Chałupki (powiat raciborski)

Chałupki

{{{rodzaj miejscowości}}}
Państwo	śląskie
Powiat	raciborski
Gmina	Krzyżanowice
Liczba ludności (2008)	1 697
Strefa numeracyjna	(+48) 32
Kod pocztowy	47-460
Tablice rejestracyjne	SRC
SIMC	0215479
Położenie na mapie brak Brak mapy: śląskie Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Położenie na mapie świata Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:airport}
Strona internetowa

{{Polska miejscowość infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | miejscowość podstawowa = | rodzaj miejscowości = | współrzędne = | alt zdjęcia = Nieznane pola: "flaga wsi", "sekundE", "minutE", "herb wsi", "stopniN", "sekundN", "minutN", "stopniE", "mapa wsi", "dopełniacz wsi" oraz "herb artykuł".

Chałupki (niem. Annaberg) – wieś w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie raciborskim, w gminie Krzyżanowice nad granicą z Czechami. Historycznie na Górnym Śląsku.

W latach 1945–1972 siedziba gminy Chałupki. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa katowickiego.

Położenie geograficzne

Sołectwo Chałupki jest położone w południowo-wschodniej części gminy Krzyżanowice nad graniczną rzeką Odrą, na terenie równinnym, w Kotlinie Raciborskiej. Rzeką Odrą biegnie granica z Czechami. Chałupki administracyjnie graniczą z Boguminem, Rudyszwałdem, Szylerzowicami oraz Zabełkowem. Wieś leży na skrzyżowaniu szlaków komunikacyjnych z Opola przez Racibórz oraz z Katowic przez Wodzisław Śląski do Ostrawy i dalej na południe do Pragi i Wiednia.

Części wsi

Integralne części wsi Chałupki

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0215485	Stare Chałupki	część wsi
0215491	Stary Dwór	część wsi

Historia

Pałac zimą

Pałac latem

Wieś położona jest na historycznym szlaku bursztynowym wiodącym przez Bramę Morawską z południa Europy na północ. Historia tej nadgranicznej osady sięga XIV wieku, i jest kontynuacją osadnictwa wokół bogumińskiego zamku. Pierwsze wzmianki o nim pochodzą z 1373 r., kiedy to książę Jan I Opolski ofiarował Bogumin wraz zamkiem rycerzowi Pasko.

Poczta w Chałupkach

Od 1623 r. do 1803 r. właścicielami zamku i leżącego za Odrą miasta Bogumin byli Henckel von Donnersmarckowie. Miejscowość, tzn. zamek i najbliższe otoczenie stanowiło całość z leżącym tuż za Odrą miastem. Po zawarciu w 1742 r. „pokoju wrocławskiego” (kończącego wojnę siedmioletnią), miasto zostało podzielone na część austriacką i pruską. Najważniejsza przebudowa zamku miała miejsce ok. roku 1682. Dawny zamek przyjął wówczas kształt barokowej rezydencji. Dzisiejszy wygląd zamek przyjął w 1907 roku.

Po wygaśnięciu miejscowej linii Donnersmarcków zamek znajdował się w posiadaniu kilku rodów i był wielokrotnie przebudowywany. Obecny, barokowy kształt przyjął na przełomie XVIII i XIX. W latach 1844–1938 zamek był własnością rodziny Rothschild – znanych w Europie właścicieli banków. W latach 40. zamek wraz z przyległym 250 hektarowym majątkiem uzyskała wdowia wojenna, baronowa von Rotkirch und Panthen. W jej władaniu zamek i majątek znajdowały się do 1945 roku.

Pierwszy znany z kronik drewniany most łączący Chałupki z Boguminem ufundował książę Jan z Weimaru. W 1626 roku most został zerwany. O kolejnym moście, także drewnianym wiadomo tyle, że w 1833 r., z powodu złego stanu został zamknięty, a pięć lat później rozebrany. Budowę kolejnego mostu ukończono w 1899 roku. Oddano go do użytku 4 października 1899 roku, w dzień imienin cesarza Franciszka Józefa. Odtąd (do 1923) most nosił nazwę: „Kaiser Franz Josefs-Jubilaeums-Bruecke”. 19 stycznia 2007 r. oddano do użytku nowy most graniczny (wraz z otwarciem Przejścia granicznego Nowe Chałupki – Bohumín).

W 1852 w Chałupkach wybudowano cukrownię. Po jednej z powodzi, w 1880 roku, w przeciągu 2 lat podniesiono wokół zamku wał przeciwpowodziowy do wysokości 6 m. W 1873 r. właściciel zamku i majątku – Rotschild przekazał bezpłatnie wsi grunty pod budowę szkoły. Ponieważ szkoła miała powstać ze składek mieszkańców, jej budowę rozpoczęto dopiero w 1877 roku, zaś 16 lipca 1878 r. nastąpiło jej otwarcie. Pierwszym nauczycielem został Konrad Philip.

