Przejdź do zawartości

Alfa Centauri

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł dotyczy astronomii. Zobacz też: Alpha Centauri (gra komputerowa).
Alfa Centauri A
α¹ Cen
Ilustracja
Zdjęcie wykonane przez Europejskie Obserwatorium Południowe
Dane obserwacyjne (J2000)
Gwiazdozbiór

Centaur

Rektascensja

14h 39m 36,4951s

Deklinacja

−60° 50′ 02,308″

Paralaksa (π)

0,75481 ± 0,00411″[1]

Odległość

4,37 ly
1,34 pc[2]

Wielkość obserwowana

0,01m[1]

Ruch własny (RA)

−3679,25 ± 3,89 mas/rok[1]

Ruch własny (DEC)

473,67 ± 3,24 mas/rok[1]

Prędkość radialna

−21,40 ± 0,76 km/s[1]

Charakterystyka fizyczna
Rodzaj gwiazdy

gwiazda ciągu głównego

Typ widmowy

G2 V

Masa

1,14 M☉

Promień

1,1 R☉

Metaliczność [Fe/H]

0,179

Wielkość absolutna

4,37m

Jasność

1,52 L☉[3]

Temperatura

5900 K

Alternatywne oznaczenia
Cordoba Durchmusterung: CD−60°5293A
Katalog Gliesego: GJ 559 A
Katalog Henry’ego Drapera: HD 128620
Katalog Hipparcosa: HIP 71683
Katalog jasnych gwiazd: HR 5459
Rigil Kentaurus; CPD−60°5483A
Multimedia w Wikimedia Commons
Alfa Centauri B
α² Cen
Ilustracja
Porównanie wielkości gwiazd układu ze Słońcem
Dane obserwacyjne (J2000)
Gwiazdozbiór

Centaur

Rektascensja

14h 39m 35,063s

Deklinacja

−60° 50′ 15,10″

Paralaksa (π)

0,79692 ± 0,02590″[4]

Odległość

4,37 ly
1,34 pc[2]

Wielkość obserwowana

1,33m

Ruch własny (RA)

−3614,39 ± 20,48 mas/rok[4]

Ruch własny (DEC)

802,98 ± 19,52 mas/rok[4]

Prędkość radialna

−20,7 ± 0,9 km/s[4]

Charakterystyka fizyczna
Rodzaj gwiazdy

gwiazda ciągu głównego

Typ widmowy

K1 V

Masa

0,92 M☉

Promień

0,86 R☉

Metaliczność [Fe/H]

0,204

Wielkość absolutna

5,71m

Jasność

0,50 L☉[3]

Temperatura

4350 K

Alternatywne oznaczenia
Cordoba Durchmusterung: CD−60°5293B
Katalog Gliesego: GJ 559 B
Katalog Henry’ego Drapera: HD 128621
Katalog Hipparcosa: HIP 71681
Katalog jasnych gwiazd: HR 5460
Toliman; CPD−60°5483B

Alfa Centauri (α Cen, Rigil Centaurus, Toliman) – gwiazda wielokrotna w gwiazdozbiorze Centaura, trzecia pod względem jasności gwiazda widoczna na nocnym niebie. Układ Alfa Centauri zawiera gwiazdy położone najbliżej Ziemi, nie licząc Słońca, a także najbliższą planetę pozasłoneczną; możliwe jest też istnienie innych planet w tym układzie.

Nazwy

[edytuj | edytuj kod]

Dwa najjaśniejsze składniki tworzące układ Alfa Centauri, dla obserwatora patrzącego okiem nieuzbrojonym wyglądają jak jedna, bardzo jasna gwiazda[5]. Historycznie przypisywano jej różne nazwy, stosowane obok oznaczenia Bayera. Nazwa Rigil Kentaurus jest zlatynizowaną formą arabskiego określenia ‏رجل القنطورس‎ Rijl Qanṭūris, co oznacza „stopa centaura”, przy czym słowo „centaur” Arabowie zapożyczyli od starożytnych Greków (stgr. Κένταυρος kentauros)[6]. Bywa ona skracana do formy Rigil Kent[7]. Inna nazwa Toliman wywodzi się od arabskiego ‏الظلمان‎ al-Ẓulmān, „strusie”[7]. W XIX wieku znana była też nazwa Bungula, zapewne wywodząca się od litery beta (niepoprawnie przypisanej tej gwieździe) i łacińskiego ungula, co oznacza „kopyto” i odnosi się do położenia w gwiazdozbiorze[6].

