Bellewalia

Bellewalia
	; Bellewalia rzymska
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	szparagowate
Rodzaj	Bellewalia
	Nazwa systematyczna
	Bellevalia Lapeyr.; J. Phys. Chim. Hist. Nat. Arts 67: 425 (1808)
	Typ nomenklatoryczny
	Bellevalia operculata Lapeyr. ≡ B. romana (L.) Sweet
Synonimy
	Amphibolis Schott & Kotschy; Borboya Raf.; Busbequia Salisb.; Foxia Parl.; Rytidolobus Dulac; Strangweja Bertol.;
	Amphibolis Schott & Kotschy; Borboya Raf.; Busbequia Salisb.; Foxia Parl.; Rytidolobus Dulac; Strangweja Bertol.;
	Homonimy
	Bellevalia Scopoli, (nom. rej.) ≡ Clerodendrum L.; Bellevalia Roem. & Schult. ≡ Richeria Vahl; Bellevalia Delile ex Endl. ≡ Althenia F.Petit;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Bellewalia (Bellevalia Lapeyr.) – rodzaj roślin z rodziny szparagowatych. Obejmuje 74 gatunki występujące na obszarze od strefy śródziemnomorskiej do Azji Środkowej^[3].

Nazwa naukowa rodzaju została nadana na cześć Pierre'a de Bellevala, żyjącego w latach 1558–1632 francuskiego botanika, założyciela Ogrodu Botanicznego w Montpellier^[7].

Morfologia

Pokrój: Wieloletnie rośliny zielne^[8].

Pęd: Podziemna cebula zbudowana z białych, łuskowatych liści spichrzowych i nasad liści właściwych, z brązową okrywą^[8].

Liście: Liście odziomkowe^[9], paskowate lub lancetowate^[10].

Kwiaty: Zebrane w grono, wyrastające na głąbiku. Niekiedy rośliny tworzą kilka kwiatostanów. Kwiaty zwykle lekko opuszczone, rzadko wzniesione. Okwiat rurkowaty, zrośnięty do ⅔ długości, powyżej wolny, odgięty, zielonkawobiały, żółty, brązowy, fioletowy lub niebieski. Często u roślin kolor kwiatów zmienia się z czasem. Nitki pręcików wystające z rurki okwiatu. Pylniki krótkie, niebieskie^[8].

Owoce: Papierzaste, trójgraniaste, oskrzydlone torebki, zawierające kulistawe nasiona pokryte woskowatym nalotem, rzadziej podługowate i lśniące^[8].

Gatunki podobne: Różni się od szafirków niezwężonym okwiatem na wysokości gardzieli, a także raczej białawymi lub brązowawożółtawymi, bladymi kwiatami^[10].

Systematyka

Pozycja systematyczna: Rodzaj z podplemienia Hyacinthinae, plemienia Hyacintheae, podrodziny Scilloideae z rodziny szparagowatych Asparagaceae^[5].

Wykaz gatunków^[3]

