Województwo mazowieckie

Województwo mazowieckie – jednostka podziału administracyjnego Polski, znajdująca się w środkowo-wschodniej Polsce. Jest największym województwem pod względem powierzchni i ludności. Obejmuje obszar o powierzchni 35 558,47 km². Według danych z 31 grudnia 2019 r. miało około 5,4 mln mieszkańców. Siedzibą władz województwa jest Warszawa.

województwo mazowieckie

— województwo —
Herb Flaga
Państwo	Polska
Kod ISO 3166-2	PL-MZ
TERYT	14
Siedziba wojewody i sejmiku	Warszawa
Wojewoda	Mariusz Frankowski
Marszałek	Adam Struzik
Powierzchnia	35 558,47 km²
Populacja (1 stycznia 2022) • liczba ludności	5 512 794
• gęstość	155 os./km²
Urbanizacja	64,7
Tablice rejestracyjne	W, A
Adres Urzędu Wojewódzkiego: pl. Bankowy 3/5 00-950 Warszawa
Adres Urzędu Marszałkowskiego: ul. Jagiellońska 26 Warszawa
Podział administracyjny
Liczba miast na prawach powiatu 5 Liczba powiatów 37 Liczba gmin miejskich 35 Liczba gmin miejsko-wiejskich 75 Liczba gmin wiejskich 204
Położenie na mapie Polski
Strona Urzędu Wojewódzkiego
Strona Urzędu Marszałkowskiego

Historia

Historycznie województwo mazowieckie istniało w latach 1526–1795 i 1816–1837.

Województwa z lat 1975–1998 z granicą obecnego województwa mazowieckiego

Obecne województwo mazowieckie zostało utworzone 1 stycznia 1999 roku z województw poprzedniego podziału administracyjnego:

• warszawskiego (w całości)
• ostrołęckiego (oprócz gminy Rozogi)
• radomskiego (oprócz gmin Drzewica i Gowarczów)

  

  Krainy historyczne woj. mazowieckiego i Polski na tle współczesnych granic administracyjnych

• ciechanowskiego (oprócz gmin powiatu działdowskiego)
• siedleckiego (oprócz gmin powiatu łukowskiego i gminy Kłoczew)
• płockiego (oprócz gmin powiatów kutnowskiego i łęczyckiego oraz gminy Kiernozia)
• skierniewickiego (gminy powiatów żyrardowskiego i sochaczewskiego bez gmin Iłów i Brochów oraz 3 gminy powiatu grodziskiego: Baranów, Jaktorów i Żabia Wola)
• bialskopodlaskiego (tylko gminy powiatu łosickiego)
• łomżyńskiego (tylko gminy: Andrzejewo, Boguty-Pianki, Nur, Szulborze Wielkie i Zaręby Kościelne).

Geografia

Mapa fizyczna woj. mazowieckiego

Powierzchnia

Według danych z 1 stycznia 2014 r. powierzchnia województwa wynosiła 35 558,47 km², co stanowi 11,4% powierzchni Polski. Mazowieckie jest największym województwem w Polsce.

Według danych z 31 grudnia 2012 r. w województwie mazowieckim lasy obejmowały powierzchnię 815,0 tys. ha, co stanowiło 22,9% jego powierzchni. 26,9 tys. ha lasów znajdowało się w obrębie parków narodowych.

Położenie administracyjne

Województwo jest położone w środkowo-wschodniej Polsce i graniczy z województwami:

• kujawsko-pomorskim na długości 187,4 km na północnym zachodzie
• lubelskim na długości 362,6 km na południowym wschodzie
• łódzkim na długości 314,4 km na południowym zachodzie
• podlaskim na długości 345,7 km na północnym wschodzie
• świętokrzyskim na długości 200,3 km na południu
• warmińsko-mazurskim na długości 210,9 km na północy

Położenie matematycznogeograficzne i rozciągłość

Współrzędne geograficzne skrajnych punktów:

• północny: 53°28′55″ szer. geogr. pn – pn. narożnik działki ewidencyjnej nr 970 (powiat ostrołęcki),
• południowy: 51°00′47″ szer. geogr. pd – pd.-zach. narożnik działki ewidencyjnej nr 309 (powiat lipski),
• zachodni: 19°15′33″ dł. geogr. wsch. – zach. narożnik działki ewidencyjnej nr 44/1 (powiat gostyniński),
• wschodni: 23°07′42″ dł. geogr. wsch – nurt Bugu we wsch. narożniku działki ewidencyjnej nr 1017 (powiat łosicki).

W wymiarze północ-południe województwo rozciąga się na długości 274 km, co w mierze kątowej daje 2°28′08″. W wymiarze wschód-zachód rozciągłość województwa wynosi 265 km, to jest 3°52′09″.

Położenie fizycznogeograficzne

Województwo położone jest w większości na obszarze Niżu Środkowoeuropejskiego, tylko jego niewielkie wschodnie fragmenty leżą na terenie Niżu Wschodniobałtycko-Białoruskiego, a południowe na terenie Wyżyn Polskich. Obszar województwa zawiera się w 11 makroregionach fizycznogeograficznych i 34 mezoregionach.

Ukształtowanie powierzchni

Niziny mazowieckie składają się z rozległych wysoczyzn, które oddzielone są dolinami dużych rzek. Pośrodku terytorium znajduje się kotlinowe obniżenie, Nizina Środkowomazowiecka, z Kotliną Warszawską w centrum. Spływają ku niej większe rzeki: Narew z Wkrą, Bugiem, Pilica, Bzura, Liwiec, Świder, a wody odprowadza na zachód Wisła.
Najwyższym punktem jest wierzchołek Altany – 408 m n.p.m., na południowym skraju województwa, na krańcu Wyżyny Kieleckiej.

