Murzyn z załogi „Narcyza”
Murzyn z załogi „Narcyza”. Opowiadanie o kasztelu (ang. The Nigger of the 'Narcissus': A Tale of the Forecastle) – nowela Josepha Conrada opublikowana w 1897. Pierwsze polskie tłumaczenie wydało w 1923 Towarzystwo Wydawnicze „Ignis” w serii „Pisma wybrane”, przekładu z upoważnienia autora dokonał Jan Lemański, przedmowę przełożyła Aniela Zagórska[1]. W 1961 PIW wydał utwór w tłumaczeniu Bronisława Zielińskiego[2].
 Strona tytułowa pierwszego polskiego wydania noweli | |
| Autor | |
|---|---|
| Typ utworu | |
| Wydanie oryginalne | |
| Miejsce wydania |
Londyn |
| Język | |
| Data wydania | |
| Wydawca |
Heinemann |
| Pierwsze wydanie polskie | |
| Data wydania polskiego |
1923 |
| Wydawca | |
| Przekład | |
Historia wydania
edytujDzieło napisane w 1896 i częściowo oparte na doświadczeniach Conrada z podróży z Bombaju do Dunkierki, początkowo jako opowiadanie, potem rozwinęło się w nowelę, zawierającą około 53 tys. słów. Po tym, jak nowelę odrzuciło wydawnictwo Smith, Elder & Co., przyjął ją William Ernest Henley i wydał w New Review. Kilka lat później (1904) Conrad opisał tę decyzję jako „pierwsze wydarzenie w moim życiu pisarskim, które naprawdę się liczyło”[3].
Opis fabuły
edytujNowela opisuje trudny rejs z Bombaju do Anglii, podczas którego statek doświadcza najpierw sztormu, następnie zduszonego w zarodku buntu załogi, a w końcu ciszy na morzu. Prawdziwym tematem książki są jednak ludzie i ich reakcje na obecność na pokładzie niepokojącego towarzysza – czarnoskórego marynarza, Jamesa Waita. Wait od początku twierdzi, że jest śmiertelnie chory na gruźlicę, więc zostaje odizolowany pod pokładem. Nie wszyscy wierzą w jego deklarację uważając, że się chce wykręcić od pracy. Jednak zagrożenie życia Waita, prawdziwe czy wyobrażone, uświadamia ludziom kruchość własnej egzystencji i w krytycznych momentach popycha załogę do działania z narażeniem własnego życia. Postać Waita, wykluczonego ze względu na kolor skóry i chorobę, uwidacznia skomplikowaną naturę ludzką w reakcjach pozostałych członków załogi na towarzysza i tym samym paradoksalnie przydaje im człowieczeństwa[4][5].
Recepcja
edytujZe względu na jej wysoką wartość literacką w porównaniu do wcześniejszych prac Conrada, nowela jest uznawana przez krytyków za rozpoczynającą główny czy średni okres jego twórczości. Bywa też określana najlepszym dziełem jego wczesnego okresu[6][7]. Zdzisław Najder określa Murzyna mianem pierwszego arcydzieła Conrada, „najściślej związanego z przeżyciami marynarskimi i zarazem artystycznie nowatorskiego”[8] oraz „arcydziełem literatury marynistycznej, (...) zarazem pierwszym tematycznie angielskim utworem Conrada”[9].
Przedmowa napisana przez autora, zaczynająca się od zdania: „Dzieło, chociażby najskromniejsze, które pragnie stanąć na wyżynie sztuki, winno nosić jej piętno w każdem zdaniu”[10], odczytywana jako manifest impresjonizmu literackiego[11], uważana jest za jeden z najbardziej znaczących utworów literatury faktu[12].
Powieść może być postrzegana jako alegoria, mówiąca o izolacji jednostki i solidarności ludzkiej, gdzie załoga statku jest traktowana jako swoisty mikrokosmos, w którym przejawiają się różne postawy społeczne. Conrad zdaje się także sugerować, że odruchy humanitarne są tak naprawdę powodowane poczuciem własnej korzyści, zaś zbytnia wrażliwość na cierpienie może przeszkadzać w kierowaniu ludźmi[4][7][13].
