Masynissa

Masynissa, Masinissa lub Massinissa (ur. ok. 238 p.n.e., zm. ok. 148 p.n.e.) – król Numidów Wschodnich (tj. Massyliów), których państwo obejmowało wschodnią część Algierii i zachodnią połać Tunezji. Stolicą było miasto Cyrta.

Masynissa

król Numidów Wschodnich (Massyliów)
Okres	od 206 p.n.e. do 202 p.n.e.
król Numidii
Okres	od 202 p.n.e. do ok. 148 p.n.e.
Dane biograficzne
Data urodzenia	ok. 238 p.n.e.
Data śmierci	ok. 148 p.n.e.
Ojciec	Gala
Dzieci	Micypsa, Gulussa, Mastanabal

Życiorys

Od najmłodszych lat przebywał w Kartaginie jako zakładnik, przez co przesiąkł kulturą kartagińską i helleńską. W 212 p.n.e. wyruszył jako jeden z żołnierzy Hazdrubala Giskonidy do Hiszpanii, by walczyć z Rzymianami.

W 206 r. zmarł jego ojciec, Gaja. Według Liwiusza tron massylijski objął wtedy brat Gai - Oezalces/Isalca, ale niedługo potem zmarł ze starości. Tron objął po nim Kapussa — starszy z jego dwóch synów — ale został zabity przez przedstawiciela bocznej linii dynastii — Mazetullusa. Ten nie przybrał tytułu królewskiego, lecz rządził jako opiekun drugiego z synów Oezalcesa — Lakumazesa, którego mianował królem. By umocnić swą pozycję, Mazetullus pojął za żonę siostrzenicę Hannibala, wdowę po Oezalcesie, i odnowił przyjazne stosunki z Syfaksem, królem Numidów Zachodnich tj. Masesyliów (terytoria od rzeki Muluchat/Muluja na zachodzie do Cyrty/Konstantyny na wschodzie, których stolicą była Siga).

Massynisa powrócił w 205 p.n.e. do Afryki, by odzyskać swe dziedzictwo. Wsparty przez byłych żołnierzy Gai rozgromił Mazetullusa i Lakumazesa, ale szybko się z nimi pogodził. Jednak Kartagina i Syfaks jeszcze w tym roku wszczęli wojnę z Massynisą. Książę wycofał się w pasmo gór Bellus ("Piękne góry") i górny bieg rzeki Bagradas (Medżerda) i prowadził walkę partyzancką do 204 p.n.e., kiedy to wylądował w Afryce Publiusz Korneliusz Scypion Afrykański. Rzymianie postanowili wówczas wykorzystać Massynisę do swych celów; wsparty przez Scypiona w bitwie na Wielkich Polach w środkowym biegu Bagradasu (204 p.n.e.) pokonał Syfaksa i Hazdrubala Giskonidę. W 203 p.n.e. Scypion w obecności wojska ogłosił Massynisę rex socius et amicus populi Romani („sprzymierzonym królem i przyjacielem ludu rzymskiego”).

W bitwie pod Zamą (202 p.n.e.) to właśnie jazda Massynisy przeważyła szalę zwycięstwa na stronę Rzymian. Pokój Rzymian z Kartaginą kończący II wojnę punicką sankcjonował przejęcie władzy przez Massynisę w jego królestwie i jego podbój królestwa Masesyliów. Od tego momentu Massynisa korzystając z poparcia Rzymu stopniowo powiększał swoje państwo kosztem Kartaginy. W latach 163-148 p.n.e. obejmowało ono tereny od rzeki Muluchat na zachodzie do Trypolitanii i Cyrenajki na wschodzie.

Do jego zasług należy:

• utworzenie stałej armii składającej się z rodzimej jazdy, a także obcych najemników i floty,
• bicie własnych brązowych monet (w mennicy w Cyrcie),
• propagowanie osiadłego trybu życia i uprawy ziemi wśród Numidów,
• przejęcie punickich wzorów administracyjnych; na czele miast i osad stali odtąd prefekci.

Prowadzona przez Masynissę polityka centralizacji i wzmocnienia władzy królewskiej budziła opór części Numidów. Jednym z tego przejawów był bunt Aftera, który miał miejsce przed 193 lub 162/161 p.n.e. After i jego zwolennicy zmuszeni zostali do ucieczki poza granice królestwa.