Międzynarodowa Unia Astronomiczna w 2016 roku formalnie zatwierdziła użycie nazw Rigil Kentaurus dla określenia Alfa Centauri A oraz Proxima Centauri dla składnika Alfa Centauri C[8]. W 2018 roku nazwę Toliman przypisano gwieździe Alfa Centauri B[9].

Ogólna charakterystyka

[edytuj | edytuj kod]

Ze względu na bliskość Alfy Centauri, jest ona trzecią pod względem jasności gwiazdą na nocnym niebie (jasność obserwowana układu: −0,27m); jaśniejsze są tylko Syriusz i Kanopus. Znajduje się ona w gwiazdozbiorze Centaura, położonym na południowej półkuli nieba.

Składniki układu

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Proxima Centauri.

Układ Alfa Centauri tworzą trzy gwiazdy: dwie jasne gwiazdy ciągu głównego, Alfa Centauri A i Alfa Centauri B, tworzące ciasny układ podwójny oraz okrążający je po dalekiej orbicie czerwony karzeł o nazwie Proxima Centauri[10], czasem oznaczany Alfa Centauri C, który może być powiązany grawitacyjnie z dwoma pozostałymi[11].

Elipsa orbity składników A i B ma mimośród 0,52, minimalna odległość między gwiazdami to 11,2 au (porównywalna ze średnią odległością Saturna od Słońca), średnia 23,7 au (większa niż odległość Urana od Słońca), a maksymalna 35,6 au (średnia odległość Plutona od Słońca). Okres obiegu składników jest równy 79,9 roku[12][13]. Podczas największej separacji dwie gwiazdy można rozróżnić w niewielkim amatorskim teleskopie, a nawet przez dobrą lornetkę.

Alfa Centauri A, większa z dwóch gwiazd, jest bardzo podobna do Słońca. Ma taki sam typ widmowy G2 V, ale nieco większą masę (1,09 masy Słońca) i przez to jest o połowę jaśniejsza. Alfa Centauri B ma masę 0,90 M☉[14], typ widmowy K0-1 V i jasność o połowę mniejszą niż Słońce. W 2007 masy składników szacowano na 1,14 M☉ oraz 0,92 M☉, co daje łączną masę układu ok. 2 M☉[15].

Do układu Alfa Centauri zaliczana jest też oddalona od większych składników Proxima Centauri (krąży w odległości ok. 13 000 au, czyli ok. 0,205 roku świetlnego)[16]. Znajduje się ona aktualnie najbliżej Słońca spośród trzech składników (i tym samym spośród wszystkich gwiazd), czemu zawdzięcza swą nazwę; jest odległa o 4,22 roku świetlnego.

Układ planetarny

[edytuj | edytuj kod]

Podobieństwo składników A i B do Słońca i ich nieco wyższa metaliczność sugerowały od dawna możliwość istnienia planet w tym systemie. Obliczenia teoretyczne wskazywały, że wokół składnika B planety mogą posiadać stabilne orbity w obrębie ekosfery, pomiędzy 0,5 a 0,9 au (bardziej prawdopodobne jest ich istnienie w wewnętrznej części)[17]. Wokół składnika A także dalsze orbity mogą być stabilne, jednak również ekosfera jest położona dalej (ok. 1,2–2,3 au). Brak planet-olbrzymów w układzie może być czynnikiem sprzyjającym rozwojowi planet typu ziemskiego[18].

W 2012 ogłoszono odkrycie planety orbitującej wokół składnika B. Planeta o nazwie Alfa Centauri Bb miała mieć masę około 1,16 masy Ziemi, co wskazywałoby, że jest planetą typu ziemskiego. Miała ona krążyć zaledwie sześć milionów kilometrów od swojej gwiazdy, czyli zbyt blisko, aby na jej powierzchni mogła istnieć ciekła woda i warunki sprzyjające powstaniu życia[19]. Późniejsze analizy wskazują jednak, że sygnał zinterpretowany jako efekt grawitacyjny planety wynikał z błędu obliczeniowego[20].

W 2016 roku ogłoszono odkrycie planety krążącej wokół Proximy Centauri, nazwanej Proxima Centauri b. Jest to obiekt o masie minimalnej 1,3 M🜨, najprawdopodobniej typu ziemskiego. Planeta krąży siedem milionów kilometrów od gwiazdy, ale Proxima jest znacznie słabsza niż Alfa Centauri B i taka odległość plasuje ją w ekosferze gwiazdy[21].

