Przejdź do zawartości

Marian Spychalski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Pawmak (dyskusja | edycje) o 09:25, 9 cze 2024. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Następująca wersja przejrzana tej strony, którą oznaczono 9 cze 2024, była oparta na tej wersji.
Marian Spychalski
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

6 grudnia 1906
Łódź

Data i miejsce śmierci

7 czerwca 1980
Warszawa

Przewodniczący Rady Państwa
Okres

od 11 kwietnia 1968
do 23 grudnia 1970

Przynależność polityczna

Polska Zjednoczona Partia Robotnicza

Poprzednik

Edward Ochab

Następca

Józef Cyrankiewicz

Minister obrony narodowej
Okres

od 13 listopada 1956
do 11 kwietnia 1968

Przynależność polityczna

Polska Zjednoczona Partia Robotnicza

Poprzednik

Konstanty Rokossowski

Następca

Wojciech Jaruzelski

Minister budownictwa
Okres

od 13 maja 1949
do 17 listopada 1949

Przynależność polityczna

Polska Zjednoczona Partia Robotnicza

Minister odbudowy
Okres

od 1 kwietnia 1949
do 10 maja 1949

Przynależność polityczna

Polska Zjednoczona Partia Robotnicza

Poprzednik

Michał Kaczorowski

Prezydent m.st. Warszawy
Okres

od 18 września 1944
do 5 marca 1945

Przynależność polityczna

Polska Partia Robotnicza

Poprzednik

Marceli Porowski

Następca

Stanisław Tołwiński

Odznaczenia
Order Budowniczych Polski Ludowej Order Sztandaru Pracy I klasy Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Order Krzyża Grunwaldu II klasy Order Krzyża Grunwaldu III klasy Krzyż Kawalerski Orderu Virtuti Militari Krzyż Partyzancki Medal 30-lecia Polski Ludowej Medal za Warszawę 1939–1945 Medal za Odrę, Nysę, Bałtyk Medal Zwycięstwa i Wolności 1945 Złoty Medal „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny” Srebrny Medal „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny” Brązowy Medal „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny” Medal „Za udział w walkach o Berlin” Złoty Medal „Za zasługi dla obronności kraju” Srebrny Medal „Za zasługi dla obronności kraju” Brązowy Medal „Za zasługi dla obronności kraju” Medal 10-lecia Polski Ludowej Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego Odznaka honorowa „Zasłużonemu Działaczowi ORMO” Order Georgi Dimitrowa (Bułgaria) Czechosłowacki Wojskowy Order Lwa Białego „Za zwycięstwo” – Srebrny Medal Wielki Krzyż Orderu Korony (Belgia) Krzyż Wielki Orderu Białej Róży Finlandii Order Lenina Medal „Za Zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941-1945” Medal jubileuszowy „Dwudziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” Medal jubileuszowy „Trzydziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” Medal jubileuszowy „50 lat Sił Zbrojnych ZSRR” Medal jubileuszowy „W upamiętnieniu 100-lecia urodzin Władimira Iljicza Lenina” Czechosłowacki Wojskowy Order Lwa Białego „Za zwycięstwo” – Gwiazda I Klasy Czechosłowacki Wojskowy Order Lwa Białego „Za zwycięstwo” Order Partyzanckiej Gwiazdy I klasy Medal za Odwagę (Jugosławia)
Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (złota)
Multimedia w Wikimedia Commons
Marian Spychalski
Marek, Orka
Ilustracja
Marian Spychalski (1965)
marszałek Polski marszałek Polski
Data i miejsce urodzenia

6 grudnia 1906
Łódź, Królestwo Polskie, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

7 czerwca 1980
Warszawa

Przebieg służby
Lata służby

1940–1968

Siły zbrojne

Związek Walki Wyzwoleńczej
Gwardia Ludowa
Armia Ludowa
Ludowe Wojsko Polskie

Stanowiska

Szef Sztabu Głównego Gwardii Ludowej
Szef Sztabu Generalnego Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego
minister obrony narodowej

Główne wojny i bitwy

II wojna światowa

Multimedia w Wikimedia Commons

Marian Spychalski, ps. „Marek”, „Orka” (ur. 6 grudnia 1906 w Łodzi, zm. 7 czerwca 1980 w Warszawie) – polski działacz komunistyczny, w latach 1944–1952 poseł do Krajowej Rady Narodowej i na Sejm Ustawodawczy (w październiku 1951 pozbawiony immunitetu). W 1945 założyciel Biura Organizacji Odbudowy Warszawy przekształconego w Biuro Odbudowy Stolicy[1]. W latach 1950–1956 więzień polityczny[2]. W latach 1957–1972 poseł na Sejm PRL II, III, IV i V kadencji, członek Komitetu Centralnego i Biura Politycznego KC PZPR (1956–1970), przewodniczący Rady Głównej Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy, prezydent Warszawy (1944–1945), przewodniczący Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu (1968–1971) i przewodniczący Rady Państwa (1968–1970), członek tajnego Centralnego Biura Komunistów Polski przy Komitecie Centralnym WKP (b) od 11 lipca 1944[3], szef Sztabu Głównego Gwardii Ludowej (1942), szef Sztabu Głównego Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego (1944), szef Głównego Zarządu Politycznego WP (1956), w 1949 minister odbudowy i budownictwa, minister obrony narodowej (1956–1968), marszałek Polski (mianowany 7 października 1963 – był ostatnią osobą, której nadano ten stopień), z wykształcenia i praktyki inżynier architekt. Budowniczy Polski Ludowej.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Urodził się 6 grudnia 1906 w Łodzi w robotniczej rodzinie Józefa – mistrza w łódzkiej fabryce Frenkla, członka PPS-Frakcji Rewolucyjnej[4] – i Franciszki Leśkiewicz pochodzącej ze wsi Kowale nad Wartą k. Sieradza, zajmującej się krawiectwem. Jego bratem był Józef Spychalski Komendant Armii Krajowej na Kraków[2].

Okres I wojny światowej spędził w rodzinnej wsi matki, do Łodzi wrócił w 1919.

Dwudziestolecie międzywojenne

W 1926 skończył Męskie Gimnazjum Matematyczno-Przyrodnicze w Łodzi, przy ul. H. Sienkiewicza 49[5]. Od 1929 członek Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej „Życie”[6]. Rozpoczął studia na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. W 1929 otrzymał II nagrodę za pracę Tanie mieszkania robotnicze. W czasie studiów, w ramach wymiany, odbył praktyki w Czechosłowacji, zapoznając się z tamtejszą architekturą[7]. W 1931 ukończył studia z wyróżnieniem, uzyskując dyplom inżyniera architekta. Jego pierwszą pracą po studiach było zatrudnienie w pracowni architektonicznej Czesława Przybylskiego[8].

