obecnie w Polsce są trudne do oszacowania: raporty organizacji feministycznych szacują je na ok. 200 tys. rocznie, zaś organizacje działaczy pro-life na 7-13 tys.[146]

Francja

edytuj

We Francji przepisy dotyczące przerywania ciąży reguluje ustawa z 1975 roku, zwana "ustawą Veil". Dopuszcza ona IVG – dobrowolne przerwanie ciąży na życzenie matki do 12. tygodnia ciąży oraz IMG – medyczne przerwanie ciąży na każdym etapie ciąży w określonych sytuacjach (zagrożenie życia matki, deformacja płodu).

Andora

edytuj

W Andorze aborcja jest nielegalna z wyjątkiem zagrożenia życia kobiety[147].

Liechtenstein

edytuj

Aborcja w Liechtensteinie jest nielegalna i grozi za nią kara więzienia[148].

San Marino

edytuj

W San Marino aborcja jest nielegalna, z wyjątkiem przypadków zagrożenia życia kobiety. Dokonanie aborcji wbrew prawu zagrożone jest pozbawieniem wolności[149].

Watykan

edytuj

W Watykanie aborcja jest nielegalna bez względu na okoliczności, a za jej dokonanie grozi kara pozbawienia wolności, której podlegają zarówno lekarz przeprowadzający zabieg, jak i matka dziecka[150].

Inne państwa

edytuj

Religie wobec aborcji

edytuj

Chrześcijaństwo

edytuj

Większość wyznań chrześcijańskich potępia aborcję, która jest traktowana jako morderstwo, a jedynym dopuszczalnym warunkiem jej dokonania jest ciąża, która jednoznacznie prowadzi do śmierci matki (np. ciąża pozamaciczna). Kościół katolicki nie dopuszcza aborcji[151], aczkolwiek zwraca się uwagę na zasadę podwójnego skutku[152]. Najbardziej zróżnicowane postawy wobec aborcji mają Kościoły protestanckie (np. Kościół Episkopalny w USA popiera prawo kobiet do aborcji).

Wielu teologów wczesnochrześcijańskich (m.in. w Didache z I w., Atenagoras w II w.) potępiło aborcję na równi z dzieciobójstwem. Była to wyraźna różnica z prawem rzymskim, które pozwalało zarówno na aborcję jak i zabijanie np. słabych i zdeformowanych noworodków. W III w. teolodzy chrześcijańscy nazwali aborcję zbrodnią. W IV w. Grzegorz z Nyssy wskazał, iż embrion jest żywą istotą, a Jan Chryzostom potępił zmuszanie prostytutek do aborcji.

Teologia chrześcijańska na ogół powołuje się na biblijny zakaz „rozlewania krwi niewinnych” jako podstawę zakazu aborcji. Wskazuje również na przykład Jezusa Chrystusa i Maryi, która mimo bardzo trudnych okoliczności i warunków materialnych, zdecydowała się na urodzenie dziecka. Tym niemniej nie wszyscy teolodzy chrześcijańscy uznają zakaz aborcji za nakaz biblijny.

Katolicyzm

edytuj
Osobny artykuł: Kościół katolicki a aborcja.

Współcześnie kościół katolicki uznaje, że dokonanie lub pomaganie w aborcji to grzech ciężki[153]. Dokonanie lub pomaganie w aborcji ma następstwo automatycznej[154][155] ekskomuniki[156]. Za odpowiednik aborcji Kościół uznaje także niszczenie embrionów ludzkich poza organizmem matki, np. w laboratoriach[156].

Prawosławie

edytuj

Prawosławie podziela pogląd, że życie ludzkie zaczyna się od chwili poczęcia i w związku z tym potępia aborcję (w tym także wywołaną stosowaniem antykoncepcji hormonalnej) jako zabójstwo. Ten pogląd odzwierciedla święto Zwiastowania Bogurodzicy, obchodzone 7 kwietnia – na 9 miesięcy przed Bożym Narodzeniem (odpowiednikiem tego święta u katolików jest święto Zwiastowania Pańskiego).

Protestantyzm

edytuj

Protestantyzm reprezentuje bardzo różne postawy wobec aborcji. Ogólnie nie potępia antykoncepcji (z wyjątkiem antykoncepcji hormonalnej "po stosunku płciowym" i innych metod, związanych z niszczeniem zapłodnionej komórki).

Nie istnieje żadna ogólna wykładnia tego problemu, każda grupa wyznawców ustala własny pogląd na zasadzie większościowej. W USA przeważa opinia, iż aborcja jest formą dzieciobójstwa, nawet w przypadkach kazirodztwa i zgwałcenia. Jednak wielu amerykańskich protestantów dopuszcza aborcję w takich przypadkach, a także jeśli życie matki jest zagrożone. W większości amerykańskich Kościołów protestanckich istnieją grupy zwolenników i przeciwników prawa do legalnej aborcji. Wyjątkiem jest Południowa Konwencja Baptystów – zadeklarowany i bezwarunkowy przeciwnik aborcji.

Amerykański Kościół Episkopalny (anglikański) popiera legalną aborcję i prawo kobiet do decydowania o dokonaniu aborcji. Świadczy również pomoc i udziela sakramentów kobietom, które miały wykonaną aborcję. Potępiane są wszelkie działania rządu, ograniczające prawo do aborcji[157]. Kościół dopuszcza stosowanie antykoncepcji hormonalnej, ale sprzeciwia się aborcji selektywnej ze względu na płeć płodu.

Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP w oświadczeniu z 1991 roku zdecydowanie opowiedział się za ochroną życia od momentu poczęcia oraz sprzeciwił się stosowaniu środków wczesnoporonnych. Kościół czuje się zobowiązany do wzywania społeczeństwa do podejmowania działań mających na celu ochronę życia, które winny się zaznaczyć m.in. w regulacjach prawnych dotyczących ochrony życia poczętego. Jednak w przypadku zagrożenia życia matki decyzję o aborcji pozostawia rodzicom i lekarzom, ponieważ Kościół nie ma kompetencji, by decydować w takich sytuacjach[158]. Z drugiej strony Kościoły luterańskie w Niemczech i państwach skandynawskich nie wyraziły oficjalnego sprzeciwu, kiedy w krajach tych rządy zdecydowały się przed wieloma laty zalegalizować aborcję. Również i dzisiaj znaczna część duchownych luterańskich w Niemczech i w Skandynawii, jak również w Estonii, Łotwie i w Kanadzie nie potępia jednoznacznie aborcji i nie traktuje jej w kategoriach grzechu. Aborcji przeciwne są Kościoły ewangelikalne zrzeszone w Aliansie Ewangelicznym w RP.