Bellevalia anatolica B.Mathew & Özhatay
Bellevalia assadii Wendelbo
Bellevalia aucheri (Baker) Losinsk.
Bellevalia behcetii Pinar, Eroglu & Fidan
Bellevalia brevipedicellata Turrill
Bellevalia chrisii Yildirim & B.Sahin
Bellevalia ciliata (Cirillo) T.Nees
Bellevalia clusiana Griseb.
Bellevalia crassa Wendelbo
Bellevalia cyanopoda Wendelbo
Bellevalia cyrenaica Maire & Weiller
Bellevalia decolorans Bornm.
Bellevalia densiflora Boiss.
Bellevalia desertorum Eig & Feinbrun
Bellevalia douinii Pabot & Mouterde
Bellevalia dubia (Guss.) Schult. & Schult.f.
Bellevalia edirnensis Özhatay & B.Mathew
Bellevalia eigii Feinbrun
Bellevalia feinbruniae Freitag & Wendelbo
Bellevalia flexuosa Boiss.
Bellevalia fominii Woronow
Bellevalia galitensis Bocchieri & Mossa
Bellevalia glauca (Lindl.) Kunth
Bellevalia gracilis Feinbrun
Bellevalia hermonis Mouterde
Bellevalia heweri Wendelbo
Bellevalia hyacinthoides (Bertol.) K.Perss. & Wendelbo
Bellevalia juliana Bareka, Turland & Kamari
Bellevalia koeiei Rech.f.
Bellevalia koyuncui Karabacak & Yildirim
Bellevalia kurdistanica Feinbrun
Bellevalia leucantha K.Perss.
Bellevalia longipes Post
Bellevalia longistyla (Miscz.) Grossh.
Bellevalia lypskyi (Miscz.) E.Wulff
Bellevalia macrobotrys Boiss.
Bellevalia malatyaensis Uzunh. & H.Duman
Bellevalia mathewii Özhatay & Koçak
Bellevalia mauritanica Pomel
Bellevalia modesta Wendelbo
Bellevalia montana (K.Koch) Boiss.
Bellevalia mosheovii Feinbrun
Bellevalia multicolor Wendelbo
Bellevalia nivalis Boiss. & Kotschy
Bellevalia olivieri (Baker) Wendelbo
Bellevalia palmyrensis Feinbrun
Bellevalia paradoxa (Fisch. & C.A.Mey.) Boiss.
Bellevalia parva Wendelbo
Bellevalia pseudofominii Özhatay & E.Kaya
Bellevalia pseudolongipes Karabacak & Yildirim
Bellevalia rixii Wendelbo
Bellevalia romana (L.) Sweet – bellewalia rzymska
Bellevalia salah-eidii Täckh. & Boulos
Bellevalia sasonii Fidan
Bellevalia saviczii Woronow – bellewalia Sawicza
Bellevalia sessiliflora (Viv.) Kunth
Bellevalia shiraziana Parsa
Bellevalia sirnakensis (Yild.) Yild.
Bellevalia sitiaca Kypriotakis & Tzanoud.
Bellevalia speciosa Woronow ex Grossh.
Bellevalia spicata (Raf.) Boiss.
Bellevalia stepporum Feinbrun
Bellevalia tabriziana Turrill
Bellevalia tauri Feinbrun
Bellevalia trifoliata (Ten.) Kunth
Bellevalia tristis Bornm.
Bellevalia turkestanica Franch.
Bellevalia undulatifolia Özhatay, Gürdal & E.Kaya
Bellevalia validicarpa Ponert
Bellevalia vuralii B.Sahin & Aslan
Bellevalia warburgii Feinbrun
Bellevalia webbiana Parl.
Bellevalia wendelboi Maassoumi & Jafari
Bellevalia zoharyi Feinbrun

Zastosowanie

Rośliny lecznicze: Bellewalia Sawicza stosowana w jest w tradycyjnej medycynie irackiego Kurdystanu do leczenia reumatyzmu i stanów zapalnych. W cebulach tych roślin obecny jest izoflawonod, ograniczający uwalnianie cytokin^[11].

W cebulach Bellevalia eigii obecne są izoflawonoidy o działaniu cytotoksycznym i bakteriobójczym^[12]. Podobne działanie cytotoksyczne wykazują izoflawonoidy obecne w cebulach B. flexuosa^[13].

