Cautleya: Różnice pomiędzy wersjami

*Cautleya*
	; Cautleya spicata
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	imbirowce
Rodzina	imbirowate
Rodzaj	Cautleya
	Nazwa systematyczna
	Cautleya (Royle ex Benth.) Hook.f.; Bot. Mag. 114: t. 6991 (1888)
	Typ nomenklatoryczny
	Cautleya gracilis (Sm.) Dandy
Synonimy
	Cautlea Royle
	Cautlea Royle
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Aktualna wersja na dzień 13:07, 26 lip 2024

Cautleya (Royle ex Benth.) Hook.f. − rodzaj roślin z rodziny imbirowatych. Należą do niego dwa gatunki występujące w Azji, na obszarze od północnych Indii, przez Nepal, Bhutan, południowe Chiny do Mjanmy, Tajlandii i Wietnamu^[5].

Nazwa naukowa rodzaju honoruje sir Proby Thomasa Cautleya, brytyjskiego przyrodnika, odpowiedzialnego za budowę Kanału Górnego Gangesu^[6].

Morfologia

Pokrój: Wieloletnie rośliny zielne, często epifityczne^[5].

Pędy: Podziemne kłącze, biegnące lub tworzące kępy, aromatyczne^[7]. Nadziemna nibyłodyga nietrwała, obumierająca pod koniec sezonu wegetacyjnego. Ulistnione pędy długości 20–100 cm^[5].

Korzenie: Wiązkowe, bulwiaste^[7].

Liście: Ulistnienie naprzemianległe^[5]. Pochwy liściowe rurkowate^[5]. Języczki liściowe podługowate^[7], dwuwrębne^[5], błoniaste^[7]. Blaszki liściowe krótkoogonkowe (C. spicata) lub siedzące (C. gracilis), zwykle eliptyczne^[5], podługowate do podługowatolancetowatych^[7], zaostrzone^[7], niekiedy odosiowo ciemnofioletowoczerwone^[5].

Kwiaty: Zebrane wierzchołkowo na pędzie, od 1 do 100, w luźny lub gęsty kłos^[7]. Przysadki zielone (C. gracilis) lub czerwone (C. spicata), otulające kwiat^[5], podługowate, błoniaste^[7]. Listki zewnętrznego okółka okwiatu zrośnięte w rurkę, z jednej strony rozszczepione^[7], jasnozielone do ciemnoczerwonych^[5]. Listki wewnętrznego okółka zrośnięte w rurkę mniej więcej długości rurki zewnętrznego okółka^[5], białą^[7]. Łatki żółte^[7]. Łatka grzbietowa łódkowata, zakrzywiona, sztyletowata^[5]. Boczne łatki lancetowate, wąsko zaostrzone^[7], zrośnięte ze sobą oraz nasadą warżki^[5]. Warżka żółta, odwrotnie sercowata^[7], głęboko dwusieczna^[5], o łatkach raczej szerokich i pomarszczonych z ząbkowanymi brzegami^[5]. Boczne prątniczki przypominające listki okwiatu, odwrotnielancetowate^[5] do odwrotnie jajowatych^[7] i wzniesione^[5], tworzące razem z łatką grzbietową okwiatu kapturek nad pręcikiem^[5]. Pręcik obrotny, z boku w kształcie litery L, z dwiema pomarańczowymi ostrogami u nasady^[5]. Nitka pręcika biała^[7]. Pylniki pękające wzdłużnie^[5], żółte, podługowate^[7]. Zalążnia trójkomorowa, podługowata^[7], krótka^[5]. Szyjka słupka położona między pylnikami^[5], nitkowata, naga^[7]. Znamię słupka białe, maczugowate^[5] (lejkowate^[7], orzęsione^[5]. Obecne są dwa epigyniczne, szydłowate^[5] (równowąskie^[7]), białe gruczoły^[5].

Owoce: Kuliste lub podługowate, czerwone, nagie lub omszone torebki, otwierające się wieczkiem^[7]. Nasiona kanciaste lub eliptyczne, czarne, omszone^[7], z białą osnówką^[5], całkowicie okrywającą nasiono (C. spicata) lub obecną jedynie wokół znaczka^[7].

Gatunki podobne: Gatunki zaliczane do rodzaju roskea o fioletowych lub białych kwiatach i wydłużonych zalążniach^[5].

Biologia i ekologia

Rozwój: Kwitną i owocują od maja do grudnia^[7].