Położenie historycznogeograficzne i etnograficzne

Mimo że województwo mazowieckie jest często określane jako Mazowsze, nie jest nim w całości. Wschodnia część województwa to region podlaski (w znacznie mniejszym stopniu niż geograficznie), natomiast południowa część to ziemia sandomierska będąca częścią Małopolski. Różnice historyczno-kulturowe widoczne są w wielu aspektach, m.in. w architekturze wiejskiej, sposobie zwijania snopów siana czy strojach ludowych. Natomiast część historycznego Mazowsza (większość byłego województwa łomżyńskiego z miastami: Łomża, Zambrów, Grajewo, Kolno i Wysokie Mazowieckie) leży poza obecnym terytorium województwa mazowieckiego.

Demografia

Gęstość zaludnienia w województwie mazowieckim terenów wiejskich w osobach na km² (w przekroju gminnym, stan 1 stycznia 2007 roku)

Według danych z 30 czerwca 2014 r. województwo mazowieckie miało 5 324 519 mieszkańców, co stanowiło 13,7% ludności Polski. Mazowieckie jest województwem o największej liczbie ludności w Polsce.

Dane z 30 czerwca 2014 r.:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	5 324 519	100	2 777 021	52	2 547 498	48
powierzchnia	35 558,18 km²
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	150		78		72

Ze względu na płeć wśród ludności żyjącej na Mazowszu przeważają kobiety. W 2016 r. ich odsetek w ogóle ludności kształtował się na poziomie 52,2%, przy średniej krajowej wynoszącej 51,6%. Co prawda chłopców rodzi się zazwyczaj nieco więcej niż dziewczynek, ale różnica ta maleje przy przechodzeniu do kolejnych grup wiekowych. W starszych grupach wiekowych (55–59 lat) kobiety zaczynają wyraźnie przeważać liczbowo, co wiąże się z krótszym przeciętnym czasem życia mężczyzn.

• Piramida wieku mieszkańców woj. mazowieckiego w 2014 roku.

Podział administracyjny

Województwo mazowieckie składa się z 37 powiatów i 5 miast na prawach powiatu. Powiaty dzielą się na 314 gmin – 35 miejskich, 75 miejsko-wiejskich i 204 wiejskie.

Województwo mazowieckie – miasta w granicach administracyjnych

Powiaty – porównanie

Herb	Flaga	Powiat	Liczba ludności (30 czerwca 2014)	Powierz- chnia [km²]	Wydatki budżetu 2013 [mln zł]	Dochody budżetu 2013 [mln zł]	Zadłużenie samorządu względem dochodów 2013 [%]	Przeciętna stopa bezrobocia (30 czerwca 2014)
		białobrzeski	33 669	639,10	28,22	28,57	11,5%	13,1%
		ciechanowski	90 823	1059,80	92,00	93,09	28,9%	16,6%
		garwoliński	108 551	1284,83	106,03	100,56	25,6%	14,7%
		gostyniński	46 345	614,81	48,90	50,07	1,5%	21,3%
		grodziski	89 136	367,04	71,22	76,95	18,3%	7,2%
		grójecki	98 692	1267,73	83,84	85,23	48,4%	7,2%
		kozienicki	61 874	916,10	58,00	55,46	19,8%	16,7%
		legionowski	111 660	390,76	86,97	85,93	1,9%	15,1%
		lipski	35 426	740,22	46,22	45,66	8,5%	14,2%
		łosicki	32 046	772,45	35,11	37,06	18,8%	10,0%
		makowski	46 435	1064,67	47,26	48,01	21,8%	23,7%
		miński	150 495	1163,72	123,77	117,55	14,3%	11,7%
		mławski	73 919	1181,82	66,66	65,37	17,6%	15,3%
		nowodworski	78 604	694,79	50,72	50,14	32,7%	12,4%
		ostrołęcki	88 240	2098,38	77,23	68,74	45,4%	16,9%
		ostrowski	74 464	1217,79	56,97	58,19	16,4%	15,8%
		otwocki	122 661	615,92	129,42	114,26	56,4%	8,8%
		piaseczyński	172 929	621,00	169,18	176,80	40,4%	8,0%
		płocki	111 067	1796,63	93,85	93,03	21,5%	20,4%
		płoński	88 612	1379,79	79,11	78,40	9,4%	17,2%
		pruszkowski	158 765	246,30	117,91	129,85	20,5%	8,1%
		przasnyski	53 448	1218,58	61,25	64,32	8,9%	15,9%
		przysuski	42 869	801,19	68,85	66,85	17,0%	25,3%
		pułtuski	51 409	827,42	78,37	63,40	51,4%	22,3%
		radomski	151 178	1529,78	119,24	124,36	10,8%	28,6%
		siedlecki	81 685	1603,48	47,36	45,33	7,9%	11,4%
		sierpecki	53 215	852,04	51,87	51,95	38,7%	22,5%
		sochaczewski	85 103	734,80	71,77	73,86	14,7%	11,0%
		sokołowski	55 511	1131,17	56,83	56,50	38,0%	10,7%
		szydłowiecki	40 340	451,81	35,31	35,01	17,6%	35,8%
		warszawski zachodni	111 550	533,79	112,26	115,21	20,6%	6,2%
		węgrowski	67 490	1220,76	57,85	60,68	36,0%	14,7%
		wołomiński	230 287	953,56	158,61	156,22	31,0%	16,7%
		wyszkowski	73 929	876,43	81,82	81,93	10,6%	12,2%
		zwoleński	36 892	573,30	41,26	40,01	13,4%	19,4%
		żuromiński	39 885	806,60	36,89	38,42	16,6%	21,4%
		żyrardowski	76 413	532,54	54,52	55,05	55,6%	16,1%

Miasta na prawach powiatu – porównanie

Herb	Flaga	Miasto na prawach powiatu	Liczba ludności (30 czerwca 2014)	Powierz- chnia [km²]	Wydatki budżetu 2013 [mln zł]	Dochody budżetu 2013 [mln zł]	Zadłużenie samorządu względem dochodów 2013 [%]	Przeciętna stopa bezrobocia (30 czerwca 2014)
		Ostrołęka	52 792	28,63	268,22	242,53	33,7%	14,9%
		Płock	122 572	88,04	731,89	685,08	56,8%	12,0%
		Radom	217 834	111,80	1007,37	986,35	40,2%	21,6%
		Siedlce	76 585	31,86	362,22	350,10	76,9%	10,6%
		Warszawa	1 729 119	517,24	12 147,98	12 222,70	48,5%	4,6%

Urbanizacja

W województwie mazowieckim jest 110 miast, w tym 5 miast na prawach powiatu.