Ruch Świętych w Dniach Ostatnich

edytuj

Mormoni zdecydowanie potępiają aborcję, jednak dopuszczają okoliczności, które usprawiedliwiają ją (choć nie automatycznie, lecz po starannym rozważeniu): ciąża jako wynik kazirodztwa lub gwałtu, poważne zagrożenie dla życia matki[159].

Świadkowie Jehowy

edytuj

Świadkowie Jehowy uważają życie jako cenny dar od Boga i dlatego należy dbać o własne i cudze życie i zdrowie, niedopuszczalne ich zdaniem jest pozbawianie życia nienarodzonego dziecka przez aborcję (Ps 36:9; Wj 21:22, 23)[107][160][161].

Islam

edytuj

Chociaż islam[162] podkreśla ważność życia danego przez Boga (Koran 12:85), to nie potępia aborcji tak jednoznacznie, jak większość wyznań chrześcijańskich. Wynika to z przekonania, iż życie (ar. ruh) nie zaczyna się od momentu zapłodnienia. Prawo islamskie (Szariat), m.in. na podstawie hadisów i koranicznego opisu rozwoju embrionu stwierdza, iż najpierw zarodek istnieje jako zapłodnione jajo, następnie jako „skrzep krwi”; większość muzułmanów przyjmuje, że Bóg obdarza embrion duszą dopiero po upływie 120 dni od zapłodnienia. Aborcja jest więc zakazana dopiero od 4. miesiąca ciąży. Do tego czasu islam sunnicki zezwala na dokonanie aborcji w takich przypadkach, jak: zgwałcenie, kazirodztwo, prawdopodobieństwo ojcostwa osoby upośledzonej umysłowo, różnego rodzaju wady i uszkodzenia embrionu (np. zarażenie różyczką). Szariat zawsze zezwala na aborcję, jeśli zagrożone jest życie kobiety. Zakazana jest aborcja z powodów takich, jak trudne warunki materialne lub wybieranie płci dziecka.

Sunniccy interpretatorzy Koranu (szkoła hanaficka: Turcja, Bliski Wschód, Azja Środkowa), dopuszczają aborcję z inicjatywy kobiety, bez zgody męża i także z tzw. „słusznych powodów”, np. ciąża w czasie karmienia piersią dziecka. Szkoły: Hanbali i Szafi (Afryka, Arabia, płd.-wsch. Azja) pozwalają na aborcję do 40. dnia ciąży pod warunkiem, że mąż wyrazi zgodę.

Historycznie, aborcja według interpretacji religijnej imamitów, największej grupy muzułmanów szyickich, była całkowicie zakazana. Z biegiem czasu, aborcję dozwolono tylko w przypadku jeśli zagrożone jest życie kobiety. Ajatollahowie zgodnie orzekają, iż usunięcie ciąży ze względu na różnego rodzaju wady i uszkodzenia embrionu, trudne warunki materialne, wybieranie płci dziecka, lub upośledzenie matki, jest całkowicie zakazane[163].

Obecnie Algieria, Egipt, Iran i Pakistan w swoim prawodawstwie dopuszczają aborcję tylko, jeśli życie kobiety jest zagrożone (co nie oznacza, że aborcje nie są tam w praktyce wykonywane także z innych powodów). Ustawodawstwo najłatwiej dopuszczające aborcję ma Tunezja, która dozwala na aborcję przez uprawnionego lekarza z każdego powodu u kobiet zamężnych i niezamężnych; zgoda męża nie jest konieczna.

Judaizm

edytuj

Religijne prawo żydowskie[164] halacha traktuje aborcję bardziej rygorystycznie niż islam, ale nie zakazuje jej całkowicie jak większość wyznań chrześcijańskich; ogólnie przyjmuje, że aborcja jest dozwolona tylko, jeśli ciąża stanowi zagrożenie dla życia kobiety (w tym przypadku embrion traktowany jest jako potencjalny „morderca” swojej matki, przed którym ona ma prawo bronić się).

Istnieje jednak wiele interpretacji tego prawa: od przyzwolenia na aborcję w większości przypadków do całkowitego zakazu aborcji. Talmud nie traktuje aborcji jako morderstwa, ponieważ na sprawcę aborcji nakłada tylko karę grzywny. Większość rabinów dopuszcza aborcję, jeśli ciąża stanowi zagrożenie dla zdrowia psychicznego kobiety (np. niebezpieczeństwo samobójstwa). Jako zagrożenie dla zdrowia psychicznego traktuje się ciążę będącą wynikiem zgwałcenia lub kazirodztwa. Z reguły negowana jest dopuszczalność aborcji ze względu na wady i choroby wrodzone embrionu. Wyjątkiem jest rabin Eliezar Yehuda Waldenberg, który twierdzi, że można usunąć ciążę, jeśli embrion ma wady lub chorobę, które po urodzeniu mogą mu przysporzyć znacznych cierpień.

Ogólną zasadą w judaizmie jest traktowanie każdej prośby o aborcję jako indywidualnego przypadku, który trzeba oddzielnie rozważyć i który musi być poważnie umotywowany.

Hinduizm

edytuj

Hinduizm uważa aborcję za zbrodnię (jeden z 6 rodzajów morderstwa) i za jeden z najcięższych grzechów. Aborcja stanowi przeszkodę na drodze do połączenia się duszy (atmana) z Brahmanem. Hinduizm głosi, że zarodek ludzki jest świadomą istotą, godną ochrony, ponieważ dusza inkarnuje się w chwili poczęcia. Opisane jest jak bóg Kryszna skazał Aśwattamę na nieśmiertelność (czyli na wieczną niemożliwość wyzwolenia się z cyklu życia i cierpienia) za usiłowanie zabicia embriona[165].