Europejskie Obserwatorium Południowe planuje modernizację sieci Very Large Telescope na potrzeby poszukiwania planet okrążających gwiazdy systemu Alfa Centauri[22].

Obserwacje

[edytuj | edytuj kod]
Lokalizacja Alfy Centauri w gwiazdozbiorze Centaura.

Dwa główne składniki układu leżą zbyt blisko siebie, by można je było rozróżnić gołym okiem, gdyż ich odległość kątowa waha się od 2 do 22 sekund kątowych[5], jednak przez większość okresu ich obiegu można je rozróżnić przy pomocy lornetki bądź małego (5 cm) teleskopu[23].

Na półkuli południowej, Alfa Centauri jest zewnętrzną gwiazdą tzw. wskaźników południa[23], których nazwa wynika z faktu, iż linia, poprowadzona na niebie od Alfy Centauri przebiegająca przez gwiazdę Beta Centauri (Hadar)[24], znajdującej się o około 4,5° na zachód[23], wskazuje dokładnie gwiazdę Gacrux w gwiazdozbiorze Krzyża Południa[23]. Dzięki tym gwiazdom można łatwo rozróżnić „prawdziwy” Krzyż Południa od asteryzmu w Gwiazdozbiorze Żagla, zwanego „Fałszywym Krzyżem”[25].

Dwie jasne gwiazdy na dole po prawej to Alfa (z prawej) oraz Beta Centauri (po lewej, nad anteną). Linia, na której leżą obie gwiazdy, wskazuje 4 jasne gwiazdy w Gwiazdozbiorze Krzyża Południa (na prawo od kopuły teleskopu) w Obserwatorium La Silla[26].

Na obszarach położonych na południe od równoleżnika 29° S Alfa Centauri jest gwiazdą okołobiegunową i nigdy nie zachodzi za horyzontem[a]. Obie gwiazdy wraz z Krzyżem Południa, znajdują się za daleko na południu aby mogły być widoczne na północy. Podczas lata na półkuli północnej, poniżej szerokości 29° N (m.in. na Półwyspie Synaj w Egipcie, na wyspie Lanzarote oraz w Galveston w Stanach Zjednoczonych) Alfa Centauri znajduje się blisko południowego horyzontu[24]. Do kulminacji gwiazdy dochodzi każdego roku o północy 24 kwietnia lub o godz. 21:00 w dniu 8 czerwca[24][27].

Oglądana z Ziemi, Proxima Centauri znajduje się w odległości 2,2° od składników A oraz B[28]. Jest to w przybliżeniu czterokrotność średnicy kątowej Księżyca w pełni (i prawie połowa odległości między Alfa Centauri AB oraz Beta Centauri). Proxima zwykle jest ciemnoczerwoną gwiazdą o jasności obserwowanej rzędu 13,1m na obszarze o małym zagęszczeniu gwiazd; do jej obserwacji potrzebne są średniej wielkości teleskopy. Nazwana jako V645 Cen w katalogu G.C.V.S. (Wersja 4.2), Gwiazda rozbłyskowa typu UV Ceti może gwałtownie rozjaśnić się o ok. 0,6 magnitudo w świetle widzialnym, natomiast po kilku minutach ponownie słabnie[29]. Niektórzy astronomowie – zarówno amatorzy, jak i profesjonaliści – regularnie próbują namierzyć rozbłyski za pomocą teleskopów optycznych bądź radioteleskopów[30].