Herb	Miasto	Powiat	Ludność (30 czerwca 2014)	Pow. (km²)	Gęst. zal. (os./km²)
	Warszawa	na prawach powiatu	1 729 119	517,90	3339
	Radom	na prawach powiatu	217 834	111,80	1948
	Płock	na prawach powiatu	122 572	88,06	1392
	Siedlce	na prawach powiatu	76 585	31,87	2403
	Pruszków	pruszkowski	59 796	19,19	3116
	Legionowo	legionowski	54 246	13,60	3989
	Ostrołęka	na prawach powiatu	52 792	29,00	1820
	Piaseczno	piaseczyński	45 270	16,22	2791
	Otwock	otwocki	45 073	47,33	952
	Ciechanów	ciechanowski	44 673	32,84	1360
	Żyrardów	żyrardowski	41 056	14,35	2861
	Mińsk Mazowiecki	miński	40 028	13,12	3051
	Wołomin	wołomiński	37 418	17,24	2170
	Sochaczew	sochaczewski	37 333	26,13	1429
	Ząbki	wołomiński	32 376	11,13	2909
	Mława	mławski	30 893	35,50	870
	Grodzisk Mazowiecki	grodziski	29 988	13,19	2274
	Marki	wołomiński	29 395	26,03	1129
	Nowy Dwór Mazowiecki	nowodworski	28 361	28,27	1003
	Wyszków	wyszkowski	27 205	20,78	1305
	Piastów	pruszkowski	22 862	5,76	3969
	Ostrów Mazowiecka	ostrowski	22 770	22,09	1031
	Płońsk	płoński	22 435	11,60	1934
	Kobyłka	wołomiński	21 132	19,64	1076
	Józefów	otwocki	20 013	23,92	837
	Sulejówek	miński	19 385	19,31	1004
	Pionki	radomski	19 286	18,34	1052
	Pułtusk	pułtuski	19 229	23,00	836
	Gostynin	gostyniński	19 026	32,40	587
	Sokołów Podlaski	sokołowski	18 730	17,50	1070
	Sierpc	sierpecki	18 468	18,60	993
	Kozienice	kozienicki	18 150	10,45	1737
	Zielonka	wołomiński	17 434	79,48	219
	Konstancin-Jeziorna	piaseczyński	17 371	17,74	979
	Przasnysz	przasnyski	17 337	25,16	689
	Garwolin	garwoliński	17 160	22,08	777
	Łomianki	warszawski zachodni	16 632	8,40	1980
	Grójec	grójecki	16 430	8,57	1917
	Milanówek	grodziski	16 427	13,52	1215
	Brwinów	pruszkowski	13 124	10,06	1305
	Węgrów	węgrowski	12 814	35,50	361
	Błonie	warszawski zachodni	12 536	9,12	1375
	Szydłowiec	szydłowiecki	12 030	21,93	549
	Warka	grójecki	11 780	26,77	440
	Góra Kalwaria	piaseczyński	11 678	13,72	851
	Radzymin	wołomiński	11 572	23,32	496
	Ożarów Mazowiecki	warszawski zachodni	10804	5,71	1892
	Karczew	otwocki	10 132	28,12	360
	Maków Mazowiecki	makowski	10 098	10,30	980
	Żuromin	żuromiński	8988	11,11	809
	Zwoleń	zwoleński	8072	15,91	507
	Tłuszcz	wołomiński	8015	7,91	1013
	Nasielsk	nowodworski	7632	12,57	607
	Białobrzegi	białobrzeski	7122	7,51	948
	Łosice	łosicki	7111	23,75	299
	Łochów	węgrowski	6793	13,39	507
	Mszczonów	żyrardowski	6466	8,56	755
	Przysucha	przysuski	6135	7,02	874
	Lipsko	lipski	5769	15,70	367
	Iłża	radomski	5010	15,83	316
	Łaskarzew	garwoliński	4904	15,35	319
	Raciąż	płoński	4629	18,60	249
	Pilawa	garwoliński	4450	6,62	672
	Skaryszew	radomski	4295	27,49	156
	Gąbin	płocki	4152	27,95	149
	Serock	legionowski	4140	13,43	308
	Tarczyn	piaseczyński	4091	5,24	781
	Żelechów	garwoliński	4071	12,14	335
	Jedlnia-Letnisko	radomski	3976	8,22	484
	Nowe Miasto nad Pilicą	grójecki	3898	11,25	346
	Podkowa Leśna	grodziski	3849	10,13	380
	Halinów	miński	3674	2,84	1294
	Mrozy	miński	3481	7,73	450
	Myszyniec	ostrołęcki	3308	10,74	308
	Zakroczym	nowodworski	3224	19,97	161
	Glinojeck	ciechanowski	3133	7,37	425
	Drobin	płocki	2978	9,65	309
	Chorzele	przasnyski	2945	17,51	168
	Kałuszyn	miński	2943	12,30	239
	Różan	makowski	2743	6,67	411
	Wyszogród	płocki	2690	12,96	208
	Mogielnica	grójecki	2380	12,98	183
	Siennica	miński	2308	11,78	196
	Cegłów	miński	2226	7,67	29
	Kosów Lacki	sokołowski	2158	11,57	187
	Sanniki	gostyniński	2084	11,76	177
	Sochocin	płoński	1997	6,83	292
	Brok	ostrowski	1974	28,06	70
	Bieżuń	żuromiński	1910	12,07	158
	Mordy	siedlecki	1822	4,54	401
	Dobre	Powiat miński	1820	8,61	211
	Lubowidz	żuromiński	1798	5,27	341
	Nowe Miasto	płoński	1644	8,91	185
	Maciejowice	garwoliński	1410	10,88	130
	Wiskitki	żyrardowski	1404	6,61	212
	Latowicz	miński	1377	25,73	54
	Bodzanów	płocki	1265	4,82	266
	Osieck	otwocki	1099	26,59	41,3
	Czerwińsk nad Wisłą	płoński	1089	7	146,1
	Jastrząb	szydłowiecki	1065	12,55	54
	Odrzywół	przysuski	967	7,93	122
	Magnuszew	kozienicki	966	9,18	105
	Solec nad Wisłą	lipski	965	20,91	46
	Sienno	lipski	928	10,70	86,78
	Jadów	wołomiński	927	4,63	202
	Wyśmierzyce	białobrzeski	908	16,84	54
	Przytyk	radomski	907	2,84	320
	Głowaczów	kozienicki	825	5,96	138
	Gielniów	przysuski	779	12,06	65
	Ciepielów	lipski	738	6,86	106