Niezmiernie ważną inwestycją z tego okresu była budowa linii kolejowej z Raciborza do Bohumina (1847–1848) – „Pruska Górnośląska Kolej Księcia Wilhelma” oraz z Chałupek do Wodzisławia (1884–1886). W ten sposób pod koniec XIX wieku Chałupki znalazły się na trasie ważnej kolei łączącej Wiedeń przez Opole i Wrocław z Berlinem. W latach 1936-1945 nosiły nazwę Ruderswald.

Po zakończeniu II wojny światowej spora liczba miejscowej ludności, w większości pochodzenia niemieckiego, opuściła Chałupki. Obecni mieszkańcy Chałupek to w znacznej mierze ludność napływowa, przybyła po zakończeniu II wojny lub w okresie późniejszym – żołnierze Wojsk Ochrony Pogranicza, pracownicy Urzędu Celnego, PKP oraz górnicy. Obecnie wieś zamieszkuje ok. 1700 mieszkańców, zatrudnionych głównie w górnictwie, PKP, Straży Granicznej oraz innych zakładach produkcyjnych usytuowanych w okolicznych miastach (Racibórz, Wodzisław Śląski). W Chałupkach z wyjątkiem drobnych zakładów handlowo-usługowych, brak jest innych zakładów produkcyjnych. Znajduje się tu węzłowa stacja kolejowa, do czasu wprowadzenia postanowień układu z Schengen (21 grudnia 2007) funkcjonowało tu duże przejście graniczne.

Do roku 1945 wieś znajdowała się na terenie Niemiec. Zdobyta 30 kwietnia 1945, wskutek ustaleń międzynarodowych znalazła się w granicach Polski, wtedy też nadano jej obecną nazwę – Chałupki.

W latach 1945–1991 stacjonowała tu strażnica Wojsk Ochrony Pogranicza. Z dniem 16.05.1991 roku strażnica została przejęta przez Straż Graniczną i funkcjonowała do 1.01.2003 roku, kiedy została zlikwidowana.

Historia kolei w Chałupkach

Po ustaleniu przez państwo pruskie regulacji prawnych dotyczących warunków tworzenia spółek akcyjnych, których zadaniem była budowa i eksploatacja kolei w 1836 r. utworzono komitet założycielski Towarzystwa Kolei Górnośląskiej, która miała połączyć Wrocław z Mysłowicami przez Ziomek i Tarnowskie Góry, W miarę upływu czasu i po przeprowadzeniu wstępnych badań geologicznych trasa powyższa ulegała modyfikacji.

Graniczny most kolejowy w Chałupkach

Dworzec kolejowy

W 1840 r. przedsiębiorczy obywatele Raciborza zamierzali przekonać zarząd kolei Górnośląskiej do przeprowadzenia linii kolejowej, odgałęziającej się od głównej magistrali w Kędzierzynie, w kierunku Bogumina, do połączenia z uruchamianą w Austrii Koleją Północną. Ze względu na to, że rozmowy z przedstawicielami Kolei Górnośląskiej nie dawały gwarancji szybkiego urzeczywistnienia planów, w styczniu 1841 r. utworzono własny komitet budowy. Prace nad zebraniem odpowiednich kapitałów trwały stosunkowo długo. Dużą pomocą było włączenie się w 1843 r. do prac komitetu księcia Lichnowskiego oraz uzyskanie poparcia króla Wilhelma I Hohenzollerna. Kiedy objął on honorowy patronat nad budową kolei zmieniono nazwę Towarzystwa z dotychczasowej Kolej Koźle – Bogumin na Kolej Wilhelma. 24 kwietnia 1844 r. rozpoczęto roboty ziemne najpierw w Krzyżanowicach na terenie będącym własnością księcia Lichnowskiego, a później równocześnie w kilku miejscach na przyszłej trasie kolei. Teren wykupywano od razu pod linię dwutorową, natomiast nawierzchnie przygotowywano pod jeden tor. Największymi obiektami inżynierskimi były mosty na Odrze. Pierwszy z nich, w Raciborzu, liczył 104 m długości, a drugi pod Boguminem miał 230 m. Na odcinku z Kędzierzyna do Raciborza roboty ziemne zakończono w połowie 1845 roku, a 1 stycznia roku następnego odcinek ten o długości 32,21 km przekazano do eksploatacji. Początkowo między obydwiema stacjami kursowały 2 pary pociągów mieszanych (towarowo-osobowych). Posiadały one w Kędzierzynie skomunikowanie z pociągami Kolei Górnośląskiej.