Odległość

[edytuj | edytuj kod]
Historyczne szacowania odległości układu Alfa Centauri AB
źródło Paralaksa (mas) Odległość (pc) Odległość (ly) Odległość (pm) Przypis
Henderson (1839) 1160 ± 110 0,86 +0,09−0,07 2,81 +0,29 −0,24 26,6 +2,8 −2,3 [31]
Henderson (1842) 912,8 ± 64 1,10 +0,08 −0,07 3,57 +0,27 −0,23 33,8 +2,5 −2,2 [32]
Maclear (1851) 918,7 ± 34 1,09 ± 0,04 3,55 +0,14 −0,13 33,6 +1,3 −1,2 [33]
Moesta (1868) 880 ± 68 1,14 +0,10 −0,08 3,71 +0,31 −0,27 35,1 +2,9 −2,5 [34]
Gill & Elkin (1885) 750 ± 10 1,333 ± 0,018 4,35 ± 0,06 41,1 +0,6 −0,5 [35]
Roberts (1895) 710 ± 50 1,41 +0,11 −0,09 4,59 +0,35 −0,30 43,5 +3,3 −2,9 [36]
Woolley et al. (1970) 743 ± 7 1,346 ± 0,013 4,39 ± 0,04 41,5 ± 0,4 [37]
Gliese & Jahreiß (1991) 749,0 ± 4,7 1,335 ± 0,008 4,355 ± 0,027 41,20 ± 0,26 [38]
van Altena et al. (1995) 749,9 ± 5,4 1,334 ± 0,010 4,349 +0,032 −0,031 41,15 +0,30 −0,29 [39]
Perryman et al. (1997) (A oraz B) 742,12 ± 1,40 1,3475 ± 0,0025 4,395 ± 0,008 41,58 ± 0,08 [40][41][42][43]
Söderhjelm (1999) 747,1 ± 1,2 1,3385 +0,0022 −0,0021 4,366 ± 0,007 41,30 ± 0,07 [44]
van Leeuwen (2007) (A) 754,81 ± 4,11 1,325 ± 0,007 4,321+ 0,024- 0,023 40,88 ± 0,22 [45]
van Leeuwen (2007) (B) 796,92 ± 25,90 1,25 ± 0,04 4,09 + 0,14 - 0,13 38,7 + 1,3 - 1,2 [46]
RECONS TOP100 (2012) 747,23 ± 1,17[b] 1,3383 ± 0,0021 4,365 ± 0,007 41,29 ± 0,06 [15]

Galeria

[edytuj | edytuj kod]
  • Alfa Centauri po lewej, Proxima zaznaczona czerwonym kółkiem, Beta Centauri po prawej
    Alfa Centauri po lewej, Proxima zaznaczona czerwonym kółkiem, Beta Centauri po prawej
  • Względna pozycja dwóch głównych składników układu w 2003 roku
    Względna pozycja dwóch głównych składników układu w 2003 roku
  • Zbliżenie gwiazd A i B, zdjęcie Teleskopu Hubble’a
    Zbliżenie gwiazd A i B, zdjęcie Teleskopu Hubble’a
  • Orbita składnika B wokół składnika A: widoczna z Ziemi (elipsa nachylona) i widziana sponad płaszczyzny orbity
    Orbita składnika B wokół składnika A: widoczna z Ziemi (elipsa nachylona) i widziana sponad płaszczyzny orbity
  • Planeta Proxima Centauri b (wizja artystyczna)
    Planeta Proxima Centauri b (wizja artystyczna)

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Obliczono dla konkretnej szerokości geograficznej, przy znanej deklinacji gwiazdy (δ) i przy użyciu wzoru (90°+ δ). Deklinacja Alfy Centauri wynosi −60°50′, zatem szerokość poniżej której gwiazda będzie okołobiegunową znajduje się na południe od współrzędnych −29°10′S (lub 29°S). Analogicznie, miejsce gdzie Alfa Centauri nigdy nie wschodzi, znajduje się na północ od szerokości (90°+ δ) N, czyli +29°N.
  2. ↑ Paralaksa na bazie obliczeń z pozycji van Altena et al. (1995) oraz Söderhjelm (1999).