W 1931 wstąpił do Komunistycznej Partii Polski. Z ramienia KPP penetrował legalne organizacje społeczno-polityczne[9].

Od 1932 członek Stowarzyszenia Architektów Polskich, a później również Towarzystwa Urbanistów Polskich[10].

Od czerwca 1933 zatrudniony w Wydziale Planowania Zabudowy Miasta Poznań[8]. Przejście do Poznania miało w pewnym sensie zabezpieczyć go przed inwigilacją warszawskiej policji. Zamieszkał przy ul. Łąkowej 21. 5 lutego 1935 ożenił się z absolwentką Wydziału Pedagogicznego Wolnej Wszechnicy Polskiej, Barbarą Skrzypczak (również członkinią KPP). Partyjnym zadaniem Spychalskiego w Poznaniu było pozyskiwanie dla idei komunistycznych pracującej inteligencji. W 1933 z jego inicjatywy utworzono Koło Młodych Lekarzy, organizację niezależną od popieranego przez rząd Związku Lekarzy Państwa Polskiego. Członkowie organizacji otaczali opieką lekarską działaczy rewolucyjnych, a także wystawiali świadectwa lekarskie ułatwiające przedterminowe zwolnienia z więzień lub przeniesienia w lepsze warunki oraz zaświadczenia lekarskie zwalniające z pracy na czas działań partyjnych. Organizowano też odczyty i prelekcje. Spychalski zorganizował w tym czasie komórkę KPP w poznańskich warsztatach kolejowych[11].

W 1934 zdobył drugie miejsce w konkursie architektonicznym na opracowanie ogólnego planu zabudowania Katowic (przy współpracy Władysława Czarneckiego[11]). W czerwcu 1935 objął stanowisko kierownika Pracowni Planu Ogólnego Wydziału Planowania w Zarządzie Miejskim w Warszawie[12]. Opracowywał m.in. projekt tzw. Dzielnicy Piłsudskiego[13]. W 1936 razem z architektem Markiem Leykamem uzyskał drugie miejsce w konkursie architektonicznym na centralną część śródmieścia Gdyni oraz na jachtową część portu[14]. W 1937 został laureatem nagrody Grand Prix w Paryżu. Nagroda na Międzynarodowej Wystawie „Sztuka i Technika” przyznana została za projekt nowego planu zabudowy Warszawy. W 1938 uzyskał stypendium od prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego i wyjechał do Holandii i Niemiec, aby analizować plany zagospodarowania wielkich miast w tych państwach[15].

Do najważniejszych obiektów zaprojektowanych przez Spychalskiego w okresie międzywojennym należały[16]:

II wojna światowa

Generałowie Karol Świerczewski, Marian Spychalski i Michał Rola-Żymierski (stoją od prawej) nad Nysą w 1945

Wojnę obronną spędził w Warszawie. Na początku okupacji Wydział Planu Ogólnego, w tajemnicy przed Niemcami, kontynuował pracę nad planami przebudowy stolicy, uwzględniając zniszczenia spowodowane przez wrześniowe walki[21].

8 grudnia 1939 przybył do Lwowa po żonę Barbarę i córkę Hannę, które schroniły się w tym mieście po wybuchu II wojny światowej. Nie podjął pracy w okupowanym Lwowie i zdecydował się na nielegalny powrót do Warszawy przez „zieloną granicę” wraz z żoną i córką. Doszło do tego w sylwestrową noc 31 grudnia 1939. 2 stycznia był już w Warszawie[22].

Od 1940 pracował społecznie w kierowanej przez Stanisława Tołwińskiego Pracowni Architektoniczno-Urbanistycznej przy Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej[23]. W Pracowni Planu Ogólnego Wydziału Planowania był zatrudniony był do lata 1942; musiał zrezygnować z uwagi na zaangażowanie w pracę konspiracyjną po objęciu stanowiska Szefa Sztabu Głównego Gwardii Ludowej[24].

Na początku okupacji działał w środowisku „Biuletynu Radiowego” – grupy komunistycznej złożonej z przedwojennej inteligencji[25]. Pod koniec 1941 roku został członkiem Egzekutywy Centralnej i dowódcą grup bojowych nowo powołanej lewicowej organizacji konspiracyjnej – Związku Walki Wyzwoleńczej. Od 1942 działał w Polskiej Partii Robotniczej; zajmował stanowisko szefa Sztabu Głównego Gwardii Ludowej. Po konflikcie z dowódcą Gwardii Ludowej Bolesławem Mołojcem (na tle zignorowania polecenia Mołojca towarzyszenia jednemu z oddziałów GL w wymarszu na Kielecczyznę[26]) i usunięciu ze stanowiska szefa sztabu GL[27] został od stycznia 1943 szefem Wydziału II Sztabu Głównego GL odpowiedzialnego za wywiad.

Historyk Władysław Bułhak stwierdził, że Spychalski w czasach stalinowskich przyznał się w trakcie śledztwa prowadzonego przez X Departament Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego – co jednak w związku z metodami śledztw (przesłuchiwany był codziennie przez wiele godzin; był znieważany i męczony pytaniami tak długo, aż przyznał się do wersji oczekiwanej przez śledczego; trzymano go na przemian w zagnojonym karcerze lub w wilgotnej zagrzybionej celi z wiecznie zapaloną żarówką)[28] rzuca cień na wiarygodność zeznań – do współautorstwa w 1943 specyficznego donosu do Gestapo, zawierającego listę 48 osób – domniemanych przedstawicieli „żydokomuny” jako formy denuncjacji niewygodnych dla PPR osób związanych z Gestapo i „aparatem reakcyjnego podziemia”. Bułhak podaje, że lista zawierała dużą grupę nazwisk przypadkowych, niemających jakichkolwiek powiązań ze strukturami podziemia. Niemal tyle samo było podejrzewanych przez struktury Armii Krajowej bądź Narodowych Sił Zbrojnych o współpracę z okupantem. Pojedyncze osoby można określić jako zaangażowane na trzeciorzędnych pozycjach w działalność AK bądź NSZ (niektóre z nich były podejrzewane przez AK o jednoczesną współpracę z Gestapo). Osoby z listy zostały w większości aresztowane przez Gestapo[29]. Historyk Robert Spałek zwrócił uwagę na małą wiarygodność źródeł historycznych dotyczących donosu, dlatego mówił o tych działaniach w trybie warunkowym i z wielką ostrożnością. Donos wchodził w zestaw zarzutów postawionych Spychalskiemu, w czasach stalinowskich, kiedy był w więzieniu, przez śledczych z dziesiątego departamentu Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego[30].