Buddyzm

edytuj

Buddyzm sprzeciwia się odbieraniu każdego życia ludzkiego i to od momentu poczęcia. Aborcja jest jednoznacznie oceniana jako zabójstwo człowieka i ma takie same negatywne skutki karmiczne[166]. W buddyzmie np. japońskim istnieją określone rytuały, mające na celu ułatwienie ponownych narodzin dzieciom nienarodzonym, które zmarły w wyniku aborcji. Przykładem są tu "Ogrody nienarodzonych dzieci" przy świątyniach buddyjskich np. Zōjō-ji w Tokio (ceremonie Mizuko kuyō)[167].

Aborcja w kulturze

edytuj

W dwudziestoleciu międzywojennym w Polsce temat poruszali m.in. Zofia Nałkowska w Granicy oraz Tadeusz Boy-Żeleński w Piekle kobiet.

Granicy dopuszczalnego wieku aborcji i eutanazji jest poświęcone opowiadanie Przedludzie (1974) Philipa K. Dicka.

Niemiecka pisarka Karin Struck w książce Widzę moje dziecko we śnie (1992) opisała swoją traumę, związaną z przeprowadzoną aborcją.

Głośnym echem odbiły się współczesne produkcje filmowe, takie jak dokument Niemy krzyk z 1984 roku przedstawiający zabieg aborcji, a także fabularne: brytyjski Vera Drake (2004), amerykański Bella (2006) czy rumuński 4 miesiące, 3 tygodnie i 2 dni (2007).