Warszawa

Siedlce

Podregiony statystyczne

Z dniem 1 stycznia 2018 roku województwo mazowieckie zostało ujęte w klasyfikacji statystycznej NUTS Unii Europejskiej jako dwa odrębne regiony NUTS 2. Podział ten ma umożliwić bardziej szczegółową analizę danych ekonomicznych w regionach i związaną z tym skuteczniejszą alokację funduszy europejskich (Mazowsze podzielone na dwa regiony ma większe możliwości pozyskania środków unijnych – z uwagi na znaczne różnice w wysokości wskaźników ekonomicznych między regionem warszawskim stołecznym a regionem mazowieckim regionalnym).

Region warszawski stołeczny (PL91) składa się z 3 podregionów statystycznych NUTS 3:

• Miasto Warszawa (PL911)
• podregion warszawski wschodni (PL912)
• podregion warszawski zachodni (PL913)

Region mazowiecki regionalny (PL92) składa się z 6 podregionów statystycznych NUTS 3:

• podregion radomski (PL921)
• podregion ciechanowski (PL922)
• podregion płocki (PL923)
• podregion ostrołęcki (PL924)
• podregion siedlecki (PL925)
• podregion żyrardowski (PL926)

Administracja i polityka

Samorząd województwa

Organem stanowiącym samorządu jest Sejmik Województwa Mazowieckiego, składający się z 51 radnych. Siedzibą sejmiku województwa jest Warszawa. Sejmik wybiera organ wykonawczy samorządu, którym jest zarząd województwa, składający się z 5 członków z przewodniczącym mu marszałkiem.

Budżet województwa mazowieckiego w 2013 r. zamknął się dochodami w wysokości 2191,6 mln zł oraz wydatkami w wysokości 2164,7 mln zł. Zadłużenie samorządu na koniec 2013 r. wyniosło 1587,5 mln zł, co stanowiło 73,3% wysokości wykonywanych dochodów samorządu.

W 2012 r. przeciętne zatrudnienie administracji samorządu wojewódzkiego wynosiło 2903 osoby.

Marszałek Województwa Mazowieckiego

• Adam Struzik (PSL), od 2001

Wicemarszałkowie Województwa Mazowieckiego

• Wiesław Raboszuk (PO), od 2015
• Rafał Rajkowski (PO), od 2018

Nove Kino Praha – siedziba sejmiku i urzędu marszałkowskiego

Członkowie Zarządu Województwa Mazowieckiego

• Janina Orzełowska (PSL), od 2010
• Anna Brzezińska (PO), od 2024

były Marszałek Województwa Mazowieckiego

• Zbigniew Kuźmiuk (PSL), od 1999 do 2001

byli wicemarszałkowie Województwa Mazowieckiego

• Leszek Mizieliński (SLD), od 1999 do 2001
• Jerzy Dobek (PSL), od 1999 do 2002
• Marek Lejk (SLD), od 2001 do 2002
• Antoni Pietkiewicz (PiS), od 2002 do 2003
• Wojciech Wierzejski (LPR), od 2002 do 2004
• Bogusław Kowalski (LPR), od 2003 do 2005
• Arkadiusz Czartoryski (PiS), od 2004 do 2005
• Waldemar Roszkiewicz (rekomendowany przez LPR), od 2005 do 2010
• Janusz Kotowski (PiS), od 2005 do 2006
• Tomasz Siemoniak (PO), od 2006 do 2007
• Jacek Kozłowski od 2006 do 2007
• Stefan Kotlewski (PO), od 2007 do 2010
• Ludwik Rakowski (PO), od 2008 do 2010
• Marcin Kierwiński (PO), od 2010 do 2011
• Krzysztof Strzałkowski (PO), od 2010 do 2014
• Leszek Ruszczyk (PO), od 2011 do 2015

byli członkowie Zarządu Województwa Mazowieckiego

• Henryk Kisielewski (PSL), od 1999 do 2001
• Leszek Kwiatek (SLD), od 1999 do 2001
• Jolanta Gontarczyk (SLD), od 2001 do 2002
• Zbigniew Ptasiewicz (SLD), od 2001 do 2002
• Bogusław Kowalski (LPR), od 2002 do 2003
• Paweł Zalewski (PiS), od 2002 do 2003
• Arkadiusz Czartoryski (PiS), od 2003 do 2004
• Tomasz Sieradz (PO), od 2003 do 2006
• Waldemar Roszkiewicz (rekomendowany przez LPR), od 2004 do 2005
• Jan Engelgard (LPR), od 2005 do 2006
• Piotr Szprendałowicz (rekomendowany przez PO), od 2006 do 2010
• Leszek Ruszczyk (PO), od 2010 do 2011
• Elżbieta Lanc (PO), od 2014 do 2024

Administracja państwowa

Pałac Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu w Warszawie, siedziba Wojewody Mazowieckiego

Pałac Sandomierski w Radomiu – siedziba radomskiej delegatury Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego

Kamera Pruska w Płocku – siedziba płockiej delegatury Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego

Terenowym organem administracji rządowej jest Wojewoda Mazowiecki, wyznaczany przez Prezesa Rady Ministrów. Siedzibą wojewody jest Warszawa, gdzie znajduje się Mazowiecki Urząd Wojewódzki w Warszawie. Siedzibą urzędu i wojewody są połączone pałace Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu i Ministra Skarbu przy placu Bankowym 3/5.