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e Alfa Centauri A w bazie SIMBAD (ang.)
  2. ↑ a b The Sun and Stars. W: John Wilkinson: New Eyes on the Sun. 2012, s. 219–236, seria: Astronomers’ Universe. DOI: 10.1007/978-3-642-22839-1_10. ISBN 978-3-642-22838-4.
  3. ↑ a b Jim Kaler: RIGIL KENTAURUS (Alpha Centauri) with PROXIMA CENTAURI (Alpha Cen C). [w:] STARS [on-line]. 2016-11-07. [dostęp 2017-07-03]. (ang.).
  4. ↑ a b c d Alfa Centauri B w bazie SIMBAD (ang.)
  5. ↑ a b Johannes Ebenhaezer Van Zyl: Unveiling the Universe: An Introduction to Astronomy. Springer, 1996. ISBN 3-540-76023-7.
  6. ↑ a b Centaurus, the Centaur. W: Richard Hinckley Allen: Star Names Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications Inc., 1963, s. 154. ISBN 0-486-21079-0. (ang.).
  7. ↑ a b Centaurus Constellation. [w:] Constellation Guide [on-line]. [dostęp 2016-11-30]. (ang.).
  8. ↑ Naming Stars. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2018-06-01. [dostęp 2018-09-24].
  9. ↑ IAU Catalog of Star Names (IAU-CSN). Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2018-09-07. [dostęp 2018-09-24].
  10. ↑ Alfa Centauri: najbliższy układ gwiezdny. APOD.pl: Astronomiczne zdjęcie dnia, 2011-07-03.
  11. ↑ M. Beech: Alpha Centauri: Unveiling the Secrets of Our Nearest Stellar Neighbor. Nowy Jork: Springer, 2015, s. x-xi.
  12. ↑ W. Hartkopf, D.M. Mason, Sixth Catalog of Orbits of Visual Binaries [online], United States Naval Observatory, 2008 [dostęp 2017-02-28] [zarchiwizowane z adresu 2009-04-12].
  13. ↑ Aitken, R.G., „The Binary Stars”, Dover, 1961, s. 236.
  14. ↑ Kim, Y-C. J. Standard Stellar Models; alpha Cen A and B. „Journal of the Korean Astronomical Society”. 32, s. 119, 1999. Bibcode: 1999JKAS...32..119K. 
  15. ↑ a b The One Hundred Nearest Star Systems. [w:] Research Consortium On Nearby Stars [on-line]. Georgia State University, 2007-09-07. [dostęp 2014-12-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-11-12)].
  16. ↑ P. Kervella, F. Thévenin, C. Lovis. Proxima’s orbit around α Centauri. „Astronomy & Astrophysics”. 598, s. L7, 2017. DOI: 10.1051/0004-6361/201629930. ISSN 0004-6361. 
  17. ↑ P. Thebault, F. Marzazi, H. Scholl. Planet formation in the habitable zone of alpha Centauri B. „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society”. 393, s. L21–L25, 2009. DOI: 10.1111/j.1745-3933.2008.00590.x. arXiv:0811.0673. 
  18. ↑ Elisa V. Quintana, Jack J. Lissauer, John E. Chambers, Martin J. Duncan. Terrestrial Planet Formation in the Alpha Centauri System. „Astrophysical Journal”. 576 (2), s. 982, 2002. DOI: 10.1086/341808. Bibcode: 2002ApJ...576..982Q. 
  19. ↑ Mike Wall: Discovery! Earth-Size Alien Planet at Alpha Centauri Is Closest Ever Seen. space.com, 2012-10-16. [dostęp 2012-10-17]. (ang.).
  20. ↑ V. Rajpaul, S. Aigrain, S. Roberts. Ghost in the time series: no planet for Alpha Cen B. „Oxford Journals”. 456 (1), 2015-10-19. DOI: 10.1093/mnrasl/slv164. arXiv:1510.05598. 
  21. ↑ Odkryto planetę w ekosferze wokół najbliższej gwiazdy. Europejskie Obserwatorium Południowe, 2016-08-24. [dostęp 2016-08-24].
  22. ↑ VLT będzie szukać planet w układzie Alfa Centauri. Europejskie Obserwatorium Południowe, 2017-01-09. [dostęp 2017-01-13].
  23. ↑ a b c d E.J. Hartung, David Frew, David Malin, Astronomical Objects for Southern Telescopes, Cambridge University Press, 1994.
  24. ↑ a b c Norton, A. P., Ed. I. Ridpath: Norton’s 2000.0: Star Atlas and Reference Handbook. Longman Scientific and Technical, 1986, s. 39–40.
  25. ↑ Jacquelin Mitton: The Penguin Dictionary of Astronomy. Penguin Books, 1993, s. 148.
  26. ↑ Our Nearest Star System Observed Live. [dostęp 2016-01-27].