W listopadzie 1950 Spychalski odwołał przyznanie się do donosu[31]. Osoby wytypowane przez Bolesława Bieruta do potwierdzenia winy Spychalskiego w sprawie donosu (Piotr Jaroszewicz i Włodzimierz Lechowicz), mimo terroru moralnego i fizycznego, nie złożyły zeznań obciążających Spychalskiego[32].

Od stycznia 1944 był członkiem Krajowej Rady Narodowej. Po utworzeniu Armii Ludowej został szefem Oddziału II Sztabu Głównego. Od marca 1944 był w składzie Komitetu Centralnego PPR. W marcu 1944 został wysłany przez Władysława Gomułkę do Moskwy w składzie delegacji KRN. Delegacja dotarła do Moskwy dopiero w maju 1944 i została przyjęta przez Józefa Stalina. Spychalski został dokooptowany do składu tajnego Centralnego Biura Komunistów Polski przy Komitecie Centralnym WKP (b) i wziął udział w pracach nad powołaniem Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, m.in. był współautorem Manifestu PKWN[33][34]. 7 sierpnia przybył wraz z kilkoma innymi członkami PKWN do Lublina[35]. Od lipca do września 1944 był szefem Sztabu Głównego Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego. W maju 1945 wszedł w skład Biura Politycznego KC PPR.

Okres powojenny

Marian Spychalski (w środku) w pierwszej siedzibie Zarządu Miasta w Budynku Dyrekcji Kolei Państwowych, jesień 1944
Marian Spychalski jako przewodniczący Komitetu Wykonawczego Naczelnej Rady Odbudowy Warszawy, 1945
Generałowie Dwight David Eisenhower i Marian Spychalski na Rynku Starego Miasta w Warszawie, 21 września 1945

Od 19 września 1944 był prezydentem Warszawy z ramienia PKWN[36] (w rzeczywistości objął władzę 4 dni wcześniej, z chwilą przyjazdu z Lublina)[37]. Jednocześnie pełnił funkcję przewodniczącego Rady Narodowej Warszawy. W listopadzie 1944 wraz z władzami Warszawy został przyjęty przez Stalina[38]. W sprawozdaniu złożonym Krajowej Radzie Narodowej w dniu 31 grudnia 1944 wystąpił przeciwko planom przeniesienia stolicy do Łodzi, Krakowa albo Lublina i nie odbudowywania Warszawy. Zabiegał o odbudowę miasta w całości i utrzymanie jego roli jako stolicy państwa[37].

W 1945 organizował pracę Biura Odbudowy Stolicy. Na kierownika biura powołał profesora Jana Zachwatowicza[18]. Był również przewodniczącym Komitetu Wykonawczego Naczelnej Rady Odbudowy Warszawy[39]. W lipcu 1945 wszedł w skład Stołecznego Komitetu Obchodu Pierwszej Rocznicy Powstania Sierpniowego w Warszawie[40].

W 1945 dwukrotnie otrzymał stopień generalski – generała brygady 6 lutego oraz generała dywizji 3 maja. W latach 1945–1949 był wiceministrem obrony narodowej i jednocześnie zastępcą naczelnego dowódcy Wojska Polskiego ds. polityczno-wychowawczych. Z ramienia PPR faktycznie nadzorował swego formalnego zwierzchnika – ministra Michała Żymierskiego[41]. Od 5 marca 1946 do 1 grudnia 1948 zastępca przewodniczącego Państwowej Komisji Bezpieczeństwa. Zwolennik realizacji idei armii ogólnonarodowej i wciągania do WP środowisk poakowskich i opozycyjnych oraz polonizacji korpusu oficerskiego. Jego polityka kadrowa w wojsku budziła krytykę strony radzieckiej. 10 marca 1948 Wiktor Lebiediew, ambasador ZSRR w Polsce w liście do ministra spraw zagranicznych ZSRR Wiaczesława Mołotowa pisał, iż Spychalski należy do frakcji działaczy komunistycznych „uważających się za prawdziwych Polaków” skupionej wokół Gomułki. Zarzucał Spychalskiemu, że podejmuje decyzje personalne w wojsku polskim, kierując się „uczuciem nienawiści do ludzi radzieckich”. Również Wydział Polityki Zagranicznej Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) w swej analizie sytuacji w Polsce sporządzonej w kwietniu 1948 stwierdzał, że Spychalski prezentuje „nacjonalistyczne dążenia”, przeprowadzając w wojsku akcję usuwania ze stanowisk dowódczych oficerów radzieckich[42].

Od marca 1947 przewodniczył dwóm komisjom o charakterze doradczym działającym przy Biurze Politycznym PPR: Administracyjno-Samorządowej i Kulturalno-Oświatowej[41].

17 marca 1947 otrzymał tytuł honorowego obywatela Malborka.

Do 1948 Spychalski na posiedzeniach kierowniczych gremiów partyjnych popierał stanowisko Gomułki nawet wbrew wszystkim pozostałym członkom kierownictwa PPR (np. jeszcze w maju 1948 domagając się wraz z Gomułką odwołania Anatola Fejgina ze stanowiska zastępcy szefa Zarządu Głównego Informacji WP). Jednak latem 1948 nie został zaliczony do „prawicowo-nacjonalistycznej grupy Gomułki”, odcinając się szybko od ówczesnego sekretarza generalnego i krytykując go wraz z innymi członkami BP PPR[43].

Od 1948 w Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, wszedł w skład najwyższych władz partii, został członkiem Komitetu Centralnego i Biura Politycznego KC. Na początku 1949 nakazano mu złożenie samokrytyki i 4 marca 1949 zmuszono do napisania listu do Biura Politycznego KC PZPR z prośbą o przeniesienie do innej pracy.

Od 1949 był ministrem – najpierw odbudowy (od kwietnia do maja), następnie budownictwa (od maja do listopada). W tym czasie oddana została do użytku Trasa W-Z w Warszawie, zakończono odbudowę Pałacu Staszica i Pałacu Radziwiłłów, a także odsłonięto pomnik Mikołaja Kopernika. Współpracował z ekipą inżynierów i architektów, którzy ratowali obsuwający się kościół św. Anny. Plany odbudowy Grobu Nieznanego Żołnierza uzgadniał z architektem Zygmuntem Stępińskim (żołnierzem AK, uczestnikiem Powstania Warszawskiego), z którym pracował w okresie międzywojennym[18].