W celu usprawnienia działania urzędu działa także jego 5 delegatur (placówek zamiejscowych): w Ciechanowie, Ostrołęce, Płocku, Radomiu i Siedlcach.

Delegatury urzędu wojewódzkiego obejmują swoim zasięgiem działania:

• delegatura w Ciechanowie – powiaty: ciechanowski, mławski, pułtuski, płoński, żuromiński;
• delegatura w Ostrołęce – powiaty: ostrołęcki, makowski, ostrowski, przasnyski i miasto na prawach powiatu Ostrołęka;
• delegatura w Płocku – powiaty: płocki, gostyniński, sierpecki i miasto na prawach powiatu Płock;
• delegatura w Radomiu – powiaty: radomski, białobrzeski, grójecki, kozienicki, lipski, przysuski, szydłowiecki, zwoleński i miasto na prawach powiatu Radom;
• delegatura w Siedlcach – powiaty: siedlecki, łosicki, garwoliński, sokołowski, węgrowski i miasto na prawach powiatu Siedlce.

Wojewodowie Mazowieccy

• Antoni Pietkiewicz od 1 stycznia 1999 do 21 października 2001
• Leszek Mizieliński (SLD), od 21 października 2001 do 10 stycznia 2006
• Tomasz Koziński (PiS), od 10 stycznia 2006 do 17 stycznia 2007
• Wojciech Dąbrowski (PiS), od 18 stycznia 2007 do 1 lutego 2007
• Jacek Sasin (PiS), od 15 lutego 2007 do 29 listopada 2007
• Jacek Kozłowski (PO), od 29 listopada 2007 do 8 grudnia 2015
• Zdzisław Sipiera (PiS), od 8 grudnia 2015 do 11 listopada 2019
• Konstanty Radziwiłł (PiS), od 25 listopada 2019 do 15 marca 2023
• Tobiasz Bocheński (PiS), od 18 kwietnia 2023 do 13 grudnia 2023
• Mariusz Frankowski (PO), od 14 grudnia 2023

Wicewojewodowie Mazowieccy

• Stanisław Pietrzak (UW), I wicewojewoda od 1999 do 2000
• Andrzej Wieczorek (AWS), I wicewojewoda od 2000 do 2001
• Dariusz Krajowski-Kukiel (UW), II wicewojewoda od 1999 do 2001
• Maciej Sieczkowski (UP), I wicewojewoda od 2001 do 2006
• Elżbieta Lanc (PSL), II wicewojewoda od października od 2001 do 2003
• Adam Mroczkowski (PL-D), II wicewojewoda od 12 maja 2003 do 11 stycznia 2006
• Jacek Sasin (PiS), I wicewojewoda od 10 stycznia 2006 do 15 lutego 2007
• Cezary Pomarański, II wicewojewoda od 12 stycznia 2006 do 4 grudnia 2007
• Marek Martynowski (PiS), I wicewojewoda od 19 kwietnia 2007 do 13 listopada 2007
• Dariusz Piątek (PSL), I wicewojewoda od 27 grudnia 2007 do 10 grudnia 2015
• Sylwester Dąbrowski (PiS), I wicewojewoda od 11 stycznia 2016 do grudnia 2023
• Artur Standowicz (PiS), II wicewojewoda od 11 stycznia 2016 do grudnia 2023
• Robert Sitnik (Polska 2050), I wicewojewoda od stycznia 2024
• Patryk Fajdek (Nowa Lewica), II wicewojewoda od stycznia 2024

Charakterystyka gospodarki

Radom – siedziba PGZ SA

Płock – PKN Orlen

W 2012 r. produkt krajowy brutto województwa mazowieckiego wynosił 353,3 mld zł, co stanowiło 21,9% PKB Polski. Należy jednak podkreślić, że 59,1% PKB województwa wytwarza sama Warszawa. Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca mazowieckiego wynosił 66,8 tys. zł (159,2% średniej krajowej), co lokowało na 1. miejscu względem innych województw. Według Eurostatu w 2011 r. PKB na 1 mieszkańca woj. mazowieckiego, według zestandaryzowanego parytetu siły nabywczej, wynosiło 107% średniego PKB w Unii Europejskiej, natomiast PKB województwa bez uwzględnienia siły nabywczej stanowiło w 2009 r. 55,3% średniego PKB Unii (13 000 euro na mieszkańca wobec średniej w Unii 23 500 euro).

W 2010 r. produkcja sprzedana przemysłu w województwie mazowieckim wynosiła 199,3 mld zł, co stanowiło 20,2% produkcji przemysłu Polski. Sprzedaż produkcji budowlano-montażowej w mazowieckim wynosiła 37,4 mld zł, co stanowiło 23,3% tej sprzedaży Polski.

W Radomiu mieści się siedziba jednego z największych koncernów obronnych w Europie – Polskiej Grupy Zbrojeniowej SA. W Płocku swoją siedzibę ma PKN Orlen (4. w indeksie), największy polski koncern paliwowy. W Warszawie i w Siedlcach działa Polimex-Mostostal. W Przasnyszu swoją siedzibę ma firma Kross.

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie mieszkańca województwa mazowieckiego we wrześniu 2019 r. wynosiło 6000,45 zł, co lokowało je na 1. miejscu względem wszystkich województw.