Drugi odcinek z Raciborza do Chałupek długości 20,32 km oddano do eksploatacji 1 maja 1847 r. Budowa mostu na rzece Odrze między Chałupkami a Boguminem trwała do końca roku 1848. W tym czasie Kolej Północna Cesarza Ferdynanda dotarła już z Wiednia do Bogumina. W związku z tym na brakującym fragmencie trasy przewozy pasażerów wykonywano powozami i promem. Po wybudowaniu mostu na Odrze można było uruchomić linię Kędzierzyn – Bogumin w całej długości. Od tego czasu Berlin z Wiedniem uzyskał bezpośrednie połączenie przez Kędzierzyn i Chałupki. Podróż pociągiem między tymi miastami trwała 32 godziny. W pierwszym okresie funkcjonowania tabor kolei liczył 16 lokomotyw, 23 wagony osobowe i 757 towarowych. Od chwili uruchomienia Kolej Wilhelma przynosiła duże dochody. Mimo pierwotnych założeń, że transport towarów w tej relacji będzie minimalny, a podstawowy ruch pociągów będą tworzyły przewozy pasażerskie, linia jednotorowa osiągnęła swoja maksymalną wydajność głównie za sprawą pociągów towarowych. Towarzystwo Kolei Wilhelma, postanowiło rozbudować posiadaną do tej pory jedną linię w sieć, która miałaby połączenie z zagłębiem przemysłowym. Już w 1853 r. przystąpiono do budowy 76,86 kilometrowej linii z miejscowości Nędza do Migoty (obecnie, Katowice Ligota). Jednocześnie etapami rozpoczęto kładzenie drugiego toru na linii głównej. Do 1860 r. zbudowano drugi tor na odcinku Nędza – Racibórz, a do 1886 r. w drugi tor wyposażono odcinek od Kędzierzyna do Chałupek.

Kolej Wilhelma była przede wszystkim koleją tranzytową między północnymi Niemcami a Austrią. Jednocześnie jej praca była silnie uzależniona od sytuacji politycznej, a położenie geograficzne nie było korzystne. Funkcjonowanie sieci otoczonej granicami politycznymi i liniami Kolei Górnośląskiej, uzależnione było od wydarzeń społecznych w Austrii i polityki taryfowej Kolei Górnośląskich. Gdy w 1869 r. przyznano koncesję na budowę linii z Kędzierzyna do Nysy Kolei Górnośląskiej, Kolej Wilhelma straciła ostatnią możliwość rozwoju w przyszłości. Fakt ten skłonił akcjonariuszy spółki do wyrażenia zgody na przejęcie firmy przez Kolej Górnośląską, co zostało sfinalizowane aktem z 18/19 grudnia 1869. Na 1 maja 2007 r. przypadło 160 lecie linii kolejowej Racibórz – Chałupki.

Turystyka

Chałupki.szlaki

Na terenie wsi, na granicy państwa, znajdują się unikatowe na skalę europejską Graniczne Meandry Odry wraz z bogactwem siedlisk naturalnych i dziko żyjących, często zagrożonych gatunków zwierząt i roślin. Teren meandrów po obu stronach granicy jest objęty ochroną prawną oraz został włączony do europejskiego systemu obszarów NATURA 2000. Na tym terenie powstała edukacyjna ścieżka przyrodnicza długości około 3,5 km.

Przez Chałupki przebiega międzynarodowa trasa rowerowa EuroVelo 4 (Szlak Europy Centralnej) – w Polsce wyznakowana jako R-4 , obecnie od granicy polsko-czeskiej do Krakowa. Trasa ta ma w gminie wspólny przebieg z czerwoną trasą rowerową nr 24, tzw. Pętlą rowerową Euroregionu Śląsk Cieszyński. Przez Chałupki przebiega także zielona trasa rowerowa nr 355, która ma wspólny przebieg z edukacyjną ścieżką przyrodniczą.

Zabytkowym obiektem wsi jest XVII-wieczny Pałac w Chałupkach, w którym obecnie mieści się restauracja i hotel z 40 miejscami noclegowymi. Wzdłuż ulicy Długiej i Powstańców Śląskich oraz na Placu Warszawskim znajdują się z kolei stare budynki z okresu XX-lecia międzywojennego.

Zobacz też

• Pałac w Chałupkach

Byłe przejścia graniczne:

• Chałupki – Bohumin (drogowe)
• Nowe Chałupki – Bohumín
• Chałupki – Šilheřovice
• Chałupki – Bohumín (kolejowe)
• Chałupki – Paseky

Linki zewnętrzne

• Strona informacyjna na temat Chałupek
• Historia Żydów w Chałupkach na portalu Wirtualny Sztetl