13 listopada 1949 został oskarżony o odchylenie prawicowo-nacjonalistyczne i odsunięty od stanowisk państwowych oraz wykluczony z KC PZPR. Rozpoczął pracę jako architekt przy odbudowie Wrocławia[44]. 13 maja 1950 został aresztowany przez Józefa Światłę[44], a 31 października 1951 pozbawiony immunitetu poselskiego; jego uwięzienie podano do publicznej wiadomości dopiero 8 sierpnia 1951. Oskarżono go o usiłowanie zmiany przemocą ustroju państwa polskiego. Według książki Zbigniewa Błażyńskiego Mówi Józef Światło, wysunięto przeciwko Spychalskiemu następujące zarzuty: współpracę z sanacyjnym wywiadem, współpracę z AK (dowodem miały być jego spotkania z bratem), donos do Gestapo, zwalczanie komunizmu, kontakty z bratem Józefem Spychalskim. Początkowo był więziony w Miedzeszynie, a następnie w więzieniu mokotowskim[45]. Przez pierwsze cztery lata bez podstawy prawnej – prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej Józef Bilicki przesłał do Departamentu Śledczego MBP postanowienie Najwyższego Sądu Wojskowego o zastosowaniu aresztu tymczasowego „w celu ogłoszenia podejrzanym” 23 listopada 1954[45].

W 1951 wszystkie jego utwory zostały wycofane z polskich bibliotek oraz objęte cenzurą[46].

Według relacji Józefa Światły: „Bierut tymczasem, który chce mieć materiały do ostatecznego wykończenia Gomułki i Spychalskiego domaga się, aby Hryniewicz zeznał, że współpracował z gestapo na polecenie Gomułki i Spychalskiego. Ale Hryniewicz jest uparty. Z rozpaczą twierdzi, że nie miał ani z Gomułką ani ze Spychalskim nic wspólnego. Aresztowanie Lechowicza i Jaroszewicza miało przygotować teren do szantażowania Spychalskiego i do jego ostatecznej likwidacji. Raz jeszcze stwierdzam, bo wiem, że w zeznaniach tych ludzi nie było niczego co by obciążało Spychalskiego”[32]. Marian Spychalski był w więzieniu brutalnie torturowany psychicznie (do 1953 nie miał żadnych kontaktów z rodziną) oraz fizycznie. „Nie udało się aparatowi bezpieki złamać ani Gomułki ani Spychalskiego”[32] – zeznawał Światło.

Polska Rzeczpospolita Ludowa

23 stycznia 1956 na posiedzeniu Biura Politycznego PZPR stanęła sprawa dalszego postępowania ze Spychalskim. Przedstawiony przez Bolesława Bieruta plan zorganizowania procesu poparł tylko Konstanty Rokossowski. Przeciwko głosowali Józef Cyrankiewicz, Edward Ochab, Roman Zambrowski, Aleksander Zawadzki i Roman Nowak. Postanowiono zwolnić Spychalskiego z więzienia w ramach amnestii. Jednak komisja partyjna rozpatrująca kwestie przywrócenia do PZPR osób represjonowanych podtrzymała decyzję wykluczającą go z partii. 12 marca 1956 Biuro Polityczne, podtrzymując tę decyzję, wycofało się z zarzutu działalności szpiegowskiej i spiskowej, ale uznało za aktualne te, które dotyczyły „zanieczyszczania kadr Wojska Polskiego obcym i wrogim elementem z pobudek nacjonalistycznych”[47].

Wyszedł na wolność 9 marca 1956 na podstawie ustawy z 1952 o amnestii[48]. Nie został jednak oczyszczony z zarzutów, a nowy I sekretarz KC PZPR Edward Ochab podtrzymał decyzję o wykluczeniu go z partii. Wysunięte wobec niego oskarżenia anulowało 28 lipca 1956 VII Plenum KC PZPR, a dwa dni później zwrócono mu legitymację partyjną[48].

Od października 1956 był ponownie członkiem KC (do 1971) i Biura Politycznego KC PZPR (do 20 grudnia 1970)[49]. Od przełomu październikowego był jednym z najbliższych współpracowników nowego I sekretarza KC PZPR Władysława Gomułki. W styczniu 1957 wybrany na posła na Sejm PRL II kadencji z okręgu poznańskiego, uzyskując 97,9 procent głosów poparcia. Członek delegacji partyjno-państwowej, która w maju 1957 roku udała się do Moskwy, by na nowo ułożyć stosunki PRL–ZSRR[50]. Pełnił również, ponownie z okręgu poznańskiego, mandat w Sejmie III, IV i V kadencji.

Od października do listopada 1956 wiceminister obrony narodowej i szef Głównego Zarządu Politycznego WP, od listopada minister obrony narodowej (do 1968). 22 lipca 1957 został awansowany na generała broni. Od 1961 studiował w Akademii Sztabu Generalnego. W czasie gdy sprawował funkcję ministra obrony narodowej, w WP powrócono do regulaminów i ceremoniału sprzed okresu stalinowskiego, odchodząc od wzorców przeszczepionych ze Związku Radzieckiego. Sformowano i rozwinięto wojska rakietowe, zwiększono rolę lotnictwa, przekształcono związki taktyczne w dywizje zmechanizowane, w 1967 przekształcono szkoły oficerskie w szkoły wyższe i wprowadzono obowiązek posiadania przez oficerów co najmniej średniego wykształcenia. Z dowództw i jednostek usunięto prawie wszystkich doradców i oficerów radzieckich. Przejawiał nieufność wobec oficerów radzieckich. Zachował się dokument, w którym zwracał uwagę, że lepiej w ogóle nie mieć w jednostkach wojskowych oficerów politycznych, niż mieć rosyjskich[51]. W drugiej połowie lat 60. negatywnie oceniany przez radzieckiego ambasadora jako minister obrony wysuwający na najważniejsze stanowiska antyradziecko nastawionych generałów[52].

7 października 1963 otrzymał od przewodniczącego Rady Państwa Aleksandra Zawadzkiego stopień wojskowy marszałka Polski. Był ostatnią osobą, której nadano ten stopień.