Siedlisko: Na wyższych wysokościach epifity; rosną razem z mchami, na pniach drzew, wilgotnych zboczach i w szczelinach skalnych, obficie spotykane wzdłuż lasów sosnowych^[7]. Występują na wysokości do 3 940 m n.p.m.^[5]

Cechy fitochemiczne: W kłączach Cautleya spicata obecne są między innymi B-sitosterol, bergapten, A-zerumina, kemferol, kwercetyna i astragalina^[8].

Interakcje międzygatunkowe: Cautleya gracilis jest rośliną żywicielską rdzy z gatunku Puccinia roscoeae^[9].

Genetyka: Haploidalna liczba chromosomów wynosi n=12 i n=13^[5]. Chloroplastowy DNA Cautleya gracilis ma długość 164 001 bp. Genom zawiera 131 genów, w tym 85 genów kodujących białka, 8 genów rybosomalnego RNA i 38 genów transportującego RNA^[10].

Systematyka

Pozycja systematyczna: Według Angiosperm Phylogeny Website rodzaj zaliczany do plemienia Zingibereae, podrodziny Zingiberoideae w rodzinie imbirowatych (Zingiberaceae) z rzędu imbirowców (Zingiberales)^[2]. W obrębie plemienia stanowi klad siostrzany dla rodzaju Roscoea^[5].

W systemie Takhtajana z 1997 roku zaliczony do plemienia Hedychieae w rodzinie imbirowatych^[11].

Historycznie wyodrębniony jako sekcja Cautleya w ramach rodzaju roskea^[5].

Wykaz gatunków

Cautleya gracilis (Sm.) Dandy
Cautleya spicata (Sm.) Baker

Zastosowanie użytkowe

Rośliny lecznicze: Napar z kłącza Cautleya gracilis przyjmowany jest w Indiach, Chinach i przez ludy himalajskie na wzdęcia, kolki, bóle brzucha i hepatomegalię. Kłącze spożywane jest też na surowo w celu złagodzenia kolki i bólu brzucha^[6]. Sok z kłączy C. spicata stosowany jest do leczenia problemów żołądkowych^[12], a także na rany wewnętrzne^[13].

Ekstrakty z C. gracilis wykazały działanie przeciwnowotworowe na ludzkie komórki raka rdzeniastego. Ekstrakty z C. gracilis miały silne działanie hamujące wzrost komórek nowotworowych, rozrywając sferoidy nowotworowe i indukując apoptozę komórek nowotworowych^[10].

Rośliny spożywcze: Rdzeń pędów nadziemnych Cautleya spicata spożywany jest jako warzywo^[14].

Rośliny ozdobne: Oba gatunki Cautleya, a także ich kultywary, uprawiane są jako rośliny ozdobne. Szczególnie atrakcyjna jest C. spicata o czerwonych przysadkach otaczających żółte kwiaty^[15]. Gatunek ten znosi temperatury do -18 °C^[16].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2024-07-07] (ang.).
↑ ^a ^b Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2024-07-25]. (ang.).
↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2024-07-25]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab ^ac ^ad ^ae ^af G. Auvray, M. F. Newman. A REVISION OF CAUTLEYA (ZINGIBERACEAE). „Edinburgh Journal of Botany”. 67 (3), s. 451–465, 2010-10-12. DOI: 10.1017/S0960428610000193.
↑ ^a ^b Umberto Quattrocchi: CRC World Dictionary of Medicinal and Poisonous Plants. CRC Press, 2016, s. 857. ISBN 978-1-4822-5064-0.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y Kizhakkethil Aishwarya, Mamiyil Sabu. Taxonomic revision of the genus Cautleya (Zingiberaceae) in India with a description of a new variety. „Taiwania”. 66 (1), s. 79-88, 2021-03-01. DOI: 10.6165/tai.2021.66.79.
↑ Sushma Semwal, Pankaj Sharma, Manoj Kumar, Rajni Kant Sharma. Chemical constituents from rhizomes of Cautleya spicata (Sm.) Baker (Zingiberaceae). „Natural Product Research”. 29 (21), s. 2030–2032, 2015-11-02. DOI: 10.1080/14786419.2015.1017723.
↑ Jorrit H. Poelen, James D. Simons, Chris J. Mungall. Global biotic interactions: An open infrastructure to share and analyze species-interaction datasets. „Ecological Informatics”. 24, s. 148–159, 2014-11. DOI: 10.1016/j.ecoinf.2014.08.005.
↑ ^a ^b Yunqing Li, Yi Wang. The complete chloroplast genome sequence of Cautleya gracilis. „Mitochondrial DNA Part B”. 4 (2), s. 3961–3962, 2019-07-03. DOI: 10.1080/23802359.2019.1688713.
↑ Brands, S.J. (ed.): The Taxonomicon. 1989–. [dostęp 2024-07-24]. (ang.).
↑ Karuppusamy Arunachalam, Xuefei Yang, Sreeja Puthanpura Sasidharan: Bioprospecting of tropical medicinal plants. Volume 2: An integrated approach to frug discovery. Springer Nature, 2023, s. 208. ISBN 978-3-031-28780-0.
↑ T. Pullaiah, K.V. Krishnamurthy, Bir Bahadur: Ethnobotany of India. CRC Press, 2021, s. 338. ISBN 978-1-351-73766-1.
↑ Cautleya spicata. PFAF Plant Database. [dostęp 2024-07-26].
↑ Peter Clough, Philip McMillan Browse: Gardening on the Edge: Drawing on the Cornwall Experience. Alison Hodge Publishers, 2004, s. 164-165. ISBN 978-0-906720-33-2.
↑ Marianne Wilburn: Tropical Plants and How to Love Them. Cool Springs Press, 2021, s. 193. ISBN 978-0-7603-6895-4.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2024-07-07] (ang.).