W końcu września 2019 liczba zarejestrowanych bezrobotnych w województwie obejmowała ok. 123,3 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 4,4% do aktywnych zawodowo. Według danych z 2011 r. 3,2% mieszkańców w gospodarstwach domowych województwa mazowieckiego miało wydatki poniżej granicy ubóstwa skrajnego (tzn. znajdowało się poniżej minimum egzystencji), przy czym wskaźnik dla województwa mazowieckiego bez Warszawy obejmował 4,5% mieszkańców tego obszaru.

Transport

Transport drogowy

Obwodnica Warszawy S2

Przez województwo przebiegają drogi krajowe:

• droga krajowa nr 2, droga ekspresowa S2, autostrada A2 – Świecko – Poznań – Warszawa – Kukuryki
• droga krajowa nr 7, droga ekspresowa S7 – Gdańsk – Warszawa – Kraków
• droga krajowa nr 8, droga ekspresowa S8 – Suwałki – Warszawa – Wrocław
• droga krajowa nr 17, droga ekspresowa S17 (trasa europejska E372) – Warszawa – Lublin – Hrebenne
• droga krajowa nr 79, droga ekspresowa S79 – Warszawa – Sandomierz – Kraków; Lotnisko Chopina w Warszawie – A2 w gminie Raszyn
• droga krajowa nr 9 – Radom – Rzeszów
• droga krajowa nr 12, droga ekspresowa S12 – Piotrków Trybunalski – Radom – Lublin – Dorohusk
• droga krajowa nr 19 – Kuźnica – Białystok – Łosice – Lublin – Rzeszów – Barwinek
• droga krajowa nr 50, droga ekspresowa S50, autostrada A50 – Tranzytowa Obwodnica Warszawy.

Transport kolejowy

Antresola w hali Dworca Centralnego w Warszawie po przebudowie w latach 2015–2016

Pociągi 27WE Elf SKM linii S2 i S3 na stacji Warszawa Lotnisko Chopina

Czynne linie kolejowe na obszarze województwa:

• linia kolejowa E 20 Berlin – Warszawa – Moskwa
• linia kolejowa E 65 Warszawa – Gdynia
• linia kolejowa E 75 Warszawa – Helsinki
• linia kolejowa nr 1 Warszawa Centralna → Katowice
• linia kolejowa nr 2 Warszawa Centralna → Brześć Centralny
• linia kolejowa nr 3 Warszawa Zachodnia → Frankfurt nad Odrą
• linia kolejowa nr 4 Grodzisk Mazowiecki → Zawiercie
• linia kolejowa nr 6 Zielonka → Kuźnica Białostocka
• linia kolejowa nr 7 Warszawa Wschodnia → Jagodzin
• linia kolejowa nr 8 Warszawa Zachodnia → Kraków Główny
• linia kolejowa nr 9 Warszawa Wschodnia → Gdańsk Główny
• linia kolejowa nr 10 Legionowo → Tłuszcz
• linia kolejowa nr 12 Skierniewice → Łuków
• linia kolejowa nr 13 Krusze → Pilawa
• linia kolejowa nr 19 Warszawa Główna Towarowa → Józefinów podg.
• linia kolejowa nr 20 Warszawa Główna Towarowa → Warszawa Praga
• linia kolejowa nr 21 Warszawa Wileńska → Zielonka
• linia kolejowa nr 22 Tomaszów Mazowiecki → Radom
• linia kolejowa nr 23 Warszawa Główna Osobowa → Warszawa Zachodnia
• linia kolejowa nr 26 Radom → Łuków
• linia kolejowa nr 27 Nasielsk → Toruń Wschodni
• linia kolejowa nr 28 Wieliszew → Zegrze
• linia kolejowa nr 29 Tłuszcz → Ostrołęka
• linia kolejowa nr 31 Siedlce → Świsłocz
• linia kolejowa nr 33 Kutno → Brodnica
• linia kolejowa nr 34 Ostrołęka → Małkinia
• linia kolejowa nr 35 Ostrołęka → Szczytno
• linia kolejowa nr 36 Ostrołęka → Łapy
• linia kolejowa nr 42 Warszawa Jelonki → Radiowo
• linia kolejowa nr 45 Warszawa Wschodnia → Warszawa Grochów
• linia kolejowa nr 46 Warszawa Zachodnia → Warszawa Czyste
• Warszawska Kolej Dojazdowa:
  • linia kolejowa nr 47 Warszawa Śródmieście WKD → Grodzisk Mazowiecki Radońska
  • linia kolejowa nr 48 Podkowa Leśna Główna → Milanówek Grudów
• linia kolejowa nr 55 Siedlce → Małkinia
• linia kolejowa nr 56 Płock Radziwie → Płock Radziwie Port
• linia kolejowa nr 76 Bąkowiec → Kozienice
• linia kolejowa nr 77 Janików → Świerże Górne
• linia kolejowa nr 82 Bąkowiec → Puławy Azoty
• linia kolejowa nr 440 Warszawa Okęcie → Warszawa Lotnisko Chopina
• linia kolejowa nr 447 Warszawa Zachodnia → Grodzisk Mazowiecki
• linia kolejowa nr 448 Warszawa Zachodnia → Warszawa Rembertów
• linia kolejowa nr 449 Warszawa Rembertów → Zielonka
• linia kolejowa nr 452 Warszawa Wschodnia → Warszawa Grochów
• linia kolejowa nr 937 Warszawa Okęcie → Jeziorna

Planowana jest budowa szybkiej kolei łączącej Łódź z Warszawą, Poznaniem i Wrocławiem, tzw. linii „Y”.

Lokalny transport kolejowy zapewniają Koleje Mazowieckie, którego województwo mazowieckie jest właścicielem.

Warszawa jest jedynym posiadającym metro miastem w Polsce.

Tabor kolejowy

Województwo mazowieckie wraz z Kolejami Mazowieckimi i Mazowiecką Spółką Taborową są właścicielem 276 pojazdów z których stanowią 244 elektryczne zespoły trakcyjne, 17 spalinowych zespołów trakcyjnych i autobusów szynowych, 13 lokomotyw elektrycznych i 59 wagonów piętrowych systemu push-pull zakupionych głównie przez Koleje Mazowieckie.

