Titelitury

Titelitury / Rumpelstiltskin / Hałasik / Rumpelsztyk (oryg. Rumpelstilzchen) – tytuł jednej z baśni braci Grimm, także imię jej bohatera złowrogiego karła, postaci z germańskiego folkloru ludowego. Baśń została opublikowana w pierwszym tomie zbioru Baśni w 1812 roku (nr 55).

Titelitury

Rumpelstilzchen

Ilustracja Anne Anderson
Autor	Bracia Grimm
Typ utworu	Baśń
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Niemcy
Język	niemiecki
Data wydania	1812 (w zbiorze Baśni)

Imię bohatera w języku polskim

Imię bohatera, które jest zarazem tytułem baśni, sprawiało wiele problemów tłumaczom. Rumpelstilzchen to postać z germańskiego folkloru, która nie ma ścisłego odpowiednika w systemie polskich wierzeń ludowych. Przed tłumaczami stawał wybór: albo zostawić w wersji oryginalnej, albo wyszukać dla niego synonim znaczeniowy. Tłumaczka Zofia Antonina Kowerska w 1896 roku wprowadziła imię Dydko (postać z polskiego folkloru, niezupełnie pasująca). Z kolei inny tłumacz, Rościszewski, w wydanym w 1929 roku przekładzie wprowadził neologizm – Rupiec-Kopeć. W przedwojennym tłumaczeniu baśni dokonanym przez Marcelego Tarnowskiego karzeł pojawił się zaś pod imieniem Hałasik. Imię to zostało zmienione przez redakcję pełnego dwutomowego wydania Ludowej Spółdzielni Wydawniczej z 1982 roku (tłumaczenie Emilii Bielickiej ze 100 baśniami w przekładzie Tarnowskiego uzupełnionymi i opracowanymi przez nową tłumaczkę) na Titelitury. Zmianę imienia argumentowano łatwością wyśpiewania go przez ptaka, który według redakcji miał je wyjawić, jednak w baśni nie pojawia się żaden ptak, a wybrane przez nią imię do złudzenia przypomina to należące do szwedzkiego demona zwanego Titteli Ture, który, podobnie jak Rumpelstilzchen, każe w baśni odgadnąć, jak się nazywa. W nowym przekładzie zatytułowanym Baśnie dla dzieci i dla domu (wydawnictwo Media Rodzina, Poznań 2010), za który odpowiada Eliza Pieciul-Karmińska, postać ta zwie się Rumpelsztyk. W niektórych polskich tłumaczeniach zagranicznych adaptacji filmowych tej baśni imię karła tłumaczy się na Rumpelstiltskin bądź Rumplestiltskin (forma angielska).

Fabuła baśni

Pewien młynarz skłamał królowi, że ma córkę, która potrafi prząść złoto ze słomy. Król postanowił wypróbować zdolności dziewczyny i zamknął ją w wieży ze słomą, którą miała prząść przez trzy noce. Jeżeli słoma nie zostałaby uprzędzona, dziewczyna utraciłaby życie. Kiedy córka młynarza zaczęła rozpaczać nad swoim losem, w pomieszczeniu pojawił się karzełek oferujący swą pomoc. Sprządł całą słomę w zamian za pierścień z palca młynarzówny. Kolejnej nocy otrzymał jako zapłatę naszyjnik. Jednakże ostatniej nocy dziewczyna nie miała już nic do zaoferowania i karzeł wymógł na niej obietnicę, że odda mu swoje pierworodne, nowo narodzone dziecko.

Król poślubił dziewczynę i kiedy powiła mu dziecko, zjawił się karzeł po odbiór zapłaty. Przerażona dziewczyna oferowała mu, aby w zamian za dziecię przyjął coś innego, jednakże karzeł odmówił. Zgodził się jednak na odstąpienie od swych żądań pod warunkiem, że w ciągu 3 dni odgadnie jego imię. Król rozesłał posłańców po całym królestwie w poszukiwaniu imion, ale niestety wszystkie, które podawała królowa karłowi, okazywały się błędne. Aż w końcu któryś z posłańców podpatrzył w górach, jak jakiś karzeł tańczy przy ognisku i śpiewa:

„Dzisiaj będę warzył, jutro będę smażył,

A pojutrze odda mi królowa dziecię!

Bo nikt nie wie o tym, żem jest Titelitury,

O tym nie wie nikt na całym świecie!”

Kiedy królowa podała imię, karzeł wykrzyknął: „Chyba sam diabeł ci to powiedział” i rozdarł się na dwoje.

Nawiązania i adaptacje

• Rumpelstiltskin (Rumpelstiltskin) – amerykańsko-izraelski film z 1987 roku.
• Nowe baśnie braci Grimm: Seria II (Imię skrzata – odcinek 21) – japoński serial animowany z 1987 roku.
• Ponadczasowe Opowieści z Hallmarku (Rumpelstiltskin – odcinek 6) – amerykański serial animowany z 1991 roku.
• Baśnie Braci Grimm: Simsala Grimm: Seria I (Titelitury – odcinek 11) – niemiecki serial animowany z 1999 roku.
• Władca dusz (Rumpelstiltskin) – amerykański film z 1995 roku.
• Klub Winx – amerykańsko-włoski serial fantastyczny emitowany od 2004 roku. Postać pojawia się w 6 sezonie. W polskiej wersji zwany jest Rumpelsztykiem i występuje jako jedno ze stworzeń Legendarium.
• 7 krasnoludków: Las to za mało – historia jeszcze prawdziwsza – niemiecki film z 2006 roku.
• Shrek Trzeci – amerykański film animowany z 2007 roku. Postać przypominająca Titeliturego pojawia się epizodycznie (karzeł w spelunie).
• Rumpelstiltskin (Rumpelstilzchen) – austriacki film z 2007 roku.
• Rumpelstiltskin (Rumpelstilzchen) – niemiecki film z 2009 roku.
• Shrek Forever – amerykański film animowany z 2010 (kontynuacja). Jest głównym antagonistą (nieidentyczny z karłem z części trzeciej).
• Dawno, dawno temu (Once Upon a Time) – serial od 2011 do 2018 roku.
• Baśniowa opowieść – wydana w 2022 roku powieść Stephena Kinga.

Bibliografia

• Baśnie braci Grimm tom 1, wyd. LSW, 1989.
• Pieciul-Karmińska E. 2010. Polskie dzieje baśni braci Grimm. Przekładaniec 22-23