Dowódca Warszawskiego Okręgu Wojskowego gen. dyw. Czesław Waryszak składa meldunek ministrowi obrony narodowej, marszałkowi Polski Marianowi Spychalskiemu, Plac Defilad, Warszawa, 22 lipca 1964
Marszałek Marian Spychalski w towarzystwie gen. pilota Romana Paszkowskiego na lotnisku wojskowym, 1967

Od 17 czerwca 1958 kierował pracami Społecznego Funduszu Odbudowy Kraju i Stolicy. Z funduszy SFOSiK odbudowane zostały całkowicie lub odrestaurowane cenne obiekty polskiej kultury. W Warszawie były to między innymi: Pałac w Wilanowie, Pałac Na Wodzie w Łazienkach, Pałac Staszica wraz z ulicą Nowy Świat, Pałac Kazimierzowski, pałac zwany „Królikarnią” przeznaczony na muzeum rzeźby Xawerego Dunikowskiego, kościół ewangelicki na Placu Małachowskiego, Teatr Wielki, szereg pomników – w tym: pomnik Mikołaja Kopernika, Adama Mickiewicza, Fryderyka Chopina, Józefa Poniatowskiego, kolumna Zygmunta. Poza Warszawą: Stare Miasto w Gdańsku, Ratusz i Starówka w Poznaniu, Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie, częściowo Wawel, zabytki Sandomierza, Kazimierza Dolnego i Lublina[18][53].

Od 15 maja 1965 był członkiem honorowym Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego.

W latach 1968–1971 przewodniczący Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu. W czerwcu 1968 wszedł w skład Komitetu Honorowego obchodów 500. rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika[54].

W latach 1968–1970 przewodniczący Rady Państwa. W 1970, podczas jego oficjalnej wizyty w Pakistanie, doszło do zamachu na jego życie na lotnisku w Karaczi. Udało mu się ujść z życiem, zaś w wyniku zamachu dokonanego na płycie lotniska przez wjechanie ciężarówką w szpaler osób witających przybywającego Spychalskiego zginęły cztery osoby, w tym wiceminister spraw zagranicznych Zygfryd Wolniak (zamachu dokonał obywatel Pakistanu, Mohammed Faruz Abdallah, kierowca Pakistańskich Linii Lotniczych)[55].

Został odsunięty od władzy razem z ekipą Władysława Gomułki, co było następstwem wydarzeń na Wybrzeżu w grudniu 1970[56].

Do końca życia wchodził w skład Rady Naczelnej Związku Bojowników o Wolność i Demokrację[57].

W latach 70. był przeciwnikiem budowy osiedla „Za Żelazną Bramą”. Zgodnie z jego wnioskiem zostały zmienione plany osiedla. Dwa budynki przesunięto tak, żeby nie wchodziły na Oś Saską. Po zbudowaniu osiedla, w celu zamknięcia Osi Saskiej, przygotował projekt przesunięcia pałacu Lubomirskich w stronę Ogrodu Saskiego[58][59].

Był przeciwnikiem planów (przedwojennych i powojennych) zabudowania Pola Mokotowskiego. Zgodnie ze wspomnieniami architekta Józefa Sigalina, powtarzał uparcie: „Brońcie pola Mokotowskiego przed zabudową. To skarb Warszawy”. Zgłaszał projekt budowy Muzeum Wojska Polskiego na terenie Cytadeli Warszawskiej oraz projekt pomnika „Zwycięstwa i Wolności”, w miejscu przecięcia się Osi Saskiej z ulicą Marszałkowską. Chciał, żeby powstał pomnik-symbol wszystkich Polaków, cywilów i wojskowych, zabitych w czasie drugiej wojny światowej. Pomnik według projektu architekta Marka Leykama miał mieć u podstaw tablice z wypisanymi wszystkimi jednostkami Wojska Polskiego walczącymi w czasie drugiej wojny światowej, a także informacje o AK i AL[60][61].

Śmierć i pogrzeb

Grób Mariana Spychalskiego i jego żony na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Zmarł 7 czerwca 1980 w Warszawie. Pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie[62] (kwatera: A30-Półkole-3)[63]. W pogrzebie uczestniczyli m.in. przewodniczący Rady Państwa prof. Henryk Jabłoński, członkowie Biura Politycznego KC PZPR Władysław Kruczek i Stanisław Kania, członkowie Rady Państwa Henryk Szafrański i Stanisław Wroński, minister do spraw kombatantów gen. dyw. Mieczysław Grudzień, a także emerytowani członkowie władz: Władysław Gomułka, Ignacy Loga-Sowiński i Ryszard Strzelecki. Mowę pogrzebową w imieniu żołnierzy WP wygłosił minister obrony narodowej gen. armii Wojciech Jaruzelski.

Życie prywatne

Od 1935 był żonaty z Barbarą Matyldą z domu Skrzypczyk (1910–1988)[64], z którą miał córki Annę (historyk sztuki, autorka książek o Hieronimie Boschu) i Małgorzatę (ur. 1942), z zawodu scenografkę oraz syna Marka, który zmarł, mając rok i dwa miesiące (ur. 16 maja 1946, zm. 12 lipca 1947). W swoich pamiętnikach stwierdza, że jego syn został otruty przez „bandy” celem zwabienia Spychalskiego do Szczawnicy, gdzie syn wraz z żoną przebywał[65]. W czasie uwięzienia Spychalskiego po oskarżeniu go o próbę obalenia ustroju w 1951, jego żona bezskutecznie próbowała wstawić się za nim u Marii Dąbrowskiej[66].

Miał trzech braci i siostrę[4]. Jego starszym bratem był Józef – późniejszy pułkownik piechoty Wojska Polskiego, dowódca Batalionu Stołecznego broniącego zachodniego odcinka Warszawy (Wola, Koło, Powązki) we wrześniu 1939, od września 1942 Komendant Okręgu Krakowskiego AK, zamordowany w sierpniu 1944 w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen.