Temat aborcji jest poruszany przez grupy muzyczne np.: Creation of Death na albumie Purify Your Soul z 1991 roku (Quartering Alive i Nameless Forever), Oceana na albumie Birth.Eater z 2009 roku (The Family Disease, In Birth i The Abortion Plan), Black Uhuru na albumie Black Uhuru z 1980 roku (Abortion), oraz Houk na albumie Extra Pan z 2000 (Holocaust). Wymienione utwory miały charakter sprzeciwu wobec przerywania ciąży[potrzebny przypis][168][169].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Linqua latina Omnibus. lacina.info.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-09-03)]. Słownik łacińsko-polski i polsko-łaciński
  2. ↑ a b c d e f g h i Enrico Cravetto (red.), Wielka encyklopedia medyczna 2011. [T.] 1: A-arc, Biblioteka Gazety Wyborczej, Warszawa: Planeta DeAgostini : Agora, 2011, s. 14, ISBN 978-83-268-0300-0 [dostęp 2024-10-30].
  3. ↑ Stichting Samenwerkende AbortusKliniken STISAN: Abortushulpverlening. [dostęp 2009-09-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-21)]. (niderl.).
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Stowarzyszenie Rodziców po Poronieniu, Dwa łyki semantyki [online], poronienie.pl [dostęp 2021-03-27] [zarchiwizowane z adresu 2021-12-06] (pol.).
  5. ↑ Abortuscentra Abortus Informatie (niderl.)
  6. ↑ Sąd Najwyższy: Sąd Najwyższy odmówił uchwały ws. wyroku o przerwanie ciąży. [w:] Sygn. akt I KZP 2/09 [on-line]. Prawo i medycyna, 2009-03-26 r.. [dostęp 2010-02-23].
  7. ↑ a b c d Abortus. [dostęp 2009-09-15]. (niderl.).
  8. ↑ a b Akinrinola Bankole, Susheela Singh, Taylor Haas, Reasons Why Women Have Induced Abortions: Evidence from 27 Countries, „International Perspectives on Sexual and Reproductive Health”, 24, 1998, DOI: 10.2307/3038208, ISSN 0190-3187, JSTOR: 3038208 [dostęp 2024-04-14] (ang.).
  9. ↑ Sophia Chae i inni, Reasons why women have induced abortions: a synthesis of findings from 14 countries, „Contraception”, 96 (4), 2017, s. 233–241, DOI: 10.1016/j.contraception.2017.06.014, ISSN 1879-0518, PMID: 28694165, PMCID: PMC5957082 [dostęp 2024-04-14].
  10. ↑ a b The Limitations of U.S. Statistics on Abortion [online], guttmacher.org, styczeń 1997 [dostęp 2024-04-14] [zarchiwizowane z adresu 2012-04-04].
  11. ↑ Nada Logan Stotland, Update on Reproductive Rights and Women's Mental Health, „The Medical Clinics of North America”, 103 (4), 2019, s. 751–766, DOI: 10.1016/j.mcna.2019.02.006, ISSN 1557-9859, PMID: 31078205 [dostęp 2024-04-14].
  12. ↑ David A Grimes i inni, Unsafe abortion: the preventable pandemic, „The Lancet”, 368 (9550), 2006, s. 1908–1919, DOI: 10.1016/S0140-6736(06)69481-6 [dostęp 2024-04-14] (ang.).
  13. ↑ Elizabeth G. Raymond i inni, Mortality of induced abortion, other outpatient surgical procedures and common activities in the United States, „Contraception”, 90 (5), 2014, s. 476–479, DOI: 10.1016/j.contraception.2014.07.012, ISSN 1879-0518, PMID: 25152259 [dostęp 2024-04-14].
  14. ↑ WHO, Preventing unsafe abortion [online], WHO, 26 czerwca 2019 [dostęp 2024-04-14] [zarchiwizowane z adresu 2019-08-23] (ang.).
  15. ↑ Self-management Recommendation 50: Self-management of medical abortion in whole or in part at gestational ages < 12 weeks (3.6.2) - Abortion care guideline [online], srhr.org, 19 listopada 2021 [dostęp 2024-04-14] (ang.).
  16. ↑ Heidi Moseson i inni, Self-managed medication abortion outcomes: results from a prospective pilot study, „Reproductive Health”, 17 (1), 2020, DOI: 10.1186/s12978-020-01016-4, ISSN 1742-4755, PMID: 33109230, PMCID: PMC7588945 [dostęp 2024-04-14] (ang.).
  17. ↑ Heidi Moseson i inni, Effectiveness of self-managed medication abortion with accompaniment support in Argentina and Nigeria (SAFE): a prospective, observational cohort study and non-inferiority analysis with historical controls, „The Lancet Global Health”, 10 (1), 2022, e105–e113, DOI: 10.1016/S2214-109X(21)00461-7, PMID: 34801131, PMCID: PMC9359894 [dostęp 2024-04-14] (ang.).
  18. ↑ Anibal Faúndes, Iqbal H. Shah, Evidence supporting broader access to safe legal abortion, „International Journal of Gynecology & Obstetrics”, 131 (S1), 2015, DOI: 10.1016/j.ijgo.2015.03.018, ISSN 0020-7292 [dostęp 2024-04-14] (ang.).
  19. ↑ Su Mon Latt, Allison Milner, Anne Kavanagh, Abortion laws reform may reduce maternal mortality: an ecological study in 162 countries, „BMC Women's Health”, 19 (1), 2019, DOI: 10.1186/s12905-018-0705-y, ISSN 1472-6874, PMID: 30611257, PMCID: PMC6321671 [dostęp 2024-04-14] (ang.).
  20. ↑ a b Jing Zhang i inni, Medical methods for first trimester abortion, Cochrane Fertility Regulation Group (red.), „Cochrane Database of Systematic Reviews”, 2022 (5), 2022, DOI: 10.1002/14651858.CD002855.pub5, PMID: 35608608, PMCID: PMC9128719 [dostęp 2024-04-14] (ang.).
  21. ↑ Nathalie Kapp i inni, A review of evidence for safe abortion care, „Contraception”, 88 (3), 2013, s. 350–363, DOI: 10.1016/j.contraception.2012.10.027 [dostęp 2024-04-14] (ang.).
  22. ↑ Abortion - Women's Health Issues [online], Merck Manual Consumer Version [dostęp 2024-04-14] (ang.).
  23. ↑ Nathalie Kapp i inni, A review of evidence for safe abortion care, „Contraception”, 88 (3), 2013, s. 350–363, DOI: 10.1016/j.contraception.2012.10.027 [dostęp 2024-04-14] (ang.).
  24. ↑ Patricia A. Lohr i inni, Abortion, „British Medical Journal”, 348, 2014, f7553, DOI: 10.1136/bmj.f7553, ISSN 1756-1833 [dostęp 2024-04-14] (ang.).
  25. ↑ Induced Abortion Worldwide | Guttmacher Institute [online], guttmacher.org, wrzesień 2017 [dostęp 2024-04-14] [zarchiwizowane z adresu 2018-03-01] (ang.).
  26. ↑ Abortion [online], who.int, 13 lutego 2020 [dostęp 2024-04-14] [zarchiwizowane z adresu 2021-05-06], Cytat: "Access to legal, safe and comprehensive abortion care, including post-abortion care, is essential for the attainment of the highest possible level of sexual and reproductive health." (ang.).
  27. ↑ Carole Joffe, Abortion and Medicine: A Sociopolitical History, Maureen Paul i inni red., wyd. 1, Wiley, 3 kwietnia 2009, s. 1–9, DOI: 10.1002/9781444313031.ch1, ISBN 978-1-4051-7696-5 [dostęp 2024-04-14] (ang.).
  28. ↑ Universiteitsbibliotheek Gent Criminologische monografieën 14, H.J.Clarysse Abortus provocatus versus abortus criminalis: verslag van de criminologische studiedag gehouden op 25 maart 1972 (niderl.)
  29. ↑ Nieczyste gry o aborcję. [dostęp 2011-03-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-22)].
  30. ↑ Śmiertelne oszustwo, zaplanowana zagłada. [dostęp 2013-04-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-04-19)].
  31. ↑ F.P. Staff, Roe Abolition Makes U.S. a Global Outlier [online], Foreign Policy, 16 kwietnia 2024 [dostęp 2024-04-14] (ang.).