  27. ↑ James, Andrew: 'The '„Constellations: Part 2 Culmination Times”'. Southern Astronomical Delights, Sydney, New South Wales. [dostęp 2008-08-06].
  28. ↑ Matthews, R. A. J, Gilmore, Gerard. Is Proxima really in orbit about α Cen A/B?. „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society”. 261, s. L5, 1993. DOI: 10.1093/mnras/261.1.l5. Bibcode: 1993MNRAS.261L...5M. 
  29. ↑ G. Fritz Benedict i inni, Proxima Centauri: Time-resolved Astrometry of a Flare Site using HST Fine Guidance Sensor 3, ASP Conf. Ser. 154, The Tenth Cambridge Workshop on Cool Stars, Stellar Systems and the Sun, 1998, s. 1212, Bibcode: 1998ASPC..154.1212B.
  30. ↑ Page, A.A. Mount Tamborine Observatory. „International Amateur-Professional Photoelectric Photometry Communication”. 10, s. 26, 1982. Bibcode: 1982IAPPP..10...26P. 
  31. ↑ Henderson, H. On the parallax of α Centauri. „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society”. 4 (19), s. 168–169, 1839. DOI: 10.1093/mnras/4.19.168. Bibcode: 1839MNRAS...4..168H. 
  32. ↑ T. Henderson, The Parallax of α Centauri, deduced from Mr. Maclear’s Observations at the Cape of Good Hope, in the Years 1839 and 1840, t. 12, Memoirs of the Royal Astronomical Society, 1842, s. 370–371, Bibcode: 1842MmRAS..12..329H.
  33. ↑ T. Maclear, Determination of the Parallax of α1 and α2 Centauri, from Observations made at the Royal Observatory, Cape of Good Hope, in the Years 1842-3-4 and 1848, t. 20, Memoirs of the Royal Astronomical Society, 1851, s. 98, Bibcode: 1851MmRAS..20...70M.
  34. ↑ C.G. Moesta, Bestimmung der Parallaxe von α und β Centauri (Determining the parallax of α and β Centauri), wyd. 8, t. 71, Astronomische Nachrichten, 1868, s. 117–118, DOI: 10.1002/asna.18680710802, Bibcode: 1868AN.....71..113M (niem.).
  35. ↑ David Gill, W.L. Elkin, Heliometer-Determinations of Stellar Parallax in the Southern Hemisphere, t. 48, Memoirs of the Royal Astronomical Society, 1885, s. 188, Bibcode: 1885MmRAS..48....1G.
  36. ↑ Alex W. Roberts, Parallax of α Centauri from Meridian Observations 1879–1881, wyd. 12, t. 139, Astronomische Nachrichten, 1895, s. 189–190, DOI: 10.1002/asna.18961391202, Bibcode: 1895AN....139..177R.
  37. ↑ R. Woolley i inni, Catalogue of stars within 25 parsecs of the Sun, „Royal Observatory annals”, 5, Royal Greenwich Observatory, 1970, Bibcode: 1970ROAn....5....1W [dostęp 2014-05-09].
  38. ↑ W. Gliese, H. Jahreiß: Gl 559. [w:] Preliminary Version of the Third Catalogue of Nearby Stars [on-line]. Astronomische Rechen-Institut, 1991. [dostęp 2014-05-09].
  39. ↑ W.F. Van Altena, J.T. Lee, E.D. Hoffleit: GCTP 3309. Wyd. czwarte. Yale University Observatory, 1995, seria: The General Catalogue of Trigonometric Stellar Parallaxes. [dostęp 2014-05-09].
  40. ↑ Perryman et.al: HIP 71683. [w:] The Hipparcos and Tycho Catalogues [on-line]. 1997. [dostęp 2014-05-09].
  41. ↑ Perryman et.al: HIP 71683. [w:] The Hipparcos and Tycho Catalogues [on-line]. 1997. [dostęp 2014-05-09].
  42. ↑ Perryman et.al: HIP 71681. [w:] The Hipparcos and Tycho Catalogues [on-line]. 1997. [dostęp 2014-05-09].
  43. ↑ Perryman et.al: HIP 71681. [w:] The Hipparcos and Tycho Catalogues [on-line]. 1997. [dostęp 2014-05-09].
  44. ↑ Staffan Söderhjelm: HIP 71683. [w:] Visual binary orbits and masses post Hipparcos [on-line]. 1999. [dostęp 2014-05-09].
  45. ↑ Floor van Leeuwen: HIP 71683. [w:] Validation of the new Hipparcos reduction [on-line]. 2007.
  46. ↑ Floor van Leeuwen: HIP 71681. [w:] Validation of the new Hipparcos reduction [on-line]. 2007.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Tablice fizyczno-astronomiczne. Wyd. IV. Warszawa: Adamantan, 2005. ISBN 83-7350-065-0.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Alfa_Centauri&oldid=73476853”