Awanse

Ordery i odznaczenia

Przypisy

  1. ↑ Powroty, [w:] Grzegorz Piątek, Najlepsze miasto świata, marzec 2020, s. 76, ISBN 978-83-280-3725-0.
  2. ↑ a b Wstęp, [w:] Marian Spychalski, Warszawa architekta, 2015, ISBN 978-83-11-13416-4.
  3. ↑ Czesław Grzelak, Henryk Stańczyk, Stefan Zwoliński, Armia Berlinga i Żymierskiego, Warszawa 2009, s. 42.
  4. ↑ a b Marian Spychalski, Warszawa architekta, Warszawa: Bellona, 2015, s. 21, ISBN 978-83-11-13416-4, OCLC 909965181.
  5. ↑ Miejskie gimnazjum męskie w Łodzi [online], baedekerlodz.blogspot.com, 2 października 2013.
  6. ↑ Janusz Królikowski, Generałowie i admirałowie Wojska Polskiego 1943–1990, t. III: M–S, Toruń 2010, s. 495.
  7. ↑ Marian Spychalski, Warszawa architekta, Warszawa: Bellona, 2015, s. 48, ISBN 978-83-11-13416-4, OCLC 909965181.
  8. ↑ a b Marian Spychalski, Warszawa architekta, Warszawa: Bellona, 2015, s. 22, ISBN 978-83-11-13416-4, OCLC 909965181.
  9. ↑ Piotr Gontarczyk, Polska Partia Robotnicza. Droga do władzy 1941–1944, Warszawa 2003, s. 99.
  10. ↑ Marian Spychalski, Warszawa architekta, Warszawa: Bellona, 2015, s. 22, 33, ISBN 978-83-11-13416-4, OCLC 909965181.
  11. ↑ a b Władysław Rogala, Poznańskie lata Mariana Spychalskiego, w: Kronika Miasta Poznania, nr 4/1986, s. 53–62, ISSN 0137-3552.
  12. ↑ Marian Spychalski: Warszawa architekta. Wspomnienia pierwszego powojennego prezydenta stolicy. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2015, s. 33. ISBN 978-83-11-13416-4.
  13. ↑ Grzegorz Piątek, Niezniszczalny. Bohdan Pniewski architekt salonu i władzy, Wydawnictwo Filtry i Teatr Wielki – Opera Narodowa, ISBN 978-83-960609-2-1, s. 336.
  14. ↑ Marian Spychalski: Warszawa architekta. Wspomnienia pierwszego powojennego prezydenta stolicy. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2015, s. 46–47. ISBN 978-83-11-13416-4.
  15. ↑ Marian Spychalski, Warszawa architekta, Warszawa: Bellona, 2015, s. 24, ISBN 978-83-11-13416-4, OCLC 909965181.
  16. ↑ Kazimierz Sobkowicz, Architekci wielkopolscy – biogramy – dzieła – stowarzyszenia, cz. I, lata 1886–1939, wyd. Oddziału Poznańskiego Stowarzyszenia Architektów Polskich, Poznań, 1988, s. 134, 141, 150–151, ISBN 83-00-02480-8.
  17. ↑ Dariusz Matelski, Siedemdziesiąt lat służby Polsce 1936–2006. Dzieje Szkoły Powszechnej i Podstawowej nr 46 w Poznaniu. Książka dedykowana pamięci patronów szkoły: Józefa Piłsudskiego i Marii Dąbrowskiej (Poznań 2007), ISBN 978-83-87350-48-2.
  18. ↑ a b c d Marek Katolik, Marian Spychalski działacz polityczny oraz społeczny, praca doktorska z 1988.
  19. ↑ Spychalski 2015 ↓, s. 82.
  20. ↑ Klaudia Ziółkowska, Czapla z powstańczą skrytką i 7,5 miliona innych historii, portal TVN Warszawa, 8 czerwca 2016.
  21. ↑ Marian Spychalski, Warszawa architekta, Warszawa: Bellona, 2015, s. 125, ISBN 978-83-11-13416-4, OCLC 909965181.
  22. ↑ Marian Spychalski, Warszawa architekta, Warszawa: Bellona, 2015, s. 165–167, ISBN 978-83-11-13416-4, OCLC 909965181.
  23. ↑ Marian Spychalski: Warszawa architekta. Wspomnienia pierwszego powojennego prezydenta stolicy. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2015, s. 128. ISBN 978-83-11-13416-4.
  24. ↑ Marian Spychalski: Warszawa architekta. Wspomnienia pierwszego powojennego prezydenta stolicy. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2015, s. 136. ISBN 978-83-11-13416-4.
  25. ↑ Maria Turlejska, Prawdy i fikcje, Książka i Wiedza 1968, s. 627.
  26. ↑ Władysław Gomułka, Pamiętniki, Andrzej Werblan (red.), t. II, Warszawa: BGW, 1994, s. 231, ISBN 83-7066-552-7, OCLC 749646794.
  27. ↑ Marian Nowiński, Tajemnica śmierci Nowotki, „Prawo i Życie”, 1/1988.
  28. ↑ Robert Spałek, Komuniści przeciwko komunistom., 2004, s. 458–459, ISBN 978-83-7629-733-0.
  29. ↑ Władysław Bułhak, Donos wywiadu Gwardii Ludowej do Gestapo na rzekomych komunistów i kryptokomunistów (wrzesień 1943 roku) w: „Pamięć i Sprawiedliwość” 1(12), 2008 Warszawa, wyd. Instytut Pamięci Narodowej, s. 411–424.
  30. ↑ Robert Spałek. Wywiad z Andrzejem Paczkowskim i Robertem Spałkiem dotyczący książki „Komuniści przeciwko komunistom”. „Biuletyn IPN I–II 2005”, s. 23, styczeń 2005. Warszawa. ISSN 1641-9561. 
  31. ↑ Robert Spałek, Komuniści przeciwko komunistom., 2014, s. 469.
  32. ↑ a b c Zbigniew Błażyński: Mówi Józef Światło. Za kulisami bezpieki i partii 1940–1955. ISBN 978-83-7565-229-1.
  33. ↑ Andrzej Werblan, Władysław Gomułka. Sekretarz Generalny PPR, Książka i Wiedza 1988, s. 192–213, ISBN 83-05-11972-6.
  34. ↑ Anna Sobór-Świderska, Jakub Berman. Biografia komunisty, Warszawa: IPN, 2009, s. 127, ISBN 978-83-7629-090-4, OCLC 836862492.
  35. ↑ Anna Grażyna Kister, Pretorianie. Polski Samodzielny Batalion Specjalny i Wojska Wewnętrzna, Warszawa: IPN, 2010, s. 111, ISBN 978-83-7629-127-7, OCLC 750549662.
  36. ↑ Marian Spychalski, Warszawa architekta, Warszawa: Bellona, 2015, s. 139, ISBN 978-83-11-13416-4, OCLC 909965181.
  37. ↑ a b Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 36. ISBN 978-83-280-3725-0.
  38. ↑ Marian Spychalski, Warszawa architekta, Warszawa: Bellona, 2015, s. 180, ISBN 978-83-11-13416-4, OCLC 909965181.
  39. ↑ Trasa WZ, Czytelnik, Warszawa 1949, s. 33.
  40. ↑ Marcin Napiórkowski, Powstanie umarłych. Historia pamięci 1944–2014, Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2016, ISBN 978-83-65369-24-6, s. 156.
  41. ↑ a b Mirosław Szumiło, Roman Zambrowski 1909–1977, Warszawa: IPN, 2014, s. 168, ISBN 978-83-7629-621-0, OCLC 890410659.
  42. ↑ Mirosław Szumiło, Roman Zambrowski 1909–1977, Warszawa: IPN, 2014, s. 227, 228, ISBN 978-83-7629-621-0, OCLC 890410659.
  43. ↑ Mirosław Szumiło, Roman Zambrowski 1909–1977, Warszawa: IPN, 2014, s. 247, ISBN 978-83-7629-621-0, OCLC 890410659.
  44. ↑ a b Robert Spałek: Kierownictwo PZPR i MBP w poszukiwaniu „wroga wewnętrznego”. Wokół drogi do procesu Mariana Spychalskiego w latach 1948–1956, [w:] Kazimierz Krajewski, Tomasz Łabuszewski (red.) „Zwyczajny” resort. Studia o aparacie bezpieczeństwa 1944−1956. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2005, s. 514. ISBN 83-89078-79-1.
  45. ↑ a b Robert Spałek: Kierownictwo PZPR i MBP w poszukiwaniu „wroga wewnętrznego”. Wokół drogi do procesu Mariana Spychalskiego w latach 1948–1956, [w:] Kazimierz Krajewski, Tomasz Łabuszewski (red.) „Zwyczajny” resort. Studia o aparacie bezpieczeństwa 1944−1956. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2005, s. 515. ISBN 83-89078-79-1.