W starożytnym mieście Thugga w Tunezji znajduje się symboliczny grobowiec Massynisy. Według znajdującej się na niej inskrypcji libijsko-punickiej (obecnie przechowywanej w Muzeum Brytyjskim) w 138 r. jego mieszkańcy wznieśli mu świątynię, co może świadczyć o tym, że uzyskał pośmiertną apoteozę.

Po jego śmierci Scypion Emilian będący wykonawcą jego testamentu podzielił królestwo między jego trzech prawowitych synów, jako równych sobie nie na zasadzie terytorialnego rozgraniczenia (jedność państwa wraz z jego dochodami miała zostać zachowana):

• Micypsa otrzymał Cyrtę i administrację królewską,
• Gulussa miał dowodzić armią,
• Mastanabal miał sprawować jurysdykcje.

Po zagadkowej śmierci Gulussy i Mastanabala (140 r. p.n.e.) jedynowładcą został Micypsa, lecz musiał pod presją Scypiona Emiliana adoptować Jugurtę (nieprawego syna Mastanabala) i uznać go za legalnego następcę obok swych synów: Hiempsala I i Adherbala. W latach 118-112 p.n.e. Jugurta zgładził kolejno swych współrządców, a w latach 111-104 p.n.e. prowadził wojnę z Rzymem (tzw. wojna jugurtyńska). Ostatecznie Numidię podbił rzymski wódz Gajusz Mariusz.

Genealogia

NN

Ojzalkes (Oezalces) kr. Numidii Wsch. 207 p.n.e.-206 p.n.e.

Gala (Gaia) kr. Numidii Wsch. ?-207 p.n.e.

Kapussa kr. Numidii Wsch. 206 p.n.e.

Lakumazes kr. Numidii Wsch. 206 p.n.e.

Masynissa kr. Numidii Wsch. 206 p.n.e.-202 p.n.e. kr. Numidii 202 p.n.e.-148 p.n.e.

Micypsa kr. Numidii 148 p.n.e.-118 p.n.e.

Gulussa kr. Numidii 148 p.n.e.-140 p.n.e.

Mastanabal kr. Numidii 148 p.n.e.-140 p.n.e.

Adherbal kr. Numidii 118 p.n.e.-112 p.n.e.

Hiempsal I kr. Numidii 118 p.n.e.-116 p.n.e.

Massywa

Jugurta kr. Numidii 118 p.n.e.-106 p.n.e.

Gauda kr. Numidii 106 p.n.e.-88 p.n.e.

Hiempsal II kr. Numidii 88 p.n.e.-60 p.n.e.

Juba I kr. Numidii 60 p.n.e.-46 p.n.e.

Juba II kr. Numidii 30 p.n.e.-25 p.n.e. kr. Mauretanii 25 p.n.e.-23 n.e. ∞ Kleopatra Selene II

Ptolemeusz kr. Mauretanii 23-40 ∞ Julia Urania

Kleopatra IX?

Druzylla ur. 5

Druzylla ur. 38 ∞ Gaius Iulius Sohaemus kr. Emesy 54-73

Gaius Iulius Alexio kr. Emesy 73-78

Iulia Iotapa

Gaius Iulius Sampsigeramus III Silas kr. Emesy 78-120

Bibliografia

• Źródła historyczne:
  • Appian z Aleksandrii - Historia rzymska t. I-III, przekład L. Piotrowicz, Wrocław 1957.
  • Tytus Liwiusz - Dzieje Rzymu od założenia miasta, przekład A. Kościołek, M. Brożek, J. Wolski, Wrocław 1968-1982.
  • Polibiusz z Megalopolis - Dzieje t. I-II, przekład S. Hamer, Wrocław 1957.
  • Salustiusz - Wojna z Jugurtą, przekład K. Kumaniecki, Wrocław 1971.
• Opracowania:
  • M. Cary, H. H. Scullard, Dzieje Rzymu. t. I, Warszawa 1992.
  • Maria Jaczynowska, Historia starożytnego Rzymu, Warszawa 1984.
  • Tadeusz Kotula - Afryka północna w starożytności, Wrocław 1972
  • Tadeusz Kotula - Massynisa, Warszawa 1976
  • Krzysztof Kęciek - Dzieje Kartagińczyków. Historia nie zawsze ortodoksyjna, Warszawa 2003
  • S. Lancel - Hannibal, Warszawa 2001
  • S. Moscati - Świat Fenicjan, Warszawa 1971
  • Władcy i wodzowie starożytności. Słownik, pod red. P. Iwaszkiewicz, W. Łoś, M. Stępień, Warszawa 1998.