Ponadto Mazowiecka Spółka Taborowa jest właścicielem ośmiu pojazdów serii VT627 i VT628 niemieckiej produkcji. Natomiast Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego jest właścicielem pięciu szynobusów polskiej produkcji.

Tabor niebędący własnością Kolei Mazowieckich

Seria	Typ	Numery	Liczba	Producent	Własność	Użytkownik	Źródło
VT627	627.0 627.1	003, 008, 101 ÷ 102, 104 ÷ 105	6	LHB MaK	Mazowiecka Spółka Taborowa	Koleje Mazowieckie
VT628	628.0	002/012, 009/019	2	Waggonfabrik Uerdingen LHB	Mazowiecka Spółka Taborowa	Koleje Mazowieckie
222M		001 ÷ 002	2	Newag	UM	Koleje Mazowieckie
SA135	214Mb	021 ÷ 022, 024	3	Pesa	UM	Koleje Mazowieckie

Transport lotniczy

Wnętrze hali odlotów Terminalu A Lotniska Chopina w Warszawie

W województwie znajduje się największy w Polsce port lotniczy: Lotnisko Chopina w Warszawie.

Na obszarze województwa zlokalizowane są następujące lotniska:

• Lądowisko Góraszka
• Lotnisko Płock
• Lotnisko Przasnysz
• Lotnisko Radom-Piastów
• Lotnisko Sochaczew-Bielice
• Lotnisko Warszawa-Babice
• Port lotniczy Warszawa-Modlin
• Port lotniczy Warszawa-Okęcie
• Port lotniczy Warszawa-Radom

Nauka i oświata

Uniwersytet Warszawski – Auditorium Maximum

Uniwersytet Radomski – Wydział Ekonomii i Finansów

Mazowsze, w zakresie rozwoju szkolnictwa wyższego przewodzi wśród polskich województw. W szkołach wyższych kształci się tu obecnie 270 tys. studentów, czyli dwa razy tyle, co w województwie dolnośląskim, oraz półtora razy tyle, co w województwie małopolskim. W roku 2018 ok. 67% studentów kształci się na uczelniach publicznych, co w skali kraju stanów najwyższy wynik i jednocześnie świadczy o silnie rozbudowanym rynku szkolnictwa niepublicznego.

Warszawa jest największym skupiskiem uczelni (stolica skupia 75% mazowieckich szkół wyższych oraz blisko 90% studentów), ale są one również zlokalizowane w innych miastach województwa: (Płock, Pułtusk, Radom, Siedlce).

Uczelnie publiczne: (zobacz też uczelnie w Warszawie)

• Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora w Pułtusku
• Akademia Pożarnicza
• Akademia Sztuki Wojennej
• Akademia Pedagogiki Specjalnej
• Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie
• Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie
• Politechnika Warszawska
• Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
• Szkoła Główna Handlowa
• Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego
• Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina
• Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach
• Uniwersytet Radomski
• Uniwersytet Warszawski
• Warszawski Uniwersytet Medyczny
• Wojskowa Akademia Techniczna im. Jarosława Dąbrowskiego w Warszawie

Bezpieczeństwo publiczne

Mazowiecka Komenda Wojewódzka Policji w Radomiu

Specjalistyczny Szpital Zachodni im. Jana Pawła II w Grodzisku Mazowieckim

W województwie mazowieckim działają dwa centra powiadamiania ratunkowego, które znajdują się w Warszawie i Radomiu i które obsługują zgłoszenia alarmowe kierowane do numerów alarmowych 112, 997, 998 i 999.

Kultura

Zabytki

Pod względem liczby zabytków województwo mazowieckie plasuje się tuż za dolnośląskiem. Na Mazowszu znajduje się najwięcej w Polsce zabytkowych obiektów przemysłowych (294). Znaczna jest liczba historycznie wartościowych rezydencji znajdujących się w rejestrze zabytków (509).

Według badań Polskiej Organizacji Turystycznej przeprowadzonych w 2014 r. najbardziej rozpoznawalnymi atrakcjami Mazowsza są przede wszystkim obiekty zabytkowe: pałac w Wilanowie, Łazienki Królewskie oraz warszawska Starówka.

Na obszarze obecnego województwa mazowieckiego tworzyli i żyli przez wiele lat: Juliusz Słowacki, Witold Gombrowicz, Julian Tuwim, Bolesław Prus, Fryderyk Chopin, Isaac Bashevis Singer.

Język

Większość ludności Mazowsza posługuje się językiem polskim. Przed II wojną światową wśród Żydów w użyciu był język jidisz, obecnie jest on nauczany jedynie na Uniwersytecie Warszawskim oraz używany w Teatrze Żydowskim w Warszawie w niektórych sztukach. Na wsi posługiwano się dialektem mazowieckim, który jednak zanika w ostatnich dziesięcioleciach.

Województwo mazowieckie charakteryzuje się najlepszą znajomością języków obcych w Polsce. Jest pierwsze pod względem znajomości języka angielskiego i włoskiego, drugim pod względem znajomości francuskiego i niemieckiego oraz szóstym pod względem znajomości hiszpańskiego.

Skład narodowościowy

Skład narodowościowy województwa mazowieckiego według spisu z 2021 roku

     Polacy (98.04%)

     Ukraińcy (0.28%)

     Białorusini (0.17%)

     Anglicy (0.12%)

     Niemcy (0.10%)

     Żydzi (0.09%)

     Ślązacy (0.09%)

     Rosjanie (0.07%)

     Wietnamczycy (0.07%)

     Francuzi (0.06%)

     Włosi (0.06%)

     Inni (0.82%)

Religia

Katedra Wniebowzięcia NMP w Płocku

Świątynia Miłosierdzia i Miłości w Płocku

Katedra w Radomiu

Katedra Niepokalanego Poczęcia NMP w Siedlcach

Większość mieszkańców województwa mazowieckiego należy do Kościoła rzymskokatolickiego. Praktykuje jednak mniej niż połowa ludności. W archidiecezji warszawskiej praktykuje 30% ludności, w diecezji płockiej 32% i 34% w diecezji warszawsko-praskiej, co sprawia, że należą one do najbardziej zlaicyzowanych w Polsce. W diecezji radomskiej praktykuje 37% ludności. Najbardziej religijna jest diecezja siedlecka (45%) i diecezja łomżyńska (44%).