  32. ↑ Frederick Paola, Robert Walker, Lois Nixon, Medical Ethics and Humanities, Jones & Bartlett Learning, 9 marca 2010, s. 249, ISBN 978-0-7637-6063-2 [dostęp 2024-04-14] (ang.).
  33. ↑ Megan-Jane Johnstone, Bioethics: A Nursing Perspective, Elsevier Health Sciences, 4 listopada 2008, s. 228, ISBN 978-0-7295-7873-8, PMID: 2129925 [dostęp 2024-04-14], Cytat: "Although abortion has been legal in many countries for several decades now, its moral permissibilities continues to be the subject of heated public debate." (ang.).
  34. ↑ Mark Driscoll, What do 55 million people have in common? [online], Fox News, 9 marca 2015 [dostęp 2024-04-14] (ang.).
  35. ↑ Abortion: Murder, or Medical Procedure? [online], HuffPost, 18 marca 2014 [dostęp 2024-04-14] (ang.).
  36. ↑ Ronli Sifris, Reproductive Freedom, Torture and International Human Rights: Challenging the Masculinisation of Torture, Routledge, 13 grudnia 2013, s. 3, ISBN 978-1-135-11522-7 [dostęp 2024-04-14] (ang.).
  37. ↑ WHO, Unsafe abortion: global and regional estimates of incidence of unsafe abortion and associated mortality in 2003, who.int, 2003, ISBN 978-92-4-159612-1 [dostęp 2024-04-14] [zarchiwizowane z adresu 2018-04-07] (ang.).
  38. ↑ Słownik synonimów. [dostęp 2009-09-15].
  39. ↑ Uzupełnienie do Wielkiej ilustrowanej encyklopedii powszechnej Wydawnictwa "Gutenberga".. Warszawa: "Gutenberg-Print", 1996, s. 22/24. ISBN 83-86381-00-0.
  40. ↑ a b Enrico Cravetto (red.), Wielka encyklopedia medyczna 2011. [T.] 1: A-arc, Biblioteka Gazety Wyborczej, Warszawa: Planeta DeAgostini : Agora, 2011, s. 14, ISBN 978-83-268-0300-0 [dostęp 2024-10-30].
  41. ↑ a b c Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie: Habituele abortus – richtlijn. 1999-01-20. [dostęp 2011-09-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-08)]. (niderl.).
  42. ↑ Consumed Abortus en miskraam (nid.)
  43. ↑ a b c d e SENSOA: Feiten & Cijfers: Abortus in België. 03 2011. [dostęp 2011-09-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-10-18)].
  44. ↑ C. Moreau, J. Trussell, N. Bajos. Contraceptive Paths of Adolescent Women Undergoing an Abortion in France. „Journal of Adolescent Health”. vol. 50, 2012. s. 389-394. 
  45. ↑ A. J. Taft, L. F. Watson. Termination of pregnancy: associations with partner violence and other factors in a national cohort of young Australian women. „Australian and New Zealand Journal of Public Health”. vol. 31, nr. 2, 2007. s. 135-42. 
  46. ↑ J. R. Steinberg, J. M. Tschann. Childhood adversities and subsequent risk of one or multiple abortions. „Social Science & Medicine”. vol. 81, 2013. s. 53-59. 
  47. ↑ Stichting Medische Ethiek. medische-ethiek.nl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-26)]. Jongeren Info Life brengt ontluisterende cijfers over abortus in België door Katrien Verreyken, 7 februari 2007 (niderl.)
  48. ↑ Federacja na Rzecz Kobiet i Planowania Rodziny: Wczesna aborcja. [dostęp 2009-09-15].
  49. ↑ Vrije Universiteit Brussel De abortus (niderl.)
  50. ↑ a b c d e f g Lieve Peremans: Abortus overzicht. Centrum voor Huisartsgeneeskunde Universiteit Antwerpen. [zarchiwizowane z tego adresu]. (niderl.).
  51. ↑ Evans MI, Berkowitz RI, Wapner RJ, et al. Improvements in outcomes of multifetal pregnancy reduction with increased experience. Am J Obstet Gynecol 2001;184:97–103
  52. ↑ Evans MI, Goldberg JD, Horenstein J, et al. Selective termination for structural, chromosomal and mendelian anomalies: international experience. Am J Obstet Gynecol 1999;82:61–66.
  53. ↑ a b 10.Family Planning. W: Berek, Jonathan S.: Berek & Novak's Gynecology, 14th Edition. Lippincott Williams & Wilkins, 2007. ISBN 978-0-781768-05-4.
  54. ↑ 9.Abortion. W: F. Gary Cunningham, Kenneth J. Leveno et al.: Williams Obstetrics, Twenty-Third Edition. The McGraw-Hill Companies, Inc., 2010. ISBN 978-0-07-149701-5.
  55. ↑ Wu S. Medical abortion in China. „J Am Med Women's Assoc”. 55 (3 Suppl), s. 197–9, 204, 2000. PMID: 10846339. 
  56. ↑ .: List of mifepristone approval. [w:] New York [on-line]. Gynuity Health Projects, 2009-11-04.
  57. ↑ Heikinheimo O, Kekkonen R, Lahteenmaki P. The pharmacokinetics of mifepristone in humans reveal insights into differential mechanisms of antiprogestin action. „Contraception”. 68 (6), s. 421–6, 2003. DOI: 10.1016/S0010-7824(03)00077-5. PMID: 14698071. 
  58. ↑ NEJM Maitre SC, Bouchard Ph. Medical termination of pregnancy NEJM 2000;342:946-952] (ang.)
  59. ↑ Margaret M. Gary and Donna J. Harrison: Analysis of Severe Adverse Events Related to the Use of Mifepristone as an Abortifacient. The Annals of Pharmacology, December 2005. [dostęp 2006-09-14].
  60. ↑ a b Elissa Meites et al.. Fatal Clostridium sordellii Infections after Medical Abortions. „N Engl J Med”, s. 1382-1383, 2010-09-30. (ang.). 
  61. ↑ Lale Say, Dalia Brahmi. Medical versus surgical methods for first trimester termination of pregnancy. „Cochrane Database of Systematic Reviews”, 2010. 
  62. ↑ Patricia A. Lohr, Jennifer L Hayes. Surgical versus medical methods for second trimester induced abortion. „Cochrane Database of Systematic Reviews”, 2008. 
  63. ↑ M. Niinimäki, A. Pouta, A. Bloigu, M. Gissler i inni. Immediate complications after medical compared with surgical termination of pregnancy.. „Obstet Gynecol”. 114 (4), s. 795-804, Oct 2009. DOI: 10.1097/AOG.0b013e3181b5ccf9. PMID: 19888037. 
  64. ↑ Fifty babies a year are alive after abortion. Times, 2005-11-27.
  65. ↑ Susan J. Lee i inni, Fetal pain: a systematic multidisciplinary review of the evidence, „Journal of the American Medical Association”, 294 (8), 2005, s. 947-54, DOI: 10.1001/jama.294.8.947, PMID: 16118385.
  66. ↑ Nelly Padilla, Hugo Lagercrantz, Making of the mind, „Acta Paediatrica”, 109 (5), 2020, s. 883–892, DOI: 10.1111/apa.15167, ISSN 1651-2227 [dostęp 2021-01-31] (ang.).
  67. ↑ M. Berer National laws and unsafe abortion: the parameters of change Reprod Health Matters. 2004 Nov;12(24 Suppl):1-8.
  68. ↑ Berer M Making abortions safe: a matter of good public health policy and practice. Bull World Health Organ. 2000; 78(5): 580–592.
  69. ↑ Sedgh G, Henshaw S Induced abortion: estimated rates and trends worldwide The Lancet Volume 370, Issue 9595, 1338-1345
  70. ↑ Blas E, Kurup AS Equity, social determinants and public health programmes ss. 182-183
  71. ↑ a b Grimes D, Benson J Unsafe abortion: the preventable pandemic Lancet 2006; 368: 1908–19
  72. ↑ Berer M National Laws and Unsafe Abortion: The Parameters of Change Reproductive Health Matters Vol 12, Iss 24, Suppl. 1-8