  46. ↑ Cenzura PRL: wykaz książek podlegających niezwłocznemu wycofaniu 1 X 1951 r. posł. Zbigniew Żmigrodzki. Nortom: Wrocław, 2002, s. 39. ISBN 83-85829-88-1.
  47. ↑ Mirosław Szumiło, Roman Zambrowski 1909–1977, Warszawa: IPN, 2014, s. 320, 322, ISBN 978-83-7629-621-0, OCLC 890410659.
  48. ↑ a b Robert Spałek: Kierownictwo PZPR i MBP w poszukiwaniu „wroga wewnętrznego”. Wokół drogi do procesu Mariana Spychalskiego w latach 1948–1956, [w:] Kazimierz Krajewski, Tomasz Łabuszewski (red.) „Zwyczajny” resort. Studia o aparacie bezpieczeństwa 1944−1956. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2005, s. 556. ISBN 83-89078-79-1.
  49. ↑ Robert Spałek: Kierownictwo PZPR i MBP w poszukiwaniu „wroga wewnętrznego”. Wokół drogi do procesu Mariana Spychalskiego w latach 1948–1956, [w:] Kazimierz Krajewski, Tomasz Łabuszewski (red.) „Zwyczajny” resort. Studia o aparacie bezpieczeństwa 1944−1956. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2005, s. 556−557. ISBN 83-89078-79-1.
  50. ↑ Mirosław Szumiło, Roman Zambrowski 1909–1977, Warszawa: IPN, 2014, s. 374, 383, 386, ISBN 978-83-7629-621-0, OCLC 890410659.
  51. ↑ Spałek Robert. Wywiad z profesorem Andrzejem Paczkowskim i doktorem Robertem Spałkiem. „Biuletyn IPN”, s. 23, styczeń 2005. Warszawa. ISSN 1641-9561. 
  52. ↑ Mirosław Szumiło, Roman Zambrowski 1909–1977, Warszawa: IPN, 2014, s. 399, ISBN 978-83-7629-621-0, OCLC 890410659.
  53. ↑ Marian Spychalski, wspomnienia Warszawa Społeczna.
  54. ↑ „Urania”, nr 3, marzec 1969, s. 84.
  55. ↑ Jan Dziedzic. Tragedia na lotnisku w Karaczi. „Trybuna Robotnicza”, s. 2, nr 269 z 12 listopada 1970. 
  56. ↑ Robert Spałek: Kierownictwo PZPR i MBP w poszukiwaniu „wroga wewnętrznego”. Wokół drogi do procesu Mariana Spychalskiego w latach 1948–1956, [w:] Kazimierz Krajewski, Tomasz Łabuszewski (red.) „Zwyczajny” resort. Studia o aparacie bezpieczeństwa 1944−1956. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2005, s. 557. ISBN 83-89078-79-1.
  57. ↑ VI Kongres ZBoWiD Warszawa 7–8 maja 1979, Wydawnictwo ZG ZBoWiD, Warszawa 1979.
  58. ↑ Jarosław Tarań, Obracanie Pałacu Lubomirskich, Ośrodek KARTA, 1970.
  59. ↑ Józef Stępiński. Nasze spotkania z architektem Marianem Spychalskim. „Kronika Warszawy”. Nr 1, s. 202, 1981. Warszawa. 
  60. ↑ Józef Stępiński. Nasze spotkania z architektem Marianem Spychalskim. „Kronika Warszawy”. Nr 1, s. 200, 1981. Warszawa. 
  61. ↑ Józef Sigalin, Zygmunt Stępiński. Nasze spotkania z architektem Marianem Spychalskim. „Kronika Warszawy”. Nr 1, s. 202, 1980. Warszawa. 
  62. ↑ Juliusz Jerzy Malczewski (red.): Cmentarz Komunalny Powązki dawny Wojskowy w. Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1989, s. 58. ISBN 83-217-2641-0.
  63. ↑ Wyszukiwarka grobów w Warszawie. [dostęp 2023-05-02].
  64. ↑ Marek Minakowski, Barbara Skrzypczyk [online], Sejm-Wielki.pl.
  65. ↑ Marian Spychalski, Warszawa architekta, Warszawa: Bellona, 2015, s. 157, ISBN 978-83-11-13416-4, OCLC 909965181.
  66. ↑ Jerzy Giedroyć, Listy, 1946–1969, Jerzy Stempowski (red.), Czytelnik, 1998, s. 342, ISBN 978-83-07-02590-2.
  67. ↑ Order Budowniczych Polski Ludowej dla Mariana Spychalskiego – ostatniego marszałka Polski [online], onebid.pl.
  68. ↑ Najwyższe odznaczenia dla zasłużonych obywateli Polski Ludowej, „Trybuna Robotnicza”, nr 173, 22 lipca 1959, s. 7.
  69. ↑ M.P. z 1947 r. nr 11, poz. 27 („za bohaterskie czyny w walce z niemieckim najeźdźcą, oraz za wybitne zasługi położone przy organizacji i odbudowie Odrodzonego Wojska Polskiego”).
  70. ↑ Aleksander Mazur, Order Krzyża Grunwaldu: monografia historyczna, 2005, s. 176.
  71. ↑ M.P. z 1946 r. nr 65, poz. 125 – Uchwała Prezydium Krajowej Rady Narodowej z dnia 30 kwietnia 1944 r. w sprawie odznaczenia członków delegacji Krajowej Rady Narodowej, którzy w marcu 1944 r. przeszli linię frontu.
  72. ↑ Aleksander Mazur, Order Krzyża Grunwaldu: monografia historyczna, 2005, s. 327.
  73. ↑ Uchwałą Prezydium Krajowej Rady Narodowej z 11 maja 1945 za bohaterskie czyny i dzielne zachowanie się w walce z niemieckim najeźdźcą (Odznaczenia Generałów Wojska Polskiego przez Prezydium Krajowej Rady Narodowej. „Polska Zbrojna”, s. 1, 12 maja 1945.  Por. Kazimierz Konieczny, Henryk Wiewióra: Karol Świerczewski Walter. Zbiory Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Warszawa: Wydawnictwo „Nasza Księgarnia”, 1971, s. 263.).
  74. ↑ M.P. z 1946 r. nr 116, poz. 216 („w uznaniu dla wielkich zasług, położonych w czasie najazdu niemieckiego lat 1939–1945 przy organizowaniu oddziałów partyzanckich i prowadzeniu walki z najeźdźcą”).
  75. ↑ M.P. z 1946 r. nr 26, poz. 43 („w pierwszą rocznicę wyzwolenia Warszawy zasłużonym w walce o wyzwolenie i odbudowę Stolicy (...)”).
  76. ↑ „Odznaka Tysiąclecia” dla czołowych działaczy partyjnych i państwowych, [w:] „Trybuna Robotnicza”, nr 37, 13 lutego 1963, s. 1.
  77. ↑ Honorowe odznaki TPPR dla przedstawicieli WP, [w:] „Trybuna Robotnicza”, nr 113, 14 maja 1964, s. 2.
  78. ↑ Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gdańsku, nr 1, 10 lutego 1961, s. 6.
  79. ↑ Za Zasługi dla Warszawy, [w:] „Trybuna Robotnicza”, nr 14, 18 stycznia 1960, s. 1.
  80. ↑ Nadanie pierwszych odznak „Zasłużonemu w Rozwoju Województwa Katowickiego”, [w:] „Trybuna Robotnicza”, nr 173, 22 lipca 1960, s. 5.
  81. ↑ Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie, nr 9, 20 września 1960, s. 1.
  82. ↑ Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu, nr 5, 7 czerwca 1968, s. 2.
  83. ↑ Uchwała Nr 88 Prezydium Rady Narodowej w m. Krakowie z dnia 30 marca 1960 r. w sprawie nadania Odznaki „Budowniczy Nowej Huty”. „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej w m. Krakowie”. Nr 7, poz. 28. s. 1. Kraków. [dostęp 2024-02-08]. 
  84. ↑ Polsko-bułgarskie rozmowy w Sofii, [w:] „Trybuna Robotnicza”, nr 243, 13 października 1970, s. 1.
  85. ↑ Delegacja czechosłowacka wyjechała do Pragi, [w:] „Trybuna Robotnicza”, nr 71, 12 marca 1947, s. 1.
  86. ↑ Odznaczenia generałów i oficerów WP orderami Republiki Czechosłowackiej, [w:] „Dziennik Zachodni”, nr 57, 27 lutego 1949, s. 2.
  87. ↑ a b Podpisanie umowy o przyjaźni i wzajemnej pomocy pomiędzy Polską a Jugosławią, [w:] „Trybuna Robotnicza”, nr 77, 19 marca 1946, s. 1.
  88. ↑ Z kraju, [w:] „Echo Krakowa”, nr 147, 25 czerwca 1970, s. 2.
  89. ↑ Medale 50-lecia Sił Zbrojnych ZSRR dla członków delegacji zagranicznych, [w:] „Trybuna Robotnicza”, nr 46, 23 lutego 1968, s. 1.
  90. ↑ Komunikat rządu Pakistanu, [w:] „Trybuna Robotnicza”, nr 260, 2 listopada 1970, s. 1.