Rośliny ozdobne: Z uwagi na mniej atrakcyjne kwiaty niż u szafirków, bellewalie rzadko uprawie są jako rośliny ogrodowe. W uprawie spotyka się gatunki o niebieskiej barwie kwiatów^[10].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-05] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-05] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-03-07]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-03-07]. (ang.).
↑ ^a ^b USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-03-07]. (ang.).
↑ Global Biodiversity Information Facility (GBIF) Backbone Taxonomy. GBIF Secretariat. [dostęp 2021-03-10]. (ang.).
↑ David Gledhill: The names of plants. Wyd. 4. Cambridge University Press, 2008. ISBN 978-0-511-47376-0.
↑ ^a ^b ^c ^d P. Speta: Hyacinthaceae. W: Klaus Kubitzki: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons: Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 283. DOI: 10.1007/978-3-662-03533-7. ISBN 978-3-662-03533-7. (ang.).
↑ S.I. Ali: Bellevalia in Flora of Pakistan @ efloras.org. www.efloras.org. [dostęp 2021-03-11].
↑ ^a ^b ^c Plant Encyclopaedia. Alpine Garden Society. [dostęp 2021-03-11]. (ang.).
↑ Monica Savio, Mohammed Farhad Ibrahim, Chiara Scarlata, Matteo Orgiu i inni. Anti-Inflammatory Properties of Bellevalia saviczii Root Extract and Its Isolated Homoisoflavonoid (Dracol) Are Mediated by Modification on Calcium Signaling. „Molecules”. 24 (18), s. 3376, 2019-09-17. DOI: 10.3390/molecules24183376.
↑ Feras Alali, Tamam El-Elimat, Hanan Albataineh, Qosay Al-Balas i inni. Cytotoxic Homoisoflavones from the Bulbs of Bellevalia eigii. „Journal of Natural Products”. 78 (7), s. 1708–1715, 2015-07-24. DOI: 10.1021/acs.jnatprod.5b00357.
↑ Tamam El-Elimat, José Rivera-Chávez, Joanna E. Burdette, Austin Czarnecki i inni. Cytotoxic homoisoflavonoids from the bulbs of Bellevalia flexuosa. „Fitoterapia”. 127, s. 201–206, 2018-06. DOI: 10.1016/j.fitote.2018.02.022.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-05] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-05] (ang.).

[kew-3] Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-03-07]. (ang.).

[ing-4] Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-03-07]. (ang.).

[grin-5] USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-03-07]. (ang.).

[gbif-6] Global Biodiversity Information Facility (GBIF) Backbone Taxonomy. GBIF Secretariat. [dostęp 2021-03-10]. (ang.).

[nop-7] David Gledhill: The names of plants. Wyd. 4. Cambridge University Press, 2008. ISBN 978-0-511-47376-0.

[kub-8] P. Speta: Hyacinthaceae. W: Klaus Kubitzki: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons: Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 283. DOI: 10.1007/978-3-662-03533-7. ISBN 978-3-662-03533-7. (ang.).

[pak-9] S.I. Ali: Bellevalia in Flora of Pakistan @ efloras.org. www.efloras.org. [dostęp 2021-03-11].

[ags-10] Plant Encyclopaedia. Alpine Garden Society. [dostęp 2021-03-11]. (ang.).

[medsawicza-11] Monica Savio, Mohammed Farhad Ibrahim, Chiara Scarlata, Matteo Orgiu i inni. Anti-Inflammatory Properties of Bellevalia saviczii Root Extract and Its Isolated Homoisoflavonoid (Dracol) Are Mediated by Modification on Calcium Signaling. „Molecules”. 24 (18), s. 3376, 2019-09-17. DOI: 10.3390/molecules24183376.

[medeigii-12] Feras Alali, Tamam El-Elimat, Hanan Albataineh, Qosay Al-Balas i inni. Cytotoxic Homoisoflavones from the Bulbs of Bellevalia eigii. „Journal of Natural Products”. 78 (7), s. 1708–1715, 2015-07-24. DOI: 10.1021/acs.jnatprod.5b00357.

[medflexuosa-13] Tamam El-Elimat, José Rivera-Chávez, Joanna E. Burdette, Austin Czarnecki i inni. Cytotoxic homoisoflavonoids from the bulbs of Bellevalia flexuosa. „Fitoterapia”. 127, s. 201–206, 2018-06. DOI: 10.1016/j.fitote.2018.02.022.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]