  73. ↑ a b World Health Organization; UNICEF; UNFPA; The World Bank: Trends in maternal mortality: 1990 to 2010. Geneva, Switzerland: 2012.
  74. ↑ Grimes D Estimation of pregnancy-related mortality risk by pregnancy outcome, United States, 1991 to 1999 AJOG Vol.194, Iss 1 92-94
  75. ↑ Mika Gissler, Cynthia Berg, Marie-Hélène Bouvier-Colle, Pierre Buekens: Methods for identifying pregnancy-associated deaths: population-based data from Finland 1987–2000. 2004.
  76. ↑ Reardon, Strahan, Thorp, Shuping: Deaths associated with abortion compared to childbirth: a review of new and old data and the medical and legal implications. The Journal of Contemporary Health Law & Policy, 2004.
  77. ↑ Amy Sobie: Women Are Three Times More Likely To Die After An Abortion, New Study. Elliot Institute, 2005.
  78. ↑ Maternal and perinatal health. WHO.
  79. ↑ Khan K WHO analysis of causes of maternal death: a systematic review Lancet 2006; 367: 1066–74
  80. ↑ Unsafe abortion: global and regional i... J Obstet Gynaecol Can. 2009] – PubMed – NCBI
  81. ↑ H.K. Atrash, C.J. Hogue, The effect of pregnancy termination on future reproduction, „Baillière's Clinical Obstetrics and Gynaecology”, 2, 1990, s. 391–405, ISSN 0950-3552, PMID: 2225607 [dostęp 2016-06-06].
  82. ↑ Gazeta Wyborcza 28.06.11, str. 3
  83. ↑ J.M. Thorp. Public Health Impact of Legal Termination of Pregnancy in the US: 40 Years Later. „Scientifica”. 2012, 2012. 
  84. ↑ W. Zhou i inni, Short-term complications after surgically induced abortions: a register-based study of 56 117 abortions, „Acta Obstetricia et Gynecologica Scandinavica”, 4, 81, kwiecień 2002, s. 331–336.
  85. ↑ Maureen E Paul i inni, Early surgical abortion: Efficacy and safety, „American Journal of Obstetrics and Gynecology”, 187 (2), 2002, s. 407-11, DOI: 10.1067/mob.2002.123898, PMID: 12193934.
  86. ↑ Annamarie Mauelshagen i inni, Audit of short term outcomes of surgical and medical second trimester termination of pregnancy, „Reproductive Health”, 6 (1), 2009, DOI: 10.1186/1742-4755-6-16, ISSN 1742-4755, PMID: 19788764, PMCID: PMC2760505 [dostęp 2023-07-26] (ang.).
  87. ↑ Reproductive outcomes following induced abortion: a national register-based cohort study in Scotland | BMJ Open [online], bmjopen.bmj.com [dostęp 2017-11-21] (ang.).
  88. ↑ Pierre-Yves Ancel i inni, History of induced abortion as a risk factor for preterm birth in European countries: results of the EUROPOP survey, „Human Reproduction”, 19 (3), 2004, s. 734-740, DOI: 10.1093/humrep/deh107, PMID: 14998979.
  89. ↑ G. Hardy, A. Benjamin, H.A. Abenhaim. Effect of Induced Abortions on Early Preterm Births and Adverse Perinatal Outcomes. „Journal of Obstetrics and Gynaecology Canada”. 35 (2), s. 138-143, 2013. 
  90. ↑ R. Klemetti i inni, Birth outcomes after induced abortion: a nationwide register-based study of first births in Finland, „Human Reproduction”, 27 (11), 2012, s. 3315-3320, DOI: 10.1093/humrep/des294, PMID: 22933527.
  91. ↑ Tao-Ho Hung i inni, Risk factors for placenta previa in an Asian population, „International Journal of Gynecology and Obstetrics”, 97, 2007, s. 26-30.
  92. ↑ N. Maconochie, P. Doyle, S. Prior, R. Simmons, Risk factors for first trimester miscarriage – results from a UK-population-based case-control study, w: „An International Journal of Obstetrics and Gynaecology”, Vol. 114, 2007, s. 170-186.
  93. ↑ M. Bythell, R. Bell, R. Taylor, The contribution of late termination of pregnancy to stillbirth rates in Northern England, 1994-2005, w: „An International Journal of Obstetrics and Gynaecology”, Vol. 115, 2008, s. 664-666.
  94. ↑ A. Tzonou, et al, Induced abortions, miscarriages and tobacco smoking as risk factors for secondary infertility, w: „Journal of Epidemiology & Community Health”, Vol. 47:36,1993.
  95. ↑ H.R. Verhoeve, P. Steures, P.A. Flierman, et al., History of induced abortion and the risk of tubal pathology, w: „Reproductive BioMedicine Online”, Vol. 16, Nr. 2, 2008, s. 304-307.
  96. ↑ Fjerstad M, Trussell J Rates of serious infection after changes in regimens for medical abortion. N Engl J Med. 2009 Jul 9;361(2):145-51.
  97. ↑ Russo J, Russo I (1980). Susceptibility of the mammary gland to carcinogenesis. II. Pregnancy interruption as a risk factor in tumor incidence. Am J Pathol 100 (2): 505–506
  98. ↑ Jasen P (2005). Breast cancer and the politics of abortion in the United States Med Hist 49 (4): 423–44
  99. ↑ Melbye M, Wohlfahrt J (1997). Induced abortion and the risk of breast cancer N Engl J Med 336 (2): 81–5.
  100. ↑ Michels KB, Xue F (2007) Induced and spontaneous abortion and incidence of breast cancer among young women: a prospective cohort study Arch. Intern. Med. 167 (8): 814–20.
  101. ↑ WHO – Induced abortion does not increase breast cancer risk. who.int. Retrieved 2011-01-11.
  102. ↑ Abortion, Miscarriage, and Breast Cancer Risk National Cancer Institute
  103. ↑ Is Abortion Linked to Breast Cancer?. American Cancer Society
  104. ↑ Committee On Gynecologic, Practice (June 2009). ACOG Committee Opinion No. 434: induced abortion and breast cancer risk Obstetrics and Gynecology 113 (6): 1417–8.
  105. ↑ The Care of Women Requesting Induced Abortion Royal College of Obstetricians and Gynaecologists. p. 9
  106. ↑ Lindefors-Harris BM (1991). Response bias in a case-control study: analysis utilizing comparative data concerning legal abortions from two independent Swedish studies Am. J. Epidemiol. 134 (9): 1003–8.
  107. ↑ a b Co Biblia mówi o aborcji? [online], jw.org [dostęp 2019-08-30].
  108. ↑ Krytyki Politycznej przewodnik po lewicy. Krytyka Polityczna, W-wa 2007, s. 226-228
  109. ↑ Violence at US Abortion Clinics
  110. ↑ National Abortion Federation: Clinic Violence: Army of God. [dostęp 2014-04-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-13)].
  111. ↑ Baptist Press – Fatal abortion clinic bombing condemned by pro-life leaders – News with a Christian Perspective. [dostęp 2014-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-09-02)].
  112. ↑ Grzegorz Górny: Ateiści i agnostycy także są przeciw przerywaniu ciąży. Polska Times.
  113. ↑ Jeff McMahan, Etyka zabijania. Problemy na obrzeżach życia, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, ISBN 978-83-01-17276-3.
  114. ↑ Katarzyna Kosińska-Kaczyńska, Mirosław Wielgoś, Is fetus able to feel pain?, „Ginekologia Polska”, 82 (2), 2011, ISSN 2543-6767 [dostęp 2017-11-10].
  115. ↑ Brytyjskie aborcje ze względu na płeć dziecka. Wyborcza.pl, 2012.
  116. ↑ Planned Parenthood busted in new undercover sting on sex selective abortions. 2012.
  117. ↑ Alberto Giubilini, Francesca Minerva. After-birth abortion: why should the baby live?. „Journal of Medical Ethics”. DOI: 10.1136/medethics-2011-100411. 