Bibliografia

  • Janusz Królikowski: Generałowie i admirałowie Wojska Polskiego 1943–1990 t. III: M–S, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2010, s. 495–501 ISBN 978-83-7611-712-6.
  • Marian Spychalski: Warszawa architekta: wspomnienia pierwszego powojennego prezydenta stolicy. Warszawa: Bellona, 2015. ISBN 978-83-11-13416-4. OCLC 914277560.
Rada Państwa V kadencji Sejmu (1969–1972)
Przewodniczący
Zastępcy przewodniczącego
Sekretarz
Członkowie
  • kursywa – członkowie odwołani przed końcem kadencji
Rada Państwa IV kadencji Sejmu (1965–1969)
Przewodniczący
Zastępcy przewodniczącego
Sekretarz
Członkowie
  • kursywa – członkowie odwołani przed końcem kadencji
Czwarty rząd Józefa Cyrankiewicza (1965–1969)
W dniu zaprzysiężenia
Późniejsi członkowie rządu
  • kursywa – ministrowie odwołani przed końcem istnienia rządu
Trzeci rząd Józefa Cyrankiewicza (1961–1965)
W dniu zaprzysiężenia
Późniejsi członkowie rządu
  • kursywa – ministrowie odwołani przed końcem istnienia rządu
Drugi rząd Józefa Cyrankiewicza (1957–1961)
W dniu zaprzysiężenia
Późniejsi członkowie rządu
  • kursywa – ministrowie odwołani przed końcem istnienia rządu
Rząd Bolesława Bieruta/Józefa Cyrankiewicza (1952–1957)
W dniu zaprzysiężenia
Późniejsi członkowie rządu

  • kursywa – ministrowie odwołani przed końcem istnienia rządu
Pierwszy rząd Józefa Cyrankiewicza (1947–1952)
W dniu zaprzysiężenia
Późniejsi członkowie rządu
  • kursywa – ministrowie, odwołani przed końcem istnienia rządu
Prezydenci Warszawy
Prezydenci Warszawy (1792–1863)
Komisarze Warszawy (1863–1915)
Prezydenci Warszawy (1916–1939)
Burmistrz komisaryczny Warszawy
(1939–1944)
Komisaryczni prezydenci Warszawy
(1939–1941)
Prezydenci Warszawy (1944–1950)
Przewodniczący Prezydium Rady
Narodowej Warszawy (1950–1973)
Prezydenci Warszawy (od 1973)

Herb Warszawy

  • kursywa – pełniący funkcję Prezydenta Warszawy
Ministrowie obrony narodowej Polski Ludowej

Godło PRL

Marszałkowie Polski

Przewodniczący Rady Państwa

Godło Polski

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Marian_Spychalski&oldid=73957373”