Kwas foliowy
Kwas foliowy (folacyna, witamina B9) – organiczny związek chemiczny z grupy witamin B. Nazwa pochodzi od łacińskiego słowa folium, oznaczającego liść.
| |||||||||||||||||||||||
 Kryształy kwasu foliowego | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
| Ogólne informacje | |||||||||||||||||||||||
| Wzór sumaryczny |
C19H19N7O6 | ||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Masa molowa |
441,41 g/mol | ||||||||||||||||||||||
| Wygląd |
żółtopomarańczowe kryształy w kształcie igieł[4] | ||||||||||||||||||||||
| Identyfikacja | |||||||||||||||||||||||
| Numer CAS | |||||||||||||||||||||||
| PubChem | |||||||||||||||||||||||
| DrugBank | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
| Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa) | |||||||||||||||||||||||
| Klasyfikacja medyczna | |||||||||||||||||||||||
| ATC | |||||||||||||||||||||||
W organizmie człowieka jest syntezowany przez bakterie jelitowe[6], a jego biologicznie aktywną formą jest kwas lewomefoliowy (5-MTHF).
Występowanie
edytujWystępuje w żywności w postaci folianów (soli kwasu foliowego), dlatego często termin witamina B9 utożsamia się z całą grupą związków (ustalono, że może istnieć teoretycznie około 150 rozmaitych form kwasu foliowego; w przyrodzie jest ich około 20).
Znajduje się w warzywach liściowych, głównie w szpinaku[6], ale także w sałacie, kapuście, brokule, szparagu, kalafiorze, brukselce, oraz w mniejszych ilościach w pomidorach, grochu, fasoli, soczewicy, soi, buraku, słoneczniku, orzechach, drożdżach piwowarskich, wątrobie, żółtku jaja, pszenicy, pomarańczach, bananach i awokado.
W wielu krajach (nie w Polsce) kwasem foliowym wzbogaca się chleb.
Rola w organizmie
edytujKwas foliowy reguluje wzrost i funkcjonowanie komórek; wpływa dodatnio na układ nerwowy i mózg, decyduje o dobrym samopoczuciu psychicznym; zapobiega uszkodzeniom cewy nerwowej u płodu, ma pozytywny wpływ na wagę i rozwój noworodków; bierze udział w zachowaniu materiału genetycznego i przekazywaniu cech dziedzicznych komórek, reguluje ich podział; usprawnia funkcjonowanie układu pokarmowego, uczestniczy w tworzeniu soku żołądkowego, zapewnia sprawne działanie wątroby, żołądka i jelit; jest czynnikiem antyanemicznym, pobudza procesy krwiotwórcze, czyli powstawanie czerwonych krwinek; chroni organizm przed nowotworami (szczególnie rakiem macicy).
W celu oceny spożycia folianów z różnych źródeł FAO i WHO wprowadziły pojęcie równoważnika folianów (DFE, ang. dietary folate equivalents). Przyjmuje się, że 1 μg syntetycznego kwasu foliowego, obecnego w spożytej żywności wzbogaconej, dostarcza 1,7 μg równoważnika folianów, a w formie suplementu diety pobranego na czczo – 2 μg równoważnika folianów[7].
Skutki niedoboru i profilaktyka
edytuj- zahamowanie wzrostu i odbudowy komórek w organizmie,
- mała ilość czerwonych ciałek we krwi, tak zwana niedokrwistość megaloblastyczna (makrocytowa)[6],
- uczucie przemęczenia i kłopoty z koncentracją,
- stany niepokoju, lęku, depresja, drażliwość,
- bezsenność, roztargnienie, problemy z pamięcią,
- zaburzenia w trawieniu i we wchłanianiu składników odżywczych, biegunka, zmniejszony apetyt, obniżona masa ciała[6],
- stany zapalne języka oraz błony śluzowej warg, bóle głowy, kołatanie serca, przedwczesna siwizna,
- u dzieci i młodzieży zahamowanie wzrostu.
Prawidłowa podaż kwasu foliowego jest istotna u kobiet w ciąży, między innymi redukuje prawdopodobieństwo wystąpienia rozszczepu kręgosłupa u płodu – poważnej wady rozwojowej mogącej powstać około trzeciego tygodnia ciąży[8].
W celu profilaktyki wad cewy nerwowej u płodu zaleca się przyjmowanie 0,4 mg kwasu foliowego dziennie, przez okres – począwszy co najmniej miesiąc przed planowanym zapłodnieniem, aż do 12 tygodnia ciąży[9]. W praktyce, ze względu na duży odsetek ciąż nieplanowanych, zaleca się, aby wszystkie kobiety w wieku rozrodczym, przyjmowały stale doustną suplementację kwasu foliowego w dawce 0,4 mg. U kobiet, które urodziły już jedno dziecko z wadą cewy nerwowej, zaleca się profilaktykę dawką 5 mg kwasu foliowego na dobę.
Skutki nadmiaru
edytujZwiększone dawki kwasu foliowego mogą powodować: bezsenność, rozdrażnienie, depresję, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, skórne reakcje alergiczne (wysypka, zaczerwienienie, swędzenie), w rzadkich przypadkach skurcz oskrzeli. Ponadto nadmiar kwasu foliowego w czasie ciąży zwiększa ryzyko zachorowania przez dziecko na astmę[10].
Wchłanianie przez organizm
edytujCzynnikami polepszającymi wchłanianie są witaminy B, witamina B6, witamina B12, kwas para-aminobenzoesowy, witamina H, witamina C. Pogarsza wchłanianie: światło, alkohol, wysoka temperatura oraz środki antykoncepcyjne.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Farmakopea Polska IX, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2011, s. 4574, ISBN 978-83-88157-77-6.
- ↑ a b FOLIC ACID [online], cameochemicals.noaa.gov [dostęp 2019-10-03].
- ↑ W. Doroszewski (i in.): listny – Słownik języka polskiego. [dostęp 2013-06-28].
- ↑ a b c d e CRC Handbook of Chemistry and Physics, William M. Haynes (red.), wyd. 95, Boca Raton: CRC Press, 2014, s. 3-278, 5-172, ISBN 978-1-4822-0867-2 (ang.).
- ↑ Farmakopea Polska VI, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2002, s. 1176, ISBN 83-88157-18-3.
- ↑ a b c d Podręczny słownik chemiczny, Romuald Hassa (red.), Janusz Mrzigod (red.), Janusz Nowakowski (red.), Katowice: Videograf II, 2004, s. 211, ISBN 83-7183-240-0.
- ↑ Ewa Sicińska, Joanna Wyka. Spożycie folianów w Polsce na podstawie pismiennictwa z ostatnich 10 lat (2000-2010). „Roczn. PZH”. 2011, 62, Nr 3, 247 – 256. s. 248.
- ↑ Mulinare J, Cordero JF, Erickson JD, Berry RJ. Periconceptional use of multivitamins and the occurrence of neural tube defects. „JAMA”. 260 (21), 1988. DOI: 10.1001/jama.1988.03410210053035. PMID: 3184392.
- ↑ Ciąża – kwas foliowy] [online], Medycyna Praktyczna.
- ↑ Whitrow et al. Effect of Supplemental Folic Acid in Pregnancy on Childhood Asthma: A Prospective Birth Cohort Study. „American Journal of Epidemiology”. 170 (12), s. 1486–1493, 2009. DOI: 10.1093/aje/kwp315. PMID: 19880541.