  118. ↑ Canadian Medical Association Redefines Human Life
  119. ↑ World Abortion Policies 2007. un.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-22)]., United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division.
  120. ↑ Interdyscyplinarne Centrum Etyki UJ. incet.uj.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-26)]. Jednocześnie sędziowie nie wykluczyli, że „w pewnych okolicznościach ochrona może być rozszerzona na dziecko nienarodzone”. Jest to możliwe, gdyż Trybunał, i wcześniej Europejska Komisja Praw Człowieka, uznały, iż art. 8 Konwencji [poszanowanie życia osobistego i rodzinnego] nie może być interpretowany w taki sposób, że ciąża i jej przerywanie są – co do zasady – wyłączną sprawą życia prywatnego matki.”
  121. ↑ Every person has the right to have his life respected. This right shall be protected by law and, in general, from the moment of conception. Powszechna deklaracja praw człowieka w art. 3, Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych w art. 6, Karta praw podstawowych w art. 2 mówią o każdej osobie bądź istocie bez szczegółowego określenia.
  122. ↑ BBC News, 26 maja 1998
  123. ↑ Strona główna [online], gov.pl [dostęp 2021-01-31] (pol.).
  124. ↑ Składnica plików | Ustawa o zawodzie lek. wet. i Izbach Lek.-Wet. | Ustawy i akty wykonawcze | RP | Prawo obowiązujące | Prawo_2 [online], www.vetpol.org.pl [dostęp 2022-04-09].
  125. ↑ Piotr Jurka, Wybrane protokoły przerywania niepożądanej ciąży u suk, 2010, OCLC 999166434 [dostęp 2022-04-09].
  126. ↑ Tomasz Piech, Fetotomia jako jeden ze sposobów rozwiązywania ciężkich porodów u krów, 2011, OCLC 998511009 [dostęp 2022-04-09].
  127. ↑ WHO: każdego roku na całym świecie wykonuje się 56 milionów zabiegów aborcji. polskatimes.pl, 2016-02-12.
  128. ↑ The Lancet, Induced abortion: estimated rates and trends worldwide, 2007-10-13
  129. ↑ 20 milionów groźnych aborcji, wyborcza.pl, 2007-10-13
  130. ↑ W UE co 27 sekund dokonuje się aborcji, interia.pl. fakty.interia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-20)]. [dostęp 2009-03-24]
  131. ↑ Film Grzegorza Górnego Cywilizacja aborcji (2003), cyt. za [1]
  132. ↑ Andrzej Zwoliński, LGBT. Nie lepsi, nie gorsi, Kraków: PETRUS, s. 47, ISBN 978-83-7720-555-6.
  133. ↑ Bogna Wach, Aborcja w Rosji jako problem bioetyczny, społeczny i prawny, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Historycznego Oddział w Gorzowie Wielkopolskim” (5), s. 165.
  134. ↑ Andrzej Leszczyński (tłum.), Historia aborcji: Imperium Rosyjskie, Związek Sowiecki i Federacja Rosyjska, „Tygodnik Polonijny”, 17 marca 2017 [dostęp 2024-07-17] (pol.).
  135. ↑ Kenez 2006 ↓, s. 140.
  136. ↑ Supreme Court overturns Roe v. Wade, ending 50 years of federal abortion rights. 2022-06-24. [dostęp 2022-06-24]. (ang.).
  137. ↑ Abortion Surveillance --- United States, 2003
  138. ↑ a b Abortion statistics, England and Wales: 2021 [online], GOV.UK [dostęp 2023-07-25] (ang.).
  139. ↑ More than 20,000 women under 25 had repeat abortions last year. Telegraph, 2009-12-6. [dostęp 2009-12-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-12-08)].
  140. ↑ 参議院会議録情報 第１４７回国会 国民福祉委員会 第１０号. [dostęp 2011-09-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-10-22)].
  141. ↑ FOXNews.com – Spain's law allowing unrestricted abortion goes into effect despite opposition court challenge
  142. ↑ Włochy: Zalegalizowano pigułkę aborcyjną, Wp.pl [dostęp 2009-07-31]
  143. ↑ Chiny: 13 milionów aborcji rocznie. 2009-07-30. [dostęp 2016-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-26)].
  144. ↑ Chiny: Pierwszy proces o przymusową aborcję. Gazeta Wyborcza, 2008-10-01.
  145. ↑ Nadchodzi era starego kawalera. Rzeczpospolita, 2010-01-12.
  146. ↑ Dorota Kowalska, Dariusz Koźlenko. Raport o aborcji. „Wprost”. [dostęp 2010-08-04]. 
  147. ↑ Andora ponownie przeciw aborcji. Opoka. Serwis informacyjny, 2013-04-19. [dostęp 2016-08-14].
  148. ↑ Liechtenstein: aborcja pozostanie zabroniona. 2011-09-19. [dostęp 2016-09-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-26)].
  149. ↑ Do więzienia za aborcję w San Marino – Prawy.pl. 2011-09-19. [dostęp 2016-09-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-01)].
  150. ↑ Katarzyna Grzelak: Przepisy aborcyjne na świecie: w Polsce prawo surowsze niż w Iranie czy Pakistanie. national-geographic.pl, 2020-10-30. [dostęp 2021-01-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-10-17)].
  151. ↑ Kan. 1398 Kodeks Prawa Kanonicznego. Kto powoduje przerwanie ciąży, po zaistnieniu skutku, podlega ekskomunice wiążącej mocą samego prawa.
  152. ↑ Bogumił Łoziński, Ratowanie to nie aborcja [online], Opoka.org.pl, 2011 [dostęp 2016-11-09].
  153. ↑ Bożena Umińska-Keff, Wanda Nowicka: Aborcja. W: Monika Rudaś-Grodzka: Encyklopedia gender: płeć w kulturze. Warszawa: 2014, s. 21. ISBN 978-83-7554-816-7.
  154. ↑ Kan. 1398 – Kto powoduje przerwanie ciąży, po zaistnieniu skutku, podlega ekskomunice wiążącej mocą samego prawa.
  155. ↑ Kan. 1364
  156. ↑ a b Umińska-Keff i Nowicka 2014 ↓.
  157. ↑ postanowienia General Convention z 1997.
  158. ↑ Oświadczenie Kościoła w sprawie ochrony życia [online], bik.luteranie.pl [dostęp 2013-03-10].
  159. ↑ True to the Faith (LDS) artykuł o aborcji w jęz. ang.
  160. ↑ Przerywanie ciąży, [w:] Prowadzenie rozmów na podstawie Pism, wyd. 2, Towarzystwo Strażnica, 2001, s. 263-265, ISBN 83-86930-47-0.
  161. ↑ Słowniczek. Aborcja, [w:] Czego nas uczy Biblia?, Towarzystwo Strażnica, s. 238–255.
  162. ↑ rozdział na podstawie: Sayyid Muhammad Rizvi Marriage and Morals in Islam, Islamic Education and Information Center, Scarborough, Ont. Canada, 1999).
  163. ↑ K.M. Hedayat, P. Shooshtarizadeh, M. Raza, Therapeutic abortion in Islam: contemporary views of Muslim Shiite scholars and effect of recent Iranian legislation, „Journal of Medical Ethics”, 32 (11), 2006, s. 652–657, DOI: 10.1136/jme.2005.015289, PMID: 17074823, PMCID: PMC2563289 [dostęp 2022-10-27].
  164. ↑ (rozdział na podstawie: Daniel Eisenberg Abortion in Jewish Law, w: Health in the Jewish World, nr 1 (wiosna 1996)).
  165. ↑ What is Hinduism? by Ed Viswanathan [online] [dostęp 2006-02-17] [zarchiwizowane z adresu 2006-02-17].
  166. ↑ Aborcja [online], buddyzm.edu.pl [dostęp 2021-02-13].
  167. ↑ Insight Experience Guides: Insight Guides Experience Tokyo, Rough Guides UK, 2017, s.45, ISBN 978-1-78671-837-2
  168. ↑ Arek Lerch: Wywiad z Maleo zaczerpnięty z serweru „Nuta”. houk.kdm.pl. [dostęp 2016-07-28].
  169. ↑ Patrycja Michońska: Wywiad z Darkiem Malejonkiem zaczerpnięty z programu „Raj”. houk.kdm.pl. [dostęp 2016-07-28].