Najder pisze, że opis śmierci Waita jest kopią sceny w Bel-Ami Guy de Maupassanta[9].
Kontrowersje z tytułem
edytujW Stanach Zjednoczonych pod naciskiem wydawcy Dodd, Mead & Co. nowela została po raz pierwszy opublikowana pod tytułem The Children of the Sea: A Tale of the Forecastle. Wydawcy obawiali się, że nikt nie kupi, ani nie przeczyta książki ze słowem „Nigger” („czarnuch”) w tytule, nie dlatego że słowo to uznano za obraźliwe, ale dlatego że czytelnicy nie byliby zainteresowani kupnem książki o „czarnym”[12].
Z kolei w 2009 holenderskie wydawnictwo WordBridge Publishing opublikowało nowe wydanie zatytułowane The N-Word of the Narcissus (Słowo na literę N z załogi „Narcyza”), które całkowicie wycięło z tekstu słowo „Nigger”. Według wydawców słowo, postrzegane dziś jako obraźliwe, mogło odstręczyć czytelników od książki[14].
Odniesienia w kulturze
edytuj- W filmie Obcy – ósmy pasażer Nostromo prom, którym ucieka Ripley nosi nazwę „Narcissus”, co można odnieść do powieści Conrada[15][16].
Przypisy
edytuj- ↑ Joseph Conrad: Murzyn z załogi Narcyza. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze „Ignis”, 1923, s. tytułowa, seria: Pisma wybrane. [dostęp 2020-06-05]. (pol.).
- ↑ Murzyn z załogi "Narcyza" / Joseph Conrad ; przeł. Bronisław Zieliński.. Biblioteka Narodowa. [dostęp 2020-06-07]. (pol.).
- ↑ Peter D. McDonald: British Literary Culture and Publishing Practice, 1880–1914. 2002, s. 28.
- ↑ a b Ryszard Koziołek: Arcydzieła Conrada na XXI wiek. Gazeta Wyborcza, 2017-12-02. [dostęp 2020-06-05]. (pol.).
- ↑ Murzyn z załogi Narcyza Joseph Conrad. Lubimy czytać. [dostęp 2020-06-05]. (pol.).
- ↑ The Oxford Companion to Twentieth-Century Literature in English. red. Jenny Stringer.
- ↑ a b David Daiches: A Critical History of English Literature. T. 2. Mandarin, 1994. ISBN 0-7493-1894-5.
- ↑ Zdzisław Najder: Życie Conrada-Korzeniowskiego. T. 1. PIW, 1980, s. 285.
- ↑ a b Zdzisław Najder: Dla kogo pisał Joseph Conrad?. Culture.pl, 2008-06-16. [dostęp 2020-08-13]. (pol.).
- ↑ Joseph Conrad: Murzyn z załogi Narcyza. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze „Ignis”, 1923, s. Przedmowa, seria: Pisma wybrane. [dostęp 2020-06-05]. (pol.).
- ↑ Ian Ousby: The Wordsworth Companion to Literature in English. Wordsworth, 1994. ISBN 1-85326-336-2.
- ↑ a b Leonard Orr: A Joseph Conrad Companion. Greenwood Press, 1999. ISBN 0-313-29289-2.
- ↑ Norris W. Yates. Social Comment in The Nigger of the "Narcissus". „Proceedings of the Modern Language Association of America”. 79, s. 183–185, 1964.
- ↑ Joseph Conrad: The N-Word of the Narcissus. wstęp Ruben Alvarado. WordBridge Publishing, 2009. (ang.).
- ↑ Mikołaj Gliński: Aliens, Madmen & Bob Dylan: How Conrad Sailed his Way into Popular Culture. Culture.pl, 2017-06-29. [dostęp 2020-05-29]. (ang.).
- ↑ G.S. Perno: The Importance of Ship Names in the Alien Films. Cinelinx, 2017-10-05. [dostęp 2020-05-29]. (ang.).