Drugim co do liczebności wyznaniem województwa mazowieckiego są mariawici, szczególnie licznie zamieszkujący okolice Płocka, Warszawy, Siedlec i Mińska Mazowieckiego. Niemal połowa polskich mariawitów zamieszkuje województwo mazowieckie. Kolebką mariawityzmu jest Płock, gdzie św. Maria Franciszka Kozłowska otrzymała objawienia Dzieła Wielkiego Miłosierdzia. W Płocku znajduje się Świątynia Miłosierdzia i Miłości, sanktuarium i siedziba władz Kościoła Starokatolickiego Mariawitów. Parafie tego Kościoła rozsiane są po całym województwie i administracyjnie należą do dwóch diecezji: warszawsko-płockiej i lubelsko-podlaskiej. W klasztorze w Felicjanowie pod Płockiem, swoją siedzibę mają władze zwierzchnie Kościoła Katolickiego Mariawitów, który składa się z dwóch kustodii: warszawskiej i płockiej.

Wyznawcy prawosławia z województwa mazowieckiego zamieszkują głównie Warszawę, gdzie też mieści się siedziba władz Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Parafie w województwie należą administracyjnie do trzech diecezji: warszawsko-bielskiej (Warszawa, Wołomin, Stanisławowo, Płock), lubelsko-chełmskiej (Siedlce, Mińsk Mazowiecki) i łódzko-poznańskiej (Radom). Ponadto w Warszawie działa parafia katedralna Prawosławnego Ordynariatu Wojska Polskiego.

Na terenie województwa działają także synagogi (neoortodoksyjna, reformowana i ortodoksyjna), meczet, sikhowska gurdawara, jedyna wolnostojąca kaplica mormonów oraz bardzo dużo kościołów protestanckich. Trwają starania o wybudowanie świątyni buddyjskiej.

Historycznie, bardzo duże znaczenie na tych ziemiach miał judaizm, gdyż Żydzi stanowili do II wojny światowej między 20% a 50% ludności mazowieckich miasteczek. Na północno-wschodnim Mazowszu istotny był kalwinizm. Na terenie województwa działają także Świadkowie Jehowy, także tutaj w miejscowości Nadarzyn w powiecie pruszkowskim mają swoją główną siedzibę na terenie Polski.

Sport

Gra tutaj najbardziej utytułowany polski klub piłkarski Legia Warszawa. Poza tym grają jeszcze Polonia Warszawa, Wisła Płock, Świt Nowy Dwór Mazowiecki, Ząbkovia Ząbki, Radomiak Radom, Sęp Żelechów. W Polskiej Lidze Koszykówki gra AZS Politechnika Warszawska oraz Rosa Radom. W Polskiej Lidze Siatkówki gra AZS Politechnika Warszawska oraz Czarni Radom. W TAURONLidze gra DPD IŁCapital Legionovia Legionowo. W PGNiG Superlidze Mężczyzn występuje jeden z najbardziej utytułowanych klubów piłki ręcznej w Polsce Orlen Wisła Płock.

Ochrona środowiska

Ruiny Spichlerza z 1841 przy ujściu Narwi do Wisły

Obszar Mazowsza w 1793 a współczesne województwo mazowieckie. Zaznaczono także: Kurpie, księstwa biskupie i Ordynacji Opinogórskiej

Według danych z roku 2000 powierzchnia obszarów chronionych w województwie mazowieckim ogółem wynosiła 1 053 439,9 ha, co stanowiło 29,6% powierzchni województwa.

Na terenie województwa mazowieckiego znajdowało się:

• 1 park narodowy – Kampinoski Park Narodowy
• 9 parków krajobrazowych
  • Bolimowski Park Krajobrazowy
  • Brudzeński Park Krajobrazowy
  • Chojnowski Park Krajobrazowy
  • Gostynińsko-Włocławski Park Krajobrazowy
  • Górznieńsko-Lidzbarski Park Krajobrazowy
  • Kozienicki Park Krajobrazowy
  • Mazowiecki Park Krajobrazowy
  • Nadbużański Park Krajobrazowy
  • Park Krajobrazowy Podlaski Przełom Bugu
• 189 rezerwatów przyrody
• 62 obszary chronionego krajobrazu

Zmiany

Rozważany był projekt wyłączenia z regionu Warszawy jako niezależnego województwa i przeniesienia stolicy Mazowsza do innego miasta np. do Płocka lub Radomia. Zwolennicy tego rozwiązania wskazują, że z powodu wysokiego wskaźnika PKB per capita w Warszawie reszta województwa nie będzie mogła korzystać z funduszy strukturalnych UE, gdy PKB dla całego województwa przekroczy wyznaczony przez Unię Europejską wskaźnik 75% PKB. Przeciwnicy zwracają uwagę na wysokie koszty administracyjne wynikłe z dublowania urzędów i przeprowadzki do innego miasta oraz konieczności zmiany wielu systemów w administracji publicznej. Premier Donald Tusk w swoim exposé zapowiedział, że nie przewiduje w czasie swoich rządów poparcia żadnych inicjatyw w zakresie zmian podziału administracyjnego.

Zobacz też

• Warszawa (projekt województwa)
• województwo staropolskie
• Mazowsze
• VeloMazovia – sieć szlaków rowerowych na Mazowszu
• Mazowiecka Chorągiew Harcerzy ZHR

Linki zewnętrzne

• Strona Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego w Warszawie. mazowsze.uw.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-04-27)].
• Strona samorządu województwa mazowieckiego
• Województwo mazowieckie w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2015-05-18] , liczba ludności na podstawie danych GUS.