Bibliografia

edytuj
  • Aborcja w ujęciu prawa, medycyny i psychologii: materiały z konferencji naukowej Akademia Podlaska, 10-11 grudnia 2004 / red. Dorota Franków. Siedlce. Wydawnictwo Akademii Podlaskiej, 2005.
  • Berek, Jonathan S.: Berek & Novak's Gynecology, 14th Edition. Lippincott Williams & Wilkins, 2007. ISBN 978-0-781768-05-4.
  • Bernard Hałaczek, Krystyna Ostrowska, François Höpflinger: Dlaczego aborcja. Warszawa. Wydawnictwa Akademii Teologii Katolickiej, 1994.
  • Chełstowski Jerzy: Aborcja w świadomości Polaków okresu przemian ustrojowych w ujęciu filozoficznym oraz w wymiarze biomedycznym i społecznym. Siedlce. Akademia Podlaska, 2000.
  • Cunningham F. Gary, Leveno Kenneth J. et al.: Williams Obstetrics, Twenty-Third Edition. The McGraw-Hill Companies, Inc., 2010. ISBN 978-0-07-149701-5.
  • Dzierżanowska-Peszko Joanna: Aborcja: przyczyny i konsekwencje. Opole. Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, 2005.
  • Galewicz Włodzimierz (red.), Początki ludzkiego życia. Antologia bioetyki, tom 2, Kraków: Universitas, 2010, ISBN 97883-242-1433-4.
  • Jacqueline Heinen, Anna Matuchniak-Krasuska: Aborcja w Polsce. Warszawa: PTR, 1995.
  • Jan Paweł II: O życiu: aborcja, eutanazja, wojna. wybór, oprac. i przedm. Andrzej Sujka. Kraków. Wydawnictwo M, 2005.
  • Peter Kenez: Odkłamana historia Związku Radzieckiego. Warszawa: 2006. ISBN 978-83-11-11031-1.
  • Kis János: Aborcja: Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993.
  • Kostro Ludwik: Eros, seks i aborcja w ocenie katolicyzmu krytycznego. Gdańsk. Wydawnictwo Scientia, 2006
  • Kreeft Peter: Aborcja? – trzy punkty widzenia. Peter Kreeft. Warszawa. Wydawnictwo Fronda ; 2007.
  • Jeff McMahan, Etyka zabijania. Problemy na obrzeżach życia, Katarzyna Kuś (tłum.), Joanna Bednarek (tłum.), Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, ISBN 978-83-01-17276-3.
  • Michels Nancy: Aborcja – przywrócić życiu sens. Katowice: Wydawnictwo Credo, 2005.
  • Ostrowicka Beata: Aborcja w świetle filozoficznych koncepcji życia. Kraków 1992
  • Polityka i aborcja: pod red. Mirosława Chałubińskiego: Warszawa: Agencja Scholar, 1994.
  • Schooyans Michel: Aborcja a polityka. Lublin. Instytut Jana Pawła II KUL, 1991.
  • Tribe Laurence H.: Aborcja: konfrontacja postaw.; przekład Małgorzata Studzińska. Poznań. Wydawnictwo Zysk i S-ka, 1994.
  • Willke Barbara, Willke Jack: Aborcja: pytania i odpowiedzi. Gdańsk. Wydawnictwo Stella-Maris. 1990

Linki zewnętrzne

edytuj

  Artykuł uwzględnia ograniczony pod względem terytorialnym stan prawny na 2022-07-27. Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć prawnych w Wikipedii.

  Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Aborcja&oldid=75101982”