Wikijunior:Układ Słoneczny/Jowisz

Układ Słoneczny

Wstęp Nasz Układ Słoneczny Słońce ☉ • Merkury ☿ Wenus ♀ Ziemia ⨁ Księżyc Mars ♂ • Pas planetoid Ceres ⚳ • Jowisz ♃ Saturn ♄ Uran ⛢ Neptun ♆ • Komety Pas Kuipera Pluton ♇ Haumea Makemake Eris Obłok Oorta Heliosfera Słowniczek Obserwacje

Jowisz jest zdecydowanie największą planetą w Układzie Słonecznym: jest dwa i pół raza większy niż pozostałe planety razem wzięte! Jest piątą planetą od Słońca i najjaśniejszą.

Jak duży jest Jowisz?

Porównanie rozmiarów Jowisza i Ziemi

Jowisz ma 142 984 kilometry średnicy na równiku – to około 11 średnic Ziemi i prawie 1/10 średnicy Słońca. 1400 kul rozmiaru Ziemi zmieściłoby się w objętości Jowisza. Jego masa jest nieco mniejsza niż jedna tysięczna masy Słońca. Od bieguna do bieguna ma 133 709 kilometrów, czyli około 10 średnic Ziemi. To szybka rotacja Jowisza wokół osi powoduje jego „wybrzuszenie” na równiku.

Pole magnetyczne Jowisza jest największym obiektem planetarnym w Układzie Słonecznym. Ma 26 milionów kilometrów, co czyni je aż 20 razy większym od Słońca. Jego „ogon” rozciąga się aż za orbitę Saturna. Gdyby można je było zobaczyć z Ziemi, zajmowałoby na niebie obszar pięciokrotnie większy od Księżyca w pełni.

Jak wygląda jego powierzchnia?

Jako gazowy olbrzym, Jowisz nie ma powierzchni w ścisłym znaczeniu tego słowa. To, co widzimy, to warstwy chmur w jego atmosferze. Poniżej chmur ciśnienie stopniowo wzrasta, aż znajdujący się tam wodór przechodzi w stan płynny. Jednak nie ma wyraźnej granicy oddzielającej ciecz od gazu.

Jowisz jest pochmurną, wietrzną i burzową planetą. Jest stale pokryty warstwą chmur, a wiatry dochodzące do 600 kilometrów na godzinę nie należą do rzadkości. Sztormy widoczne są z kosmosu jako kolorowe wiry, pasma i plamy. Wyjątkowo silna burza, o średnicy trzykrotnie większej od Ziemi, nosi nazwę Czerwonej Plamy. Jest obserwowana od niemal 300 lat!

Warstwy chmur Jowisza podzielone na poziome pasma, naprzemiennie jasne i ciemne. Różnice kolorów świadczą o różnym składzie chemicznym chmur oraz o zmianach w ich temperaturze. Każde pasmo obraca się w przeciwnym kierunku do pasm sąsiednich. Na granicach pasm, gdzie spotykają się masy gazu poruszające się w przeciwnych kierunkach, dochodzi do efektownych zawirowań.

W burzliwej atmosferze Jowisza występują również błyskawice. Są podobne do ziemskich, ale mogą być nawet stukrotnie mocniejsze! Błyskawice powstają w chmurach zawierających wodę, poniżej widocznych warstw chmur.

Jakie są jego pierścienie?

Pierścienie Jowisza są ciemne i słabo widoczne. Składają się z drobnych cząstek, powstałych ze zderzeń meteorytów z pobliskimi księżycami oraz z pozostałości przelatujących komet. W istocie, do czasu gdy sonda Voyager, przelatując w pobliżu Jowisza, wykonała zdjęcia pierścieni, uczeni w ogóle o nich nie wiedzieli. Dwa spośród pierścieni wyraźnie odpowiadją dwóm grupom wewnętrzych księżyców Jowisza.

Jakie są jego księżyce?

Galileuszowe księżyce Jowisza. Od lewej: Io, Europa, Ganimedes, Kallisto.

Obecnie znane są 63 księżyce Jowisza, a 49 z nich posiada oficjalne nazwy. Cztery największe z nich: Io, Europa, Ganimedes i Kallisto, zostały odkryte przez Galileusza w 1610 roku. Księżyce galileuszowe można obserwować przez lornetkę; na powierzchni Jowisza często widać cienie rzucane przez nie podczas zaćmień.

Jak długo trwa dzień i rok na tej planecie?

Dzień na Jowiszu trwa około 10 ziemskich godzin. „Około”, ponieważ różne części tej planety wirują wokół osi z różną prędkością. Jest to możliwe, gdyż Jowisz składa się głównie z gazów; masy gazu poruszają się z różnymi prędkościami, w pewnych obszarach zgodnie z kierunkiem obrotu planety, a w innych przeciwnie. Za „podstawowy” okres obrotu Jowisza uznaje się okres zmian jego pola magnetycznego. Sądzi się, że odpowiada on obrotowi jego stałego jądra.

Rok na Jowiszu trwa około 12 ziemskich lat. Rok Jowisza to 2/5 roku Saturna. To znaczy, że przez każde 2 lata Saturna Jowisz wykonuje 5 pełnych obiegów wokół Słońca. Gdy okresy obiegu dwóch planet pozostają w tak prostym stosunku, nazywamy to orbitalnym rezonansem.

Z czego składa się Jowisz?

Jowisza nazywa się często „gazowym olbrzymem”, ponieważ dwa jego główne składniki – wodór i hel – w warunkach ziemskich występują jako gazy. Być może bardziej właściwe byłoby określenie „wodorowy olbrzym”. Wodór we wnętrzu Jowisza występuje w trzech stanach skupienia: gazowym, ciekłym oraz stałym.

Najbardziej zewnętrzna warstwa Jowisza, jego atmosfera, rozciąga się na 1000 kilometrów w głąb (dla porównania atmosfera Ziemi ma około 100 kilometrów). Składa się ona w około 9/10 z wodoru i 1/10 helu, zawiera też śladowe ilości innych substancji. Wykryto między innymi parę wodną, metan (trujący gaz) i amoniak. Przypuszcza się, że jasne chmury Jowisza zbudowane są z kryształków amoniaku.

Poniżej atmosfery znajduje się warstwa płynnego wodoru. Trudno byłoby nazwać ją oceanem, ponieważ nie istnieje tam wyraźna granica między cieczą a gazem: przechodzą one płynnie w siebie. Jeszcze niżej olbrzymie ciśnienie zgniata wodór do tego stopnia, że przechodzi on w stan stały (metaliczny). W samym centrum Jowisza prawdopodobnie znajduje się stałe, skaliste jądro. Naukowcy sądzą, że jest ono niewielkie w porównaniu do reszty Jowisza, ale większe niż Ziemia.

Jak silne jest przyciąganie Jowisza?

Gdybyś unosił(a) się w górnych warstwach atmosfery Jowisza, przyciągałby Cię z siłą około dwa i pół raza większą od przyciągania Ziemi.

Z drugiej strony siła odśrodkowa (pochodząca z szybkiego ruchu obrotowego planety) działa przeciwnie do grawitacji. W pobliżu równika Jowisza „odejmowałaby” 1/10 Twojej wagi. Wpływ tej siły malałby w miarę zbiżania się do biegunów.

Od czego pochodzi jego nazwa?

W mitologii rzymskiej Jowisz, zwany także Jupiterem, był królem wszystkich bogów. Jego greckim odpowiednikiem był Zeus, władca piorunów. Jako największa z planet, dominująca nad innymi, Jowisz w pełni zasługuje na swoje imię.