[kew-3] Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2024-07-25]. (ang.).

[ing-4] Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2024-07-25]. (ang.).

[rev-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab ^ac ^ad ^ae ^af G. Auvray, M. F. Newman. A REVISION OF CAUTLEYA (ZINGIBERACEAE). „Edinburgh Journal of Botany”. 67 (3), s. 451–465, 2010-10-12. DOI: 10.1017/S0960428610000193.

[crc-6] Umberto Quattrocchi: CRC World Dictionary of Medicinal and Poisonous Plants. CRC Press, 2016, s. 857. ISBN 978-1-4822-5064-0.

[rev1-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y Kizhakkethil Aishwarya, Mamiyil Sabu. Taxonomic revision of the genus Cautleya (Zingiberaceae) in India with a description of a new variety. „Taiwania”. 66 (1), s. 79-88, 2021-03-01. DOI: 10.6165/tai.2021.66.79.

[chem-8] Sushma Semwal, Pankaj Sharma, Manoj Kumar, Rajni Kant Sharma. Chemical constituents from rhizomes of Cautleya spicata (Sm.) Baker (Zingiberaceae). „Natural Product Research”. 29 (21), s. 2030–2032, 2015-11-02. DOI: 10.1080/14786419.2015.1017723.

[globi-9] Jorrit H. Poelen, James D. Simons, Chris J. Mungall. Global biotic interactions: An open infrastructure to share and analyze species-interaction datasets. „Ecological Informatics”. 24, s. 148–159, 2014-11. DOI: 10.1016/j.ecoinf.2014.08.005.

[gen-10] Yunqing Li, Yi Wang. The complete chloroplast genome sequence of Cautleya gracilis. „Mitochondrial DNA Part B”. 4 (2), s. 3961–3962, 2019-07-03. DOI: 10.1080/23802359.2019.1688713.

[taxon-11] Brands, S.J. (ed.): The Taxonomicon. 1989–. [dostęp 2024-07-24]. (ang.).

[med-12] Karuppusamy Arunachalam, Xuefei Yang, Sreeja Puthanpura Sasidharan: Bioprospecting of tropical medicinal plants. Volume 2: An integrated approach to frug discovery. Springer Nature, 2023, s. 208. ISBN 978-3-031-28780-0.

[med1-13] T. Pullaiah, K.V. Krishnamurthy, Bir Bahadur: Ethnobotany of India. CRC Press, 2021, s. 338. ISBN 978-1-351-73766-1.

[pfaf-14] Cautleya spicata. PFAF Plant Database. [dostęp 2024-07-26].

[ogr-15] Peter Clough, Philip McMillan Browse: Gardening on the Edge: Drawing on the Cornwall Experience. Alison Hodge Publishers, 2004, s. 164-165. ISBN 978-0-906720-33-2.

[ogr1-16] Marianne Wilburn: Tropical Plants and How to Love Them. Cool Springs Press, 2021, s. 193. ISBN 978-0-7603-6895-4.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]